Ndi ngitaba buludiki bua Yehowa ne disanka
BU MUDIBI BILONDA KUDI ULYSSES V. GLASS
Tshivua tshikondo tshilenga tshitambe. Balongi bavua bapete mapolome bavua anu 127, kadi kuvua bateleji ba musangelu 126 387 bavua bafumine mu matunga mavule. Divua dituku dia difila mapolome kudi balongi ba kalasa ka 21 ka Gilada, tshilongelu tshia Bible tshia Société Watchtower, mu dia 19 Kashipu 1953 mu tshipalu tshia Yankee Stadium, mu tshimenga tshia New York. Bua tshinyi ebu buvua bualu bua mushinga mu nsombelu wanyi? Lekelayi nnuleje amue malu avua menzeke kumpala.
MVUA muledibue mu dia 17 Luishi 1912 mu tshimenga tshia Vincennes, mu tshitupa tshia Indiana, ku États-Unis, bidimu bu bibidi kumpala kua diledibua dia Bukalenge bua Masiya dileja mu Buakabuluibua 12:1-5. Kumpala kua tshidimu atshi, baledi banyi bakavua batuadije kulonga Bible ku diambuluisha dia mikanda ya Études des Écritures. Mu Dia lumingu dionso mu dinda, tatu uvua utubadila mikanda eyi ne pashishe tuvua tuyukila bua malu avuamu.
Mamu uvua uludika ngenyi ya bana bende ku diambuluisha dia bivuaye ulonga. Uvua mamu muimpe be—wa malu malenga, musue bua kuambuluishangana. Tuetu bana bende tuvua banayi, kadi mamu uvua munange kabidi bana bakuabu ba bena mutumba. Uvua usomba netu. Uvua musue kuikala utulondela miyuki ya mu Bible ne kuimba misambu pamue netu.
Uvua kabidi ubikila kumbelu kuetu bantu bashilangane bavua benza mudimu wa ku dîba ne ku dîba. Bavua balala kuetu dituku dimue anyi abidi, ne misangu mivule bavua benzela bisangilu ne miyuki mu nzubu muetu. Tuvua banange bikole bantu bavua bafila bilejilu ne bavua batulondela malu. Umue musangu mu 1919, bu tshidimu tshijima kunyima kua mvita ya kumpala ya buloba bujima, muanetu wa balume uvua mulue kutumona wakatangija mibelu yende nangananga kutudi tuetu bana. Wakakula bua didiambika—ditudi lelu tubikila bimpe menemene ne: didilambula—ne wakatuambuluisha bua kujingulula muvuadi dishintulula nsombelu wetu. Dituku adi butuku pangakaya kulala, ngakasambila Tatu wanyi wa mu diulu ne kumuleja ne: mvua musue kumusadila bua kashidi.
Kadi kunyima kua 1922, ntatu mikuabu yakamfikisha ku diteka dipangadika edi pa muaba muibidi mu nsombelu wanyi. Tuvua anu tuenda tumuangala kakuyi ditua nyima kaba kamue, ne katuvua tudisangisha mu tshisumbu tshia bantu ba Yehowa to. Tatu kavua utamba kusomba ku nzubu bua mudimu wa njanja uvuaye wenza. Katuvua tulonga Bible pa tshibidilu to. Mvua ndonga ne tshipatshila tshia kulua mumanyi mupiluke mu mudimu wa dienza mamanyisha adi asaka bantu ku disumba bintu ne mvua mpangadija bua kubuela mu iniversite munene.
Ndi nshintulula bimvua ngipatshila mu nsombelu
Munkatshi mua bidimu bia 1930, bantu bavua benda baya batangile kabidi ku mvita ya buloba bujima. Tuvua basombele mu tshimenga tshia Cleveland ku Ohio, pakalua Bantemu ba Yehowa ku nzubu kuetu. Tuakatuadija kuela meji bikole bua malu atuvua balonge ku buana. Tutuanyi Russel uvua muntu wa lungenyi lua didifila bikole ne yeye ke wakatambula kumpala kuetu bonso. Kadi nansha mumvua tshiyi mutambe kuikala ne lungenyi lua didifila, ngakatambula panyi mu dia 3 Luishi 1936. Dianyisha dianyi divua dienda dikola bua tshivua didilambula kudi Yehowa diumvuija ne mvua ndonga bua kuitaba buludiki bua Yehowa. Tshidimu tshine atshi, yayanyi Kathryn ne muakunyanyi wa bakaji Gertrude bakatambula pabu. Tuetu bonso tuakabanga mudimu wa ku dîba ne ku dîba bu bampanda-njila.
