Septiembrë

Mä netyë Abrahán mëdë Isaac kyapatëkënëm mä ja kopk, ta tˈanmääy ja tyuumbëtëjk: “Wëˈëmdë yää, ja yä yëˈë jëyujk kuentˈatë, ëjts nˈëkjäämëˈëygyëts mëët yäˈädë mëxy, nëjkxëts yëˈë Dios nˈëkˈawëdattë. Tyääjëts jatëgok nwimbijtkojnëdëbë” (Gén. 22:5, MNM). ¿Tiko Abrahán tˈanmääy ja tyuumbëtëjk ko jatëgok jyëmbitäˈändë? ¿Wyinˈëˈënëdaa? Kyaj. Pesë Biiblyë jyënaˈany ko Abrahán myëbëjk ko Jyobaa mbäädë nety dyajjukypyekyë Isaac (Eb. 11:19). Të nety tˈixy wiˈixë Jyobaa dyaˈˈadëyë yˈayuk ko Sara tpaty ja yˈuˈunk, oyë nety nimajtsk të jyamëjjäˈäyëndë (Eb. 11:11, 12, 18). Nyijäˈäwëbë nety ko Jyobaa määyëp oytyim tiijëty. Kyaj nety tnijawë ti tunan jatanëp mä tadë xëëw, per myëbëjk ko pën oˈkpë Isaac, mbäädë Jyobaa yajjukypyekyëty parë yˈadëwët tijaty yajtukwandak. Päätyë Biiblyë jyënaˈany ko Abrahán yëˈë duˈun ja “yˈaptëjkëty nidëgekyë diˈibaty myëbëjktëp ja Dios” (Rom. 4:11). w16.02 1:3, 13

Jonatán mët ja israelitëty wyinguwäˈkëdë tuˈugë jotmay. Ja tyeetyë Jonatán yëˈë nety anaˈamp mä ja Jyobaa kyutujktakn, per axëëgë nety yˈadëˈëtsy (1 Crón. 29:23). Kom kyaj nety tnekymyëmëdoyë Jyobaa, ta kyaj nyekykyupëjkë (1 Sam. 15:17-23). Per oy dyuˈunëty, Jyobaa yajtuunˈadëtsë rey kanäk jëmëjt. Pääty tsojkëbë nety niˈamukë ja israelitë dyaˈixëdët pën pyuwäˈägëyandëbë Jyobaa. Jonatán yëˈë pyuwäˈkë Jyobaa. (1 Sam. 13:13, 14). Ets ëtsäjtëm, ¿wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jonatán ets xëmë nbuwäˈkëmë Jyobaa? Ko nmëmëdoˈowëm nuˈun pyaatyëty ja gobiernë diˈib anaˈam mä nbaˈisˈäjtëm. Jyobaa nyasˈijxëp ets xyˈanaˈamëmë “justisëtëjkëty es pënëty yajkutujktëp” ets yˈawijxypy parë nwingutsëˈkëm (Rom. 13:1, 2). Pääty, niˈamukë nwingutsëˈkëm pënaty yajtuunëdëbë gobiernë, axtë pën jam niduˈuk diˈib kyaj ttunyë tëyˈäjtën o pën nwinmäˈäyëm ko kyaj nyitëkëty nwingutsëˈkëm. Jyobaa nan tsyejpy ets nwingutsëˈkëm niˈamukë pënaty yëˈë të tkutujkënmoˈoy mä familyë ets mä tuˈukmujkën (1 Kor. 11:3; Eb. 13:17). w16.02 3:5, 6, 8

Biiblyë jyënaˈany ko niˈamukë pënaty myëduundëbë Dios tmëdunäˈändë “xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot” axtë ënäˈktëjk. Pääty pën mwinmaapy mnëbatäˈäny, ix pën mijtsën këˈëm mtsojkënyëˈajtypy. Jëjpˈamë tyäˈädë xywyinmayët ets mas pën jap të mutskaty mä Diosë kyäjpn. Ko të mˈyaˈk të mbajnë seguurë ko të xyˈixy wiˈix mayë jäˈäy nyëbattë. Waˈan të nyëbety näägë mëtnaymyaayëbë o mmëgaˈaxëty. Per exkëm mwinmay ko mbäät nanduˈun mnëbajnë mët ko tam mˈyaˈknë o mët ko xyˈixyë wiinkpë nyëbattë. ¿Ti mbäät mbudëkëty parë xyˈixëdë nëbajtën extëmë Jyobaa tˈixy? Ko xyjuudëdë tiempë parë mwinmayët tiko jyëjpˈamëty ko tuˈugë jäˈäy nyëbety. w16.03 1:11, 12

