Ngakamona “mukese” ulua “ditunga dikole”
BU MUDIBI BILONDA KUDI WILLIAM DINGMAN
Tshivua tshidimu tshia 1936; mu tshimenga tshia Salem, ku Oregon, mu États-Unis. Mvua mubuele mu tshisangilu tshia Bantemu ba Yehowa. Bakela lukonko ne: “Tshisumbu tshinene” tshiepi? (Buakabuluibua 7:9) Mvua anu nkayanyi muntu mupiamupia mu tshisumbu, nunku bonso bakamfunkuna e kuamba ne: “Nyeye wawa!”
MUNKATSHI mua bidimu bia 1930, kuvua anu bantu bakese munkatshi mua Bantemu ba Yehowa bavua ne ditekemena dia mu Bible dia kuikala ne muoyo wa kashidi pa buloba mu Mparadizu. (Musambu 37:29; Luka 23:43) Malu mmashintuluke bikole kumbukila tshikondo atshi. Kadi lekelayi nnulondele malu akamfikisha ku dikala mu tshisangilu ku Salem, mu Oregon.
Tatu uvua mudifundishe dîna bua kupeta tshibejibeji tshia Âge d’Or, dîna dia kumpala dia tshibejibeji tshia Réveillez-vous! Pantshivua nsonga, mvua nsanka bua kutshibala, ne ngakafika ku dituishibua ne: tshivua ne malelela a mushinga a mu Bible. Nunku, dimue dituku ngakatuma kabeji kadi kasanganyibua panyima pa Âge d’Or. Bavua bafunde pa kabeji aku bua kupesha mubadi broshire 20, mukanda umuepele, ne dîna dia tshisumbu tshia Bantemu ba Yehowa tshidi nende pabuipi menemene. Diakamue pangakapeta mikanda ayi, ngakaya ku nzubu ne ku nzubu ne ngakabanya broshire yonso ne mukanda.
Mu tshikondo atshi, kakuvua muntu uvua mundongeshe Bible. Bushuwa, tshivua muanji kuyukila ne Ntemu wa Yehowa nansha umue. Kadi mpindieu, mumane kupetela ku bianza adrese wa Nzubu wa Bukalenge wa pabuipi, ngakanyema ne mashinyi kilometre mitue ku 40 ku Salem, mu Oregon, bua kubuela mu tshisangilu. Ke muakansungulujabu bu “tshisumbu tshinene” pantshivua ne bidimu 18 patupu.
Nansha mumvua tshiyi mupete dilongesha dia bushuwa bua mudimu, ngakatuadija kuyisha pamue ne Tshisumbu tshia mu Salem. Bakankankamija bua kusakidila malu asatu a nshindamenu ku bumanyishi buanyi. Tshiakumpala, bua se: Yehowa n’Nzambi; tshibidi, bua se: Yezu Kristo m’Mukalenge wende mutekibue; ne tshisatu, bua se: Bukalenge ke ditekemena dimuepele bua bukua-bantu. Ngakateta bua kumanyisha mukenji au ku tshiibi tshionso.
Panyima pa mumane kudisangisha ne Bantemu ba Yehowa mu Salem bidimu bibidi, ngakatambula mu dia 3 Tshisanga 1938. Bantemu ba mu Salem bavua ne disanka dia kumona bantu bavule ba kutudi bena “tshisumbu tshinene” batambula. Mu Luishi 1939, ngakalua mpanda-njila, peshi ministre wa ku dîba ne ku dîba. Mu Tshisua-munene tshine tshidimu atshi, ngakitaba dibikila bua kuya mu rejon wa Arizona, muaba uvua dijinga dikole dia bamanyishi ba Bukalenge.
Dienza bumpanda-njila mu Arizona
Mudimu wa Bantemu ba Yehowa uvua mupiamupia mu Arizona, ne kuvua ntupakanyi mivule pa bidi bitutangila, nunku pakabuela États-Unis mu Mvita Mibidi ya Buloba bujima, tuakapeta dikengeshibua dikole. Tshilejilu, pamvua nsadila mu tshimenga tshia Stafford, mu Arizona, mu 1942, kuvua manunganyi a tshimvundu bua kutubundabu kudi tshisumbu tshia bena Munsantu Mormon. Biakenzeka ne: meme ne binanyi bampanda-njila tuvua basombele pabuipi ne nzubu wa muepiskopo wa bena Mormon uvua utunemeka ne wakamba ne: “Bu ba-misionere ba Mormon bikale bakazamuke bu Bantemu, nunku Ekleziya wa Mormon uvua mua kutangalaka.” Nenku, wakakula mu ekleziya wamba ne: “Ndi mumvue manunganyi a tshimvundu bua kubunda bansongalume ba Bantemu. Ee, ndi mutumba ne nsongalume ayi, ne bikalaku tshimvundu, tshingoma tshianyi netshikale tshitangija pa mpala pa bimanu bidi pankatshi pa nzubu yetu. Tshiakukuma tshingoma atshi bua kuasa Bantemu nansha—kadi nengenze natshi mudimu bua kuasa bena tshimvundu. Nenku binuikale basue tshimvundu, nuikale bamanye tshidi tshinuindile.” Bena tshimvundu kabakalua.
