Tiyo ne Nyasaye e ‘Ndalo mag Giko’

1, 2. (a) En fweny mane ma Jeremia noneno ma nonyiso motelo kit weche mapek ma ne odhi koro? (b) Ang’o momiyo owinjore wanon weche ma Jeremia nokoro?

NYASAYE nopenjo janabi mare manyien niya: “Ineno ang’o?” Jeremia nodwoko kama: “Aneno aguch tedo ma dhoge duong’ mikudho; kendo dhoge oleng’ore kowuok masawa.” (Jer. 1:13, NW ) Fwenyno, nonyiso motelo kit weche ma Jeremia ne dhi lando. (Som Jeremia 1:13-16.) Agulu mar ranyisi ma ne ikudhono, ok ne en ni mondo aguluno okuwe, to ne en mondo mach ma ne nie bwoye omed liel mager. Jehova nokoro ni gimarach ma wang’o ka pi maliet, ne idhi puki e piny Juda kowuok e aguluno, nikech Juda ne opong’ gi timbe manyiso ni ne gichayo Nyasaye. Iparo ni ang’o momiyo dho aguluno ne oleng’ore kong’iyo yo milambo? Mano nonyiso ni gimarach ne dhi wuok yo masawa. Babulon ne dhi wuok yo masawa komonjo Juda. Kamano e kaka nobedo. Kuom higini ma ne en janabi, Jeremia noneno kaka chandruoge maluwore ne ipuko ka wuok e aguch tedo ma ne yienyoni, nyaka nochopo kinde ma Jerusalem ne okethi.

² Gie sani Babulon onge, to kata kamano, wan gi gimomiyo owinjore wanon weche ma Jeremia nokoro. Nikech ang’o? En nikech wadak e ‘ndalo mag giko,’ ma gin kinde ma ji mang’eny luongore ni Jokristo, to Nyasaye ok oyie kodgi kaachiel gi kanise maggi. (Jer. 49:39) Mopogore gi joma kamago, mana kaka Jeremia, waduto kaka Joneno, walando wach kum mabiro koda wach makelo geno.

3. (a) Weche mag Muma manie bug Jeremia ochan nade? (b) Sula mar 2 e bugni onego okonyi ng’eyo ang’o?

³ Nenore ni kane Jeremia chiegni tieko migawone kaka janabi, notiyo gi jagoro mondo ondik weche mag gik ma ne osetimore. Wechego ne ok ondiki e kindego ma ne gitimoree. (Jer. 25:1-3; 36:1, 4, 32) Bug Jeremia ok ochan kaluwore gi kaka ne gik moko timore, nikech Jeremia nochano weche mang’eny mag bugno kaluwore gi gima duong’ ma ne owuoyoe. Kuom mano, nyalo bedo maber ka ing’eyo gik mane otimore, ma bug Jeremia kod bug Yuagruok wuoyoe, koda kaka gigo ne otimore ka giluwore moro bang’ machielo. Ne chat manie ite mar 19. Ng’eyo ni en ruoth mane ma ne locho e Juda, to nolocho e kinde mage, kendo ng’eyo gik ma ne dhi nyime e piny Juda koda e alworane, biro konyi winjo tiend gik ma Jeremia nowacho kata timo. Kendo ibiro ikori maber mar yudo kony kuom weche ma Nyasaye ne nyiso Joge mana kaka Jeremia nolandogi.

KAKA PINY NE CHALO E NDALO JEREMIA

4-6. Piny ne chalo nade ne oganda Nyasaye machon kuom higini mogwaro kane pok Jeremia obedo janabi?

⁴ Jeremia notiyo kaka janabi e kinde ma ne nitie tungini ahinya. Ne en kinde ma ywaruok ne nitie e kind pinjeruodhi mag Assuria, Babulon, kod Misri. Chiegni higini 93 kapok Jeremia ochako tije kaka janabi, Assuria noyudo oseloyo pinyruoth ma masawa mar dhoudi apar mag Israel, mi odaro thoth joma nodak kuno. E kindeno, Jehova norito Jerusalem kod ruodhe ma Hezekia, mondo kik Assuria ohinygi. Donge inyalo paro kaka Nyasaye ne onego jolweny 185,000 mag Jo-Assuria? (2 Ruo. 19:32-36) Achiel kuom yawuot Hezekia ne en Manasse. Nenore ni ne onyuol Jeremia e kinde loch Manasse mar higini 55, kendo mago e kinde ma Juda nochako bedo e bwo loch Assuria.​—2 Weche 33:10, 11.

