Kusadila ne bulongolodi budi buenda bulubuluka
ANU BU MUDIBI BILONDA KUDI ROBERT HATZFELD
LEU’EU, bantu bavule badi bakangula televizion ne telekomande bua kubandila bindidimbi bia mekala bia ngumu milelela ya ku dilolo, pabi mbikole bua kumuangatabu bu tshintu kampanda tshidi tshikemesha. Kadi, bidi bimueneka anu bu makelela, pantshivua nsongalume wa bidimu 12 ne mêsu matonona mbandila tshindidimbi tshiudindisha tshia muntu uvua wakula!
KI NLUMU lua mushinga mukole to, ke muudi mua kuela meji. Kadi buanyi meme, mu 1915, bivu’anu bu tshishima tshia mu matuku etu aa, ku ntuadijilu kua dipatuka dia filme ya dikala ditoke ne difike muvua mêyi a bantu kaayi ajikuka. Muntu kampanda wa kafiondo, wa miedi mivule wakamueneka mu tshindidimbi wamba ne: “Foto-Drama wa midimu ya bufuki udi ulejibua kudi I.B.S.A., Nsangilu wa bukua-matunga wa Balongi ba Bible.” Mu mêba abidi akalonda, miyuki ya mu Bible yakasokolodibua ku mêsu kuetu. Mukenji wende mushindamene pa Mifundu uvua mutokeshibue bimpe ne ukankamijangana. Kadi, tshivua tshitamba kukoka ntema yanyi mfilme wa bimfuanyi bivua binyungana, musakidila ne diapositive ya mekala mashilangane, ne mêyi avua enda tshiapamue ne filme eu.
Nunku bivua binyungulula mutu, kadi, musangelu wanyi wa ku bu-nsonga pa dishintuluka adi mu malu a teknoloji uvua ntuadijilu wa mudimu wanyi wakanenga matuku mavule pamue ne bulongolodi budi buenda bulubuluka pa buloba.
Matuku a ku ntuadijilu
Mu 1891, tatu wakafumina ku tshimenga tshia Dillenburg, mu ditunga dia Allemagne, e kusombela mu tshimenga tshikese tshia Allegheny, Pennsylvania, ku Etats-Unis. Pashishe, wakapetangana ne nsongakaji kampanda muena mu dîku dia bena Allemagne muaba eu, buobo e kuselangana. Ngakaledibua mu dia 7 Kashipu 1903, ne ngakalonga tshiena-Germanike ne muakulu wa anglais mu dikola dianyi. Bangabanga ne Mvita ya Kumpala ya buloba bujima kutuadijayi mu 1914, disama dia tshiadi diakabudika ne kushipa baledi banyi buonso babidi, meme e kushala muana-nshiya. Kaku mulume muledi wa mamu wakafua pende ku disama dia mpalu mu tshine tshikondo atshi.
Tatu mukaji, Minna Boemer, wakanteka ne bulenga buonso mu dîku diende. “Ndi ne bana batanu,” ke muakambaye. “Ndi mua kuangata mukuabo.” Nansha mungakajimija baledi banyi, tatu mukaji Minna wakankuba bimpe.
Katshia ku kale, tatu mukaji uvua umue wa mu bena Tshisumbu tshia Balongi ba Bible (Bantemu ba Yehowa, ke mudibo bababikila lelu’eu). Kumpala kua 1909, Muanetu C. T. Russell, uvua mulombodi wa Société Watch Tower, uvua pende ubuela mu bisangilu bia mu tshisumbu atshi. Tatu mukaji Minna uvua uya nanyi mu bisangilu. Nansha muvua dîku dietu kadiyi dienza madikolela bua kulonga anyi kuenza mudimu wa buambi, kadi, bionso bituvua tuteleja mu bisangilu, tuvua tubimanyisha mu mpukapuka bantu batuvua bamanyangane nabu.
Mu tshikondo atshi ke muakankemesha “Foto-Drama.” Bu mumvua ne lungenyi lutue pa malu a biamu, teknike mipiamipia pa malu a foto ne ya disangisha bindidimbi pamue ne mêyi biakakoka ntema yanyi, anu bu muvuabi kabidi bua filme miambuluji ya bimfuanyi. Kubandila dibaluluka dia bilongo kuvua muanda mulenga mutambe!