Mu bidimu bianyi bisatu mu Arizona, bakatukuata e kutuela mu buloko misangu kabukabu. Bakankuata musangu umuepele bua matuku 30. Bua kuluangana ne lunsuya lua bampulushi mu mudimu wetu, tuakenza tshituakabikila ne: kasumbu ka bena musesu. Ntemu uvua ulombola wakatuambila ne: “Tudi tuenza malu mu diumvuangana ne dîna dietu. Tudi tutuadija pa dîba itanu anyi isambombo wa dinda, tuenda tushiya trakte peshi broshire ku tshiibi tshionso, ne pashishe tumbuka muaba au ne lukasa luonso.” “Kasumbu [ketu] ka bena musesu” kakanyunguluka tshitupa tshinene tshia Arizona. Kadi, ndekelu wa bionso tuakalekela ngenzelu eu bualu mushindu au wa diyisha kauvua utupesha mpunga wa kufila diambuluisha kudi aba bavua ne dijinga dia kumanya bivule.
Tshilongelu tshia Gilada ne mudimu wa pa buawu
Mu Tshisua-munene 1942, mvua munkatshi mua bampanda-njila bavule bavua mu Arizona bakapeta mukanda wa dibikila ku kalasa kapiakapia ka bu-misionere kavua Bantemu ba Yehowa bunzulule. Kumpalampala bavua babikila kalasa aka ne: Université wa Bible wa Watchtower wa Gilada. Pashishe bakashintulula dîna edi ne: Tshilongelu tshia Bible tshia Watchtower tshia Gilada. Nzubu wa tshilongelu uvua usanganyibua ku kilometre mitue ku 4 800 pabuipi ne tshimenga tshia Ithaque ku Nord wa ditunga dia New York.
Mu Tshiongo 1943, panyima pa dikumbula dia tshikoso mu Oregon, bampanda-njila bavule ba kutudi bakashiyangana ne Tshipela tshia luya tshia Arizona mu bise wa kumpanyi wa Greyhound. Panyima pa matuku mavule tuakafika muaba utuvua tuya ne tuakasangana busu bua muvu wa hiver ku Nord wa New York. Kalasa kakunzulula biibi biaku mu dia 1 Luishi 1943, pavua Nathan H. Knorr, mulombodi wa kine kalasa aka, muambile balongi lukama mu muyuki wende wa diunzulula nawu tshialu ne: “Tshipatshila tshia université eu ki ntshia kunuibaka bua kuikala ba-ministre batekibue TO. Nukadi bamane kuikala ba-ministre ne nuvua bazanzamuke mu mudimu bidimu bivule. . . . Malonga anudi nulonga mu université eu adi ne tshipatshila tshisunguluke tshimuepele tshia kunulongolola bua kulua ba-ministre babobe mu teritware munuyaya.”
Bu mumvua ne dimanya-mukanda dikese, kumpalampala ngakadiumvua tshiyi ne muaba ku Gilada. Kadi balongeshi bavua bangumvuile bikole, ne ngakafika ku dinanga malongesha anyi bikole. Kalasa ketu kakajika panyima pa ngondo itanu ya dilonga dia mikukuku. Pashishe, bakatuma bakese ba kutudi ku tshilombuelu tshia buloba bujima tshia Bantemu ba Yehowa ku Brooklyn, mu New York, muaba utuakapetela dilongesha dikuabu bua kutulongolola bua kusadila mu mudimu wa ngendu bu batangidi ba tshijengu. Muaba wanyi wa kumpala wa mudimu uvua mu Caroline wa ku Nord ne wa ku Sud.
Mu matuku au a kumpala, mutangidi wa tshijengu uvua anu mu luendu misangu yonso. Tuvua mua kushala dituku dimuepele ne tshisumbu tshia bantu bakese peshi matuku abidi pikalatshi ne bantu ba bungi. Bisumbu bia bungi tshikondo atshi bivua ne bantu bakese. Nunku panyima pa meme mumane kuenza dituku dijima, ne misangu mivule muikale ntungunuka too ne pabuipi ne mundankulu mu dikumbulangana ne diandamuna nkonko, mvua njuka pabuipi ne dîba itanu wa dinda dia dituku divua dilonda bua kuenza luendu mu tshisumbu tshikuabu. Ngakasadila mu mudimu wa tshijengu pabuipi ne tshidimu tshijima, ne pashishe ngakenza bumpanda-njila mu tshikondo kampanda ku Tennessee ne ku New York.