⁵ Jeremia nondiko bug Ruodhi 1 kod 2, kama wasomoe ni, Manasse nochako gero kodwoko kuonde moting’ore ma wuon mare noseketho. Nogero kuonde timo misengini ne Baal koda ne sulwe duto mag polo, mogerogi nyaka ei hekalu mar Jehova. Manasse nochwero remb ji mang’eny ma ne onge ketho, kendo nochiwo wuode owuon mondo obed misango miwang’o ne nyasaye manono. Kuom adier, “notimo maricho mang’eny e nyim wang’ Jehova.” To nikech timbe marichogi duto, Nyasaye nowacho ni masira ne dhi biro ne Jerusalem koda ne Juda, mana kaka nosebiro ne Samaria kod Israel. (2 Ruo. 21:1-6, 12-16) Bang’ tho Manasse, Amon wuode ne odhi nyime gi timbe wuon mare mag lamo nyiseche manono, to kata kamano lokruok ne dhi biro mapiyo. Bang’ higini ariyo, Amon ne onegi, kendo Josia wuode ma jahigini aboro nochako locho e higa mar 659 K.N.P.

⁶ E kinde loch Josia mar higini 31, Babulon nochako bedo gi teko maloyo Assuria. Josia noneno mano kaka thuolo maber mondo Juda owuog e bwo loch mar Assuria. Mopogore gi kaka wuon mare koda kwar mare notimo, Josia to ne otiyo ne Jehova kochung’ motegno, mi okelo lokruok madongo kuom wach lamo. (2 Ruo. 21:19–22:2) E hike mar 12 ka en ruoth, Josia noketho kuonde moting’ore, kuonde lamo Ashera, koda gik maket mopa, kendo bang’e nogolo chik mondo olos kendo uro hekalu mar Jehova. (Som 2 Weche mag Ndalo 34:1-8.) Ber ng’eyo ni e higa mar 13 mar loch Josia (647 K.N.P.) ema Jeremia ne obedo janabi mar Nyasaye.

7, 8. (a) En pogruok mane ma ne nitie e kind loch mar Ruoth Josia kod loch mag Manasse kod Amon? (b) Josia ne en ng’at machalo nade? (Ne sanduk e ite mar 20.)

⁷ Kane iuro hekalu e higa mar 18 mar loch maber mar Ruoth Josia, jadolo maduong’ noyudo “kitap chik.” Ruoth nochiko mondo jagoro mare osomne kitabuno. Josia nofwenyo kaka oganda Juda noseketho, omiyo kokalo kuom Hulda janabi madhako, nopenjo Jehova gima nonego otim, kendo nojiwo ogandano mondo orit chike Nyasaye. Hulda nonyiso Josia ni Jehova ne dhi kelo “rach” ne oganda Juda nikech ne giseketho chikene. Kata kamano, nikech Josia nonyiso chuny makare kuom lamo maler, Jehova ne ok dhi kelo rachno e kinde loch Josia.​—2 Ruo. 22:8, 14-20.

⁸ Ruoth Josia nomedo kinda mar tieko gigo duto ma ne ji tiyogo e lamo nyiseche manono. Kindano bende nomiyo ochopo nyaka e gwenge ma kinde moko ne nie bwo pinyruoth ma masawa mar Israel, mi oketho kuonde duto moting’ore koda kar misango ma ne ni Bethel. Bende noloso nyasi maduong’ mar Pasaka. (2 Ruo. 23:4-25) Par ane kaka wachno nyalo bedo ni ne omoro Jeremia! Kata kamano ok ne yot jiwo ji mondo otim lokruok e ngimagi. Manasse kod Amon noserwako ji e lamo nyiseche manono, omiyo ji ne ok omakore gi lamo maler. Kata obedo ni Josia notimo lokruok, Nyasaye podi nochwalo Jeremia mondo onyis oganda Juda ni nyisechegi ne thoth mana kaka kar romb mier madongo me pinyno. Jo-Juda wetene ne chalo gi dhako ma jaterre, nikech ne giweyo Jehova mi giterore gi nyiseche mamoko. Jeremia nowacho maler kama: “Kaka kar romb yore manie Yerusalem obet, e kaka altari obet miseketoe, mana altari mar wang’o ubani ni Baal.”​—Som Jeremia 11:1-3, 13.

