“Dilumbuluisha dia dikonkonona”—Ndilongesha diashila pa Bible anyi?
DIA 22 Kasuamansense 1844, divua dituku dia ditekemena dinene bua bantu batue ku 50 000 ba ku Mukalu wa ku Est kua États-Unis. Mfumuabu wa malu a mu nyuma, William Miller, uvua muambe ne: Yezu Kristo uvua ne bua kupingana anu dituku adi. Bena Miller, ke muvuabu bababikila, bakindila mu miaba yabu ya bisangilu too ne pakila butuku. Pashishe dituku divua dilonda kuîsu kuakabanga kutoka, kadi Mukalenge kavua mulue nansha. Bakapingana kumbelu bundu muîsu tente, ne pa nanku kuvulukabu dituku adi bu “Difuishibua bundu dinene.”
Kadi, mu katupa kîpi difuishibua bundu edi diakapatula ditekemena. Nsongakaji kampanda dîna diende Ellen Harmon, wakatuisha kasumbu kakese ka bena Miller, wamba ne: Nzambi uvua muleje mu bikena-kumona se: mbadilu wabu wa matuku uvua muimpe. Wakitaba ne: bualu bua mushinga buvua buenzeke dituku adi—Kristo uvua mubuele dituku adi mu “muaba mutambe bunsantu wa mu sanktiwere wa mu diulu.”
Bidimu bipite pa dikumi pashishe, muyishi muena Adventiste, James White (bayende wa Ellen Harmon), wakafuikakaja tshiambilu kampanda bua kumvuija muji wa mudimu wa Kristo kubangila mu Kasuamansense 1844. Mu tshikandakanda kampanda (Review and Herald) tshia mu dia 29 Tshiongo 1857, James White wakamba ne: Yezu ukavua mubange “dilumbuluisha dia dikonkonona.” Ne bualu ebu buakashala ditabuja dia nshindamenu munkatshi mua bantu miliyo mifike ku muanda-mutekete badi badibikila ne: bena Adventiste du Septième Jour.
Kadi, bamue bashikuluji banemekibue mu Ekleziya wa bena Adventiste du Septième Jour mbadiebeje bikala “dilumbuluisha dia dikonkonona” dikale dilongesha diashila pa Bible. Bua tshinyi badi batangila tshiakabidi bualu ebu? Bu wewe muikale muena Adventiste du Septième Jour, lukonko elu luvua mua kukutangila. Kadi tshia kumpala, “dilumbuluisha dia dikonkonona” ntshinyi?
Ntshinyi tshidi dilongesha edi?
Mvese munene mutela bua kubingisha dilongesha edi ng’wa Danyele 8:14. Tudi tubalamu ne: “Wakangambila ne: Too ne matuku binunu bibidi ne nkama isatu; pashishe nebakezule sanktiwere.” (King James Version) Bua tshiambilu “pashishe nebakezule sanktiwere,” bena Adventiste ba bungi badi basuikakaja mvese eu ne Lewitiki nshapita wa 16. Udi umvuija dikezula dia sanktiwere dienza mu Dituku dia Dibuikidila kudi muakuidi munene muena Yuda. Badi kabidi balamakaja mêyi a mu Danyele ne Ebelu nshapita wa 9, udi umvuija Yezu bu Muakuidi Mutambe Bunene mu diulu. Mushikuluji mukuabu muena Adventiste udi wamba ne: ngelelu wa meji eu mmushindamene pa ngenzelu wa “mvese mijadiki.” Muntu udi upeta “muaku kampanda bu mudi sanktiwere mu Dan. 8:14, muaku umue-umue mu Lew. 16, muaku umue-umue au mu Eb. 7, 8, 9” ne udi ukomesha “ne: yonso idi yamba tshintu tshimue.”
