TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE tshia Watchtower
TSHIBUTSHILU TSHIA MIKANDA TSHIA KU ENTERNETE
tshia Watchtower
Tshiluba
  • BIBLE
  • MIKANDA
  • BISANGILU
  • w95 1/3 dib. 25-28
  • Tshintu tshitambe buimpe tshia kuenza ne muoyo wanyi

Kakuena filme nansha umue mu tshitupa etshi to.

Tshilema ntshienzeke mu diambula dia filme.

  • Tshintu tshitambe buimpe tshia kuenza ne muoyo wanyi
  • Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1995
  • Tumitu tua bualu
  • Bintu bia muomumue
  • Mu mudimu wa bumpanda-njila!
  • Irlande mu bidimu bia mvita
  • Biakudia bia mu nyuma
  • Ditshimuna buluishi
  • Dialukila ku Angleterre
  • Patudi tuenza tshidi Yehowa utulomba, tudi tupeta mabenesha
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa (Tshia kulonga)—2017
  • Mabenesha a mudimu wa bumpanda-njila
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1997
  • Bampanda-njila—Peshayi ne nenupete mabenesha
    Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1994
Tshibumba tshia Nsentedi tshidi tshimanyisha Bukalenge bua Yehowa—1995
w95 1/3 dib. 25-28

Tshintu tshitambe buimpe tshia kuenza ne muoyo wanyi

ANU BU MUDIBI BILONDA KUDI BOB ANDERSON

Bidimu bitue ku dikumi bimane kupita, bamue balunda banyi bakangebeja ne: “Bob, bua tshinyi udi mutungunuke tshikondo tshile tshitambe nunku bu mpanda-njila?” “Bimpe,” ngakatua mimuemue ne ngakamba ne: “nudiku nuela meji ne kudi tshintu tshikuabu tshilenga tshia kuenza bu bumpanda-njila anyi?”

MVUA ne bidimu 23 mu 1931 pangakabuela mu mudimu wa bumpanda-njila. Mpindieu ndi ne bidimu 87 ne ntshidi’anu mpanda-njila. Ndi mumanye ne: tshivua mua kuenza tshintu kampanda tshitambe etshi ne muoyo wanyi. N’ngajibi kumvuija bua tshinyi.

Mu 1914, trakte kampanda wakashiyibua ku nzubu kuetu. Uvua mufunda kudi Balongi ba Bible ba mu Bukua-matunga, bu muvuabu babikila Bantemu ba Yehowa tshikondo atshi. Pakapingana Ntemu, mamuanyi wakamuela nkonko miondoke pa inferno wa kapia. Uvua mukolesha bu muena Mishonyi wa Wesley wa dilambu kadi kavua muanji kumona mua kulamakaja dilongesha edi dia dikengeshibua dia tshiendelele ne dinanga dia Nzambi nansha. Patshivuaye utshimanyinaku bulelela pa bualu ebu, wakamba ne: “Ndi ndiumvua ne disanka dipite dintu tshiyi muanji kumvua mu nsombelu wanyi!”

Mamuanyi wakalekela diakamue kulongesha mu kalasa ka Dia-lumingu ka bena Mishonyi ne wakadisangisha ne kasumbu kakese ka Balongi ba Bible. Wakatuadija kuya mu buambi mu tshimenga tshituvua basombele tshia Birkenhead, tshidi mpala ne mpala ne dibungu dia Liverpool dia muamua dia musulu wa Mersey River, ne mu tshipolo tshîpi ukavua uya pa tshibidilu ne dikalu mu bimenga bia pabuipi. Wakafila bumanyishi mu teritware eu munene too ne ku lufu luende ne wakamanyibua bikole, kushila bana bende tshilejilu tshimpe. Wakafua mu 1971 ne bidimu bibandile 97, Ntemu muenji wa mudimu too ne ku ndekelu.

Yayanyi, Kathleen, ne meme tuakapatuka mu kalasa ka Dia-lumingu ka bena Mishonyi bua kuya kufila mamu mu bisangilu biende ne Balongi ba Bible. Kunyima, pakenza tatu pende malubuluka, baledi banyi bakalongolola dilonga dia Bible mu dîku dia pa tshibidilu mu mukanda wa La harpe de Dieu (Lunzenze lua Nzambi). Dilonga dia mushindu’awu divua bualu bupiabupia mu matuku awu, kadi dijalama dietu dia ku buana mu bulelela bua mu Bible bua nshindamenu diakatuala bipeta bia mushinga muvule, bualu yayanyi ne meme bubidi buetu tuakabuela mu mudimu wa bumpanda-njila mu tshikondo tshikumbanyine.