9. Ang’o ma ne otimore e higini mogik mag loch Josia ma ne omulo nyaka pinje mamoko?

⁹ Weche ma Jeremia ne lando ok nomiyo Jo-Yahudi otimo lokruok, bende wechego ok nomiyo pinje ma ne olworo Juda oweyo kedo e kindgi ka gidwaro bedo gi loch e wi jowadgi. E higa mar 632 K.N.P., jolweny mag Babulon kod mag Mede noloyo Nineve, dala maduong’ mar Assuria. Higini adek bang’e, Farao Neko ruodh Misri ne odhi gi jolweny mage yo masawa mondo gikony Assuria ma ne Babulon chiegni loyo e lweny. Muma ok nyis gimomiyo Josia notemo geng’o jolweny mag Misri ka gin Megiddo mondo jolwenygo olokre odog Misri, to kanyo ema ne ohinye marach. (2 Weche 35:20-24) Gima ne otimoreno ne dhi kelo lokruok mage kuom wach loch koda wach lamo e piny Juda? To gin chandruoge mage ma Jeremia ne dhi yudo?

LOKRUOK TIMORE E PINY JUDA

10. (a) Gik ma ne otimore bang’ tho Josia, chalre nade kod gik matimore e kindewagi? (b) Inyalo yudo kony mane kuom nono kaka Jeremia nokedo gi chandruoge?

¹⁰ Par ane lit ma ne Jeremia obedogo bang’ winjo wach tho Josia! Nikech lit ma ne en-go e chunye, noywago ruoth. (2 Weche 35:25) Magi ne gin kinde makelo luoro mang’eny, kendo tungini ma ne dhi nyime e kind pinje ma nolworogi, ne kelo kibaji ne Juda. Pinje ma ne yware kaka, Misri, Assuria, kod Babulon, ne kedo mondo gibed gi loch e wi jowadgi e alworano. Kit lamo ne olokore e piny Juda bang’ tho Josia. Mano nobedo giko mar loch ma ne orwako tij Jeremia, to ne en chakruok mar loch ma ne dhi kwedo tijno. Owetewa mang’eny kindegi oseneno lokruok machalo kamano, lokruok ka giwuok e bwo loch ma weyonegi thuolo mar lamo, kendo bedo e bwo loch masandogi kendo goyogi marfuk. Jomoko kuomwa nyalo kalo e lokruok machalo kamano. Mano nyalo mulo ngimawa nade? Wanyalo timo ang’o mondo wadong’ kwachung’ motegno? Ka waketo penjogi e pachwa, nono kaka Jeremia nokedo kod chandruogego e yo makare, biro jiwowa.

11. Ang’o ma ne otimore e Juda bang’ tho Josia?

¹¹ Jo piny Juda noketo Jehoahaz wuod Josia obed ruoth e Jerusalem. Jehoahaz, ma bende ne iluongo ni Shallum, nolocho kuom dweche adek kende. Kane Farao Neko odok yo milambo bang’ kedo gi Babulon, nogolo Jehoahaz ruoth manyienno ma otere Misri, kendo Jeremia nowacho maler ni Jehoahaz “ok noduog kendo.” (Jer. 22:10-12; 2 Weche 36:1-4) Farao Neko noketo Jehoiakim (Yehoyakim) ma bende ne en wuod Josia mondo obed ruoth kar Jehoahaz. Jehoiakim ok ne oluwo ranyisi maber mar wuon mare. Kar mondo odhi nyime gi kelo lokruok e wach lamo kaka wuon mare notimo, en owuon nolamo nyiseche manono.​—Som 2 Ruodhi 23:36, 37.

12, 13. (a) Kane Jehoiakim ochako locho, wach lamo ne chalo nade? (b) Jotend din mag Jo-Yahudi ne otimo ne Jeremia nade?

