Mpata pa Yezu mmikumbanyine anyi?
YEZU wa mu Nazarete wakenza bushuwa bishima anyi? Wakabiishibua ku bafue bu muakamanyisha bayidi bende anyi? Uvuaku bushuwa anyi? Mu bikondo bietu bia buena lelu, bavule badi bamueneka bu badi kabayi mua kuandamuna nkonko ya mushindu’eu ne dishindika. Mbua tshinyi? Bualu badi bela mpata pa bidi bitangila Yezu, ne mpata idi nyanji ya dipanga dishindika, dipanga kumanya tshintu né ntshilelela peshi tshidi mua kuenjibua. Kadi nyanji ya dipanga dishindika pa bidi bitangila Yezu mmikumbanyine anyi? Tuanjibi kutangila.
Muakakunyibua mpata pa Yezu
Bamue bena Allemagne bena teoloji ba ku ndekelu wa siekele wa 19 ne ba ku ntuadijilu wa siekele wa 20 bakaleja Yezu bu “muntu mufuikakaja wa Ekleziya wa kale.” Divila dikalaku dia Yezu diabu diakakebesha dikokangana ku mêyi munkatshi mua bashikuluji ku ntuadijilu wa siekele eu diakafika too ne kudi bantu buonso tshikondo atshi ne ditshidi ne buenzeji lelu’eu. Tshilejilu, dikebulula kampanda dipiadipia mu Allemagne diakasokolola se: bantu 3 pa lukama bakedibua nkonko badi bitabuja ne: Yezu “kavuaku nansha kakese” ne se: “bapostolo bakamufuikakaja.” Eyowa, mamiinu a mpata pa Yezu akakunyibua ku ntuadijilu mu siekele eu mmapete buloba bua bufuke mu mitshima ya bantu nansha mpindieu.
Bua tshinyi nkomenu wa se: Yezu “wakafuikakajibua” kêna mukumbanyine? Mushikuluji wa Bible Wolfang Trilling udi umvuija ne: “Dikokangana ku mêyi pa Yezu né uvuaku, mu miaku mikuabu né uvua muntu mulelela peshi muanu, diakajandudibua. Muanda eu wakajandudibua mu mushindu mupiluke, mu mushindu udi bantu bena lungenyi lutue kabatshiyi kabidi bamona tshilumbu etshi bu muanda wa kukokangana ku mêyi.” Pabi, bakuabu batshidi anu bela mpata pa bualu bua se: Yezu uvuaku. Nunku, tuanjibi kukonkonona mudi muntu mua kujadika bulelela bua dikalaku dia Yezu ne kumana mpata mikuabu pa bidi bimutangila.
Bijadiki bidi bimana mpata
Dishipibua dikuate bundu dia Yezu bu mubundi wa bibawu wa tshianana didi difila “tshijadiki tshidi tshitamba kutuisha baluishi ba dikalaku dia Yezu,” ke mudi Trilling wamba. Mbua tshinyi? Bualu dimushipa “diakajikila, nansha kupumbisha mene, ditangalaka dia ditabuja dipiadipia munkatshi mua bena Yuda ne bakena bena Yuda.” (Fuanyikija ne 1 Kolinto 1:23.) Bikala dishipibua dia Yezu Masiya difuane tshipendu tshiela ne dikamakama bua bena Yuda ne bena Matunga, bushuwa kadivua mua kuikala difuikakaja dia bapostolo! Kupita apu, lufu lua Yezu ndujadika bu bualu bulelela ki ng’anu mu Evanjeliyo inayi kadi kabidi ne kudi mufundi muena Roma Tacite ne kabidi kudi Talmud wa bena Yuda.a
Malu makuabu akenzeka pavua Yezu ne muoyo adi kabidi angatshibua bu tshijadiki tshia mu Bible pa bulelela bua Evanjeliyo, ne nunku bua tshidiyi itulondela pa bidi bimutangila. Tshilejilu, balondi ba Yezu bavua mua kufuikakaja dipatukila diende ku Nazarete, muaba uvua umueneka kauyi muende lumu anyi? Peshi bavua mua kufuikakaja dimutungila diende kudi Yudase, muenzejanganyi nabu wa mudimu wa pa muoyo anyi? Bidiku bimueneka bilelela bua kuela meji ne: bakafuikakaja muyuki pa bidi bitangila Yezu mulekela kudi bayidi bakuabu ne bukata bua mushindu’eu anyi? Bushuwa kabiena bia meji se: bayidi bavua mua kuikala bafuikakaje malu makuate luse a mushindu’eu ne pashishe kuamanyisha kulekule! Kusakidila apu, ndongeshilu mutumika nende kudi Yezu uvua wa pa buende. Mikanda ya bena Yuda ya mu siekele wa kumpala kayena ne tshintu tshifuane bifuanyikijilu biende. Mmuntu kayi ukena mumanyike uvua mua kuikala “mufuikakaje” tshintu tshia tuyayi tukamone bu mudi Muyuki wa pa Mukuna? Bijadiki bionso ebi bidi bishindika mudi Evanjeliyo miakanyine kueyemenyibua bu luapolo ya muoyo ne nsombelu bia Yezu.
