Mmunyi muudi wewe ujikija bilumbu?
Bualu bua lumonso—ne kapumbu kisatu mu mulongo wa tupumbu tutanu tua mabumba tuvua pa tshibumba tshia dipatukila muinshi kakakuluka. Kapumbu ka dibumba kavua ne bua kulongolodibua. Patupu bulongame bua disangisha edi nebujimine. Kadi kulongolola nkukole, ne kuena mudiumvue mukumbane bua mudimu eu. Newikale ne bua kukeba mibelu anyi mene kulomba muntu mupiluke bua enza mudimu eu.
DIUMVUANGANA pankatshi pa bana betu ba balume ne ba bakaji ba mu nyuma didi ne mushinga mukole mupita wa bilengejilu bia patupu. Mufundi wa misambu wakimba bikumbanyine ne: “Monai, bidi bitambe buimpe ne bia disanka bua [bana betu, NW] badikunguishe hamue ne mutshima umue.” (Musambu wa 133:1) Dijikija tshilumbu ne muena nkristo nebe didi mua kuikala imue misangu bualu bukole. Ne kabidi bakuabo kabena baya mu njila muimpe mu bualu ebu. Misangu ya bungi “dijikija” ditu dituala kanyinganyinga ka patupu anyi kadiyi diondoke menemene, ditu dishiya bimanyinu bidi kabiyi bienza disanka.
Bamue bena nkristo badi babueja patupu bakulu batekibue mu malu adibo mua kujikija nkayabo. Bidi mua kuikala nunku bualu kabena bajadike tshia kuenza to. “Bavule ba ku bana betu kabena bamanye mushindu wa kulonda mubelu wa mu Bible bua kujikija bilumbu biabo,” ke muakamba muanetu wa balume kampanda mupiluke mu difila mibelu ya mu Bible. Wakatungunuka ne: “Misangu mivule menemene kabena balonda ngenzelu wa malu wa Yezu.” Kadi ntshinyi tshivua Yezu muamba bulelela bua mushindu udi muena nkristo ne bua kujikija bilumbu ne muanabo? Bua tshinyi bidi bia muoyo bua kumanya bimpe mubelu eu ne kulonga mushindu wa kuutumikila?
Tulumbulumbu
“Hautshidi ufila kuha kuebe ku [tshilambuilu, NW] ne biwavuluka ne, Muan’etu udi n’anyi bualu, ushîe kuha kuebe ku mpala kua [tshilambuilu, NW] uye biebe, ulengeshe n’andi; hashishe ulue, ufile kuha kuebe.”—Matayo 5:23, 24.
Pavua Yezu muamba miaku eyi, bena Yuda bavua bafila milambu anyi batuala “mapa”, pa tshilambuilu mu ntempelo ku Yeruzaleme. Pavua muena Yuda muenzela muena Izalele nende bibi, muenzedianganyi wa bibi uvua mua kufila mulambu wa kuosha mujima anyi mulambu wa mpekatu. Tshilejilu tshifile kudi Yezu ntshifike pa bualu butambe bukole. Padi muntu ku tshilambuilu ne ufila dipa diende kudi Nzambi, udi uvuluka ne muanabu udi nende ne tshilumbu. Eyowa, muena Izalele uvua ne bua kujingulula se: dilengejangana ne muanabo divua ne bua kuikala kumpala kua kukumbaja mudimu kampanda wa ntendelelu.
Nansha muvua milambu ya mushindu eu milombibue kudi Mikenji ya Mozese, yoyo nkayayi kayivua ne mushinga munene menemene ku mesu kua Nzambi. Muprofete Samuele wakambila Mukalenge mupange lulamatu Shaula ne: “Yehowa udi utamba kusanka bua milambu ya kuosha ne nyama mishiha bu mudiye usanka bua kutumikila kua dî dia Yehowa, anyi? Tangila, kutumikila kudi kuhita mulambu wa kuosha ne kunvua kudi kuhita manyi a bimpanga bulengele.”—1 Samuele 15:22.
Mu Muyiki wende wa pa Mukuna, Yezu wakambulula dîyi dituma edi dia mushinga ne kuleja bayidi bende ne: bavua ne bua kujikija bilumbu biabu kumpala kua kufila milambu yabu. Lelu’eu milambu idi milomba bena nkristo idi ya mu nyuma—“mulambu wa kumutumbisha n’au, udi biau mamuma a mishiku idi ijukula ditabusha dia dina diandi.” (Ebelu 13:15) Nansha nanku, dîyi-dikulu edi ditshidi anu dikuata mudimu. Mupostolo Yone mmuleja bia mushindu umue ne nebikale bia patupu bua tuetu kuamba ne: tudi banange Nzambi eku bakine muanetu.—1 Yone 4:20, 21.
