Mano Donge ‘Nyiso ni Nong’eya Koso?’

1, 2. Ang’o momiyo ne ok en gima owinjore mondo Jehoiakim oger ode mar ruoth?

RUOTH JEHOIAKIM ne gero ot, kendo odno ne dhi bedo ot makende. Odno ne dwarore ni obed mar gorofa ariyo, ma udige maiye lacho. Dirisene ne dhi bedo madongo, mamiyo ler mar chieng’ koda muya maler osiki ka donjo mondo ruoth koda joode owinj maber. Kor ot ne idhi pedhie bape mag yien mang’we mamit, mag mierezi mogol Lebanon. Range makwar ma ne idhi wir ei ot ne dhi wuok e pinje maoko, kendo ne dhi miyo ot onen maber mana kaka udi mag jo huma koda jo madongo mag pinje moko.​—Jer. 22:13, 14.

² Nengo mar gero odno ne ni malo. Gie kindeno, mwandu ma ne nie piny Juda nosedok chien ahinya, nikech ikruok ma ne gitimo ne lweny koda chudo ma ne piny Misri oketo kuom Juda. (2 Ruo. 23:33-35) Kata kamano, pod Jehoiakim noyudo yo moro mar gero odno. Ne otamore chulo jotich ma ne gedone! Jehoiakim notiyo kodgi kaka wasumbini, kotiyo gi luchgi mondo otim godo dongruok mar pinyruodhe.

3. Ne nitie pogruok mane e kind Jehoiakim kod Josia wuon mare, to nikech ang’o?

³ Kokalo kuom Jeremia, Nyasaye nokwedo Jehoiakim nikech tim guondo.a Ne oparone Jehoiakim kaka wuon mare, Ruoth Josia, ne nyiso jotich koda jochan ng’wono makende, kendo ne en jachiwo miwuoro. Josia ne temo ahinya mondo ong’ad bura ne jogo e yo makare. Konyiso Jehoiakim kaka Josia ne dewo jochan, Jehova nopenjo niya: Mano donge ‘nyiso ni nong’eya koso?’​—Som Jeremia 22:15, 16.

4. Ang’o momiyo ng’eyo Jehova onego obedni gimaduong’?

⁴ Kaka piny Satan medo kethore, e kaka dwarore ahinya ni wayud kony koda rit ma Jehova chiwo ne jogo mong’eye gadier. Omiyo, onego wamed sudo machiegni kod Nyasaye. Bende onego wanyis kido mabeyo mag Nyasaye e ngimawa eka wayud nyak sama walando wach maber. Kata kamano, inyalo penjori niya, ‘Jakristo nyalo timo ang’o mondo ong’e Jehova maber kaka Ruoth Josia ne ong’eye?’

NG’EYO NYASAYE TIENDE ANG’O?

5, 6. (a) Wuoro maber miyo nyithinde bedo kod kido machalo nade? (b) Mopogore kod Jehoiakim, ng’eyo yore mag Jehova onego omul ngimawa e yo mane?

⁵ Par ane kaka wuoro maber nyalo konyo nyithinde obed gi kido mabeyo. Kuom ranyisi, ka gineno kaka wuon-gi chiwo ne jochan e yor ng’wono, yot mondo gipuonjore bedo jochiwo. Neno kaka wuon-gi nyiso hera koda luor ne min-gi, nyalo konyogi bedo joma dewo nyiri koda mine. Ka giwinjo kaka ji wacho ni wuon-gi timo ne ji e yo makare kendo en ng’ama ratiro korka weche pesa, mano nyalo miyo gin bende gibed kamano. En adier ni kaka rowerego medo ng’eyo timbe koda kido mag wuon-gi, e kaka gidongo ka gidwaro timo ne jomoko kaka wuon-gi timo.