Bena Adventiste batu bela meji mushindu’eu: Bakuidi ba mu Izalele wa kale bavua benza mudimu wa ku dituku ne ku dituku mu tshibambalu tshia ntempelo tshibikila ne: Munsantu, bua difuidibua luse ku mpekatu kuenzekadi. Dituku dia Dibuikidila, muakuidi munene uvua wenza mudimu wa ku tshidimu ku tshidimu mu Mutambe-bunsantu (tshibambalu tshia munda menemene mua ntempelo) bua dikupula dia mpekatu kuenzekadi. Badi bakomesha ne: mudimu wa buakuidi bua Kristo mu diulu udi ne bitupa bibidi. Tshia kumpala tshiakatuadija ne dibanda diende mu diulu mu siekele wa kumpala, ne tshiakajika mu 1844, ne tshiakafikisha ku difuidibua luse bua mpekatu. Tshitupa tshibidi, anyi “tshitupa tshia dilumbuluisha,” tshiakabanga mu dia 22 Kasuamansense 1844, tshitshidi tshitungunuka, ne netshifikishe ku dikupula dia mpekatu. Mmunyi mudi muanda eu wenzeka?
Katshia mu 1844, badi bamba mudi Yezu muikale ukonkonona mikanda ya malu a muoyo ya bonso badi badiamba mudibu bena kuitabuja (diambedi ya bafue, pashishe ya ba muoyo) bua kujadika bikalabu bakanyine muoyo wa tshiendelele. Dikonkonona edi ke “dilumbuluisha dia dikonkonona.” Panyima pa bamane kulumbuluisha bantu nunku, badi bakupula mpekatu ya aba badi bapita ku diteta edi mu mikanda ya malu a muoyo wabu. Kadi, Ellen White wakumvuija ne: aba badi kabayi bapita ku diteta edi, ‘nebakupule mêna abu mu mukanda wa muoyo.’ Nenku, “nebangate dipangadika bua tshidi tshifundila muntu yonso bua muoyo nansha bua lufu.” Pa nanku, badi bakezula sanktiwere wa mu diulu ne Danyele 8:14 udi ukumbana. Ke mudi bena Adventiste du Septième Jour balongesha. Kadi mukanda wa bena Adventiste (Adventist Review) udi wanyisha ne: “Tshiambilu dilumbuluisha dia dikonkonona katshiena mu Bible nansha.”
Dipanga kusuikakana dia muakulu
Dilongesha edi ndilubakaje bamue bena Adventiste. Muntu kampanda wakamba ne: “Malu a kale adi aleja ne: balombodi bena bulamatshi ba munkatshi muetu mbapete dilubakana dikole pakakonkononabu dilongesha dietu dia pa tshibidilu dia dilumbuluisha dia dikonkonona.” Udi usakidila ne: mu bidimu bishale ebi, dilubakana diakakudimuka mpata pakatuadija bashikuluji “kuelakana pa bidi bitangila nshindamenu mivule ya diumvuija dietu dia pa tshibidilu dia sanktiwere.” Tudi tukulomba bua kukonkonona ibidi ya kudiyi.
Nshindamenu wa kumpala: Danyele nshapita wa 8 mmusuikakaja ne Lewitiki nshapita wa 16. Tshiambilu etshi tshia nshindamenu ntshitekesha kudi malu manene abidi—muakulu ne mvese idi kumpenga. Tshia kumpala, tangila bualu bua muakulu. Bena Adventiste badi bitaba ne: ‘sanktiwere mukezula’ mu Danyele nshapita wa 8 udi dikumbana dia tshiprofete dia ‘sanktiwere mukezula’ wa mu Lewitiki nshapita wa 16. Difuanangana edi diakamueneka bu dianyishibue too ne pakajingulula bakudimunyi ne: muaku “mukezula” mu Bible wa King James Version ndikudimuna dibi dia muaku wa pa muanda wa tshiena-Ebelu tsa·dhaqʹ (udi umvuija “kuikala muakane”) mutumika nawu mu Danyele 8:14. Profesere wa teoloji Anthony A. Hoekema udi wamba ne: “Ndiakabi bua mudi muaku eu mufike ku dikudimunyibua ne: kuikala mukezula, bualu muaku wa pa muanda wa tshiena-Ebelu muandamuna misangu ya bungi ne: mukezula [ta·herʹ] ki mbatumikaku nawu muaba eu nansha.”a Mbatumike nawu mu Lewitiki nshapita wa 16 mudi King James Version wandamuna mishindu ya ta·herʹ bu mudi “kukezula” ne “kuikala mupeluke.” (Lewitiki 16:19, 30) Pa nanku, Dr. Hoekema udi ukomesha mu mushindu mujalame ne: “Bikala Danyele uvua musue kufunkuna dikezula divua dienzeka Dituku dia Dibuikidila, uvua mua kuikala mutumike ne taheer [ta·herʹ] pamutu pa tsadaq [tsa·dhaqʹ].” Pabi, tsa·dhaqʹ kêna usanganyibua mu Lewitiki, ne ta·herʹ kêna mu Danyele nansha. Kudi dipanga kusuikakana dia muakulu.