Ne ntema, muntu yonso udi uvuluka ne: udi ne dipangakana ne muanabu udi ne bua kuela tshidia tshia kumpala. Budipuekeshi bualejaye nebutuale pamu’apa bipeta bilenga. Bia muomumue, muntu uvuabo benzela bibi kakubenga bua kumvuangana ne muntu udi mulue kuitaba tshilema tshiende kudiye. Mikenji ya Mozese ivua yamba ne: tshintu tshionso tshiangata ku buîvi tshivua ne bua kupingajibua tshionso, kusakidila ne tshia bitanu pamutu patshi. (Lewitiki 6:5) Malanda a diumvuangana mapingaja mu ditalala neenzeke bipepele mushindu umue pikala muenji wa bubi ujinga kupitshisha pa bidi bilomba, mu ngumvuilu muondoke wa muaku, bua kulongolola bubi kampanda buvuaye mua kuikala muenze.
Kadi, miidikija bua kupingaja malanda a ditalala kaatu amu alubuluka misangu yonso. Mukanda wa Nsumuinu udi utuvuluija ne: kudi lutatu lua kujikija mapangakana ne muntu udi umona bikole mua kuandamuna. Nsumuinu 18:19 udi wamba ne: “Kulengesha ne muan’abo wakenzelabo bibi kudi kuhita kunyenga kua musoko wa ngumbu bukole; matandu adi bu biamu bidibo bakanga n’abi bibi bia mbalasa mukole.” Nkudimuinu mukuabo udi wamba ne: “Muanenu muenzela bibi mmukole bua kumuteka panshi mupite tshimenga tshikole, ne milandu yabu idi bu milonda ya nzubu munene.” (The Englishman’s Bible) Kadi madikolela a muoyo umue ne a budipuekeshi adi muomumue apatula bipeta bilenga padi bena kuitabuja netu bajinga mua kusankisha Nzambi mu bintu bionso. Mu imue ngikadilu, mubelu wa Yezu udi mufunda mu Matayo nshapita wa 18 udi ne bua kutumikidibua.
Kujikija bilumbu binene
“Biakuenzela muan’enu bibi, uye biebe, umuleshe bubi buandi, wewe ne yeye nkayenu, bitabusheye dî diebe, wewe wakumuvuisha muan’enu kabidi. Biahidiaye kunvua dî diebe, uye ne muntu umue anyi bantu babidi, nunku mei onso neajalame kudi bamonyi babidi anyi basatu. Biahidiaye kunvua mei abo, ambila bena ekelesia bualu ebu; biahidiaye kunvua mei a bena ekelesia, ikale biandi ku mesu kuebe bu muntu wa bende anyi musangishi wa mulambu.”—Matayo 18:15-17.
Ntshinyi tshivua tshienzeka pavua muena Yuda (anyi kunyima muena nkristo) muikale ne ntatu mikole ne mutendeledi nende wa Yehowa? Eu uvua wela meji se: mbamuenzele bubi udi ne bua kuela tshidia tshia kumpala. Udi ne bua kuyukila malu aa ne mumuenzedi wa bubi pa nkayabo. Neyikale pamuapa ne bua kumvuangana ne muanabo nangananga padiku anu ntupakanyi ku diteleja, idi mua kutokeshibua lukasa, pikalaye kayi uteta kudibingisha. Bualu buonso nebujike bipepele menemene padi bualu bumanyibua anu kudi benabu.
Kadi, pakuabo tshidia tshia kumpala katshiena tshikumbana to. Bua kujikija nsombelu ewu, Yezu udi wamba ne: “Angata . . . muntu umue anyi babidi.” Aba badi ne bua kuikala bamonyi ba kumpala. Imue misangu bavua mua kuikala bumvue umue wa ku bantu aba ujana mukuabo, anyi pamue apa bavuaye muye nabu bavua bajadiki ba tshipungidi tshifunda tshidi tshijula mpindieu dikokangana pankatshi pa babidi bavua batshienze. Ku luseke lukuabo, badi bangatshibue aba nebalue bajadiki pikala malu kampanda bu mudi majadiki mafunda anyi a mukana mafidibue bua kushindika kabingila ka bualu. Apa kabidi, amu bungi bukese menemene bua bantu—“umue anyi babidi”—ke bikale ne bua kumanya bualu. Ebi nebiepule malu bua kaabipi bikole pikala bualu buikala anu ditupakana mu diumvua.
Nngenyi kayi idi eu udibu benzele bibi ne bua kuikala nayi? Neatete bua kufuisha muena nkristo nende bundu anyi kukeba bua kumupepeja anyi? Mu mmuenenu wa mubelu wa Yezu, bena nkristo kabena ne bua kupisha binabo lukasalukasa nansha. Pikala muenji wa bubi muitabe tshilema tshiende, mulombe luse ne mutete kuakaja malu, eu muenzela bubi ‘neapete muan’abu.’—Matayo 18:15.
Pavua bualu kabuyi mua kujika, buvua ne bua kutuadibua kudi tshisumbu. Ebi bivua biumvuija ku ntuadijilu bakulu bena Yuda kadi kunyima bakulu ba tshisumbu tshia bena nkristo. Muenji wa bubi udi kayi unyingalala uvua mua kuipatshibua mu tshisumbu. Ke tshidi tshiumvuija kuangatshibua “bu muntu wa bende anyi musangishi wa mulambu,” bantu bavua bena Yuda kabayi basemenena nabu pabuipi. Dinyoka edi dikole kadivua mua kuangatshibua kudi muena nkristo kampanda pa nkayende to. Bakulu batekibue, baleji mpala ba tshisumbu, ke badi nkayabo ne bukokeshi bua kuenza tshienzedi etshi.—Fuanyikija ne 1 Kolinto 5:13.