⁶ E yo machalo kamano, Jakristo mong’eyo Jehova kaka Josia nong’eye, ok yie mana ni Jehova en Jaloch mar Polo gi Piny. Kokalo kuom somo Muma, Jakristono ng’eyo kaka Nyasaye timo ne jomoko, kendo mano miyo odwaro luwo ranyisi mar Wuon mare me polo. Herane kuom Jehova siko ka medore, sama oluwo gigo ma Nyasaye ohero, kendo osin kod gigo ma Nyasaye osin godo. Mopogore gi mano, ng’atno maok luw chike Nyasaye, matamore ni Nyasaye kik ta ngimane e yo moro amora, ok nyal ng’eyo Nyasaye madier. Ng’atno chalo gi Jehoiakim, ma ne owito ei mach, wach Jehova ma ne ondiki e pien kokalo kuom Jeremia.​—Som Jeremia 36:21-24.

7. Ang’o momiyo onego idwar ng’eyo Jehova kaka Ruoth Josia nong’eye?

⁷ Mondo omi wati ne Nyasaye e yo makare, kendo yudo ngima e piny manyien, dwarore ni wang’e Jehova gadier. (Jer. 9:24) We wanon ane moko kuom kido mag Nyasaye mayudore e bug Jeremia. Sama wanono kido mag Nyasaye e sulani, tem neno yore ma in iwuon inyalo ng’eyogo Nyasaye, kendo luwo ranyisi mare mana kaka Ruoth Josia notimo.

“HERANE MANG’WON OSIKO NYAKA CHIENG’”

8. Hera mang’won tiende ang’o?

⁸ Kido mar Nyasaye mar hera mang’won, tek lero maber e dhok moko mang’eny. Kaluwore gi diksonari moro malero Muma, wach motigo ni hera mang’won e dho-Hibrania oriwo, teko, chung’ motegno, koda hera. Diksonarino medo wacho niya: “Kapo ni ok oler wachni gi weche adekgi duto, to tiend wachno lal matin.” Kuom mano, ng’atno manyiso hera mang’won ok en mana ng’at maber gi oko. Ng’atno dewo jomoko ahinya, otemo kar nyalone mondo okony ji oyud gigo machandogi, to moloyo, okonyogi kodok korka weche Nyasaye. Gimaduong’ momiyo ochiwore ahinya kamano en nikech odwaro ni Nyasaye Manyalo Duto obed mamor.

9. Yo ma Jehova ne timo ne Jo-Israel, nonyiso ni en gi kido mane gadier?

⁹ Yo maber moloyo mar ng’eyo tiend wach motigo ei Muma ni, ‘kechne’ ma tiende ni, herane mang’won, en nono kaka Nyasaye ne timo ne jotichne ma ne lame gadier. Jehova norito kendo miyo Jo-Israel chiemo kuom higini 40 ma ne gin e thim. Kane gin e Piny Manosingi, Nyasaye nomiyogi jobura mondo oresgi kuom wasikgi, kendo oduokgi e lamo madier. Nikech Jehova nobedo machiegni kodgi e kinde mabeyo koda e kinde matek kuom higini miche, ne onyalo wacho ne ogandano niya: “Aseheri gi hera mochwere; e momiyo aseyuayo chunyi [gi hera mang’won].”​—Jer. 31:3.b

10. Mana kaka notimo ne Jo-Yahudi ma ne ni Babulon, ere kaka Jehova nyiso hera mang’won e yo mowinjogo lamo?

¹⁰ E kindewagi, Nyasaye dhi nyime nyiso hera mang’won e yore makonyo achiel kachiel jogo malame. Parane wach kwayo Nyasaye e lamo. Jehova winjo lamo duto ma ji kwayo gi chuny maler, kata kamano, owinjo e yo makende kwayo mag jotichne mochiworene. Kata ka wakwaye kuom higini mang’eny mondo okonywa wanyagore gi chandruok moro mosiko, Jehova ok ol kodwa kata ok ojog gi winjo lamowa. Kinde moro, Jehova ne ooro Jeremia gi wach moro mondo oter ne Jo-Yahudi moko, ma ne nie twech Babulon. Ne gin kilomita mokalo 800, mabor gi hekalu kendo mabor gi joodgi koda osiepegi ma nodak Juda. Bedo ni ne gin mabor kod hekalu, ne ok omono Jehova winjogi kane gikwaye ng’wono, kendo winjo weche ma ne gipakego. Kiparo kaka ijayudo hoch bang’ lamo gi chunyi duto, parane kaka Jo-Yahudi bende noyudo hoch, bang’ winjo weche Nyasaye mayudore e Jeremia 29:10-12.​—Som.