Kadi bualu abu kabuena bumvuija ne: katuvua tuela meji a bualu bukuabu nansha. Ngakabaula matshi pavua mukaji wa tutuanyi ungambila bua nsongakaji mukuabu mulengele bikole diende Ann, ne uvua anu ne “tshisumi tshia bungi” katshia umvua bulelela ne uvua ne bua kulua mu bisangilu bivua bienzekela kuetu. Mu tshikondo atshi Ann uvua sekretere mu biro bia mbulamatadi, ne wakatambula mu tshidimu tshimue patupu. Tshivua mulongolole bua kusela to, kadi bivua bimueneke se: Ann uvua munange bulelela ne muoyo mujima. Uvua musue kudifila bikole mu mudimu wa Yehowa. Kavua muntu uvua wamba ne: “Ndiku mua kuenza bualu ebu anyi?” Pamutu pa nanku, uvua webeja ne: “Mmushindu kayi mutambe buimpe undi mua kubuenza?” Ne uvua upangadija bua kutungunuka ne kubuenza. Mmuenenu wende muimpe au wakankoka. Kabidi, uvua mulengele be, ne utshidi anu nanku. Ngakamusela ne wakalua muena dianyi mu mudimu wa bumpanda-njila.
Dilongesha dia mushinga bu bampanda-njila
Bu mutuvua bampanda-njila, tuakamanya mua kuikala ne disanka patuvua ne biakudia bikese ne patuvua nabi bia bungi. (Filipoi 4:11-13) Dimue dituku tukavua batangile ku dilolo, kadi katuvua ne kantu nansha kamue ka kudia to. Tuvua bashale anu ne santime ya dolare itanu. Tuakaya mu magazen muvuabu basumbisha munyinyi ne ngakebeja ne: “Udiku mua kutukosela tshitupa tshia sosise tshia mushinga wa santime itanu anyi?” Mupanyishi wakashala mututangile ne kunyima kutukoselaye bitupa binayi. Ndi mujadike ne: bivua bia makuta mapite santime itanu, ne munyinyi au wakatuambuluisha ndambu.
Pa tshibidilu tuvua tupeta buluishi bukole mu buambi. Mu tshimenga kampanda pabuipi ne tshimenga tshia Syracuse ku New York, tuvua mu njila tuenda tuabanya tubeji tua mamanyisha ne bavuale mabeji mafunda bua kukoka ntema ya bantu ku tshisangilu tshia pa buatshi. Bantu babidi ba mpolondo bakamfiekela. Umue uvua mpulushi, kadi kavua muvuale nsukutu to, ne wakabenga kundeja karte kende ka bumpulushi. Anu mu katupa kîpi amu, muanetu Grant Suiter wa ku Betele wa Brooklyn wakafika diakamue ne kuambaye ne: tuvua ne bua kuya ku biro bia bampulushi bua kujikija tshilumbu atshi. Pashishe wakela nshinga ku biro bia Société ku Brooklyn, ne bakatuambila bonso babidi bua tupatuke kabidi mu buambi dine dituku adi ne mabeji mafunda ne tubeji tua mamanyisha bua kumona tshienzabu kabidi. Anu bu mutuvua batekemene, bakatukuata. Kadi, patuakambila bampulushi ne: tuvua ne bua kubafunda bua ditukuata kakuyi bualu, bakatulekela.
Dituku diakalonda, bansonga bena tshimvundu bakabuela muaba utuvua tuenzela mpuilu batuma kudi nsaserdose mukuabu, ne bampulushi kabavuapu to. Bansonga aba ba tshinyangu bavua batuta mabaya atubu banaya nawu dinaya dia base-ball panshi, kusakilabu bamue bateleji bavua basombe mu nkuasa ya mu tshipalu panshi, ne kubandabu ku tshiakuidi kuakabandishilabu dibendele dia bena Amerike ne kuelabu mbila ne dîyi dikole ne: “Dikoselayi mpala! Dikoselayi mpala!” Pashishe bakatuadija kuimba musambu wa “Beer Barrel Polka.” Bakanyangisha tshisangilu atshi munkatshi. Tuvua badimuenene tshivua Yezu muleje pakambaye ne: ‘Bualu bua nuenu kanuena ba pa buloba, nakunusungula mu ba pa buloba, nunku ba pa buloba badi nenu lukuna.’—Yone 15:19.