Mu 1916, tuakabungama bikole bua lufu lua Muanetu Russell. Bu mutuvua basombele ku Allegheny, tuakabuela mu muyuki wa dijiikibua wakenzeka mu Nzubu uvua ku Carnegie. Mu Nzubu amu ke muakaya Muanetu Russell mpata ne E. L. Eaton mu 1903. Ngakateleja miyuki ya Muepiskopo awu wa Ekleziya wa ba-Metodiste wakaya milandu ne C. T. Russell munkatshi mua matuku asambombo bulubulu, wipatshila kufuisha Muanetu Russell bundu pa bidi bitangila dimanya diende dia Bible. Pamutu pa kuikalabi nanku, biakambibua ne: Russell ‘wakamuanga mâyi mu kapia ka inferno.’ Sara Kaelin, mumanyike bimpe bu ministre wa ku dîba ne ku dîba mu Pittsburgh, uvua mumanyangane bimpe ne C. T. Russell ne mukajende. Ku dijiikibua dia tshitalu, wakamona Maria Russell wela bilongo mu mushete wa mufue ne mêyi aa: “Kudi Bayanyi munanga.” Nansha mukavuaye mumane kulekelangana nende bidimu bungi kampanda kumpala, Maria utshivu’anu umuangata bu bayende.
Mu kupita kua bidimu, ngakapeta bikondo bivule biakampetesha makokeshi a kukolesha lungenyi mu malu a teknike bua mudimu wanyi mu matuku avua ne bua kulua. Manseba uvua mumanyike kudi mbulamatadi bu munkubi uvua mulombondi wa kumpanyi wa biibaki ba nzubu. Mu matuku anyi a diikisha, uvua undekela ntumika pamue ne bena mudimu bende bena malu a nzembu bua kuakaja nzubu minene ivua mikenkesha ne gaze pa kumubueja nzembu. Mu 1918, balongi ba mu kalasa ketu bakenza tshiamu tshia radio-telegrafe. Tuvua tupetangana ku dilolo bua kulonga ne kuenza midikija pa malu a nzembu anyi ne bukokeshi bua dikokangana diayi (magnétisme). Mu 1926, mulunda wanyi kampanda ne meme tuakapangadija bua kukumbaja malu atuvua tuelela meji ku buana—kutumika mu mazuwa ne kuenza ngendu pa buloba bujima. Tuakabuela mu kalasa kavua ku bulombodi bua Kumpanyi wa Tudiomba wa bena Amerike bua kulua ba-operatere ba radio-telegrafe.
Nsombelu mupiamupia ku Betele
Kalasa ka dilonga malu a tudiomba katuvua tubuela kavua mu tshimenga tshia New York City, nenku, mvua nsabuka musulu bua kuya ku Brooklyn bua kubuela mu bisangilu bia Balongi ba Bible, bivua bienzeka mu nzubu munene uvuabo bafutshila, nzubu uvua kale Ntempelu wa ba-Franmason. Mu tshikondo atshi, kuvua tshisumbu anu tshimuepele bua rejon mujima wa New York. Pakamanya bana betu bavua bafumina ku Betele (nzubu wa tshilombuelu tshia bena dîku dia Balongi ba Bible) se: mvua ndonga bua kupeta dianyisha dia mbulamatadi bua kuenza mudimu wa bu-ngenda bua tudiomba, bakamba ne: “Bua tshinyi kuya kutumika pa mbuu? Tudi ne nzubu wa tudiomba apa ne tudi tukengela operatere.” Bakambikila ku biro bua kungela nkonko. Tshivua mumanye bualu nansha bumue pa bidi bitangila Betele, pa kumbusha dimanya dimvua nadi dia se: Betele utu tshilombuelu tshia Balongi ba Bible.