Mamu uvua ne lungenyi lua se: dimona dia “Foto-Drama wa difuka” ku Liverpool mu 1920 divua dishintuluka dia mu nyuma buetu tuetu bana, ne uvua wamba bulelela. Bu mu ntshivua nsonga, bimfuanyi ebi biakashiya mindingidi milelela mu tshieledi tshianyi tshia lungenyi. Tshivua tshishala mu lungenyi ntshitupa tshivua tshileja nsombelu wa Yezu, nangananga tshivua tshimuleja muya mutangila ku lufu luende. Bualu ebu buonso buakangambuluisha bua kujalamija ntema yanyi ku mudimu wa mushinga mukole mu nsombelu​—buambi!

Ku ntuadijilu wa bidimu bia 1920, ngakatuadija kuabanya trakte ne mamuanyi mu Dia-lumingu mu mêba a mapingaji. Bakatutumina dîyi bangabanga bua kuyishiya ku nzubu; kunyima, bakatuambila bua kuyipesha bena nzubu ne pashishe kukumbulula bavua baleja dijinga dia kumanya bivule. Ntu’anu mmona bualu ebu bu tshishimikidi tshia mudimu wetu wa makumbulula ne malonga a Bible, udi ukuama mamuma mavule lelu’eu.

Mu mudimu wa bumpanda-njila!

Kathleen ne meme tuakatambula mu 1927. Mvua ngenza mudimu bu muena shimi ku Liverpool pangakumvua, mu 1931, dipangadika dia kuangata dîna dia Bantemu ba Yehowa. Mvua misangu mivule mmona ba kolportere ba Société (babikidibue mpindieu ne: bampanda-njila) benza mudimu mu teritware wa ba-ngenda-mushinga ku Liverpool, ne tshilejilu tshiabu tshiakantua ku muoyo. Mmunyipu mumvua njinga kuikala ne budikadidi ku didisangisha ne bulongolodi ebu, bua kupitshisha matuku a muoyo wanyi mu mudimu wa Yehowa!

Mu été wa tshidimu tshimue tshimue atshi, mulunda wanyi Gerry Garrard wakangambila ne: uvua muitaba mudimu mumupa kudi mulombodi muibidi wa Société Watch Tower, Joseph F. Rutherford, bua kuenza buambi mu Inde. Kumpala kua kuya ne mazuwa, wakalua kuntangila ne kuyikila nanyi pa disanka dia mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Pakandayaye, wakankankamija kabidi wamba ne: “Bob, ndi mujadike se: kunyima kua tshikondo tshîpi newikale mpanda-njila.” Ne ke tshiakenzeka. Ngakabuela mu mudimu eu mu ngondo awu wa Kasuamansense. Disanka kayipu, budikadidi kayipu, bua kupela dikalu mu tujila tua ku ntshiama, kuenza buambi mu misoko miditole kule! Nenku ngakamanya se: mvua mubuela mu mudimu wa mushinga mukole umvua mua kuenza kashidi.

Muaba wanyi wa mudimu wa kumpala uvua Pays de Galles wa ku Sud kungakapetangana ne Cyril Stentiford. Kunyima Cyril wakasela Kathleen, ne bakapanda njila pamue bidimu bivule. Muanabu wa bakaji, Ruth, wakabuela pende kunyima kule mu mudimu wa bumpanda-njila. Mu 1937, mvua ku Fleetwood, mu Lancashire​—muenzejanganyi wa mudimu ne Eric Cooke. Too ne tshikondo atshi, bampanda-njila bavua benzela mudimu anu ku misoko ya ku bamfumu mu Grande-Bretagne, pambelu pa teritware wa tshisumbu. Kadi Albert D. Schroeder, uvua mutangidi wa mudimu tshikondo atshi ku biro bia filiale wa Société ku Londres, wakapangadija bua kututuma ku tshimenga tshia Bradford, mu Yorkshire. Ke musangu wa kumpala uvua bampanda-njila mu Grande-Bretagne bapeshibue mudimu wa kuambuluisha tshisumbu tshisunguluke.

