Bena mudimu wa bubi
BIBLE udi umvuija mudimu wa ba-demon mu malu a bantu bu mandamuna ku nkonko ya nshindamenu idi itangila bubi idi mikole bua kuyandamuna. Tshilejilu: tangila dimanyisha dia tshikandakanda tshia International Herald Tribune pa bidi bitangila mvita idi itua ipela mu Balkans: “Tshisumbu tshia bakebuludi ba mu Komité wa matunga mu Mputu tshiafiki ku nkomenu wa se: [masalayi] mmakuate ku bukole bakaji ne bana ba bakaji 20 000 ba bena Islame bua kuenda nabo masandi . . . etshi n’lungenyi lufila bua kukuatshisha bantu buôwa, kubatekesha mu maboko ne kubasaka too ne ku diumbuka mu nzubu yabo.”
Tshikandakanda tshia Time tshiakafunda e kupangila kumvuija bualu ebu ne: “Mikuabo misangu, bansongalume badi bakuata bakaji ku bukole bua kuenda nabo masandi anu bua kusankisha bakulu babo, bamfumu babo ba basalayi anu bu bana badi bajinga kutumbishibua kudi ba tatuabo. Dikuata bakaji ne bana ba bakaji ku bukole ntshimanyinu tshia tshikisu tshia kasumbu kampanda munkatshi mua bisumbu bia basalayi. Nsongalume udi witaba bua kuenza bualu bubi, udi upuwisha kuondo kende ka muoyo bua kukokela mapangadika mabi a tshisumbu tshiende. Udi ushindika lulamatu luende pa kuenza malu a tshikisu.”
Kadi, mbua tshinyi, “mapangadika mabi a tshisumbu” mmabipe kupita kuondo ka muoyo ka bena mu tshisumbu? Muntu yonso udi ujinga kuikala mu ditalala ne muena mutumba nende. Kadi, mbua tshinyi, mu tshikondo tshia mvita, bantu badi bangata bakaji ba benda, bakengeshangana ne bashipa bakuabo? Kabingila kanene nka se: makole a ba-demon adi mu dienza mudimu.
Dijingulula mudimu wa ba-demon didi padi dijandula tshidi bamue bangata bu “nshinga wa bashikuluji ba malu a Nzambi.” Nshinga ng’wa dipeta diumvuangana dia malu asatu aa: (1) Nzambi ng’wa bukole-buonso; (2) Nzambi muena dinanga ne mmuimpe; ne (3) Malu makuate buôwa adi enzeka. Bakuabo badi bela meji ne: abidi a ku malu aa adi mua kumvuangana, kadi mbikole bua kutuangaja wonso asatu. Dîyi dia Nzambi didi diodi difila diandamuna, ne diandamuna adi didi diakula bua ba-spiritu bakena bamueneka, bena mudimu wa bubi.
Ntomboji wa kumpala
Bible udi utuambila ne: Nzambi udi spiritu. (Yone 4:24) Mu tshikondo kampanda, wakalua Mufuki wa miliyo ne miliyo ya ba-spiritu bakuabo, bana bende banjelu. Mu tshikena-kumona, Danyele musadidi wa Nzambi wakamona nkama ne nkama ya miliyo ya banjelu. Ba-spiritu buonso bakafuka Yehowa bavua bakane mu diumvuangana ne disua diende.—Danyele 7:10; Ebelu 1:7.
Pashishe, Nzambi “pakafukaye buloba,” bana ba Nzambi aba banjelu “bakela mbila ya disanka” ne “kutuadija kututa bikashi.” (Yobo 38:4-7) Kadi, umue wa kudibo wakakolesha dijinga dia kumutendelelabo ne ditendelela didi anu bua Mufuki. Pa kutombokela Nzambi, muanjelo eu wakadienza Satana (mbuena-kuamba ne: “ntomboji”) ne Diabolo (mbuena kuamba ne: “mushiminyinyanganyi”).—Fuanyikija ne Yehezekele 28:13-15.
Pa kutumika ne nyoka mu mparadizu bua kuakula ne mukaji wa kumpala, Eva, Satana wakamufikisha ku dibenga kutumikila mukenji wa Nzambi wa kubenga kudia tshimuma tshia mutshi kampanda wa mu lupangu. Pashishe, bayende wakamulonda. Nenku, mulume ne mukaji ba kumpala bakalonda muanjelo mu ditombokela Yehowa.—Genese 2:17; 3:1-6.