¹² Kane Jehoiakim ochako locho, Jehova nowacho ne Jeremia mondo odhi e hekalu, kendo okwed ayanga timbe maricho ma Jo-Juda ne timo. Jo-Juda ne paro ni bedo gi hekalu mar Jehova, ne dhi miyo oritgi. Kata kamano, kane ok gidhi weyo “kwelo, gi nek, gi terruok, gi kuong’ruok mar miriambo, gi wang’o ubani ni Baal, kod wuotho bang’ nyiseche moko,” Jehova ne dhi jwang’o hekalune. Kendo ne odhi timo kamano bende ne joma wuondore ma ne lamo ei hekaluno, mana kaka nojwang’o tabenakulo ma ne ni Shilo e kinde mag Eli Jadolo Maduong’. Piny Juda ne dhi dong’ “gunda.” (Jer. 7:1-15, 34; 26:1-6)a Par ane chir ma ne dwarore Jeremia obedgo eka oland wechego! Nenore ni notimo kamano e lela e nyim joma nigi huma. E ndalogi bende, owetewa koda nyiminewa moko, oseyudo ni dwarore gibed gi chir mondo omi gilendi e nderini, kata wuoyo gi jomwandu kata joma nigi huma. Kata kamano, wanyalo bedo gadier kuom wachni: Nyasaye biro konyowa mana kaka ne okonyo Jeremia.​—Hib. 10:39; 13:6.

¹³ Kaluwore gi kaka weche ne chal e Juda korka wach loch koda lamo, jotend din ne dhi kawo nade weche ma Jeremia ne koro? Jeremia owuon nondiko kama, “jodolo kod jonabi kod ji duto ne [omaka], ka giwacho, Adier, initho.” Ne giwacho gi mirima niya: “Ng’atni owinjore otho.” (Som Jeremia 26:8-11.) Kata kamano jowasike ne ok onege. Jehova noreso janabi mare, to Jeremia owuon ne ok oweyo chal kata ng’eny mar joma ne kedo kode omiye luoro. Wan bende kik waluor.

‘NDIK WECHE DUTO’

14, 15. (a) En tich mane ma Jeremia kod Baruk nochako timo e higa mar ang’wen mar loch Jehoiakim? (b) Jehoiakim ne en ng’at machalo nade? (Ne sanduk e ite mar 25.)

¹⁴ E higa mar ang’wen mar loch Jehoiakim, Jehova nowacho ne Jeremia mondo ondik weche duto ma Jehova nosewachone chakre ndalo Josia. Kuom mano Jeremia notiyo gi Baruk jagoro mare, mondo ondik weche duto ma ne Nyasaye osewacho ne Jeremia kuom higini 23 ma nosekalo. Ote mag Jeremia ma noting’o buche mag Nyasaye, nomulo chiegni ruodhi koda pinjeruodhi 20. Jeremia nochiko Baruk mondo osom weche manie pien mobanno gi dwol maduong’ e od Jehova. Ne gitimo kamano nikech ang’o? Jehova nowacho kama: “Dipo nono dho od Yuda nowinj masich piny maduong’ maparo kelonigi; eka ng’ato ka ng’ato nolokre koweyo yore marach, mi nawenigi timgi mamono kod richogi.”​—Jer. 25:1-3; 36:1-3.

¹⁵ Kane achiel kuom jotich e od ruoth osomo ne Jehoiakim weche ma ne ondikgo, ruoth nong’ado pienno gi pala, mowang’o e mach. Bang’ mano ruoth nogolo chik mondo omak Jeremia kod Baruk mondo okelgi e nyime. Kata kamano “Jehova nopandogi.” (Som Jeremia 36:21-26.) To nikech chuny marach ma Jehoiakim ne nyiso, Jehova nosingo kokalo kuom janabi mare, ni ruoth Jehoiakim ne idhi yiki kaka iyiko “kanyina.” Ne ibiro ‘yuaye kendo wite oko mabor gi dhorangeye mag Jerusalem.’ (Jer. 22:13-19) Be iparo ni Jeremia ne jimbo wach sama nokoro weche malichgo?

16. Jeremia ne olando wach mane makelo geno?

¹⁶ Kata obedo ni Jeremia ne lando weche mag kum kamano, ok ne en janabi malando mana masiche kende. Ne olando koda wach makelo geno. Jehova ne dhi reso Jo-Israel modong’, ka ogologi kuom wasikgi kendo dwokogi e pinygi kama ne gidhi dakie gi kuwe. Nyasaye ne dhi loso kodgi singruok “manyien” kendo “ma nyaka chieng’,” kondiko chikene ei chunygi. Ne odhi weyonegi richogi, kendo golo richogo e pache chuth. E wi mano, jal ma ne dhi wuok e anyuola Daudi ne biro ‘ng’ado buche kare, gi tim mochikore tir e piny.’ (Jer. 31:7-9; 32:37-41; 33:15) Weche ma ne okorgi ne dhi chopo higini pieche koda miche bang’e, kendo moko mulo ngimawa sani, kendo ginyalo miyowa geno mar ngima mabiro ma nyaka chieng’. Kata kamano ka wadok e kinde Jeremia, waneno kaka wasigu mag Juda ne dhi nyime kedo ka gidwaro bedo gi loch e wi jowetegi.​—Som Jeremia 31:31, 33, 34; Jo Hibrania 8:7-9; 10:14-18.