Mu 1946, Eric wakaya ku Kalasa ka Galaad ka Watchtower Bible ne wakapeshibua mudimu ku Rhodésie wa ku Sud, mubikila lelu Zimbabwe, ne yeye ne muenakuende batshidi’anu basadila ne lulamatu bu ba-misionere ku Durban, mu Afrique du Sud.

Mu 1938 ngakapeta mudimu mukuabu, bua musangu ewu bu musadidi wa zone (mubikila lelu’eu mutangidi wa tshijengu) wa Lancashire wa ku nord-ouest ne Lake District mulengele. Kuinaku ngakapetangana ne Olive Duckett, ne kunyima kua diselangana, wakamfila diakamue mu mudimu wa tshijengu.

Irlande mu bidimu bia mvita

Tshikondo tshîpi kunyima kua Grande-Bretagne mumane kubunda Allemagne mu Kabitende wa 1939, bakantuma ku Irlande. Diangata bantu ku mudimu wa busalayi diakatuadija mu Grande-Bretagne kadi ki mu ditunga dia Irlande du sud to, divua dishale ne ndubidila mu tshikondo tshia mvita. Ditunga dia Irlande ne Irlande du Nord bivua bilue tshijengu tshimue. Mikandu ivuaku, ne nansha nanku bivua bikengela kupeta mikanda ya njila bua kumbuka mu Grande-Bretagne ne kuya mu tshitupa kayi tshionso tshia Irlande. Bamfumu bakangambila ne: mvua mua kuya, kadi mvua ne bua kuitaba bua kupingana mu Angleterre diakamue pavua bena tshilongo tshianyi mua kubikidibua bua mudimu wa busalayi. Ngakitaba mukana patupu, kadi tshiakankemesha, pakapatuka mukanda wanyi wa dianyisha, kakuvua malu a kukumbaja masuikakajaku to!

Mu tshikondo atshi, kuvu’anu Bantemu bapite pa 100 mu Irlande mujima. Mu difika dietu ku Dublin mu Kasuabanga 1939, Jack Corr, mpanda-njila wa matuku mavule wakapetangana netu. Wakatuambila ne: kuvua bampanda-njila bakuabu babidi mu tshimenga tshia pabuipi ne basankididi ba bulelela bakese ku Dublin, buonso basangisha batue ku 20. Jack wakafutshila tshibambalu mu Dublin bua bisangilu, muaba wakanyisha buonso bua kudisangishilapu pa tshibidilu Dia-lumingu dionso. Ndongoluedi ewu wakatungunuka too ne pakajadikibua tshisumbu mu 1940.

Irlande du Nord, bu mudiyi tshitupa tshia Royaume-Uni uvua mu mvita ne Allemagne, nunku patuakaya ku Nord ku Belfast, tuvua ne tiké ya diangata nayi biakudia ne bufuku tuvua tuakama diela bombe. Nansha muvua ndeke ya bena Nazi ne bua kuenza kilometre mipite pa 1 600 bua kufika ku Belfast ne kupingana ku tshitudilu tshiayi ku Mputu, ivua ifika menemene ku diela bombe mu tshimenga. Mu diela bombe dia kumpala, Nzubu wetu wa Bukalenge wakupuka ne nzubu wetu wakabumbudibua patuvua baya kukumbula bana betu mu tshitupa tshikuabu tshia tshimenga, nunku tuakapanduka mu mushindu wa kukatshila. Bufuku bumue bumue abu, dîku dia ntemu kampanda diakanyemena ku tshisokomenu tshia bombe tshilongoluela bantu buonso. Pakafikabu bakasangana tshimane kuula ne bavua ne bua kupingana ku nzubu wabu. Bombe yakapona pa tshisokomenu atshi, ne buonso bavuamu bakashipibua, kadi bana betu bakapanduka ne mputa mikese ne mikumu. Mu bidimu ebi bikole bia mvita, muanetu nansha umue kavua mutapike bikole, bua bualu ebu tuakela Yehowa tuasakidila.

