Mukuna wa Athos utu “Mukuna wa Tshijila” anyi?
KU MÊSU kua bantu bapite pa miliyo 220 ba mu Ekleziya wa bena Ortodokse, Mukuna wa Athos wa bibungubungu udi mupueke too ne mu mâyi ku Nord kua ditunga dia Grèce udi muikale “mukuna mutambe tshijila bua bena Kristo bena Ortodokse.” Bavule ba kudibu batu bajinga ne muoyo mujima bua kuya kuendakana ku “mukuna wa tshijila” eu wa Athos. “Mukuna wa tshijila” eu utu bishi? Mmunyi mudiwu mufike ku dienda lumu lua mushindu’eu? Bantu badi batshina Nzambi badi ne bua kuya ku “mukuna” eu bua kupetaku ntendelelu mulelela ne bulombodi bua mu nyuma anyi?
Tshiambilu: “mukuna wa tshijila” tshidi mu Bible. Tshidi tshileja ntendelelu munsantu, wa tshijila ne mulenga wa Nzambi mulelela, Yehowa. Mukuna wa Siona mu Yelushalema wa kale wakalua “mukuna wa tshijila” pavua Mukalenge Davidi muyeku ne mushete wa tshipungidi. (Musambu 15:1; 43:3; 2 Samuele 6:12, 17) Pakasabu ntempelo wa Solomo pa Mukuna wa Moliya, muaba uvua ntempelo eu wakangata pawu dîna dia “Siona”; ke bua tshinyi Siona wakashala “mukuna wa tshijila” wa Nzambi. (Musambu 2:6; Yoele 3:17) Bu muvua ntempelo wa Nzambi muikale ku Yelushalema, imue misangu musoko au bavua baubikila kabidi ne: “mukuna wa tshijila” wa Nzambi.—Yeshaya 66:20; Danyele 9:16, 20.
Bidi munyi lelu’eu? Mukuna wa Athos—peshi lusongo lua mukuna mukuabu—ke “mukuna wa tshijila” kudi bantu ne bua kutshimukila bua kutendelela Nzambi mu mushindu udiye muanyishe anyi?
“Mukuna wa tshijila” wa nzubu ya badiambike
Mukuna wa Athos udi ku Est ku ndekelu kua tshitupa tshia buloba tshia Chalcidique tshidi tshibuele mu Mbuu wa Égée lua ku Est kua tshimenga tshia Tesalonike tshia lelu’eu. Mukuna eu udi ne lusongo luikale ne mabue a marbre lupatuke mu mâyi ne luye muulu bule bua metre 2 032.
Katshia ku kale bavua bangata mukuna wa Athos bu muaba wa tshijila. Mianu ya bena Greke idi yamba ne: ke muaba uvua ba-nzambi basombele kumpala kua kusombelabu ku mukuna wa Olympe. Tshikondo kampanda kunyima kua Constantin le Grand (Lukama luinayi lua bidimu B.B.), Athos wakalua muaba wa tshijila bua ekleziya mivule ya bena Kristo. Bilondeshile muanu kampanda, Mariya “virgo” ne Yone Muambi wa lumu luimpe bavua mu njila batangile ku Kupulio (Chypre) bua kuya kumona Lazalo, diakamue tshipepele tshikole e kujuka, ke buobu kupengamena ku mukuna wa Athos. Bu muvua mukuna eu mumusankishe bua bulengele buawu, wakaulomba Yezu. Ke bua tshinyi Athos wakalua kumanyika kabidi ku dîna dia “Budimi bua Virgo Munsantu.” Munkatshi mua tshikondo tshia Bukokeshi bua bena Lomo ku Est, bakatuadija kubikila lusongo elu lujima ludi ne mabue luakafika ne: Mukuna wa Tshijila. Bakokeshi bakitaba mbikidilu eu ne bakamujadika munkatshi mua bidimu bia 1000 B.B. kudi dipangadika diakangata Mukalenge Constantin IX Monomachus.
Bu mudiwu ne bibungubungu ne muditole mutantshi mule, Athos mmuaba muakanyine bantu badi basue nsombelu wa dikolesha malu ne wa diditola. Munkatshi mua bidimu nkama mivule, muaba eu mmukoke bena Nzambi balume bonso ba mu ekleziya wa bena Ortodokse—ba mu Grèce, ba mu Serbie, Roumanie, Bulgarie, Russie ne ba mu matunga makuabu—bakasa nzubu mivule ya badiambike ne bitanda biabu ne miaba ya disombela. Nzubu 20 ya munkatshi muayi itshidiku too ne lelu.
Mukuna wa Athos lelu’eu
Lelu, Athos ntshitupa tshidikadile tshikale ne mukanda wa mêyi ne mikandu muanyisha ne uvuabu batue tshiala mu 1926. Tshitupa etshi tshiakashala bidimu bungi kampanda anu ne bantu bakese, kadi mpindieu badiambike badi basombele muaba eu mbapite pa bantu 2 000.