Ntshinyi tshidi mvese idi kumpenga isokolola?
Mpindieu tangila mvese idi kumpenga. Bena Adventiste badi bitaba ne: Danyele 8:14 udi “mvese muditole,” udi kayi bualu ne mvese idi midianjile kumpala. Kadi, ke muudi umvua paudi ubala Danyele 8:9-14 mu kazubu kalamakaja kadi ne tshiena-bualu tshia se: “Danyele 8:14 mu mvese idi kumpenga” anyi? Mvese wa 9 udi uleja lusengu lukese lubundianganyi. Mvese 10-12 idi isokolola ne: mubundianganyi eu neabunde sanktiwere. Mvese wa 13 udi ukonka ne: ‘Dibunda edi neditungunuke musangu bule munyi?’ Ne mvese wa 14 udi wandamuna ne: ‘Too ne papita matuku, dinda ne dilolo, binunu bibidi ne nkama isatu; pashishe nebalengeje tshitendelelu.’ Mu mushindu mutoke, mvese wa 13 udi ujula lukonko kampanda ludibu bandamuna mu mvese wa 14. Muena teoloji Desmond Ford udi wamba ne: “Kulamuna Dan. 8:14 ku lubila elu [“Musangu bule munyi?” mvese wa 13] nkuikala mu mbuu kadi kuyi ne luongo (ancre) pa bidi bitangila diumvuija dia mikanda minsantu.”b
Bua tshinyi bena Adventiste badi balamuna mvese wa 14 ku mvese idi kumpenga kuende? Mbua kuepuka nkomenu kampanda udi ufila dielakana. Mvese idi kumpenga idi ituma dinyanguka dia sanktiwere, ditela mu mvese wa 14, ku midimu ya lusengu lukese. Kadi, dilongesha dia “dilumbuluisha dia dikonkonona” didi dituma dinyanguka dia sanktiwere ku midimu ya Kristo. Badi bamba ne: udi wambula mpekatu ya bena kuitabuja mutangile nayi mu sanktiwere wa mu diulu. Nenku, ntshinyi tshidi tshienzeka bu bena Adventiste mua kuitaba ne dilongesha ne mvese idi kumpenga? Dr. Raymond F. Cottrell, muena Adventiste du Septième Jour ne uvua umue wa ku bapatudi ba kale ba mukanda wa SDA Bible Commentary, udi ufunda ne: “Didishima nkayetu bua kuitaba ne: diumvuija dia Adventiste didi dikonkonona Danyele 8:14 mu mvese idi kumpenga divua mua kuikala nenku bua kusunguluja musangu au lusengu lukese bu Kristo.” Dr. Cottrell ne bululame buonso udi wanyisha ne: “Katuena mua kusuikakaja diumvuija dia bena Adventiste ne mvese idi kumpenga.” Pa nanku, bua kulamata ku “dilumbuluisha dia dikonkonona,” Ekleziya wa bena Adventiste uvua ne bua kuenza disungula—kuitaba dilongesha anyi mvese idi kumpenga kua Danyele 8:14. Diakabi, wakitaba tshia kumpala ne kubenga tshia ndekelu. Dr. Cottrell udi wamba ne: kabiena bikemesha bua mudi balongi ba Bible bashidimuna bimpe bapisha bena Adventiste bua “dipesha Mufundu diumvuija” didi kadiyi mua “kupatukila mu Mufundu”!