Biakudia bia mu nyuma

Bu muvua mvita yenda ikola, mikandu ivua ikola, ne ndekelu wa bionso dikontolola mikanda ivua itumibua ku poste diakatuadija. Ebi bidi biumvuija ne: tshibejibeji tshia Tshibumba tshia Nsentedi tshivua tshilamibua ne kabavua batshiitabila bua kubuela mu ditunga. Nansha mutuvua tudiebeja tshituvua mua kuenza, tshianza tshia Yehowa katshivua tshîpi to. Dimue edi mu dinda, ngakapeta mukanda mufumine kudi “muana wa muanabu ne tatu” ku Canada uvua munfundila malu adi atangila dîku. Tshivua mumanye ne: uvua nganyi, kadi mu mêyi a kuinshi kua dibeji wakangambila ne: uvua musakidila “tshiena-bualu tshimpe tshia mu Bible” tshia meme kubala. Tshivua tshibejibeji tshia Tshibumba tshia Nsentedi, kadi bualu katshivua ne tshizubu tshia pa tshibidilu, bakontolodi kabakatshiumbusha to.

Diakamue mukajanyi ne meme, ne diambuluisha dia Bantemu ba muaba awu, ne kabidi Maggie Cooper ukavua muenza mudimu wa “Foto-Drama,” tuakatuadija divudija dia biena-bualu ebi. Tshipolo tshîpi kunyima tuakadilongolola tuetu nkayetu bua kutuma bibejibeji 120 mu ditunga dijima, bu muvua bibejibeji bia Tshibumba tshia Nsentedi bivua kabiyi ne bizubu bia pa tshibidilu bifumina ku musangu ku musangu kudi balunda bapiabapia ba bungi ku Canada, Australie, ne Etats-Unis. Bua tshisumi ne bulenga buabu, katuakapangila nimero nansha umue mu tshikondo tshionso tshia mvita.

Tuvua ne mushindu wa kuenza mpuilu kabidi. Mpuilu wa pa buende ng’wa mu 1941 pavua mukanda mupiamupia wa Les enfants (Bana) mupatuke. Biakamueneka ne mukontolodi kakalandula bua mukanda uvuaye wela meji se: udi utangila bana, nunku tuakapangadija bua kubueja mikanda yetu mu ditunga kakuyi tshimvundu! Mu tshikondo tshikuabu, tuvua tudipatuila broshire wa Peace​—Can It Last? (Ditalala​—Nedinenge anyi?) bualu kakuvua mushindu wa kulomba mikanda ku Londre. Tuvua batabalela bimpe mu malu a nyuma, nansha muvuaku mikandu yonso eyi.

Ditshimuna buluishi

Nsaserdose uvua ku nzubu wa bakulakaje ku Belfast mulombola kudi Ntemu wa Yehowa wakatumina mukajende mukanda wa Riches ku Angleterre. Uvua muluishi wa bulelela, ne mu diandamuna diende wakaleja lungenyi elu patoke. Wakamba kabidi se: tuvua “bulongolodi buvua kabuyi busue ditunga.” Bakontolodi ba mikanda ba ku poste bakalama bualu ebu ne bakabufikisha ku Tshibambalu tshia Dikebulula Babundi ba bibawu. Bu tshipeta, bakambikila ku biro bia bampulushi bua kufila diumvuija ne bakalomba bua kutuala mukanda wa Riches (Mabanji). Bualu bua mushinga mukole, pakampingajilabu mukanda kunyima, ngakamona se: bitupa bivua biela tushonyi mbivua biakula bua Ekleziya Katolike wa Roma. Ngakela meji se: bivua ne diumvuija, bualu mvua mumanye se: bampulushi bavua badimuija bua midimu ya tshiluilu tshia IRA (L’Armée de la République Irlandaise).

Bakamfimpakaja ne nkonko pa ngikadilu wetu wa ndubidila mu bikondo bia mvita, bualu bampulushi kabavua bumvua bimpe mmuenenu wetu. Kadi bamfumu kabakatuangatshila dipangadika dibi nansha dimue. Kunyima, pangakaya kukeba dianyisha bua kuenza mpuilu, bampulushi bakanyanunuka bua kutuma bampulushi babidi bu batentekedi. Ngakamba ne: “Netubakidile bimpe!” Nunku bakalua ne kubuela mu mpuilu mu mêba a mapingaja, bavua bafunda malu mu tshikoso. Ku ndekelu kua tshitupa atshi bakebeja ne: “Bua tshinyi bavua batutuma muaba eu? Malu wonso mmatusankishe!” Bakalua dituku diakalonda ne bakitaba ne musangelu broshire wa Peace​—Can It Last? wakabapeshabo tshianana. Tshitupa tshivua tshishale tshia mpuilu tshiakajika kakuyi bualu nansha bumue.