Kudi kabidi bijadiki bikena bia mu Bible pa bulelela bua dikalaku dia Yezu. Evanjeliyo inayi idi imuleja bu uvua musombele muaba musunguluke, mumvuija mu bualabale, mulelela. Miaba bu mudi Beteleme ne Ngalileya; bisumbu bienda lumu ne bantu, bu mudi Ponsio Pilato ne Bafarizeyi; pamue ne bilele bia bena Yuda ne malu makuabu masunguluke kabivua bifuikakaja nansha kakese. Bivua bienza tshitupa tshia ndongoluelu wa nsombelu mu siekele wa kumpala, ne mbijadikibue kudi mikanda ikena ya mu Bible ne kudi bipeta bia arkeoloji.
Nunku, kudi bijadiki bidi bituisha, mu Bible ne mu mikanda mikuabu, bia se: Yezu mmuntu uvuaku bulelela.
Pabi, nansha mudibu kabayi bavila se: Yezu uvuaku, bantu bavule batshidi bela mpata ya munga mushindu. Bushuwa, bilondeshile dikebulula ditela kuulu eku, anu babuedi bakese ba mu bitendelelu bena Allemagne ke badi bitabuja ne dishindika dionso se: bishima bia Yezu ne dibiishibua diende “mmalu akenzeka bulelela.” Mpata pa bishima ne dibiishibua bia Yezu mmikumbanyine anyi?
Tshidi bamue belela bishima bia Yezu mpata
Matayo 9:18-36 udi ulonda ne: Yezu wakuondapa mu tshishima babedi, kubiisha bafue, ne kuipata ba-demon. Mulongeshi Hugo Staudinger, mushikuluji wa malu a kale, udi umvuija ne: “Kabiena buitabiji nansha, ne bilondeshile malu a kale kakuena mushindu wa se: luapolo eyi ya dikema ikale tshipeta tshia difuikakaja.” Mbua tshinyi? Bualu bidi bimueneka se: Evanjeliyo ya kumpala ivua mifunda tshikondo tshitshivua bajadiki bavule ba bumonyi ne muoyo! Bijadiki bia pa mutu bidi bipetshibua bualu, bu mudi Staudinger utungunuka ne kuamba, baluishi bena Yuda “kabakavila nansha musangu umue se: Yezu wakenza malu a tuyayi tukamone.” Pa kumbusha bijadiki bionso bikuabu, ne pa kushindamija dikonkonona dietu anu pa bijadiki bikena bia mu Bible nkayabi, bishima bia Yezu bidi bushuwa biakanyine ditabuja dietu.—2 Timote 3:16.
Nansha mudi “bavule ba ku bena Allemagne batuishibue se: Yezu wakuondapa babedi,” bavule badi bela mpata pa bukole buvua mu nyima mua muondapa aa. Tshilejilu, muena malu a teoloji muena Allemagne kampanda muende lumu wakamba patoke se: muondapa menza kudi Yezu avua tshipeta tshia bukole bua majimbu a diladikangana avua ne buenzeji pa bantu bavua ne bisama bia mu lungenyi. Diumvuija edi ndilelela anyi?
Anjibi kukonkonona bilejilu ebi. Mâko 3:3-5 udi ulonda ne: Yezu wakuondapa mulume muena tshianza tshifulame. Kadi tshianza tshifulame ntshikebesha kudi bisama bia mu lungenyi anyi? Nansha kakese. Nunku, diondapa edi kadivua dia ku bukole bua majimbu a diladikangana to. Nunku ntshinyi tshivua tshipetesha Yezu mushindu wa kuenza bishima? Mulongeshi Staudinger udi utonda ne: “Bikalaku kakuyi bijadiki bishindame, ne bikala muntu kayi uvila menemene Nzambi, nunku muntu kêna ne bukenji bua kuimansha lungenyi lua se: Nzambi, muena bukole bupite bua bantu, udi ne bukokeshi bua kuenza malu a kukatshila.” Eyowa, kakuyi mpata, ne diambuluisha dia “bukole bua Nzambi,” mu ngakuilu wa pa muaku Yezu wakuondapa bantu bavua basama. Nunku kakuena kabingila bua kuela bulelela bua bishima biende mpata.—Luka 9:43; Matayo 12:28.