Nzubu yonso wa badiambike udi ne ende madimi, yende nzubu ya masambila ne miaba ya kulala. Nzubu munene wa batshiasa-nkaya aba udi mu musoko wa Karoúlia udi muulu menemene mu tshitupa tshikuabu ku ndekelu kua Mukuna wa Athos. Bua kufika ku tu-mitanda tua bantu badi muaba eu bidi bikengela kulonda tujila tubuelakane tua makasa, kuendela pa mabue bakuate ku nshinga wa nkanu. Pa mukuna wa Athos, badiambike batshidi amu ne tshibidilu tshiabu tshia kutendelela dituku dionso, bela ngonga uvuaku tshikondo tshivua bena Lomo bakokesha ku Est (diabu dituku divua dituadija pavua dîba dibuela), ne bavua ne kalandriye ka bena Lomo (kashilangane ne kalandriye katudi naku lelu ku matuku 13).
Nansha mudibu bamba ne: muaba eu wa masambila mmulue wa “tshijila” ku diambuluisha dia muntu mukaji, kukadi bidimu 1 000 badiambike ne batshiasa-nkaya ba muaba eu mbele mukenji bua tshifukibua tshionso tshikaji—muntu ne nyama—katshidiatshi mu tshitupa tshionso tshia buloba ebu bunyunguluka kudi mâyi, nansha muntu mutungu anyi udi kayi ne miedi. Matuku mashale aa, mbumbushe mukenji uvua utangila bantu badi kabayi ne miedi ne amue mashina a nyama, kadi batshidi bakandike bantu bakaji bua kufikaku, badi ne bua kushikidila anu mutantshi wa metre 500 ne ku muelelu kua mâyi.
“Mukuna wa tshijila” bua bantu bonso
Athos ke “mukuna wa tshijila” kudi bena Kristo badi batshina Nzambi ne bua kuya kutendelela anyi? Pavuaye wakula ne mukaji muena Samalea uvua wela meji ne: bantu bavua ne bua kutendelela Nzambi ku Mukuna wa Gelizima, Yezu wakumvuija patoke ne: kakuena mukuna muena dîna utudi mua kubikila ne: mmuaba wa kutendelela Nzambi nansha. Yezu wakamba ne: ‘Dîba nedilue dikala bantu kabayi batendelela Tatu ku [Gelizima] anyi mu Yelushalema.’ Bua tshinyi? ‘Nzambi udi Nyuma; budi bamutendeledi nabu mbua kumutendelela [ne] nyuma ne bulelela.’—Disendamija miaku ndietu; Yone 4:21, 24.
Pavuaye wakula bua tshikondo tshietu etshi, muprofete Yeshaya wakamanyisha ne: ‘mukuna [wa mu tshimfuanyi] wa nzubu wa Yehowa’ uvua ne bua ‘kujadikibua bu mukuna mupite mikuabu bule’ ne ‘kubandishibua pa mutu pa mikuna mikese,’ ne bantu ba mu bisamba bionso bavua ne bua kutshimukilaku mu ngumvuilu wa mu tshimfuanyi.—Yeshaya 2:2, 3.
Bantu balume ne bantu bakaji badi basue kuikala ne malanda mimpe ne Nzambi badi ne bua kutendelela Yehowa ne ‘nyuma ne bulelela.’ Bantu miliyo mivule pa buloba mbapete njila udi ufikisha ku ‘mukuna wa Yehowa.’ Badi pabu bumvua anu bu muakumvua mulumbuluidianganyi muena Greke wakamba bua mukuna wa Athos ne: “Tshiena ngitaba ne: malu a mu nyuma adi anu mu imue miaba milama peshi mu nzubu ya badiambike nansha.”—Tangila Bienzedi 17:24.
[Kazubu mu dibeji 31]
Mikanda ivuabu basokoke kukadi matuku
Kukadi kupite nkama ya bidimu, badiambike ba ku mukuna wa Athos mbunguije mushiki wa mikanda ya mushinga mukole, udi ne mikanda mifunde ku bianza (maniskri) mitue ku 15 000, badi bamba bua imue ne: nya katshia ku lukama lua bidimu luinayi, ke tshidi tshivuija maniskri aa mushiki wa mikanda ya mushinga mutambe bukole. Kudi mivungu, mikanda mijima ne mabeji a Evanjeliyo, misambu, kabidi ne bimfuanyi bizola bia kale, mpingu ne bintu bisonga ne mitshi ne bikuabu bienza ne biamu. Mbatshinke ne: ku Mukuna wa Athos kudi tshimue tshia binayi bia maniskri onso a tshiena-Greke adi pa buloba, nansha mudibi bikengela bua kuanji kulonga bimpe mudiwu malondangane. Bua musangu wa kumpala, mu 1997 badiambike bakitaba bua kuleja bantu ba mu tshimenga tshia Tesalonike bimue bintu biabu bia mushinga mukole.
[Mêyi a dianyisha bua tshimfuanyi mu dibeji 31]
Telis/Greek National Tourist Organization