Buneni Bwampikwa Kushishikita

POTAÑANGA na diwi ditunduke, lelo wikalanga ukukala pa bishima bimobimo? Nansha kitatyi kyopityijanga bishinte ku meso a bemvwaniki, lelo kodi mujingulule amba wikondanga pa kutana bishima bifwaninwe? Shi wikondanga namino, nabya kubudilwepo kushishikita. Muntu wampikwa kushishikita utañanga ne kunena na kutambija bishima ne milangwe pampikwa kumamakata, unena mwilwe’ko ne kwilwa. Inoko kekishintululapo amba udi na imbobolo, unena na kabulukusu nansha kakulukusu, ne kunena pampikwa kulanga, mhm. Ino i kwikala na muneneno usangaja. Kubulwa kushishikita i kutebwe mutyima mpata ku Masomo a Mwingilo wa Kiteokratike.

Kudi bintu bivule bilengejanga muntu kashishikita. Lelo kikulomba kubandaula bya binebine bintu bimo pa bino bilonda’ko? (1) Shi utanga ku meso a bakwenu, kubulwa kuyuka bishima bimobimo kubwanya kukupa kwikaka. (2) Kwimana bityetye pa bifuko bivulevule nako kubwanya kubutula buneni butyibiketyibike. (3) Kubulwa kwiteakanya nako kukokeja kuleta ano makambakano. (4) Pa kunena ku meso a kibumbo, kintu kivudile kuleta kushishikita i kubulwa kutandika myanda mu ndudi miluji. (5) Kubulwa bishima bivule nako kukokeja kupa muntu kushishikita mwakimba bishima bifwaninwe. (6) Kunena na kukoma bishima bivulevule nako kukokeja kuleta kushishikita. (7) Kubulwa kuyuka biyampe bijila bya ndudi ya ludimi nako kubwanya kutuntwila’ko makambakano.

Eyo, shi ushishikita, bemvwaniki ba mu Njibo ya Bulopwe kebakatambe’mopo, inoko milangwe yabo ikalumbakana. Ku mfulo myanda mivule yokanena ikebapita.

Ku mutamba mukwabo, kifwaninwe kutadija biyampe kutyina amba muneneno wa lupaka ne wa bukidibukidi wakatonda bemvwaniki nansha kwibafityija mutyima. Shi bantu abamone amba muneneno obe i wakubulwa kafuku ne bubinebine mwanda wa bibidiji bishile byomudi nabyo, nankyo kubapu, kukibwanyapo kufikila pa kitungo kyobe. O mwanda mutumibwa Polo, nansha byaādi muneni mupotolole’byo, wēsambile na bene Kodinda na “[bu]kōkekōke, ne moyo, ne kuzakala kukatampe kwine” kutyina amba wakakokela bya bituputupu milangwe padi aye mwine.—1 Kod. 2:3.

Bintu bya Kwepuka. Bantu bavule bekalanga na kasela ka kutweja bintu bimo, kimfwa “eeenh,” mu kunena kwabo. Bakwabo nabo bashilula divule milangwe na kishima “bine” ne “ko kunena’mba,” pakwabo babweja kishima, kimfwa amba “ubaivwana” nansha amba “tala,” ku mwanda o-onso obanena. Padi kuyukilepo buvule bwa misunsa yoingidijanga bishima bya uno muswelo. Pa kwiyuka, ubwanya kutompa kwiibidija ku meso a muntu kampanda wa kukwivwana ne kupituluka mu bino bishima ponso potela’byo. Bine ukatulumuka mpata.

Bantu bakwabo nabo batañanga ne kunena na kujokela’mo wadi’mo kadi’mo. Ko kunena’mba bashilula musemwa, kupwa batyiba’o abo bene pa bukata, ebiya bapituluka binenwa bimo mu byobadi abapu kala kunena.

Ino bakwabo nabo banenanga bukidibukidi, bashilula na mulangwe kampanda, ino mulangwe’wa kewafudile, basambukila kala ku mukwabo. Nansha shi bishima bitamba pampikwa kukakala, kushinta milangwe mu kitulumukila konanga muneneno wakubulwa kushishikita.

Mwa Kulumbulwila. Shi makambakano obe i kwikonda divule na kukimba bishima bifwaninwe, nabya ufwaninwe kulonga bukomo bukatampe bwa kuvudija bishima. Kwata mpata bishima byokuyukilepo byotana mu Kiteba kya Mulami, mu Amkeni! ne mu mabuku makwabo otanga. Tala’byo mu dibuku dishintulula bishima, tala mutelelo ne buluji bwabyo, kupwa bweja bishima bimobimo ku bishima byoyukile. Shi kudipo nadyo, lomba bukwashi kudi muntu unena ludimi’lwa biyampe.