Muyuki wa patoke uvua muyuki mukuata muenza kudi Rutherford uvua muludiki wa Société Watch Tower dîba adi. Meme ne Ann tuakashala matuku makese mu tshimenga atshi ne tuvua tukumbula bantu bua kubapesha mushindu wa kutelejila muyuki au ku mabu. Bantu bakese patupu ke bakitaba.
Tudi tuitaba bua kuya kuenza mudimu ku ba bende
Kunyima, kuakamueneka midimu mikuabu mipiamipia. Tutuanyi Russel ne mukajende Dorothy bakababikila bua kubuela mu Kalasa ka kumpala ka Gilada kakenzeka mu 1943, ne pashishe bakabatuma bu ba-misionere mu ditunga dia Cuba. Yaya Kathryn wakabuela mu kinayi. Yeye pende bakamutuma ku Cuba. Bakalua kumutuma mu République Dominicaine, ne pashishe mu Porto Rico. Kadi meme ne Ann?
Patuakumvua bua Kalasa ka Gilada ne bua se: Société uvua ukeba kutuma ba-misionere mu makuabu matunga, tuakamona se: tuvua petu mua kuitaba bua kuya kuenza mudimu ku ba bende. Kumpala tuvua basue kudiyila nkayetu mu ditunga dituvua basue, pamu’apa ku Mexique. Kadi panyima tuakangata dipangadika dia se: bivua mua kuikala bitambe buimpe bua kuindila ne kulekela Société ututuma kunyima kua tuetu bamane kubuela mu Kalasa ka Gilada. Tuakajingulula ne: ke muvua Yehowa mulongolole malu.
Bakatubikila mu Kalasa kinayi ka Gilada. Kadi katupa kîpi bangabanga ne kalasa kutuadijaku, Nathan Knorr, eu uvua mulombodi wa Société Watch Tower dîba adi, wakafika ku dimanya bimpe menemene lutatu luvua nalu Ann bua disama dia tuneke divuaye musame ku buana. Wakayukila nanyi bualu ebu ne kuangataye dipangadika dia se: bivua ne bua kuikala bia meji bua kubenga kututuma mu ditunga dikuabu.
Bidimu bu bibidi kunyima, pamvua ndongolola mpungilu, Muanetu Knorr wakammona kabidi ne kungebejaye bua kumanya ni tutshivua basue kubuela mu Gilada. Wakangambila ne: katuvua ne bua kuya kuenza mudimu ku ba bende to; uvua ne bualu bukuabu mu lungenyi. Nenku bakafunda mêna etu pavuabu bafunda mêna a balongi bavua ne bua kuikala mu kalasa ka tshitema mu dia 26 Luishi 1947.
Katuena mua kupua muoyo matuku au atuvua benze ku Gilada nansha. Malongesha avua ne malu a bungi a mu nyuma. Tuakapeta balunda ba kashidi. Kadi ngakenza malu a bungi mu tshilongelu etshi.
Pankatshi pa Washington ne Gilada
Tshilongelu tshia Gilada tshitshivua anu tshipiatshipia. Mbulamatadi wa ditunga dia États-Unis kavua mumanye bimpe menemene bipatshila bia tshilongelu etshi nansha, ke bua tshinyi bavua bela nkonko ya bungi. Société uvua musue kuikala ne muleji-mpala mu Washington. Nenku bakatutumaku ngondo mikese kunyima kua dipeta mapolome mu Gilada. Mudimu wanyi uvua wa kuambuluisha bana betu ba mu matunga makuabu bavuabu babikila bua kubuela mu Gilada bua bapete mikanda ya mbulamatadi. Ne mvua nkebela kabidi balongi bavuabu batuma bu ba-misionere ku babende mikanda. Bamue bena mbulamatadi bavua ne meji mimpe ne bavua bafila dikuatshisha. Bakuabu bavua bakine Bantemu. Bakese bavua ne mmuenenu ya tshididi mikolesha bavua bamba ne: tuvua tumvuangana ne bisumbu bia bantu bavuabu kabayi banyisha.