Bana betu bakangela nkonko ne bakandomba bua meme kuanji kujikija kalasa kanyi, kupeta dianyisha dia mbulamatadi, ne pashishe kulua ku Betele. Kunyima kua meme mumane kupeta diplome dianyi, pamutu pa kuangata mazuwa bua kuya pa mbuu munene, ngakasuika ndambu wanyi wa bilamba ne kubuela mu kawulu mutangile ku Betele. Nansha munkavua mudilambule kudi Yehowa ne mupitshishe bidimu bungi kampanda mu mudimu wa buambi, tshivua muanji kutambushibua too ne mu Tshisua-munene 1926, mbingu ibidi kunyima kua difika dianyi ku Betele. Mu tshikondo atshi, ke muvuabi bitamba kuenzeka.
Ne benamu 150, Betele uvua muwule tente ne bantu bua tshikondo atshi. Mu tshibambalu tshionso muvua bantu banayi. Kunyima kua katupa kîpi, ngakamanyangana ne bavule ba kudibo, bu mutuvua tudiila pamue, tutumika, ne tulala mu nzubu munene umue, bushuwa, tuvua tubuela buonso mu bisangilu bivua bienzeka mu tshisumbu tshia ku New York City. Bakajikija Nzubu wa Betele mupiamupia ku nimero 124, mu musesu wa Columbia Heights mu 1927, ne tuakapeta mushindu wa kuikala babidi babidi mu tshibambalu tshimue.
Kabidi mu 1927, bakunzulula tshiapu tshipiatshipia ku nimero 117, mu musesu wa Adams Street. Ngakambuluisha bua kuambula biamu bia tshiapu tshia kale tshivua ku nimero 55, mu musesu wa Concord Street. Pakumbusha bintu bia radio bia kutumika nabi, kuvua kabidi mashinyi makese a dibandisha nawu bintu, biamu bia dipatula nabi mikanda, biamu bia disukula nabi bilamba, matshiuwa avua atemeshibua ne mafuta—pavuawu baatua ku nzembu, mvua ntumikilapu.
Betele kavua anu tshiapu patupu. Basadidi bena budipuekeshi, bakuatshi ba mudimu ba dilambu bavua badifila mu dipatula mikanda, trakte, bibejibeji bishilangane. Tshipatshila tshiabu katshivua tshia kumanyika mu bulongolodi ebu to. Kadi, bavua bajinga anu kulubuluja mudimu wa Mukalenge—ne kabidi kuvua bivule bia kuenza!
Didia bulunda ne Muanetu Rutherford
Ngakatamba kubabidila disanka dia kutumika pamue ne Joseph F. Rutherford, mulombodi muibidi wa Société. Uvua muntu wa mpolondo, wa bule bupite pa metre 1,83 kayi wa tshibidibidi, kadi muntu wa mukitshi. Bavule ba ku bana betu bansonga bavua balua ku Betele kunyima kuende, bavua bamutshina too ne pakaluabo kumumanya bimpe. Kavua upumbisha didilongela ne kulongolola biena-bualu bia kufunda.
Muanetu Rutherford uvua muneki wa dilambu. Kuvua bana betu ba bakaji bakulakaje babidi bajike bakabuela mu dîku dia Betele mu tshikondo tshia Muanetu Russell. Bavua bena bunyengu ne bela meji se: kabitu biakane kuseka ne dîyi dikole nansha padiku bualu kampanda budi busekesha. Imue misangu, mu didia dia mu midi, Muanetu Rutherford uvua mua kuela kasumuinu kavua kasekesha muntu yonso, kadi bua bana betu ba bakaji abu, kavua kabafikisha munda. Pabi, misangu mivule uvua ulombola muyuki mushindamene pa Bible dîba dia biakudia.
Muanetu Rutherford uvua mulambi wa dilambu ne uvua munange kulambila balunda bende biakudia. Dimue edi, balambi ba biakudia bena dîku dia Betele bakatshibula imue mifuba ya nzolo pavuabo bayisaya. Wakaditapa mu tshikuku ne kubaleja mushindu muimpe wa kusaya nzolo. Mu didia diende kavua musue kumona mifuba ya nzolo mitshibula to!