Mu 1967, Dr. Cottrell wakalongolola dilonga kampanda dia kalasa ka Dia lumingu pa mukanda wa Danyele, diakatuminabu ekleziya ya bena Adventiste mu buloba bujima. Divua dilongesha ne: Danyele 8:14 kêna umvuangana ne mvese idi kumpenga kuende, ne se: ‘dikezula’ kadiena ditangila bena kuitabuja nansha. Mu mushindu muanyisha, dilongesha edi ndibenge kuakula nansha kakese bua “dilumbuluisha [kampanda] dia dikonkonona.”
Amue mandamuna a kutabalela
Mbualabale kayi budi nabu dimanya dia bena Adventiste dia se: nshindamenu eu mmutekete bikole mu mushindu wa se: kêna mua kubingisha dilongesha dia “dilumbuluisha dia dikonkonona”? Dr. Cottrell wakakonka bena Adventiste 27 bikale balombodi bena teoloji ne: ‘Ntubingila kayi tumvuangane ne muakulu anyi mvese idi kumpenga tunudi mua kufila bua disuikakana pankatshi pa Danyele nshapita wa 8 ne Lewitiki nshapita wa 16?’ Diandamuna diabu?
“Bonso makumi abidi ne muanda-mutekete bakaleja dibenga kuikalaku dia tubingila tumvuangane ne muakulu anyi mvese idi kumpenga bua ditumika ne Dan. 8:14 ku dikumbana dia tshiprofete dia dituku dia dibuikidila ne dilumbuluisha dia dikonkonona.” Wakabakonka ne: ‘Nudi ne tubingila tukuabu bua disuikakaja edi anyi?’ Tshi-bungi tshia bashikuluji bena Adventiste tshiakamba ne: kabavua ne tubingila tukuabu, batanu bakandamuna ne: bavua benze disuikakaja edi bualu Ellen White uvua mudienze pende, ne babidi bakamba ne: bavua bashile dilongesha edi pa “diakalenga dia ku mpukapuka” mu nkudimuinu. Ford, muena teoloji, udi uleja ne: “Nkomenu ya nunku mienza kudi bashikuluji betu batambe buimpe idi ishindika bushuwa ne: dilongesha dietu dia pa tshibidilu diashila pa Danyele 8:14 kadiena mua kubingishibua.”
Kudiku diambuluisha kampanda dia mu Ebelu anyi?
Nshindamenu muibidi: Danyele 8:14 mmusuikakaja ne Ebelu nshapita wa 9. Muena teoloji Ford udi wamba ne: “Madikolela etu onso a kumpala adi anemenena bikole pa Eb. 9 patudi tumvuija Danyele 8:14.” Disuikakaja edi divua dilue panyima pa “Difuishibua bundu dinene” mu 1844. Ukeba bulombodi, Hiram Edson, muena Miller wakaponesha Bible wende pa mesa bua akuluke mubulula. Tshipeta tshivua munyi? Wakabululuka mu Ebelu nshapita wa 8 ne wa 9. Ford udi wamba ne: “Ntshinyi tshivua mua kuikala tshiakanyine menemene ne tshia mu tshimfuanyi tshia dishindika dia bena Adventiste dia se: nshapita eyi idi ne nsapi wa diumvuija dia 1844 ne dia Dan. 8:14?”
“Dishindika adi ndia mushinga bua bena Adventiste du Septième Jour,” ke mudi Dr. Ford usakidila mu mukanda wende (Daniel 8:14, the Day of Atonement, and the Investigative Judgment). “Anu mu Eb. 9 . . . ke mutudi mua kusangana dileja patoke dia diumvuija dia . . . dilongesha dia sanktiwere didi ne mushinga wa bungi kutudi.” Eyowa, Ebelu nshapita wa 9 udi nshapita udi mu “Dipungila Dipiadipia” bua kufila diumvuija dia tshiprofete dia Lewitiki nshapita wa 16. Kadi bena Adventiste badi bamba kabidi ne: Danyele 8:14 mmvese udi mu “Dipungila Dikulukulu” udi ufila diumvuija edi. Bikala biambilu bionso bibidi bikale bilelela, kudi ne bua kuikala disuikakana pankatshi pa Ebelu nshapita wa 9 ne Danyele nshapita wa 8.