Mu Cuba ne mu Porto Rico
Mu Lumungulu 1945, pamue ne bakuabu ba bungi, bakantuma mu muaba wanyi wa kumpala wa mudimu wa bu-misionere wa ku babende, mu ditunga dia Cuba! Butuku butuakafika mu Havane, tshimamuende wa bukalenge tshia Cuba, tuakapatuka mu mudimu wa diabanya bibejibeji. Tuakashala mu Havane too ne tshikondo tshituakapeta nzubu mu tshimenga tshia Santa Clara. Mfranga yetu ya didiambuluisha nayi ku majinga etu onso ivua dolare 25 pa muntu ku ngondo yonso, kukonga biakudia ne difutshila. Tuakenza malalu ne bia mu nzubu bikuabu ne bintu bivuaku ne tuakatumika ne tusheta tua dilamina bimuma bu kabadi ketu ka tirware ya bungi.
Tshidimu tshiakalonda bakantuma mu mudimu wa tshijengu. Tshikondo atshi Cuba mujima uvua ne tshijengu tshimue. Bu muvua mutangidi wa tshijengu uvua mundianjidile muikale ne mikolo mile ne wenda luendu lukole, bana betu ba balume ne ba bakaji bavua ne bua kunyema mu ngumvuilu wa ku dîna bua kuenda pamue nende. Bushuwa, bakela meji se: nengikale bu yeye, nunku bavua balongolole bintu bionso bua dikumbula dianyi. Kabakapatuka bonso mu mudimu dituku dimue kadi bakabanyangana mu tusumbu ne kushilanganabu mu dienza nanyi mudimu. Dituku dia kumpala kasumbu kamue kakaya nanyi mu teritware wa mutantshi mule; dituku diakalonda kasumbu kakuabu kakaya nanyi mu teritware mukuabu wa kule, amu nanku. Mvua mutshioke bikole ku ndekelu kua dikumbula, kadi divua dinsankishe. Ndi mvuluka malu mavule a disanka a mu tshisumbu atshi.
Pabuipi ne 1950 tuvua ne bamanyishi ba Bukalenge bapite pa 7 000 mu Cuba, bikeba kuelekena ne bungi buvua nabu ditunga dia Mexique. Mu Kashipu wa tshine tshidimu atshi, ngakabuela mu mpuilu wa bukua-matunga wa Didiunda dia Teokrasi mu Yankee Stadium ku New York City. Pashishe, ngakapeta muaba mupiamupia wa mudimu wa bu-misionere, mu ditunga dia Porto Rico. Ku ba-misionere bapiabapia ba kalasa ka 12 ka Gilada kuvua Estelle ne Thelma Weakley, buobu aba tuakaya nabu pamue mu ndeke ku Porto Rico.
Panyima pa bidimu muanda-mukulu tuakaselangana ne Estelle mu ka-tshibilu kakese kenzela ku tshiakuidi mu mêba a dikisha dia mpuilu wetu wa tshijengu, mu tshimenga tshia Bayamón, mu Porto Rico. Kumpala ne panyima pa dibaka dietu, ngakasadila mu mudimu wa tshijengu. Munkatshi mua bidimu bietu bipite pa dikumi mu Porto Rico, meme ne Estelle tuakamona didiunda dinene—kumbukila ku bamanyishi bashadile ku 500 kupita pa bamanyishi 2 000. Tuakapeta mushindu wa kuambuluisha bantu bavule bua kufikabu ku diditshipa ne batismo, ne tuakenza tshietu tshitupa mu dienza bisumbu bipiabipia kabukabu.
Mu Tshisua-munene 1960, Milton Henschel mufumine ku tshilombuelu tshia buloba bujima tshia Bantemu ba Yehowa ku Brooklyn, mu New York, wakakumbula Porto Rico ne wakakula ne ba-misionere. Wakebeja bikala bamue mua kudiakaja bua kushintulula muaba wa mudimu. Meme ne Estelle tuvua munkatshi mua aba bakitaba.
Teritware wetu wa mu République Dominicaine
Muaba wetu mupiamupia wa mudimu uvua mu République Dominicaine, ne tuakasungula dia 1 Kabalashipu 1961 bu dituku dietu dia kushintulula muaba. Mu dia 30 Lumungulu bakashipa Rafael Trujillo, mfumu tshikokesha nkaya wa mu République Dominicaine, bakakandika ndeke ya kuya nayi mu ditunga adi. Kadi, bakanyisha kabidi ngendu ya ndeke mu mutantshi mukese, ne tuakapeta mushindu wa kubuka ne ndeke batangile ku République Dominicaine mu dia 1 Kabalashipu anu bu mutuvua balongolole.