Anu bu mudi tshibungu tshia The American Peoples Encyclopedia tshileja, bikala tshishima tshitambe bionso—dibiishibua dia Yezu—tshienzeke, bishima bikuabu bionso bilonda mu Evanjeliyo “bidi mua kuikala bienzeke.” Yezu wakajudibua bulelela ku bafue anyi?
Mpata pa dibiishibua dia Yezu mmikumbanyine anyi?
Anjibi kuangata tshilejilu tshia bijadiki bijalame bikole bidi bitua bulelela bua dibiishibua dia Yezu nyama ku mikolo—lukita luende lutupu. Bualu bua muvua lukita lua Yezu lusanganyibue lutupu kabavua babuela mpata kudi bena tshikondo tshiende, nansha kudi bamuluishi bende. (Matayo 28:11-15) Bivua bipepele bua mafi kuedibuawu patoke! Mukanda mutela kuulu eku udi ne kabingila bua kukomesha ne: “Ki nkuanji kufidibua diumvuija dikuabu dishindame bua lukita lutupu pa kumbusha diumvuija dia mu Bible dia se: ‘Kena apa to; bualu mmujudibue’ (Matt. 28:6).”
Bamue batu bavila, pa kuamba ne: ng’anu bayidi ba Yezu nkayende bakamanyisha muaba wonso ne: uvua Masiya mubiisha ku lufu. Mbulelela. Kadi bulelela bua mukenji wabu kabuvua bushindamene pa malu menzeka, nangananga lufu ne dibiishibua bia Yezu anyi? Mmudibi. Mupostolo Paulo uvua mumanye bualu ebu pakafundaye ne: “Pikala Kristo kayi [mubiishibue, NW], bitudi tulongesha bidi bia patupu, ditaba dienu didi dia tshianana. Kabidi bidi bimueneka ne: tudi tujadikila [Nzambi, NW] bualu bua mafi, bualu tudi tumushiminyina, tujadikila bantu ne: mmubi[i]she Kristo ku bafue.”—1 Bena Korente 15:14, 15, MMM; fuanyikija ne Yone 19:35; 21:24; Ebelu 2:3.
Mu siekele wa kumpala, kuvua bantu bavule bavua bamanyike bimpe ne bavua mua kujadika bumonyi pa dimueneka dia Yezu kunyima kua lufu luende. Munkatshi muabu muvua bapostolo 12 ne Paulo, pamue ne bamonyi bakuabu bapite pa 500.b (1 Kolinto 15:6) Vuluka kabidi kabingila ka bua tshinyi Matiase wakakumbaja malu malomba bua kupingana mupostolo mubule lulamatu Yudase. Bienzedi 1:21-23 udi ulonda ne: Matiase uvua mua kujadika bumonyi pa dibiishibua dia Yezu ne pa malu Ende akenzeka kumpala. Bikala muoyo ne dibiishibua ku lufu bia Yezu mmalu mafuikakaja pamutu pa kuikalabi malu malelela, malu malomba a mushindu’eu bua kusungudibua avua kakuyi mpata mua kuikala a tshianana.
Bualu bamonyi bavulavulayi ba mu siekele wa kumpala bavua mua kujadika bumonyi pa bidi bitangila muoyo, bishima, lufu, ne dibiishibua bia Yezu, buena-nkristo buakamuangalaka mu mushindu kampanda lukasalukasa mu Ampire mujima wa Roma, nansha muvuaku bipumbishi bitela kuulu eku. Balondi bende bavua banyisha bua kuakama makenga, buluishi, ne nansha lufu bua bamone mua kumanyisha muaba wonso dibiishibua ne bulelela bua nshindamenu budi buditangila. Mbulelela kayi abu? Bua se: dibiishibua diende diakenjibua anu ku bukole bua Nzambi. Ne bua tshinyi Yehowa Nzambi uvua mubiishe Yezu ku bafue? Diandamuna ku lukonko elu didi dileja eu udi Yezu mulelela.