BABULON YUDO TEKO

17, 18. Ang’o ma ne timore e kind pinje, e higini mogik mag loch Jehoiakim kod loch Zedekia?

¹⁷ E higa mar 625 K.N.P., Jo-Babulon kod Jo-Misri nokedo e lweny mager kama iluongo ni Karkemish, machiegni gi Aora Farati, ma en kilomita madirom 600, yo masawa wuok Jerusalem. Ruoth Nebukadereza noloyo jolweny mag Farao Neko, kotieko chuth teko ma Misri ne ni godo e alworano. (Jer. 46:2) Nebukadereza koro ne nigi loch e wi Juda, kendo nochuno Jehoiakim mondo otine. Kata kamano, bang’ tiyo ne Nebukadereza kuom higini adek, Jehoiakim nong’anjo. (2 Ruo. 24:1, 2) To nikech mano, Nebukadereza gi jolweny mage ne odhi Juda e higa mar 618 K.N.P., mi gilworo Jerusalem. Par ane kaka mago ne gin kinde tungini, kata mana ne Jeremia janabi mar Nyasaye. Nenore ni mano e kinde ma Jehoiakim ne othoe.b Wuode ma Jehoiakin nochiwore e lwet Jo-Babulon bang’ bet e kom loch e Juda kuom dweche adek kende. Nebukadereza nopeyo mwandu mag Jerusalem motero Jehoiakin, jood ruoth, jodong Juda, jo molony gi tich mayore yore, kod jotheth mag Juda, e twech e piny Babulon. Moko kuom joma ne oter Babulon ne gin Daniel, Hanania, Mishael, kod Azaria.​—2 Ruo. 24:10-16; Dan. 1:1-7.

¹⁸ Nebukadereza koro noketo Zedekia mabende ne en wuod Josia, mondo obed ruodh Juda. En ema nobedo ruoth mogik kuom ruodhi ma ne olocho e kom Daudi e pinyka. Loch mar Zedekia norumo kane Jerusalem koda hekalu mare okethi e higa mar 607 K.N.P. (2 Ruo. 24:17) Kata kamano, loch Zedekia mar higini 11 e piny Juda, ne opong’ gi tungini mag siasa koda mag ngima mapile. Mani nyiso maler kaka Jeremia ne nyaka ket geno chuth kuom Jalno ma nomiye ote mar bedo janabi.

19. Jo-Juda ne okawo nade wach ma Jeremia ne landonegi, to ang’o momiyo onego ing’e wachno?

¹⁹ Par ane gik ma Jeremia nokaloe. Chakre kinde Josia, nosebedo koneno tungini mag siasa kendo neno kaka oganda Nyasaye dok chien ka giweyo lamo madier. Kata kamano, nong’eyo ni weche ne dhi medo kethore. Jo gweng’gi ne kwere niya: “Kik ikor wach e nying Jehova, ni kik wanegi.” (Jer. 11:21) Kata bang’ kane weche ma Jeremia nokoro ochopo kare, Jo-Yahudi podi ne wacho ni: “Ok wanawinji kuom wach misewachonwa e nying Jehova.” (Jer. 44:16) Kata kamano, ngima ji ne ni kama rach mana kaka e kindewagi bende. Wach mwalando wuok kuom Jehova, mana kaka wach ma Jeremia ne lando. Nikech mano, inyalo medo jiwo kinda mari e tij lendo kuom nono kaka Jehova ne orito janabi mare e kindego kane Jerusalem chiegni podho.

NDALO MOGIK MAG JOLOCH MOWUOK E ANYUOLA JUDA

20. Ang’o momiyo Jeremia nowinjo matek e kinde Zedekia? (Ne sanduk e ite mar 29.)

²⁰ Kinde ma Zedekia ne nie loch, ema nyalo bedo ni e kinde ma ne tek ahinya ne Jeremia ka en janabi. Mana kaka ruodhi mang’eny ma ne okwongone, Zedekia ne odhi nyime “timo richo e nyim Jehova.” (Jer. 52:1, 2) Ne en e bwo Jo-Babulon, kendo Nebukadereza nomiyo osingore gi nying Jehova ni ne odhi winjo ruodh Babulon. Kata nobedo kamano, bang’e Zedekia nong’anjo. Gie kindeno, jowasigu mag Jeremia ne temo chuno Jeremia mondo oriw lwedo ng’anjono.​—2 Weche 36:13; Eze. 17:12, 13.