Jyobaa të xytyuknipëjkëm tuˈugë kajaa duunk, per net mbäät nduˈunëm, pën nnayaˈijtëm tuˈugyë ets pën tuˈugyë nduˈunëm mët ja nmëguˈukˈäjtëm (Éfes. 4:16). Parë nmëtmaytyakëmë jäˈäy nääk ndimpatëm, jëjpˈam ets yajxon yajtukniwitsët wiˈix ngäjpxwäˈkxëm. Tuk pëky diˈib xypyudëjkëm, yëˈë ko nduˈunëm wiˈixë Diosë kyäjpn xyˈanmäˈäyëm, extëm ko nëjkxäˈänëm käjpxwäˈkxpë yaˈˈanmäˈäyëm wiˈix mbäät nduˈunëm. Duˈuntsoo, ta mbäät nmëtmaytyakëm niˈamukë jäˈäy ets nˈawäˈänëmë ëxpëjkpajn. Abëtsemy nyaxwinyëdë miyonkˈam yajkëyakyë ëxpëjkpajn, ets näˈäty yaˈˈanmäˈäyëm parë niˈamukë ngäjpxwäˈkxëm, extëm ko jyemybyëtsëmy tuˈugë ëxpëjkpajn. Ko duˈun nduˈunëm, ta tuˈugyë nyajpatëm mët miyonkˈamë nmëguˈukˈäjtëm abëtsemy nyaxwinyëdë, diˈib nanduˈun yajwäˈkxtëbë tyäˈädë ayuk. Ets nan yëˈë mëët nduˈunëmë anklëstëjk diˈib xypyudëjkëm parë ngäjpxwäˈkxëm (Diˈibʉ Jat. 14:6). w16.03 3:4, 5

Mä Biiblyë jyënaˈany ko mä ja jembyë jukyˈäjtën, Jyobaa xymyoˈoyäˈänëmë jembyë anaˈamën. Ko nety nˈëxpëjkëmë tyäˈädë neky mët ja oˈkpë diˈib jukypyëkandëp, ta nnijawëyäˈänëm ti Dios tsyejpy ets nduˈunëm. Niˈamukë yajxon njaygyukëyäˈänëm wiˈixë Jyobaa wyinmay. Ets kom niˈigyë yajxon njaygyukëyäˈänëmë Biiblyë, ta ntsokäˈänëm ja nmëguˈukˈäjtëm, nwingutsëˈëgëyäˈänëm ets nmëjˈixäˈänëm (Is. 26:9). ¿Mbawinmaapy wiˈix mëjwiin kajaa tijaty xyjatäˈäny ets xytyukniˈˈixëyaˈanyë wiinkpë ko netyë Jesukristë xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm? Pën mä ja jembyë jukyˈäjtën nmëmëdoˈowëm tijaty miimp mä ja nekyxyaatsy ets kyaj nmëdëgoˈoyëmë Jyobaa mä nˈakˈyaˈijxmatsäˈänëm, ta yajkëxjäˈäyët ja nxëëwˈäjtëm mä ja nekyxyaatsy “mä yˈity këxjäˈäy ja xyëëjëty pënëty [jikyˈatandëp] winë xëë winë tiempë”. Extëm nˈijxëm, mbäät nbatëm ja jukyˈäjtënë winë xëëbë. w16.03 4:19, 20

Nimayë mëjjäˈäytyëjk diˈib jeky kujk tyuunëdë, jyënäˈändë ko nan jëjpˈam ets ogäˈän ndukniˈˈijxëmë ënäˈktëjk desde ko yaˈkpëtsëmdë. Mbäät tijaty yajtuknipëktë mä tuˈukmujkën duˈun extëm ja xyëëw jyëmëjtëty. ¿Tiko jyëjpˈamëty ets mëjjäˈäytyëjk ttukniˈˈixëdët pënaty yaˈkpëtsëëmdëp? Yëˈko net jamë wyinmäˈäny dyaˈitët mä ti tyuknibëjtakëdëp, oy ti jyaˈˈanäjxtukëdë mientrës yaaktë (Sal. 71:17). Parë xypyudëkët tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm ets niˈigyë tyunët, kyaj jeˈeyë xyˈanëëmët ti tyunëp. Nan tsojkëp xytyukmëtmaytyäˈägët tiko jyëjpˈamëty ttunët, extëmë Jesus ttuuny ko ttukniˈˈijxë wiinkpë wiˈix tijaty yajtunäˈäny. Ojts tˈanëëmë ja yˈëxpëjkpëty parë kyäjpxwäˈkxtët. Per jawyiin ojts ttukˈawanë tiko jyëjpˈamëty, duˈun tˈanmääy: “Ëjts të xymyoˈoy ja Dios tëgekyë kutujkën, dëˈën jam tsäjpotm es dëˈën yä naxwiiny. Pääty nëjx yaˈëxpëktë jäˈäyëty mä tëgekyë naxwinyëdë esëts ëj njäˈäyˈattët” (Mat. 28:18, 19). w15 15/4 2:5, 6