Malu akenzeka mu Edene adi mua kumueneka bu dilongesha dia ditumikila patupu, pende Satana wakatontolola malu manene abidi. Bua kumpala, Satana wakela bukokeshi bua Yehowa ku mutu kua bifukibue biende bionso mpata, pa kuela meji se: bukokeshi bua Nzambi kabuvua buakane ne kavua ukokesha bua diakalenga dia bantu nansha. Pamu’apa, bantu bavua mua kuenza mudimu muimpe pakudiludika nkayabu. Buibidi, Satana wakadidinga ne: bifukibua bia meji kabiena mua kushala ne lulamatu ne bulamatshi ku mikenji kudi Nzambi padi dimutumikila kadiyi mua kubapetesha bintu bia ku mubidi.a
Dijingulula diakane dia malu aa majula mu Edene, pamue ne dimanya dia ngikadilu ya Yehowa, bidi bituambuluisha bua kujingulula dijandula dia “nshinga wa bashikuluji ba malu a Nzambi,” nangananga bua kutuangaja dikalaku dia bubi ne ngikadilu ya Nzambi ya bukole ne dinanga. Bu mudi Yehowa ne bukole kabuyi nshikidilu, ne bu mudi bumuntu buende menemene buikala dinanga, udi kabidi muena meji ne buakane. Udi utumika ne ngikadilu eyi inayi mu buakane menemene. Nenku, kavua mutumike ne bukole buende bua dikema bua kubutula diakamue bantomboji basatu aba to. Tshivua mua kuikala bualu buimpe, kadi kabuvua mua kuikala menemene bua meji ne dinanga to. Kabidi, kavua mubafuile luse ne kupua muoyo, bu mudi bakuabo bela meji ne: ke mudibi bikengela kuenza bua kuleja dinanga. Ngenzelu wa nunku kêna wa meji anyi muakane to.
Bivua bikengela kupitshisha tshikondo bua kujikija malu avua Satana mujule. Bivua bikengela tshikondo kampanda bua kujadika bantu né bavua mua kudilombola nkayabo kakuyi diambuluisha dia Nzambi. Pa kulekelela bantomboji basatu bua kutungunukabo ne kuikala ne muoyo, Yehowa wakapetesha bifukibua biende mushindu wa kumona se: Satana wakadinga pa kuamba ne: bantu kabena mua kusadila Nzambi ne lulamatu mu nsombelu mikole.b
Yehowa wakambila Adama ne Eva patoke ne: biadiabo tshimuma tshikandika, bavua ne bua kufua. Ne bakafua bushuwa, nansha muvua Satana mujadikile Eva ne kavua ne bua kufua to. Tshibawu tshia Satana patshi ndufu; mu matuku aa mmutungunuke ne kupambula bukua-bantu. Bushuwa, Bible udi wamba ne: “Bena mu bulongolodi ebu buonso badi ku bukokeshi bua mubi.”—1 Yone 5:19; Genese 2:16, 17; 3:4; 5:5.
Banjelu bakuabo badi batomboka
Matuku makese kunyima kua malu akenzeka mu Edene, banjelu bakuabo bakaditua pabo mu ditombokela bukokeshi bua Yehowa. Bible udi wamba ne: “Dîba diakatuadija bantu kuvulangana pa tshipapu tshia buloba, kulela bana ba bakaji, pashishe, bana ba Nzambi mulelela bakatuadija kubandila bana ba bakaji ba bantu, e kumonabo ne: bavua balengele; ne bakaya kubangata bu bakaji babo, aba buonso bavuabo basungula.” Mbuena-kuamba ne: banjelu aba “bakalekela miaba yabo [mu diulu]” e kuvuabo pa buloba, bakavuala mibidi ya bantu ne kudisankisha ne bakaji.—Genese 6:1, 2; Yuda 6.
Muyiki eu udi utungunuka mu Genese 6:4 ne: “Ba-nefilime bavua pa buloba matuku awo, ne kabidi pashishe, dîba ditungunukile bana ba Nzambi mulelela ne kushala ne bana ba bakaji ba bantu, ne bakalela nabo bansongalume, bavua bantu ba mpolondo ku bantu buonso bavuaku kale, bantu bende lumu.” Bana aba balela ku mashi a bantu bakaji ne ba-tatu banjelu bavua ne bukole bua dikema, “bantu ba mpolondo.” Bavua bantu bena tshinyangu, anyi Nefilime, muaku wa tshiena-Ebelu udi umvuija “aba badi baponesha bakuabo panshi.”