Mvua misangu mivule pamue ne Muanetu Rutherford mu midimu ya mu mpukapuka, bu mudi ku kadiomba ka WBBR, anyi mu tshibambalu tshiende muvuaye ulongela ku Staten Island. Uvua muena bulenga ne mutumikidi wa bivuaye ulongesha. Kavua utekemena tshintu nansha tshimue kudi bakuabo tshivuaye yeye muine kayi mua kukumbaja to. Bishilangane ne balombondi ba bitendelelu bikuabo, Muanetu Rutherford uvua muena ngikadilu wa mu nyuma mubandile ne muena tshikadilu tshilenga. Bushuwa, wakapitshisha muoyo wende mujima anu bua Bukalenge bua Yehowa.
Bikondo bia ntatu ya mfranga
Bidimu bikese kunyima kua difika dianyi ku Betele, buloba bujima buakabuela mu ntatu mu mianda ya bubanji. Basombeshanganyi ba mfranga ne bintu bikuabo bakakuluka, kabidi bintu biakakola mushinga. Bivua bikole bua kupeta midimu ya ku mubidi, ne mfranga yakakepela. Midimu ya ku Betele ivua yenjibua ku diambuluisha dia mapa avua bantu bafila ne Yehowa pende uvua dîba dionso utabalela bua mfranga ikaleku bua kukumbaja mudimu eu. Musangu nansha umue katuakapanga biakudia, nansha muvuabi kabiyi bivua muntu yonso ujinga. Tuvua tuenze muetu muonso bua kubenga kuikala batulavi ba mfranga anyi ba bintu, ne bana betu bavua pambelu pa Betele bakatuambuluisha ne bintu bivuabo bakokeshe.
Mu 1932, Muanetu Robert Martin, mutangidi wa tshiapu tshietu wa lulamatu wakafua. Bakasungula Nathan Knorr utshivua ne bidimu 27 pa muaba wende. Uvua nsongalume muena dimanya kuenza. Tshiena mvuluka muntu nansha umue wakelakana bua kumuanyisha bu mutangidi wa tshiapu to. Bakuabo bana betu ba lulamatu, munkatshi muabu mudi John Kurzen, George Kelly, Doug Galbraith, Ralph Leffler, ne Ed Becker—benzejanganyi nanyi ba mudimu buonso—bakafila ne dianyisha dionso mamanya abo wonso bua kulubuluja mudimu wa Bukalenge.—Fuanyikija ne Ekesode 35:34, 35.
Kuenza mudimu ne Kadiomba
Bulongolodi buetu buakadifila mu dimuangalaja lumu luimpe pa kutumika ne mushindu kayi wonso uvuaku. Bavua ne bua kumanyisha lumu luimpe lua Bukalenge pa buloba bujima, kadi tuvu’anu nkama mikese. Kadi, kunyima kua Mvita ya Kumpala ya buloba bujima, biamu bia dimanyisha nabi malu ku tudiomba bitshivu’anu ku ntuadijilu wabi. Kadi, bana betu bena bujinguludi bakamona se: ntumikidi eu wa dimanyishangana malu ke uvua Yehowa mupeteshe mu tshikondo atshi. Nenku, mu 1923, bakasa tudiomba tua WBBR ku Staten Island, tshimue tshia ku bimenga bitanu bia New York City.
Mu tshikondo atshi, anu meme ke uvua operatere ku kadiomba ketu. Mvua nsomba mu Staten Island, kadi mvua ne bua kuenza luendu lua mêba asatu mu mazuwa ne mu kawulu bua kuya ku tshiapu tshivua ku Brooklyn bua kuenza midimu ya nzembu ne kulongolola biamu. Bua kuvuija kadiomba ketu kadikadile mu bionso, tuakasa motere wa nzembu uvua wenda ne mazute. Mu Staten Island, tuvua kabidi ne biina bietu nkayetu bia mâyi ne budimi buvua bupetesha biakudia bia kasumbu kakese ka bena mudimu muaba awu, kabidi ne bua bena dîku dia Betele ku Brooklyn.