21-23. (a) Gin paro mage ariyo ma oganda Juda nobedogo e kinde Zedekia? (b) Ne otim Jeremia nade kane okwero ji owe ng’anjo, to ang’o momiyo onego ipar wachno?

²¹ Nenore ni e higini ma Zedekia nochako locho, joote ma ne oor kod ruodhi mag Edom, Moab, Ammon, Turo, kod Sidon, nobiro Jerusalem. Nyalo bedo ni ne gidwaro mondo Zedekia oriwre kodgi mondo ginywak ne Nebukadereza. Kata kamano, Jeremia to nojiwo Zedekia mondo obolre ne Babulon. Kaluwore gi wachno, Jeremia nochiwo jok ne moro kamoro kuom jootego mondo obednegi ranyisi ni pinjegi bende onego otine Jo-Babulon. (Jer. 27:1-3, 14)c Ji ne ok orwako weche ma Jeremia ne owacho, kendo Hananaya nomiyo tij Jeremia omedo bedo matek. Hananaya ne en janabi mar miriambo ma ne tiyo gi nying Nyasaye kowacho ni jok mar Jo-Babulon ne idhi tur. Kata kamano wach Jehova kokalo kuom Jeremia nowacho ni higa achiel ne ok dhi rumo kapok Hananaya janabi mar miriambo otho, to mano e kaka ne otimore.​—Jer. 28:1-3, 16, 17.

²² Juda koro ne opogore e paro ariyo​—jomoko ne dwaro bedo e bwo Babulon, to jomoko ne jiwo ji mondo ong’anj. E higa mar 609 K.N.P., Zedekia nong’anjo kane okwayo mondo jolweny mag Misri okonye. Ne dwarore ni Jeremia oked gi chuny mar ng’anjo makoro ne onya e piny Juda. (Jer. 52:3; Ezek. 17:15) Nebukadereza kod jolweny mage noduogo e Juda mondo gitiek ng’anjono, mi ne gimako mier duto mag Juda, ma kendo gilworo Jerusalem. Jeremia nowacho ne Zedekia kod Jo-Juda e kinde tunginino, ni Jerusalem ne dhi lwar e lwet Jo-Babulon. Jogo ma ne odong’ e dalano ne dhi tho. To joma ne oyie ketore e lwet Jo-Babulon, ne dhi tony.​—⁠Som Jeremia 21:8-10; 52:4.

²³ Jodong gwenge mag Juda ne wacho ni Jeremia riwo Jo-Babulon lwedo. Kane Jeremia owachonegi ni mano ok ne en adier, jodong gwengego nogoye matek mi gikete e od twech. (Jer. 37:13-15) Kata kamano, Jeremia ok nodwoko chien ote mapek mag Jehova. Kuom mano, jodong gwengego nosayo Zedekia mondo oneg Jeremia. Ne giketo janabino e bugo matut motimo chuodho mondo otho. Kata kamano, Ebed-melek, ma Ja-Ethiopia ma ne tiyo e od ruoth, noreso Jeremia. (Jer. 38:4-13) E kindegi bende, oganda Jehova osekalo e chandruoge mang’eny nikech gitamore chuth donjo e ywaruok mag siasa. Kuom adier, gik ma ne otimore ne Jeremia, nyalo jiwi mondo iked gi tembe ma iromogo kendo loyogi.

24. Ler ane gik ma ne otimore e higa mar 607 K.N.P.

²⁴ E higa mar 607 K.N.P., Babulon noketho ohinga mag Jerusalem mi gikone dalano nopodho. Jolweny Nebukadereza nowang’o hekalu mar Jehova, mi gimuko ohinga mag dalano, kendo nego jodong gwenge mag Juda. Zedekia notemo ringo to ne gimake, kendo gikele e nyim Nebukadereza. Nebukadereza ne onego yawuot Zedekia ka Zedekia neno, kendo notucho wenge Zedekia, mi otweye motere Babulon. (Jer. 39:1-7) Kuom adier, weche ma Jeremia nokoro kuom Juda gi Jerusalem koro ne ochopo adier. Kata kamano, kar bedo mamor, janabino noywago masira ma ne oyudo joge. Wanyalo somo wechene mag ywak e bug Muma miluongo ni Yuagruok. Weche manie bugno onego omul chunywa ahinya.