Muntu mulume muena ku biro bimvua muye wakatuamba mêyi mashile bualu katuena tukosela dibendele mpala anyi tuya ku mvita to. Kunyima kua yeye mumane kutuamba mêyi mabi ne tshiji, ngakamuambila ne: “Ndi musue bua umanye, ne udi mumanye se: pa buloba bujima Bantemu ba Yehowa kabatu baluangana mvita ne muntu nansha umue. Katutu tubuelakana mu malu a panu. Katutu tubuelakana mu mvita anyi mu mianda yabu ya tshididi to. Mu malu aa onso tudi tulama ndubidilu wetu. Tukadi batshimune ntatu inudi nayi; tudi mu buobumue mu bulongolodi buetu. . . . Mpindieu, udi musue tuenze tshinyi? Udi musue bua tupingane ku ngenzelu wenu wa malu ne tulekele wetu anyi?” Kakamba bualu nansha bumue kabidi to.
Kuvua matuku abidi ku lumingu luonso atuvua balame bua kuya ku biro bia mbulamatadi. Tuvua kabidi bampanda-njila ba pa buabu. Tshikondo atshi, bivua bilomba kuenza mêba 175 mu buambi ku ngondo yonso (kunyima bakashintulula kushiya mêba 140), nenku misangu ya bungi tuvua mu buambi too ne ku dilolo ne bikondo ebi bivua bitupesha disanka. Tuvua tulonga Bible ne mêku majima, ne avua adiunda bimpe mu nyuma. Meme ne Ann tuakapangadija bua kubenga kulela, kadi mu nyuma tuvua ne bana kabidi ne bankana ne tunkanunuina. Badi batupesha disanka dia bungi be!
Ku ndekelu kua 1948, ngakapeta mukuabu mudimu. Muanetu Knorr wakangumvuija ne: bu muvua Muanetu Schroeder, muikale sekretere ne umue wa ku balongeshi ba mu Tshilongelu tshia Gilada, ne bua kuikala ne mudimu mukuabu wa mushinga, bakandomba bua kulongesha mu Gilada pavuaku dijinga. Muikale ne buôwa, mu dia 18 Tshisua-munene ngakalukila mu Gilada ku South Lansing, mu New York. Kumpala, tuvua tuenza mu Gilada anu mbingu mikese imue misangu, ne pashishe tupingana ku Washington. Kadi, kunyima tuvua tuenza matuku a bungi mu Gilada kupita atuvua tuenza ku Washington.
Anu bu mundi muleje ku ntuadijilu, mu tshikondo atshi ke muakangatabu mapolome kudi balongi ba kalasa ka Gilada ka 21 mu tshipalu tshia Yankee Stadium ku New York. Nenku bu mumvua umue wa ku balongeshi, mvua ne diakalenga dia kuenza mudimu mu ndongamu wa difila mapolome au.
Mudimu ku tshilombuelu tshia buloba bujima
Mu dia 12 Luishi 1955, tuakabanga mudimu mukuabu. Tuakalua bena dîku dia Betele ku tshilombuelu tshia buloba bujima tshia bulongolodi bua Yehowa budi bumueneka. Kadi ntshinyi tshivua mudimu eu mua kutulomba? Kuitaba bua kuenza tshionso tshivuabu batupesha bua kuenza, kuenza midimu ivua ilomba bua kuyenza pamue ne bakuabu. Bushuwa, ke tshituvua tuenza kumpala, kadi mpindieu tuvua ne bua kuikala munkatshi mua bantu ba bungi—dîku dia Betele didi ku tshilombuelu. Tuakitaba mudimu eu mupiamupia ne disanka bu tshijadiki tshia buludiki bua Yehowa.
Mudimu wanyi munene uvua wa kutangila malu a tudiomba ne bikandakanda. Bu muvuabu basue kufunda malu avua akoka ntema ya bantu ne bua dipetela ngumu kudi bantu bavua ne meji mabi, ba-kamona-kamba bavua bafunde malu mabi matambe bua Bantemu ba Yehowa. Tuakadienzeja bua kulengeja nsombelu au.