Desmond Ford udi wamba ne: “Malu makuabu adi amueneka diakamue patoke padi muntu ubala Eb. 9. Kakuena dituma meji dia patoke ku mukanda wa Danyele, ne bushuwa, nansha dikese mene ku Dan. 8:14. . . . Nshapita au mu ka-bujima kende udi diumvuija dia Lew. 16.” Udi wamba ne: “Dilongesha dietu dia sanktiwere katuena mua kudisangana anu mu mukanda umuepele wa Dipungila Dipiadipia udi wakula bua diumvuija dia midimu ya sanktiwere. Bualu ebu mbujingulula kudi bafundi bamanyike bimpe ba bena Adventiste pa buloba bujima.” Pa nanku, nshindamenu muibidi udi kabidi mutekete bikole bua kubingisha dilongesha edi dia tshilumbu.
Nansha nanku, nkomenu eu ki mmupiamupia nansha. Munkatshi mua bidimu bia bungi, ke mudi Dr. Cottrell wamba, “Bashikuluji ba Bible ba ekleziya mbamanye bimpe bua ntatu ya diumvuija mifundu idi ngenzelu wetu wa pa tshibidilu wa diumvuija Danyele 8:14 ne Ebelu 9 upeta.” Bidimu bu 80 ku kale, muena Adventiste du Septième Jour wa buenzeji bua bungi, E. J. Waggoner, wakafunda ne: “Dilongesha dia bena Adventiste didi ditangila sanktiwere, ne ‘Dilumbuluisha [diende] dia dikonkonona’ . . . , ndienze bu dipidia dia dibuikidila.” (Confession of Faith) Bidimu bipite pa 30 ku kale, ntatu ya nunku ivua milejibue mu Tshisangilu Tshinene tshia balombodi ba ekleziya wa bena Adventiste.
Ntatu ne tshipumbishi
Tshisangilu Tshinene tshiakajadika “Komité wa Ntatu ya mu Mukanda wa Danyele.” Uvua ne bua kulongolola luapolo pa mushindu wa kujikija ntatu idi mimanyine pa Danyele 8:14. Bena mu komité 14 bakalonga tshilumbu etshi munkatshi mua bidimu bitanu, kadi bakapangila bua kufila diandamuna didi disankisha bantu bonso. Mu 1980, Cottrell, muena mu komité au wakamba ne: bena mu komité bavule bakamona se: diumvuija dia bena Adventiste dia Danyele 8:14 divua mua kuikala “dijadikibue mu mushindu udi usankisha” kudi mulongolongo wa “malu mafuikakaja,” ne se: “badi ne bua kulengulula [ntatu] ayi.” Wakasakidila ne: “Vulukayi, dîna dia komité divua se: Komité wa Ntatu ya mu Mukanda wa Danyele, ne tshi-bungi tshivua tshifila lungenyi lua se: tulengulule ntatu ayi ne katuambi tshintu nansha tshimue pa bualu buayi.” Abi bivua mua kuikala bifikishe ku “dianyisha dia se: katuvua ne diandamuna nansha dimue.” Nenku bakese bakabenga bua kukuata ku mmuenenu wa ba bungi, ne kakuvua luapolo lua patoke nansha lumue. Ntatu ya dilongesha edi yakashala kayiyi mijikija.
Wela nseka pa tshipumbishi etshi, Dr. Cottrell udi wamba ne: “Tshilumbu tshia Danyele 8:14 tshitshidi netu bualu katuena badiakaje nansha, nenku kabidi, bua kuitaba bulelela bua se: lutatu lukole menemene lua diumvuija dia mifundu kaluenaku nansha. Tshilumbu atshi katshiakujika bituikala batungunuke ne kuamba ne: kakuena bualu, bituikala basuminyine muntu pa nkayende ne mu tshi-bungi tuitaba mu tshijimajima mmuenenu yetu mifuikakaja.”—Spectrum, tshikandakanda tshipatula kudi Tshikongu tshia Bisangilu bia bena Adventiste.