Too ne pakalua diambuluisha ku shòò, midimu ku kadiomba yakakepesha dibuela dianyi mu bisangilu ne dipatuka mu mudimu wa budimi. Kakuvua dîba nansha dikese dia kuenza amue malu peshi kuenza ngendu ku ndekelu kua lumingu pa kumbusha mêba a diikisha a ku tshidimu ne ku tshidimu. Dinga dituku, muntu kampanda wakangebeja ne: “Ne programme wa mushindu’eu udi muwule ne bivule bia kuenza, kutuku muanji kuela meji bua kumbuka ku Betele anyi?” Mu bululame buonso, ngakamuandamuna ne: “Tòò.” Bivua disanka dia mudimu ne musangelu bua kusomba ne kuenza mudimu pamue ne bana betu ba balume ne ba bakaji badilambule kudi Nzambi. Ne kuvua pa tshibidilu mudimu uvua ne bua kuenjibua, kuvua kabidi amue malu mapiamapia atuvua tupangadija bua kuenza.
Tuakenza ne kumuangalaja drama wa tuyayi tukamona ku tudiomba. Bu muvuaku kakuyi mêyi a bilengulengu makuata, tuakenza yetu mishindu bua muanda awu. Tuakenza tshiamu tshivua ne bua kupatula mukungulu wa kapepe kakese anyi mukungulu wa tshipepele tshikole. Ditutakaja dia bitupa bia bizubu bia misa ya kokotié divua dipatula mikuma ya bikono bia tubalu mu njila wa nsakalabua. Drama wonso uvua mudimu wa dikema. Ne bantu bavua bayiteleja. Mu matuku awu, bintu bia kujikija nabi lutetuku bivua bikese, nenku bantu bavule bavua basomba ne bateleja ne ntema yonso kadiomba.
Mu bidimu bia 1920 ne ku ntuadijilu kua bidimu bia 1930, Société wakenza tshintu kampanda tshia pa buatshi mu malu a tudiomba tshikena kupuibua muoyo, misangu ne misangu, wakatuangaja radio ku nshinga ya tudiomba tuvule bua programme umuepele. Nenku, lumu luimpe lua Bukalenge luakamanyishibua kudi bantu miliyo ne miliyo pa buloba bujima.
Fono
Mu tshitupa tshibidi tshia bidimu bia 1930 ne ku ntuadijilu kua bidimu bia 1940, tuakalonga ne kuenza biamu bia dikuata nabi mêyi bua kumanyisha nabi malu ku kadiomba, fono, ne bikuabo bintu bivua bitumbula mêyi. Ne tshiamu tshia pa buatshi, tuvua tukosa matadi a tshitembelu biangatshile pa lumuenu lubasame lua beeswax. Pashishe tuvua tukonkonona ditadi dionso ne ntema yonso ku tshiamu tshia mikroskope bua kushindika se: kadiena kalema. Bu kuoku mua kuikala tulema, mudimu wa dienza ditadi uvua ne bua kuenzuludibua pa kukosa tshiakabidi ne tshiamu. Pashishe, tuvua tutuma ditadi dia tshitembelu dienza ne beeswax kudi kumpanyi wa dikuata mêyi pa diske, uvua upatula fono ne matadi avuabo batumika nawu bua programme ya ku tudiomba.
Muanda umue udi ulenga ku muoyo undi ntamba kuvuluka, mmuyuki wakenza Muanetu Rutherford uvua ne tshiena-bualu tshia “Buenzeji bua Tshidimu Tshisantu pa Ditalala ne Dilubuluka.” Pápa wakamanyisha se: tshidimu atshi tshivua ne bua kuikala “tshidimu tshinsantu,” ne ku programme ya ku kadiomba ne fono, tuakabimanyisha patoke ne kubileja se: tshintu tshinsantu nansha tshimue katshivua mua kuenzeka mu tshidimu atshi. Anu bu muakakudimukabi, ne diambuluisha dia Ekleziya Katolike, Hitler wakangata bukalenge tshidimu atshi, nenku ditekemena dionso dia ditalala diakajimina.