Patuakafika ditunga divua mu nsombelu wa tshimvundu tshikole, ne basalayi batshivua bajukile kuulu. Kuvua buôwa bua se: dishintuluka dinene divua mua kuenzeka, ne basalayi bavua bakenketa muntu yonso mu njila munene. Bakatuimanyika miaba kabukabu ya dikenketela bantu, ne pa muaba wonso bavua bakalakaja bibuta bietu. Bavua bapatula bintu bionso mu bibuta bietu, nansha tuntu tutambe bukese. Ke mushindu uvua dibuela dietu mu République Dominicaine nanku.
Tuakasomba mu tshimamuende wa bukalenge, mu Santo Domingo bua mbingu mivule bangabanga ne kuya ku muaba wetu wa kumpala wa mudimu mu tshimenga tshia La Romana. Mu tshikondo tshia bukalenge bua tshikokesha nkaya Trujillo, bavua bambile bantu ne: Bantemu ba Yehowa mbena Kominisme ne se: mbantu babi ku bonso. Bu tshipeta, Bantemu bavua bakengeshibua bibi bitambe. Kadi, ku kakese ku kakese, tuakafika ku dijikija ngenyi eyi mibi.
Panyima pa bamane kuenza mudimu mu La Romana bua tshikondo tshîpi, tuakatuadija kabidi kusadila mu mudimu wa tshijengu. Pashishe, mu 1964, bakatutuma bu ba-misionere mu tshimenga tshia Santiago. Tshidimu tshiakalonda kuakenzeka tshimvundu tshia dishintulula dia malu mu République Dominicaine, ne tshiakabidi ditunga diakashala mu nsombelu musaluke bikole. Mu ndululu ayi bakatutuma mu San Francisco de Macorís, tshimenga tshimanyike bua malu a tshididi avuamu. Nansha nanku, tuakayisha ne budikadidi kakuyi tshipumbishi. Nansha muvuaku kayumbayumba mu malu a tshididi, tuakenza mene tshisumbu tshipiatshipia. Mu bidimu biakalonda, tuakapeta mashintuluka makuabu a miaba ya mudimu bangabanga ne kututumabu tshiakabidi mu teritware wetu wa mu Santiago mutudi mpindieu.
Bushuwa tudi bamone dibenesha dia Yehowa pa mudimu munu mu République Dominicaine. Patuakafika mu 1961, kuvua Bantemu batue ku 600 ne bisumbu 20. Mpindieu kudi bamanyishi batue ku 20 000 badi bayisha lumu luimpe lua Bukalenge bua Nzambi mu bisumbu bipite pa 300. Ditekemena bua didiunda dinene didi dikemesha, anu bu mudibi bileja kudi bantu 69 908 bavua babuele mu Tshivulukilu tshia lufu lua Kristo mu 1996. Bungi ebu budi bukonga bungi bua bamanyishi bonso misangu mitue ku isatu ne tshitupa!
Mpindieu Ditunga dikole
Nansha mudi malu a mu bulongolodi ebu atungunuka ne kushintuluka, mukenji wa mu Bible udi Bantemu ba Yehowa bayisha udi anu wa muomumue. (1 Kolinto 7:31) Yehowa utshidi anu Nzambi, Kristo udi anu Mukalenge, ne mbimueneke patoke kupita kuonso eku ne: Bukalenge ke ditekemena dimuepele didiku bua bukua-bantu.
Mu tshikondo tshimue atshi, dishintuluka dia mpatshi diakamueneka munkatshi mua tshisamba tshia Yehowa katshia ngabuela mu tshisangilu atshi ku Salem, mu Oregon, kukadi bidimu bitue ku 60. Bulelela, tshisumbu tshinene anyi musumba munene, mmulue munene, udi ne bantu bapite pa miliyo itanu. Bidi anu bu muakadianjila kuamba Yehowa bua tshisamba tshiende ne: “Mukese nealue tshinunu, ne mukepele nealue ditunga dikole. Meme, Yehowa, nengambuluje bualu ebu mu tshikondo tshiabu.”—Yeshaya 60:22, NW.
Panyima pa bidimu bitue ku 60 mu mudimu wa ku dîba ne ku dîba, ndi ne diakalenga dia kuikala ne disanka dia kutungunuka ne kuyisha ne kulongesha mu mudimu wanyi wa bu-misionere. Ndisanka dia mudimu kayipu dia kuenza tshianyi tshitupa mu mudimu au ne dia kumona “mukese” ulua “ditunga dikole”!
[Tshimfuanyi mu dibeji 21]
Ne mukajanyi, mu République Dominicaine