Kwikala na kibidiji kya kutanga na diwi ditunduke kyaba ne kyaba kukalumbulwila’ko buneni bobe. Kwata bishima bikomo, nena’byo misunsa mivule na diwi ditunduke.

Pa kutanga pakubulwa kushishikita, i biyampe kwivwanija bishima mobingidila pamo mu musemwa. Divule bishima i biyampe bitangwa mu bisumpi bisumpi mwa kulupwila’byo milangwe inene mulembi. Ta mutyima mpata ku bino bisumpi bya bishima. Tūla’po tuyukeno, shi ubamone amba tukakukwasha. Kitungo kyobe ke enkapo kutanga bishima mu muswelo moloke kete, mhm, i ne kulupwila milangwe patōka. Shi ubapu kubandaula musemwa umo, nyemena ku mukwabo enka ne byopwa kwifunda musango onso mutuntulu. Jingulula biyampe mwilondela milangwe. Kupwa wiibidije kutanga’mo na diwi ditunduke. Tanga musango misunsa ne misunsa enka ne byokatanga pampikwa kukukala nansha kwimana pa bifuko kebifwaninwe. Shi ubapu, enda ku misango mikwabo.

Kupwa bweja’ko mutabwilo. Shi ubafikila pa ludingo lwa kujingulula bishima mobingidila pamo mu musemwa, nabya ukashilula kumona bishima bivule pa kimo ne kwela kala diso pa bikwabo bīya kumeso. Kino kikabweja muneñenya mu butangi bobe.

Kwiibidija kitatyi ne kitatyi butangi bwa kiponka na ponka ko kwiiya kuyampe mpata. Kimfwa tanga na diwi ditunduke, pampikwa kwiteakanya dibajinji, kisonekwa kya difuku ne nshintulwilo yakyo; tanga nyeke namino. Ibidija meso obe ashilule kumona bishima mu bisumpi bisumpi bilombola milangwe mituntulu, kupita’ko kumona kishima kimo kimo.

Mu mīsambo, kubulwa kushishikita kulomba bidi kulanga kumeso kwa kunena. Wiibidije kulonga namino mu bintu byonso byolonga mobukila mobukila. Tonga milangwe yosaka kulupula kadi londa ndudi yosa kunena’yo; kupwa shilula kunena. Kokyenda lubilo. Longa buninge bwa kwisamba mulangwe mutuntulu pampikwa kwimana nansha kushinta milangwe abe kwafudije oenda nao. I biyampe kwingidija misemwa mīpi kadi ipēla, kino kikakukwasha.

Bishima biilanga abyo bine shi uyukile senene byosaka kunena. Pavule, ke biyampepo kutonga bishima byokanena. Ino, mu kwiibidija kobe, i kipite buya kujingulula shi wivwanije senene mulangwe obe, kupwa kolanga bishima koku unena. Shi ulonge namino ne shi ute mutyima ku milangwe kupita’ko ku bishima byonena, bishima byobe bikanza kwiila abyo bine, ne milangwe ikalupuka biyampe moivwanina’yo ku mutyima. Ino shi ushilule’tu kwela milafwe ku bishima pa kyaba kya kwela’yo ku milangwe, kubapu, ukanza kudya ntama pa kunena. Shi wiibidija, ubwanya kutamija kubulwa kushishikita, mwanda i ngikadilo ya mvubu mu kunena ne kutanga kulumbuluke.

Mosesa, pobāmunene kukemanina Yehova ku meso a muzo wa Isalela ne a Felo wa Edipito, wēmwene amba kabwanyapo kukanena. Mwanda waka? Mwanda wādi ushishikita pa kunena; padi wādi unena na kumamakata. (Div. 4:10; 6:12) Mosesa wālomba misunsa mivule baleke kumutuma, ino Leza kāitabije’byopo nansha dimo. Yehova wāmutumīne Alone ekale kyakanwa kyandi, ino wākwasha ne Mosesa mwine wāyuka kunena. O mwanda Mosesa wādi wisamba misunsa mivule kadi biyampe shē, ke enkapo ku meso a muntu umo umo ne a bisumpi bityetye bya bantu, ino i ne ku meso a muzo onso mutuntulu. (Kup. 1:1-3; 5:1; 29:2; 31:1, 2, 30; 33:1) Wivwane nobe ulonge kipindi kyobe na mutyima umo koku ukulupile mudi Yehova, nobe kukabulwepo kwikala na muneneno upeja Leza bulēme.