Muanetu Knorr uvua musue kujadika ne: tuetu bonso tuvua ne mudimu muvule wa kuenza, nenku bakatupesha kabidi mikuabu midimu. Imue ya ku midimu eyi ivua ilomba dimanya dimvua mupete mu mudimu wa dienza mamanyisha adi asaka bantu ku disumba bintu. Mikuabu midimu ivua itangila kadiomba ka Société kabikila ne: WBBR. Kuvua mudimu uvua utangila filme ivua Société upatula. Kakuyi mpata, mu Gilada bavua balongesha malu a bulongolodi bua teokrasi, kadi musangu eu bavua balongolole malu a bungi bua kufikisha bantu ba Yehowa bavule ku dimanya bulongolodi bua teokrasi budiku lelu ne kuenza kabidi bua bantu bakuabu bafike ku diamanya. Tshikuabu tshitupa tshia dilongesha divuabu bafila mu Gilada tshivua tshia bungamba-malu, ne bivua bikengela kudienzeja bua kufikisha bana betu bavua mu bisumbu ku dimanya malu a nshindamenu adi atangila bungamba-malu. Nenku kuvua mudimu wa bungi wa kuenza.
Mulongeshi wa pa tshibidilu mu Gilada
Mu 1961, pakavua dilongesha dia batangidi bena-ngendu ne benji ba mudimu mu filiale pa kuenzeka, bakatuma Tshilongelu tshia Gilada ku Brooklyn kudi biro binene bia Société Watch Tower. Ngakapingana tshiakabidi mu kalasa—musangu eu tshiyi bu mulongeshi muambuluishi to, kadi bu muena mu kasumbu ka balongeshi ba pa tshibidilu. Edi divua disanka dinene. Ndi mutuishibue bikole bua se: Tshilongelu tshia Gilada ndipa dia kudi Yehowa, dipa didi diambuluishe bulongolodi buende bujima budi bumueneka.
Ku Brooklyn, balongi ba ku Gilada bakamona malu avua balongi ba mu tulasa tua kumpala kabayi bamone to. Kuvua bangamba-malu benyi ba bungi, ne balongi bavua badia bulunda bushemakane ne bena mu Kasumbu Kaludiki pamue ne bena dîku dia Betele wa ku Brooklyn. Kuvua kabidi mushindu bua balongi kulongabu mudimu wa mu biro, midimu mishilangane ya mu nzubu ya Betele ne malu makuabu adi atangila mudimu wa tshiapu.
Mu kupita kua bidimu, bungi bua balongi ne bua balongeshi buakashintuluka. Bakatentemuna tshilongelu etshi njila ne njila. Mpindieu tshidi muaba mulenga ku Patterson, mu New York.
Ndi ngenza mudimu ne balongi
Kulongesha balongi aba kuvua bualu bua disanka divule. Aba mbansonga badi kabayi basue kuenza malu mu ndongoluelu eu wa kale. Mbashiye mêku abu, balunda babu, nzubu yabu ne bantu badi bakula muakulu wabu. Mivu, biakudia—bintu bionso nebikale bipiabipia. Ki mbamanye nansha ditunga dikalabu mua kuya to, kadi tshipatshila tshiabu ntshia kuikala ba-misionere. Kabiena bikengela ne: ubapeshe lungenyi lua kuenza malu aa to, bualu bakadi nalu.
Pamvua mbuela mu kalasa, misangu yonso tshipatshila tshianyi tshivua tshia se: balongi badiumvue bapepele. Muntu kêna mua kulonga bimpe padiye upampakana anyi ulubakana to. Bushuwa, nansha mumvua mulongeshi, mvua mumanye tshidi kuikala mulongi kumvuija. Musangu kampanda mvua panyi mulongi. Bushuwa, bavua balonga bikole ne bavua bamanya malu a bungi mu Gilada, kadi mvua musue bua bikale ne disanka pavuabu ku Gilada.
Mvua mumanye se: pavuabu baya yabu miaba ya mudimu, bavua ne bua kuikala dijinga ne bimue bintu bua kukumbaja mudimu wabu bimpe. Bivua bibakengela ditabuja dikole ne budipuekeshi bua bungi. Bivua bibakengela kulonga mua kusomba ne bantu bakuabu, kuitaba ntatu ne kubuikidilangana bilema ku budisuile. Bivua bibakengela kutungunuka ne kuikala ne mamuma a spiritu. Bivua bibakengela kabidi kunanga bantu ne mudimu uvuabu babatume bua kuenza. Malu aa ke amvua ntamba kuleja balongi misangu mivule pavuabu mu Gilada.