11, 12. (a) Jehova nomiyo joma ne odak Jerusalem geno mane? (b) En kony mane ma nitie ne ng’atno madwarore oyud kum?

¹¹ Yo machielo ma Jehova nyisogo hera mang’won nenore maler kuom kaka obedo gi paro mowinjore kuom dhano. Kane podho mar Jerusalem okayo machiegni, kendo jo dalano ne dhi nyime ng’anjo, ma kuom adier ne en ng’anjo ne Nyasaye, ang’o ma ne dhi yudogi e kinde mabiro? Ne ginyalo tho kech, kata Jo-Babulon ne nyalo negogi gi ligangla. Ka mago ok ne oyudogi, to pod ne gidhi bedo e twech kuom higini mang’eny kendo tho e piny mawendo. Kata kamano, Jehova ne ochiwo ‘wachne maber’ ne jogo ma ne loko chunygi kendo timo lokruok e ngimagi. Ne osingo mar ‘ng’adonigi bura’ tiendeni parogi. Ne odhi ‘duokogi ka eri,’ e dalagi, ka ogologi Babulon piny mabor. (Jer. 27:22) Nikech mano, ne gidhi wacho gi mor niya: “Gouru erokamano ni Jehova mar ogendini mag lueny, ni mar Jehova ber, ni mar [“herane mang’won,” NW ] osiko nyaka chieng’.”​—Jer. 33:10, 11.

¹² Nikech herane mang’won, Jehova e Jalno majiwo chuny jogo ma nenore e wang’ dhano ka joma ni kama tek. E kindegi, nitie joma ne nie kanyakla mar Jokristo to ne giyudo kum mowinjore kendo makare. Ginyalo winjo malit ahinya ei chunygi nikech richo ma ne gitimo, kendo luor duogo mondo giriwre kanyachiel gi oganda Nyasaye. Ginyalo bedo gi kiawa kabe adier Jehova nyalo weyonegi richogi, ma kendo ochak orwakgi ei kanyakla. Nyasaye Manyalo Duto nigi ‘wach maber’ ne joma kamago duto. Ginyalo yudo kony e yo mang’won, mondo gitim lokruok madwarore e pachgi koda e timbegi. Kendo gima ne wasesomo e paragraf motelo nyalo tiyo e ngimagi​—Jehova biro ‘duokogi ka eri’ tiendeni e kind joge mamor.​—Jer. 31:18-20.

13. Ang’o momiyo yo ma Jehova ne okonyogo Jeremia onego ojiwi?

¹³ Ka en Nyasaye manyiso hera mang’won, Jehova bende siko ka konyo jotichne mochung’ motegno. E kindegi mag giko mar piny Satan, wanyalo bedo gadier ni Jehova biro tegowa kendo ritowa, ka wadwaro mokwongo Pinyruodhe. Par bende ni e ndalo mogik mag Jerusalem, Jeremia ne ogeno Jehova mondo omiye chiemo kendo orite. Kendo Nyasaye ne ok ojwang’o janabino kata matin. (Jer. 15:15; som Yuagruok 3:55-57.) Kapo ni inyagori kod chandruok moro amora mapek, ng’e ni Jehova ong’eyo kaka ichung’ motegno. Nikech herane mang’won, ogombo konyi mondo kik ‘tieki.’​—Yua. 3:22.