Ku Etats-Unis, bakenza bulongolodi bua Catholic Action bua kukumbaja majinga a ekleziya. Bakateka babu bantu bua kukontolola bapatudi ba bikandakanda, bibejibeji, ne mikanda. Bakadibueja mu mianda ya tshididi ne kukana bua kunyanga kadiomba kuonso kavua mua kuela miyuki yetu ya Bible. Bantemu bavule bakabundibua kudi tusumbu tua bena Catholic Action, nangananga pabuipi ne tshimenga tshia New Jersey. Tshikondo atshi tshivua tshia dikema!
Mudimu wa disanka mu budimi
Bituadijile mu tshitupa tshibidi tshia bidimu bia 1950, milongo ya bamanyishi ba Bukalenge ivua yenda idiunda bakapetangana ne bantu bavule ku biibi biabo bia nzubu. Ebi biakapatula bipeta bimpe kupita ditumika ne kadiomba bua kuambuluisha muntu pa nkayende bua kumanya bulelela budi mu Bible. Nenku, mu 1957, dipangadika diakangatshibua bua kusumbisha kadiomba ka WBBR ne kulama biuma bietu bua kualabaja mudimu wa bu-misionere mu makuabo matunga.
Mu 1955, bakantuma mu Tshisumbu tshia Bedford ku Brooklyn, kumvua ndombola pa tshibidilu dilonga dia Tshibumba tshia Nsentedi. Société wakantuma kabidi bu tshikuma-mbila muena-ngendu ku nord kua New York, ku Pennsylvanie, ku Connecticut, ne ku New Jersey. Pakantumabo mu tshisumbu tshia Bedford, ngakadiambila ne: ‘Nkadi ne bidimu bipite pa 50. Mbitambe buimpe bua meme kudifila muanyi muonso mu mudimu wa budimi mpindieu. Kunyima, ngakasama disama dia muongo ne tshivua kabidi ntambe kuubabidila to.’
Kunyima kua ditumika mu bidimu abi bionso bua kumuangalaja [lumu lua] dimiinu dia Bukalenge ku kadiomba, buanyi meme bivua disanka dilelela bua kukuna ne kuela mâyi ku mamiinu a bulelela budi mu Bible buludiludi kudi bantu. Ngakasanka bikole bua kutumika pamue ne bena mu tshisumbu. Bana betu ba balume ne ba bakaji bakangangata bu muena mu mêku abu, benza muabo muonso bua ndiumvue musulakane bua kusomba pamue nabu. Bamue ba ku bana batekete abu, bakadi mpindieu bakulumpe batshidi anu bambikila kaku. Mu bidimu 30 bijima, tuvua ne bikondo bilenga bua kuikala pamue mu mudimu wa buambi too ne pangakapeta disama dia mikolo ne makasa diakanshiya tshitshiyi nkumbana bua kubanda pa bibandilu anyi kuenza luendu mu kawulu. Mu 1985, ngakaya mu tshisumbu tshia Heights ku Brooklyn, tshivua tshidisangisha ku Betele.
Bu muvua bulongolodi bua Yehowa buenda bualabala, mvua ne disanka dia kudimuena dibenesha mu madimi a mu matunga menyi, bu mungakabuela mu mpuilu minenanenayi ya Bantemu ba Yehowa mu matunga a kulekule. Ngakapeta mushindu wa kuenza ngendu pa buloba bujima! Kumbukila mu bidimu bia 1950, bamue ba kutudi, bena dîku dia Betele bakakumbula bimenga bia Londre, Paris, Rome, Nuremberg, ne Copenhague. Tuakenza luendu mu ndeke uvuabo batumike nende kale bua kukupa bombe wakakudimunabu wa tshiambula-bantu, ne tuakenza kabidi ngendu mu mazuwa ne mu kawulu. Bushuwa, luendu luvua lulenga, kadi muanda mutambe yonso utuakabandila uvua musumba wa bana betu ba disanka bakididianganyi balenga. Makumi a bidimu kunyima, tuakaya ku Azi wa ku Est, kuya tshiakabidi ku Mputu wa ku Ouest, ne mu matuku adi panshi aa ku Mputu wa ku Est. Mpuilu ya tuyayi tukamona ku Pologne, ku Allemagne, ne ku Tshecoslovaquie kayivua ne ya kuyifuanyikija nayi. Mmushindu kayipu udi dîku dietu dia teokrasi dienda didiunda katshia ngalua umue wa benamu!