Tshiena mujadike bungi bua balongi bandi mulongeshe to. Kadi ndi mumanye tshindi ngumvua bua bualu buabu. Kunyima kua dienza nabu ngondo itanu mu kalasa, mvua ndua kubananga bikole. Pashishe pamvua mbamona bapita ku tshiakuidi bua kuangata mapolome abu dituku dia njikijilu, mvua mushindike ne: bavua balonge bimpe ne bavua ne bua kutushiya. Bivua anu bu se: bamue bena dîku dianyi bavua banshiya. Mmunyi muudi mua kubenga kunanga bantu ba mushindu’eu bavua bitabe bua kudifila ne bua kuenza mudimu uvuabu ne bua kuenza?
Kunyima kua bidimu, patubu balua kututangila, ntu mbumvua bakula bua masanka adibu bapete mu mudimu wabu, ne ndi mumanye se: batshidi mu miaba yabu ya mudimu, benza bivuabu babalongeshe bua kuenza. Ntshinyi tshintu ngumvua bua malu aa? Ndi nnuambila ne: ntu ngumvua disanka dia dikema!
Tudi batekemene matuku atshilualua
Mpindieu mêsu anyi kaatshiena amona bimpe to, ne ndi mmona mudi lutatu elu lumpangisha malu a bungi. Tshiena kabidi mua kulongesha mu kalasa ka Gilada to. Tshia kumpala, bivua bikole bua kuibidila, kadi mu nsombelu wanyi mujima mvua mulonge bua kuitaba ntatu mikole ne kuyitantamena. Misangu mivule ntu mvuluka mupostolo Paulo ne “dieba [divuaye nadi] mu mubidi.” Paulo wakalomba misangu isatu bua bamumbushe dieba divua dimutatshisha, kadi Mukalenge wakamuambila ne: “Bulengele buanyi mbukuakanyine, bualu bukole buanyi budi bumueneka padi butekete.” (2 Kolinto 12:7-10, MMM) Paulo wakatungunuka ne kusomba ne dieba edi. Bikalaye uvua musombe nadi, ndi panyi ne bua kuenza nanku. Nansha mundi tshiyi kabidi ndongesha, ndi ne dianyisha bua mundi mmona balongi balua ne baya dituku dionso edi. Imue misangu ntu nyukila nabu, ne bitu binsankisha pandi mvuluka lungenyi lulenga ludibu baleja.
Kudi malu malenga matuindile kumpala eku. Badi benda basa tshishimikidi mpindieu. Gilada udi ne mudimu munene mu diasa dia tshishimikidi etshi. Kunyima kua dikenga dinene, pakangulabu mivungu idibu batele mu Buakabuluibua 20:12, nekuikale bidimu tshinunu bia dilongesha bantu malu a bungi adi atangila njila ya Yehowa. (Yeshaya 11:9) Kadi malu aa kaakuikala nshikidilu to. Adi anu ntuadijilu patupu. Patuikala ne muoyo wa kashidi, netuikale ne malu a bungi a kulonga bua Yehowa ne malu mavule a kuenza patuamona mudi malongolola ende enda akumbana. Ndi mushindike tshishiki se: Yehowa neakumbaje malaya manene onso, ne ndi musue kuikalapu bua kuitaba buludiki buafila Yehowa tshikondo atshi.
[Tshimfuanyi mu dibeji 26]
Difila mapolome mu Gilada mu 1953, mu tshipalu tshia Yankee Stadium ku New York
[Tshimfuanyi mu dibeji 26]
Gertrude, meme, Kathryn ne Russell
[Tshimfuanyi mu dibeji 26]
Ndi ngenza mudimu ne Nathan Knorr (ku dia bakaji menemene) ne Milton Henschel mu dilongolola dia mpungilu
[Tshimfuanyi mu dibeji 26]
Ku kadiomba ka WBBR
[Tshimfuanyi mu dibeji 29]
Mu kalasa ka Gilada
[Tshimfuanyi mu dibeji 31]
Meme ne Ann matuku adi panshi aa