Pakajika mvita ne mikandu bua ngendu kuteketayi, Pryce Hughes wakalua ku Belfast mufumine ku Betele wa ku Londres. Uvua mulue ne Harold King, wakatumibua kunyima ku Chine bu misionere. Kunyima kua bidimu bisambombo bia dikosolodibua ne biro bia filiale bia ku Londres, buonso buetu tuvua bakankamijibue bikole kudi miyuki yakenza bana betu aba. Tshipolo tshikese kunyima, Harold Duerden, mpanda-njila mukuabu wa lulamatu, uvua mutumibue kumbukila ku Angleterre bua kukolesha mudimu wa Bukalenge ku Belfast.

Dialukila ku Angleterre

Tuvua ne dinanga diondoke kudi bana betu bena Irlande, ne bivua bikole bua kupingana ku Angleterre. Kadi bakatupingaja meme ne mukajanyi ku Manchester ne kunyima kututuma ku Newton-le-Willows, tshimenga tshikuabu tshia ku Lancashire kuvua dijinga ditamba bunene. Lois, muanetu wa bakaji, uvua muledibue mu 1953, ne bivua disanka pa kumumona ubuela mu mudimu wa bumpanda-njila ne bidimu 16. Kunyima kua disedibua diende kudi mpanda-njila David Parkinson, bakatungunuka ne mudimu wabu wa ku dîba ne ku dîba ku Irlande wa ku Nord, mu mishindu mivule balonda tshilejilu tshianyi meme ne tshia Olive. Lelu’eu, ne bana babu, mbapingane ku Angleterre, ne buonso buetu tudi tusadila mu tshisumbu tshimue.

Nansha mudiku mashintuluka mu nsombelu wetu, tshitu muanji kuimanyika kupanda-njila​—Olive katu musue bualu ebu nansha kakese ne meme kabidi. Ntu misangu yonso mmona se: malu anyi mamonamona mu mudimu wa bumpanda-njila kaena ne bua kuikala anu pa makaya anyi nkayanyi to kadi adi kabidi pa makaya a mukajanyi, bualu, bu kabiyi bua dikuatshisha diende dia dîba dionso ne dia dinanga, tshivua mua kuikala mutungunuke mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba nansha. Bushuwa, mpindieu tuetu buonso, tutu tupungila lukasa, kadi bumanyishi butshidi’anu disanka, nangananga patudi buonso tulombola malonga a Bible ne bena mutumba betu. Mu kupita kua bidimu, tuakapeta muabi wa kuambuluisha bantu batue ku lukama bua kudilambulabu ne kutambula bu basadidi ba Yehowa. Ndisanka kayipu! Ne ndi ngela meji se: bungi ebu budi mpindieu ne bua kuikala buvudija misangu mivule pa mutu bu mudi bena mêku adi madiunde too ne ku tshipungu tshisatu ne tshinayi balue pabo Bantemu.

Olive ne meme misangu mivule tutu tuakula bua masanka etu a mudimu mavule ne malu mamona mu kupita kua bidimu. Bivua bidimu bia disanka kayipu, ne mmunyipu mudibi bipite lukasa! Ndi mumanye se: tshivua mua kupeta tshintu tshikuabu mu matuku a muoyo wanyi tshitambe kusadila Nzambi wanyi, Yehowa, bu mpanda-njila bidimu bionso ebi. Lelu’eu, pandi ntangila kunyima ne dianyisha anyi ntangila kumpala ne didianjila kufuanyija mianda, ndi mmona se: mêyi a Yelemiya adi ne diumvuija ditambe bunene: “Mbienzedi bia bulenga-bunangi bua Yehowa patudi katuyi bafike ku ndekelu wetu, bualu difuilangana luse diende kadiakufika ku ndekelu. Didi dipiadipia mu dinda dionso. . . . ‘Ke bua tshinyi nendeje ngikadilu wa dindila buende yeye.’”​—Muadi 3:22-24, NW.

[Tshimfuanyi mu dibeji 26]

Bob ne Olive Anderson

    Mikanda ya mu Tshiluba (1982-2024)
    Patuka
    Buela
    • Tshiluba
    • Tumina bakuabu
    • Biudi musue
    • Copyright © 2025 Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania
    • Malu a kulonda
    • Mikenji ya mua kulama malu masokoka
    • Biudi witaba bua kuenzekabi mu tshiamu
    • JW.ORG
    • Buela
    Tumina bakuabu