“KAKA JEHOVA [NITIE], . . . MAN’GADO BURA KARE”

14. Gin timbe mage maok kare miseneno e kinde mosekalo machiegni?

¹⁴ Jomoko itweyo higini mang’eny e jela nikech ketho ma ne ok gitimo. Nitie kinde moko ma od bura oseng’ado ne ng’ato buch tho, ma onege, kae to bang’e gifwenyo ni ng’atno ok notimo kethono. E pinje moko, nikech jonyuol chando chiemo ahinya, giuso nyithindgi obed wasumbni eka joot modong’ oyud chiemo. Iwinjo nade ei chunyi kuom weche maok kare kaka mago matimore ndalogi? Iparo ni Jehova to winjo nade? Muma wacho maler ni Jehova dwaro tieko gik moko duto makelo chandruoge kaka mago. En kende ema en gi nyalo mar timo kamano. Kuom mano, jochan koda joma isando to ok oketho gimoro, onego obed gi geno. Jehova Nyasaye mang’ado bura e yo makare, kawo okang’ gie sani mar resogi kuom chandruok ma giyudo ndalogi.​—Jer. 23:5, 6.

15, 16. (a) En kido mane ma Jehova nigo, ma Jeremia ne onyiso maler? (b) Ang’o momiyo inyalo geno chike koda singo mag Nyasaye?

¹⁵ E kinde Jeremia, jomoko nong’eyo kido makende ma Nyasaye nigo mar ng’ado bura e yo makare. Kuom ranyisi, janabi nowacho ni ne nyalore Jo-Israel ma kamago olok chunygi ma giwe richogi, kendo ginyis kuom timbegi ni giyie kendo giwacho ni, “Jehova entie, matimo gadiera, mang’ado bura kare, matimo makare.” (Jer. 4:1, 2) Mano en adier nikech gik maok kare onge e chenro mar Jehova. Kata kamano, nitie weche mamoko manyiso gadier ni Jehova ohero tim makare.

¹⁶ Kinde duto Nyasaye chopo kaka osingo, kendo oonge miganga. Kata obedo ni dhano mang’eny ketho singo ma gitimo, Jehova to ok tim kamano. Kata mana chike matayo chwech ma Nyasaye owuon oketo, kendo makonyo dhano, ok lokre kata matin. (Jer. 31:35, 36) Wan bende wanyalo geno singo mage koda buchene, nikech gin kare kinde duto.​—Som Yuagruok 3:37, 38.

17. (a) Ang’o ma Jehova timo sama ong’ado bura kuom wach moro? (b) Ang’o momiyo inyalo bedo gadier ni jodong-kanyakla nono weche e yo makare ei kanyakla? (Ne sanduk mawacho ni, “Ging’ado Bura e Lo Jehova,” e ite mar 148.)

¹⁷ Sama ong’ado bura, Jehova nono weche e yo matut maok ong’i mana chal mar gik moko gioko. Onono matut moloyo ng’iyo mana gima otimore. Kendo onono gimomiyo ng’ato ne otimo gimoro. Kindegi, lakteche nyalo tiyo kod masinde makende, mondo ginon chal mar adundo ng’ato seche ma adundone gocho. Bende ginyalo nono kaka nyiroke ng’ato tiyo, sama nyirokego lwoko remo. Jehova to nyalo timo mang’eny maloyo mago. Jehova nono adundowa mar ranyisi, onono gimomiyo watimo gik moko, kendo onono nyirokewa mag ranyisi, matiende ni onono paro ma wan-go ei chunywa maiye. Nikech mano, onyalo ng’eyo gadier gimomiyo ng’ato ne otimo gimoro koda kaka ng’atno winjo ei chunye kuom gima otimono. Kendo Jal Manyalo Duto ok bagni nikech gik mang’eny mofwenyo sama onono adimba gima nie chuny ng’ato. Moloyo dhano moro amora ma jang’ad bura, Nyasaye tiyo gi weche mofwenyogo duto e yo maber, kendo mowinjore mondo ong’e kaka obiro timonwa e kinde mabiro.​—Som Jeremia 12:1a; 20:12.

18, 19. Ere kaka ng’eyo kido mar Nyasaye mar tim makare onego omul ngimawa?