TIJ JEREMIA E KIND JO MODONG’ MAG JUDA

25, 26. (a) Gin gik mage ma ne otimore bang’ podho mar Jerusalem? (b) Jo-Juda nokawo nade weche ma Jeremia nokoro bang’ podho mar Jerusalem?

²⁵ Ang’o ma ne timore ne Jeremia e kinde ma gigi duto ne dhi nyime? Jodong gweng’ mag Jerusalem noyudo otweye, to kata kamano jolweny Babulon ne otimone maber kuom gonye. Bang’e, Jeremia nokikore gi Jo-Yahudi moko ma ne itero e twech, to Jo-Babulon ne ogole e kind Jo-Yahudigo. Podi ne nitie tije mang’eny ma Nyasaye ne dwaro mondo otim e kind jogo ma ne odong’. Nebukadereza noketo Gedalia mondo obed jatelo e wi pinyno, kosingo ne Jo-Juda modong’ ni gibiro bedo gi kuwe mana ka giyie bedo e bwo Babulon. Kata kamano, Jo-Yahudi moko ma ne ok orwako wachno, ne onego Gedalia. (Jer. 39:13, 14; 40:1-7; 41:2) Jeremia nojiwo Jo-Juda ma ne odong’ mondo gidhi nyime dak e pinyno kendo kik giluor nikech ruodh Babulon. Kata kamano, jotendgi nowacho ni Jeremia en ja miriambo, kendo ne gichuno Jeremia kod Baruk mondo giring kodgi gidhi Misri. To podi Jeremia nokoro kowacho ni Nebukadereza ne dhi monjo kendo loyo nyaka piny Misri, mi okel masira ne Jo-Juda ma ne oringo odhi kuno.​—Jer. 42:9-11; 43:1-11; 44:11-13.

²⁶ Jo-Yahudi podi ne ok dwar winjo gima Jeremia ne wachonegi. Nikech ang’o? Ne giwacho niya: “To nyaka ne [wawe] wang’o ubani ne ruoth madhako me i polo, kendo olo kong’o piny ma wachiwone, wachando gik moko duto, kendo wasetho gi tho ligangla, kod kech.” (Jer. 44:16, 18) To mano kaka Jo-Yahudi nosebedo joma richo! Bende, wayudo jip kuom ng’eyo ni dhano monyuol e richo nyalo chung’ motegno e nyim Jehova kata bed ni olwore gi joma onge gi yie!

27. Ang’o ma wang’eyo kuom higini mogik mag Jeremia kane en janabi?

²⁷ Weche mogik mag Jeremia, ne ondiki e higa mar 580 K.N.P., manyiso kaka Evil-merodak ma nokawo loch bang’ Nebukadereza ne ogolo Jehoiakin e od twech. (Jer. 52:31-34) Gie kindeno, nyalo bedo ni Jeremia ne en jahigini 90. Onge weche manyiso kaka giko mar ngimane ne chal. Kata kamano, nenore ni higini mage mogik ne odak Misri, mi otho kuno kosetiyo ne Jehova e migawo makende kuom higini chiegni 67. Ne otiyo ne Nyasaye e kindego ma lamo madier ne onya, koda e kinde malach ma ji noweyo lamo madier. Jomoko ma noluoro Nyasaye noyie winjo gima nowacho. Kata kamano, thoth ji to nokwedo weche ma nolando, kendo ne ginyise sigu. Be mano nyiso ni Jeremia ok notiyo maber ne Nyasaye? Ooyo ngang’! Kochakre kinde ma ne okete obed janabi, Jehova nosewachone kama: “Mi giniked kodi; to ok giniriembi: nimar an kodi.” (Jer. 1:19) Ote ma wan-go e ndalogi kaka Joneno mag Jehova, chal gi mar Jeremia. Omiyo onego wabed ka wang’eyo ni ji biro timonwa kaka ne gitimo ne Jeremia. (Som Mathayo 10:16-22.) Gin puonj mage mwanyalo yudo kuom Jeremia, kendo onego watim tijwa mar lendo nade? Weuru wanon penjogi.