Bulombodi bua kudi Nzambi
Tshivua tshimueneka bu tshiidia tshikese tshiakela bulongolodi, tshiakalua tshiidia tshinene tshitambe. Patuvua tuenza mudimu ntumikilu mipiamipia, anu bu biamu bua kutuambuluisha bua kuenza mudimu wa bumanyishi, nganyi uvua mua kudianjila kumona didiunda edi dia mpatshi? Tuvua tuenda tukola mu ditabuja, tuandamuna ku bulombodi bua Yehowa.
Bulongolodi ebu budi buenda bulubuluka kabuena butshina bua kutumika ne teknoloji ya buena-lelu idiku anyi kuenza yabo nkayabo bua kukumbaja mudimu wa budimi pa buloba bujima. Munkatshi mua mishindu ivuabo batumike nayi bua kulubuluja bumanyishi bua Bukalenge, tudi mua kutela buambi bua ku nzubu ne ku nzubu, ditumika ne radio ne nshinga bivuabo batuangaja ku tudiomba tua mu matunga mashilangane bua kumanyisha malu, bumanyishi ku fono, ne programme ya dilombola malonga a Bible ku nzubu ya bantu. Kuteka bietu biamu bia dipatula nabi mikanda ku ntuadijilu aku ne mpindieu kutumika ne ordinatere ne biamu bia mpolondo bia dipatula nabi mikanda mu miakulu mivule ki mmianda mikese to. Kalasa ka Galaad Watchtower ka dilongesha Bible, Kalasa ka mudimu wa Teokrasi, ne mpuilu idi yenzeka pa tshibidilu mbikumbaje tshitupa tshinene mu mudimu wa ditumbisha Yehowa ne Muanende. Didimuena ne dikumbaja mianda eyi ndisanka dinene dindi mulabule.
Ndi mudimuene se: bulongolodi bua Yehowa bulombola kudi spiritu wende budi buenda bupeta buludiki pa bidibu ne bua kuenza ne mushindu wa kupita nabi. Bulongolodi buende bujima, budi bumueneka ne bukena bumueneka, budi buenza mudimu mu buobumue.
Kabiena binyingalaja nansha kakese bu mungakalekela bipatshila bianyi bia kuya kutumikila pa mbuu pantshivua muana. Malu manene a dikema pa buloba bujima adi enjibua munu mu bulongolodi bua Yehowa! Nenku luendu luanyi bua kuya ku “dibikila dia kuulu” nduwule tente ne masanka ne mabenesha, kadi ki ntunyinganyinga to.—Filipoi 3:13, 14, NW.
Ndi pa tshibidilu ndomba bansonga bua kuvuluka 1914—mbuena-kuamba se: Musambu wa 19:14, udi wamba ne: “Mei a mukana muanyi ne meji andi ngela mu mutshima wanyi ikale mitabushibue ku mesu kuebe, Yehowa, dibue dianyi ne muhikudi wanyi.” Tudi ne bua kusankisha Yehowa mu malu wonso ne kupunga ku mêyi a disambila diakenza Davidi: “Yehowa, ummanyishe bienzedi biebe! Unyishe nshila yebe. Undombole biebe mu bulelela buebe, unyishe; bualu bua wewe udi Nzambi wa luhandu luanyi; ndi nkuindila wewe dinda tô ne ku dilolo.” (Musambu wa 25:4, 5) Mu miaku eyi mudi mumvuija kabukabu. Kuyivuluka kudi mua kutuambuluisha bua kulama njila mululame, kuenda mu njila muimpe, kuenda tshiapamue ne bulongolodi bua Yehowa budi buenda bulubuluka.
[Tshimfuanyi mu dibeji 23]
Muanetu Rutherford uvua usanka bua kulambila balunda bende biakudia
[Tshimfuanyi mu dibeji 25]
Robert Hatzfeld ku kadiomba ka WBBR
[Tshimfuanyi mu dibeji 26]
Foto wa Muanetu Hatzfeld mukuate mu matuku adi panshi aa