¹⁸ Nikech mano, inyalo geno Jehova gadier, kata kapo ni seche moko chunyi chandi nikech ketho moko ma ne itimo kinde mokalo. Kik ipar ngang’ ni Jehova en jal mang’iyo mana richo mag dhano mondo okumgi, mopogore gi mano, Jehova en jang’ad Bura ma jahera, madwaro konyi. Kapo ni chunyi chandi nikech gimoro ma ne itimo chon, kata machandi e kindi gi ng’at machielo, kwa Jehova mondo okawni ‘weche mag chunyi,’ kata weche machando chunyi, mondo wechego owe chandi chuth.c Onyalo konyi mondo ing’e ni omor ahinya gi kinda midhi nyime keto e tiyo tich maler mar Nyasaye.​—Som Yuagruok 3:58, 59.

¹⁹ Ber ng’eyo, ni Nyasaye ma en jal mang’ado bura e yo makare chuth, dwaro ni jogo duto madwaro bedo osiepene bende obed joma timo gik makare. (Jer. 7:5-7; 22:3) Lando wach maber maok wabuono ng’at ang’ata en yo maduong’ mwanyalo nyisogo tim makare mar Nyasaye. Sama itimo kinda e dok timo limbe kendo puonjruok gi ji Muma, inyiso kido makende kaka Nyasaye mar hero tim makare e yo makonyo gadier. En nikech ang’o? Nyasaye dwaro ni ji duto ong’eye kendo giyud warruok. (Yua. 3:25, 26) To mano kaka in gi thuolo maber mar nyiso kido mar Nyasaye mar tim makare, ka in jatich kanyachiel kode, e tijno mar reso ngima dhano!

“IYA OK ANOWANG’ NDALO DUTO”

20. (a) En kido mane ma Jeremia noketo ayanga manyiso kaka Nyasaye timo ne dhano? (b) Ere kaka bedo ni Jehova chunye ‘lokre,’ otudore kod weyo ne ji richogi? (Ne sanduk “Jehova Chunye ‘Lokore’ e Yo Mane?”)

²⁰ Ji mang’eny neno ni bug Jeremia koda bug Yuagruok oting’o mana kum mag gik maricho. Paro ma kamano weyo oko weche mondiki ei bugego, ma gin weche majiwo chuny, kendo nyiso kaka Jehova ne oikore weyo richo mag joge. Ne ojiwo Jo-Yahudi kama: “Duoguru un duto, ng’ato ka ng’ato owe richo mowuothoe, losuru maber yoreu kod timbeu.” Kendo kinde moro Jeremia nojiwogi niya: “Losuru maber yoreu kod timbeu, kendo winjo duond Jehova Nyasachu; eka Jehova nolokre mondo owe kelo masira mosewacho kuomu.” (Jer. 18:11; 26:13) E kindewagi, Jehova dhi nyime weyo richo ne jogo duto maloko chunygi gadier kendo maweyo timo gik maricho.

21. En ang’o ma Jehova dwaro chopo sama oweyo ne ng’ato richone?

²¹ Kata kamano, Jehova ok wach awacha ni obiro weyo ne ji richogi. Otimo kaka owacho. Kokalo kuom Jeremia, Jehova nojiwo Jo-Israel kama: “Duogi, in Israel madok chien; ok anang’iu gi mirima: . . . Iya ok anowang’ ndalo duto.” (Jer. 3:12) Nyasaye chunye ok osiko ka nigi mirima kod joge moseweyone richogi. Kar mano, kata kapo ni ng’ato otimo richo moro, Jehova dwaro loso winjruok ma ne okethore e kinde kod ng’atno. Kata bed ni ng’ato osetimo richo, ka oloko chunye gadier, kendo okwayo Nyasaye mondo owene richone, Jehova biro ‘kele kendo’ mondo oyud gweth mag Nyasaye. (Jer. 15:19) Wachno onego ojiw ng’ato ang’ata masani winjruokne gi Nyasaye okethore, mondo oduog ir Nyasaye. Donge en adier ni kido mar Nyasaye mar weyo ne ji richogi miyo wadwaro sudo machiegni kode?​—Som Yuagruok 5:21.