Diipata dia muenji wa bubi udi kayi unyingalala mu tshisumbu didi dileja ne: Matayo 18:15-17 kena utangila tulumbulumbu to. Yezu uvua wakula bua mibi mikole mienzelangana kadi idi mua kujikijibua anu pankatshi pa bantu babidi bena bualu. Tshilejilu, bubi budi mua kuikala tshijanu tshidi tshinyanga bikole lumu lua mujanyibue. Anyi bidi mua kuikala bilumbu bia mfranga, bualu mu mvese idi ilonda mudi lusumuinu lua mupika mupange luse uvuabu balekelele dibanza dinene. (Matayo 18:23-35) Mfranga misomba kayiyi mifuta mu tshikondo tshijadika idi mua kuikala tshilumbu tshia lupitapita tshidi mua kumanyibua pankatshi pa bantu babidi. Kadi bidi mua kulua mpekatu mukole, mbuena kuamba se: buîvi, pikala musombianganyi ukadi ubenga wuosha ne munu muiku bua kufuta bivuaye musombe.
Mpekatu mikuabo kayena mua kujika anu pankatshi pa bena nkristo babidi to. Muinshi mua Mikenji ya Mozese, mpekatu bu mudi kusendeka Nzambi patoke ivua ne bua kumanyishibua. (Lewitiki 5:1; Nsumuinu 29:24) Bia muomumue, mpekatu minene idi itangila bukezuke bua tshisumbu idi ne bua kumanyishibua kudi bakulu bena nkristo.
Kadi tulumbulumbu tuvule pankatshi pa bena nkristo katuena tulonda ndongoluelu ewu nansha.
Kuenaku mene mua kufua luse anyi?
Anu kunyima kua diumvuija mushindu wa kumana bilumbu bikole, Yezu wakafila dilesona dikuabo dia mushinga. Tudi tubala ne: “Ke Petelo kulua kudiye ne kumuambila ne: ‘Mukalenge, misangu bungi munyi idi muan’etu mua kungenzela bubi ne indi mua kumufuila luse? Too ne ku misangu muanda mutekete anyi?’ Yezu wakamuambila ne: ‘Ndi nkuambila ne: ki mmisangu muanda mutekete, kadi too ne ku misangu makumi muanda mutekete ne muanda mutekete.’” (Matayo 18:21, 22, NW) Musangu mukuabo Yezu wakambila bayidi bende bua kufuilangana luse “misangu muanda mutekete ku dituku.” (Luka 17:3, 4) Kabiyi mpata, balondi ba Kristo bavua balombibua bua kujikija bilumbu pa kufuilangana luse umue ne mukuabo ku budisuile.
Muanda eu udi ukengela madikolela mavule. “Bamue bana betu kabena nansha bamanya mua kufuilangana luse,” ke muakamba muntu mutela ku ntuadijilu. Wakasakidila ne: “Badi bakema padibo babumvuija ne: badi mua kusungula kulekelela, mu kipatshila ka diambedi ne ka mushinga mukole, ka kulama ditalala mu tshisumbu tshia bena nkristo.”
Mupostolo Paulo wakafunda ne: “Nuleshangane lutulu, nulekelelangane mibi yenu, bikala muntu ne mukuabo tshilumbu; bu muakanubuikidila [Yehowa, NW] mibi yenu; nuenu nuenze muomumue kabidi.” (Kolosai 3:13) Kumpala kua kuya kudi muan’etu udi mua kuikala mutuenzele bibi, nebikale bimpe bua kudiela nkonko idi ilonda eyi: Bubi mbukumbanyine kubuyukidilangana nende anyi? Kakuena bushuwa mushindu wa kupua muoyo bilumbu bia kale mu lungenyi lulelela lua bena nkristo anyi? Bu meme pa muaba wende, tshivua kusua ne amfuile luse anyi? Ne bu mundi nsungula dibenga kulekelela, ndi mua kutekemena ne Nzambi andamune masambila anyi ne amfuile luse anyi? (Matayo 6:12, 14, 15) Nkonko ya mushindu’eu idi mua kutuambuluisha bimpe bua tuikala bafuidianganyi ba luse.
Mutudi bena nkristo, bumue bua ku majitu etu mbua kulama ditalala mu tshisumbu tshia bantu ba Yehowa. Ke bua tshinyi tutumikilayi mubelu wa Yezu. Ebi nebituambuluishe bua kufuilangana luse ku budisuile. Lungenyi lua dilekelelangana lua nunku nelukankamija dinanga dia buena muntu didi tshimanyinu tshifunkunyi tshia bayidi ba Yezu.—Yone 13:34, 35.
[Tshimfuanyi mu dibeji 23]
Bena nkristo badi mua kujikija bilumbu biabu mu dilonda mubelu wa Yezu