Dr. Cottrell udi ubela bena Adventiste bua kuenzulula “ne ntema yonso dikonkonona dia malu mafuikakaja a nshindamenu ne mêyi manene a diumvuija mifundu, muaba utudi bashile diumvuija dietu dia mvese eu—bua Buena-Adventiste—mvese wa mushinga wa bungi mu Mifundu.” Tudi tukankamija bena Adventiste bua kutangila bimpe dilongesha dia “dilumbuluisha dia dikonkonona” bua kumona bikala nshindamenu yadi miashila bikole pa Bible peshi miashila mu lusenga lua bilele bia bantu.c Ne meji onso mupostolo Paulo wakabela ne: “Nujingulule malu onso; nulamate malu adi mimpe.”—1 Tesalonike 5:21.
[Mêyi adi kuinshi]
a Mukanda kampanda udi umvuija tsadaq (anyi tsa·dhaqʹ) bu “kuikala muakane, kubingishibua,” ne taheer (anyi ta·herʹ) bu “kuikala mutoke, kuengelela, ne kukenka; kuikala munonoke, mupeluke, kuikala katakata; kuikala mupeluke ku dinyanguka dionso anyi ku bukoya.”—Wilson’s Old Testament Word Studies.
b Dr. Ford uvua profesere wa malu a Nzambi mu université wa Pacific Union College mulombola kudi ekleziya, mu États-Unis. Mu 1980 balombodi bena Adventiste bakamuanyishila dikisha dia ngondo isambombo bua kulonga dilongesha edi, kadi bakabenga bipeta biende. Wakapatula bipeta ebi mu mukanda wa Daniel 8:14, the Day of Atonement, and the Investigative Judgment (Danyele 8:14, Dituku dia dibuikidila, ne dilumbuluisha dia dikonkonona).
c Bua diumvuija dimpe dia Danyele nshapita wa 8, tangila mabeji 188-219 mu mukanda wa “Que ta volonté soit faite sur la terre,” mupatula kudi Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Kazubu mu dibeji 27]
Danyele 8:14 mu mvese idi kumpenga
DANYELE 8:9 ‘Lusengu lukuabu, lusengu lukese mene, luakapatuka ku lunga lusengu lua mu nsengu ayi inayi, luakadiunda too ne pakapitalu bunene ku luseke lua Sud, lua Est ne ku luseke lua buloba bulengele. 10 Luakalua lunene bu bintu bia mu diulu; luakela misumba mikuabu ya mitoto panshi, luakayidiata muinshi mualu. 11 E, luakadivuija bunene bu Mukokeshi wa misumba ya ba mu diulu, luakamunyenga milambu yende ya kuosha ya buatshia-buatshia, luakanyanga muaba wa [“sanktiwere,” NW] wende. 12 Bakafila musumba wa mu diulu ne mulambu wa kuosha wa buatshia-buatshia kudilu, bualu bua ditombokela Nzambi. Luakela malu a bushuwa panshi, luakenza bu muakadilu lusue kuenza, luakatuta dikasa dimpe.
‘13 Pashishe, ngakumvua mukuabu wa tshijila wakula; muibidi wa tshijila wakakonka wakadi wakula diambedi ne: Kumusha kua mulambu wa kuosha wa buatshia-buatshia, bualu bubi budi buvuija kabutu, ne kufila kua tshitendelelu ne musumba wa mu diulu bua kudiatshibuabi muinshi mua makasa, malu aa akamueneka mu tshikena-kumona neikaleku musangu bule munyi? 14 Yeye wakamuitaba ne: Too ne papita matuku, dinda ne dilolo, binunu bibidi ne nkama isatu; pashishe nebalengeje tshitendelelu.’—Disendamija miaku ndietu.