22, 23. Sama iluwo ranyisi mar Jehova mar weyo ne ji richo, onego obed ni idwaro chopo ang’o?

²² Kapo ni ng’ato ochwanyi kowachoni wach kata timoni gimoro marach, be ibiro luwo ranyisi mar Jehova? Kuom Jo-Yahudi machon, Nyasaye nowacho ni ne obiro “puodho” jogo ma noseweyonegi richogi. (Som Jeremia 33:8.) Nyasaye nyalo puodho kata miyo jogo moloko chunygi obed maler e wang’e, nimar ok oket e paro richo ma ne gitimo. Omiyo ng’atno moweyo ne richo thuolo mar chako wuodhe manyien e tij Nyasaye. En adier ni bedo ni Nyasaye oweyo ne ng’ato richone, ok onyiso ni ng’atno koro ok nigi richo mar Adam, ni en ng’at makare chuth. Kata kamano, podi wanyalo yudo puonj kuom gima Nyasaye nowacho e wi wach puodho dhano. Wanyalo timo kinda mondo kik wasik ka waketo e paro both kata ketho mag ng’at machielo, nimar timo kamano chalo kama wapuodho paro ma wan-go ei chunywa kuom ng’atno. Wanyalo timo mano nade?

²³ Wakaw ane ni ng’ato omiyi nanga maber kendo manyien kaka mich. Kapo ni lawno obedo molil kata chilo moro omienore kuome, be ibiro ng’ado dichiel mar wito lawno? Ooyo. Inyalo timo kinda mondo ilwok nangano adimba, kitemo golo chilo duto man kuome. Idwaro neno ni lawno osiko ka ber. E yo machalo kamano, inyalo timo kinda mondo itiek lit kata mirima moro amora minyalo bedogo kuom owadwa kata nyaminwa moro ma ne ochwanyi. Ked matek mondo kik ibed gi chuny masiko paro wach malit ma ne owachni, kata gima ne otimoni. Sama iloyo paro ma kamago, mano nyiso ni ilwoko kendo ipuodho paro ma in-go ei chunyi kuom ng’atno miseweyone richo. Ka koro isegolo paro maricho ei chunyi kuom ng’at ma ne ochwanyi, yot mondo osiep ma ne un-go ma ne nenore ni olal chuth, obedie kendo.

24, 25. Gin ber mage minyalo yudo kuom ng’eyo Jehova kaka Ruoth Josia nong’eye?

²⁴ Wasenono moko kuom kido koda gigo ma Jehova osetimo ma nenore maler sama wamedo ng’eye maber. Wanyalo neno ni ber mwayudo wawegi sama wang’eyo Jehova matut, miyo wabedo gi gombo motegno mar lame e yo makare. Ka wang’eyo Jehova maber kaka Ruoth Josia nong’eye, ngimawa biro pong’ gi mor, ma en kido machielo mar Nyasaye.

²⁵ Ng’eyo Jehova e okang’ momedore biro miyo winjruokwa e kindwa gi jomoko omed bedo maber. Ka watimo kinda mondo wanyis hera mang’won, tim makare, kendo ka waweyo ne ji richogi kaka Jehova timo, osiep ma wan-go gi owetewa ei kanyakla mar Jokristo biro medo bedo motegno kendo bedo maber moloyo. Ewi mano, wabiro medo lony marwa mar puonjo ji sama wadok timo limbe e alworawa, kendo wabiro timo puonjruokwa mar Muma gi ji e yo mamiyo gitimo dongruok. Jogo manyien mohero adiera biro mor kod kit ngima mar Jokristo ma gineno kuomwa. Nikech mano, wabiro bedo moikore maber mar konyogi gilam Jehova e yo mowinjore, kendo giluw “yo maber.”​—Jer. 6:16.