Dia Pentekoste, mupostolo Petelo wakamanyisha patoke bena Yuda bavua bakatshila mu Yeruzaleme ne: ‘Yezu eu, Nzambi wakamubiisha ku lufu, buonso buetu tudi bamanyi ba bualu ebu. Yeye, mumane kubandishibua ku tshianza tshia balume tshia Nzambi, mumane kuangata mulayi wa Nyuma Muimpe kudi Tatu, wakuitshikija bualu ebu bunudi numona ne bunudi numvua. Bualu bua Davidi kakabanda mu diulu, kadi yeye mene wakamba ne, Mukalenge [Yehowa] wakambila Mukalenge wanyi ne, shikama ku tshianza tshianyi tshia balume tô ne panavuija badi nebe lukuna tshitekelu tshia munshi mua makasa ebe. Bua Bena Izalele bonso bamanye bushuwa ne, Nzambi wakuvuija Yezu eu unuakushipa ku mutshi [wa tshinyongopelu, NW] Mukalenge ne Kristo kabidi.’ (Bienzedi 2:32-36) Bushuwa, Yehowa Nzambi wakavuija Yezu wa mu Nazarete “Mukalenge ne Kristo.” Mpata pa bidi bitangila muaba wende mu tshitupa etshi tshia dilongolola dia Nzambi mmikumbanyine anyi?
Bua tshinyi kuela mpata pa muaba udi nawu Yezu lelu?
Mmunyi mudi mpata yonso pa tshidi Yezu ne muaba wende mua kujikijibua? Nku muanda wa se: uvua kakuyi mpata muprofete mulelela. Wakadianjila kulaya mvita, nzala, bikumina, dibunda bibawu, ne dipangika dia dinanga bitudi tumona lelu’eu. Kusakidila apu, wakadianjila kulaya ne: “Lumu luimpe elu lua bukalenge nelumanyishibue pa buloba bujima, neluikale tshimanyinu bua matunga wonso; pashishe, ke nshikidilu kushishaye kulua.” (Matayo 24:3-14, NW) Dikumbana dia milayi eyi didi dijadika se: Yezu udi Kristo mubiisha, udi ukokesha mu mushindu ukena kumona ‘munkatshi mua baluishi bende,’ ne mu katupa kîpi emu neabuejangane mu bulongolodi bupiabupia bua Nzambi.—Musambu wa 110:1, 2; Danyele 2:44; Buakabuluibua 21:1-5.
Mpindieu kupita kumpala, bukua-bantu budi bukengela kabiyi dinenga Mupandishi mukumbane tshishiki udi ne meji mapite a bantu. Bua tshinyi tudi mua kuela mpata se: Yezu ng’eu udi musungula muakanyine bua kupandisha bukua-bantu? Yone, uvua mumonyi wa bishima bia dikema ne dibiishibua bia Yezu, wakamba ne: “Tuetu petu tuvua bamone, ke patudi tujadika se: Tatu uvua mutume Muanende bua kupandisha bukua bantu.” (1 Yowanese 4:14, MMM; fuanyikija ne Yone 4:42.) Bu mutudi katuyi ne bijadiki bishindame bua kuela mpata pa dikalaku, bishima, lufu, ne dibiishibua bia Yezu, katuena ne kabingila ka kuela mpata se: mmutekibue mu nkuasa wa bumfumu kudi Yehowa Nzambi ku tshianza Tshiende tshia balume bu Mukalenge mu diumvuangana ne mikenji. Kakuyi mpata, Yezu wa mu Nazarete udi Mukalenge wa Bukalenge bua Nzambi ne ‘Mupandishi wa bukua bantu.’—Matayo 6:10.
[Mêyi adi kuinshi]
a Mpata pa Yezu mu Talmud mmianyisha bu mikumbanyine anu kudi bashikuluji bakese. Ku lukuabu luseke, ditedibua dia Yezu kudi Tacite, Suétone, Pline Muana, ne kudi Flavius Josèphe misangu mipite pa umue, ndianyisha mu tshibungi bu tshijadiki tshia dikalaku dilelela dia Yezu.
b Tshikondo kampanda, Yezu mubiisha wakadia mishipa ne bayidi bende, tshidi tshijadika ne: dimueneka diende kadivua tshikena-kumona tshia patupu, bu mutu bamue bamba lelu’eu.—Luka 24:36-43.