Umanye bimpe ne: malu aa akakudimunyibua pashishe mianu mu nshidimukidi ya kale. Tshilejilu, musambu wa kasala wa bena Babilone wa katshia kukadi bidimu 4 000 udi umvuija malu a dikema menza kudi Gilgamesh, muntu wa mpolondo, wa tshikisu uvua tshitupa muntu, tshitupa nzambi, “uvua lukuka luende kaluyi lushiya muana wa bakaji nansha umue kamama.” Tshikuabo tshilejilu, mmuanu wa bena Greke, wa malu a Hercules (anyi Heracles) muntu wa mpolondo. Wakaledibua kudi Alcmene, muntu, ne tatuende uvua nzambi Zeus, Hercule wakatuadija kuenza malu a makoyi ne tshimvundu kunyima kua yeye mumane kushipa mukajende ne bana bende pakapaalaye. Nansha mukâdi mianu eyi minyanguke bu muvuabo bantu bayelelangana mu kupita kua bipungu, idi amu yumvuangana ne malu a ba-nefilime adi Bible ulonda pamue ne ba-tatuabo banjelu bantomboji.
Bua buenzeji bua banjelu babi ne bua bana babo ba balume ba mpolondo, buloba buakuwula tente ne tshinyangu, Yehowa wakapangadija bua kubutula bantu ku mvula wa kabutu. Ba-nefilime bakafua pamue ne bantu bavua kabayi batshina nzambi; bantu bapandile bavua anu muakane Nowa ne dîku diende.—Genese 6:11; 7:23.
Kadi, banjelu babi kabakafua nansha. Bakavula mibidi ya bu bantu, e kupinganabo mu miaba ya ba-spiritu. Bua dibenga kutumikila diabo, kabakanyishibua kabidi mu dîku dia banjelu bakane; kabavua kabidi ne bukokeshi bua kuvuala mibidi ya bantu bu muakenzabu mu matuku a Nowa. Too ne lelu, batshidi anu ne buenzeji bubi mu malu a bukua-bantu, ku bukokeshi bua Satana, “mfumu wa ba-demon.”—Matayi 9:34; 2 Petelo 2:4; Yuda 6.
Baluishi ba bukua-bantu
Misangu yonso, Satana ne ba-demon mbashipianganyi ne mbena tshikisu. Satana ushipele bimuna ne bena mudimu ba Yobo. Wakashipa kabidi bana dikumi ba Yobo pakatumaye “tshipepele tshikole” bua kuupula nzubu wabo. Pashishe, Satana wakatua Yobo disama dia “biuwuja binene bituadije munda mua dikasa diende too ne ku lubombo lua mutu wende.”—Yobo 1:7-19; 2:3, 7.
Ba-demon badi baleja mapangadika mabi a muomumue. Mu matuku atshivua Yezu pa buloba, bakavuija bantu tumama ne bampofu. Bakafikisha muntu mukuabo ku diditapa mputa ne mabue. Bakakulula nsongalume kampanda panshi, “kumupalula ne luonji luonso.”—Luka 9:42; Matayi 9:32, 33; 12:22; Mako 5:5.
Ngumu idi ifumina ku ntengu yonso ya buloba idi ileja ne: Satana ne ba-demon badi benza malu mabi a katshia ne katshia. Badi batua bamue bantu masama, bashiya bakuabo mu tshitabela anyi babalotesha bilota bia buôwa peshi basaka bamue ku dijinga dikole dia kutumika bibi ne bitupa bia lulelu. Badi bafikisha bakuabo ku dienza malu a bundu, ku dishipangana anyi ku didishipa.
Mutantshi ule kayi wabalekelabu benza nunku?
Satana ne ba-demon bende kabakubalekela benza nunku bua kashidi nansha. Ki mpatupu padi Yehowa mubalekela bua kuikalaku too ne lelu, kadi mpindieu tshikondo tshiabo tshiipididi. Kuntuadijilu kua siekele eu, tshidia tshinene tshiakedibua bua kuela mikalu ku midimu yabo. Mukanda wa Buakabuluibua udi umvuija ne: “Mvita yakabudika mu diulu: Mikaele [Yezu mubiisha ku lufu] ne banjelu bende bakaluangana ne dragon [Satana], ne dragon ne banjelu bende bakaluangana, kadi yeye kakatamba bukole, kakutshivua kabidi muaba wabu mu diulu. Nenku, dragon munene wakimanyishibua panshi, nyoka wa ku tshibangidilu, eu udi ubikidibua ne: Diabolo ne Satana, eu udi upambuisha buonso ba pa buloba bujima; wakimanshibua pa buloba, ne banjelu bende bakimanyishibua pamue nende.”—Buakabuluibua 12:7-9.
Ntshipeta kayi tshiakapatuka? Muyuki udi utungunuka ne: “Bua bualu ebu, sankayi, nuenu mawulu ne nuenu badi basombamu!” Banjelu bakane badi mua kusanka bualu Satana ne ba-demon bende kabena kabidi mu diulu. Kadi netuambe tshinyi bua bantu badi pa buloba? Bible udi wamba ne: “Diakabi kudi buloba ne kudi mbuu, bualu Diabolo mmupueke kunudi, ne tshiji tshikole, bu mudiye mumanye ne: nkumushadile tshikondo tshîpi.”—Buakabuluibua 12:12
Mu tshiji tshiabo, Satana ne badi bamutua nyama ku mikolo mbapangadije bua kuela bipupu bivule pa buloba diambedi, ne dibutudibua diabo dikadi pabuipi. Mu siekele eu, kuvua mvita ibidi ya buloba bujima ne mvita mikese mipite 150 katshia mvita mibidi ya buloba bujima yajika. Mu biambilu bietu mudi miaku idi ifunkuna tshikisu tshia tshipungu etshi: “ndululu ya bingoma bia mbutula bantu,” “dishipibua dia bantu bavule,” “madimi a kushipela bantu,” “kamponyi ka kuangatshila bakaji,” “bashipi ba bantu ba dilambu,” “bombe.” Ngumu mmiuwule tente ne miyuki idi yakula bua diamba anyi bintu bia lulengu, bushipianganyi, bombe, bantu badi badia bantu nabu, biyole bia nzala, ne dikengeshangana.
Bidi bikankamija bua kumanya se: bintu bionso ebi mbia tshitupa tshîpi. Mu katupa kîpi emu, Nzambi neanyoke kabidi Satana ne ba-demon bende. Mu tshikena-kumona tshia kudi Nzambi, mupostolo Yone udi wamba ne: “Ngakamona muanjelu upueka mu diulu ne nsapi wa dijimba ne lukanu lunene mu tshianza tshiende. E kukuataye dragon, nyoka wa kale, udi Diabolo ne Satana, ne kumusuika bua bidimu tshinunu. Ne kumuela mu dijimba diakakangaye ne tshimanyinu tshitekapu, bua kapambudi bukua-matunga nansha too ne pajika bidimu tshinunu.”—Buakabuluibua 20:1-3.
Pashishe, Diabolo ne ba-demon bende “nebalekedibue mu lukanu bua mutantshi muîpi,” ne nebabutudibue bua kashidi. (Buakabuluibua 20:3, 10) Atshi netshikale tshikondo kayipu tshia dikema! Satana pamue ne ba-demon bende bamane kubutudibua bua kashidi, Yehowa “neikale ku mutu kua bintu bionso.” Ne muntu yonso “neasanke mu ditalala divulavulayi.”—1 Kolinto 15:28; Musambu wa 37:11.
[Mêyi adi kuinshi]
a Ebi bivua bitokeshibue pashishe, dîba diakamba Satana bua Yobo musadidi wa Nzambi ne: “Dikoba ku dikoba ne bintu bionso bidi muntu nabi neabifile bua kusungila anyima wende. Kadi, anji kuolola tshianza tshiebe, ulenga mifuba yende ne misunyi yende, ne yeye né kakukudiwula ku mêsu kuebe.”—Yobo 2:4, 5.
b Bua kujingulula mu bule ne butshiama bua tshinyi Nzambi mmulekele malu mabi, tangila mukanda wa Udi mua kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba bukudimuna mparadizu, mupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New york, Inc.
[Tshimfuanyi mu dibeji 7]
Muntu ke mukebeshi umuepele wa malu a mushindu’eu anyi, peshi tudi mua kuambika bujitu ebu pa makaya a makole mabi akena amueneka?
[Mêyi a dianyisha]
Tshîna tshia pétrole tshilakuka kapia mu Kuweït mu 1991: Chamussy/Sipa Press
[Tshimfuanyi mu dibeji 7]
Atshi ntshikondo kayipu tshia dikema pikala ba-demon kabayi kabidi mua kutatshisha bantu!