Ja Dios mëduumbëty diˈib jukyˈäjttë mä primer siiglë, axëëk jyäjt kyëbajttë jam Roma. Yajpajëdijttë ets axëëk yajtuundë. Duˈunë nety yˈixëty ja tiempë ko ja romanë jäˈäy ttsuumdë ja apostëlë Pablo. Waˈanë Pablo nyayajtëëwë pën ja myëguˈuktëjk pudëkëyanëp. ¿Tiko? Yëˈko tëgok, ko tpaty tuˈugë mëj jotmay nituˈugë myëguˈuktëjk kyapudëjkë. Per ta jyënany ko yëˈë Jyobaa pudëjkë mët yëˈëgyëjxmë Jesus ets myëjämooyë. Axtë jyënany: “Xyajtsekyëts es kyajts ja kää ëj xytsyuˈtsy” (2 Tim. 4:16). Pablo ijt seguurë ko Jyobaa mëjämoˈoyanëp parë tmëmadäˈägëdë tyäˈädë jotmay etsë wiinkpë diˈibë nety ok pyäädaampy. Pablo ijt seguurë ko yaˈˈawäˈätspëtsëmanëbë nWintsënˈäjtëm mä oytyim diˈibëtyë jotmay (2 Tim. 4:18). Myëbëjk ko Jyobaa mëdë Jesus seguurë pyudëkëyaˈanyëty, oy ja myëguˈuktëjk kyapudëkëdët. w15 15/4 4:1-3

Ko Jesus myaxuˈunkˈäjty, Satanás nyijäˈäwëbë nety ko tyäˈädë maxuˈunk yaagäˈäny pyatäˈäny ets jyäˈtäˈäny Mesías. ¿Waˈandaa Satanás tmëkjäˈäwë dyaˈoogët tuˈugë maxuˈunk? Kyaj, pes yëˈë kyaj tii tmëkjawë. Niˈigyë tsojkˈam tijaty ttuuny parë dyaˈoogäˈäny ja Jesus. ¿Wiˈix? Ko ja rey Herodes tnijäˈäwë ko të nety “ja israelitëtyë ryey” myaxuˈunkˈaty, ta jyantsy jyotˈambëjky ets dyaˈoogany ja uˈunk (Mat. 2:1-3, 13). Ta ojts tniˈanaˈamë ets niˈamukë mixyuˈunk yˈoˈktäˈäyët jam Belén ets nuˈunë myëgäjpnbäˈä, diˈibë jyëmëjt majtsk o waanë mutsk (Mat. 2:13-18). Perë Jesus kyaj yˈoˈky. ¿Ti tyäˈädë xytyukˈijxëm? Ko Satanás ninuˈun tkayajtsobäätyë naxwinyëdë jäˈäyë jyukyˈäjtën, ni yëˈë ënäˈkuˈungë jyukyˈäjtën. Duˈun yëˈë “extëm ja kää myuˈuy” (1 Peed. 5:8). Ninäˈä mbäät ngajäˈäytyëgoˈoyëm wiˈixë Satanás yˈaxëkjäˈäyëty. w15 15/5 1:10, 12, 13

Ko Jyobaa ojts xyajkojëm, ta tuˈugë oybyë regalë ojts xymyoˈoyëm: ja madakën parë tijaty nbawinmäˈäyëm oy ngaˈijxëm. Mbäät nwinmäˈäyëm tijaty oyˈäjtënë nˈawijxëm, tijaty nduknibëjtakëm ets tijaty jotmay mbäät njëjpkudijëm. Jyobaa nyijäˈäwëp tijaty miimp këdakp ets xytyukˈawäˈänëm tijaty mbäät nˈawijx njëjpˈijxëm. Oy ngaˈijxëm, mbäät nbawinmäˈäyëm ets nmëbëjkëm ko tunan jatanëp (2 Kor. 4:18). Mbäät nyajtuˈunëmë winmäˈäny ets nbawinmäˈäyëm tijaty mbäät tyuny jyatyëty. Extëmë Ana, ja kugajpxy Samuelë tyääk, ojts ttukwandaˈagyë Jyobaa ko jamë yˈuˈunk tkëyakäˈäny mä tyundë ja saserdotëty. Ana ojts tpawinmay wiˈix yˈixˈatäˈänyë tyäˈädë xëëw ko nety tkëyaky ja yˈuˈunk. Seguurë nety yˈity, pääty kyaj nanëgoobë tpawinmääy, diˈib pudëjkë parë tkuytyunët ja wyandakën (1 Sam. 1:22). Nanduˈun ëtsäjtëm, mbäät nyajtuˈunëmë jot winmäˈäny ets nbawinmäˈäyëm tijatyë Jyobaa të xytyukwandakëm mët ko seguurë nˈijtëm ko kyuytyunaampy (2 Peed. 1:19-21). Nimayë Dios mëduumbë diˈib yajmaytyakp mä Biiblyë pyawinmääytyë wiˈix yˈixˈatäˈäny tijatyë Dios tukwandakëdë. w15 15/5 3:1-3

Biiblyë nan xyˈanmäˈäyëm ets jamë winmäˈäny nbëjtakëm mä tijatyë Jyobaa tsyejpy ets nduˈunëm, kyaj mä wiˈix niˈigyë meeny sentääbë nbatëm, pes ninäˈä xykyamoˈoyäˈänëmë jotkujkˈäjtën. Jesus jyënany ko tsuu tadë jäˈäy diˈib pyaˈoˈktëëbyë meeny sentääbë ets kyaj jëjpˈam tpëjtaˈagyë Jyobaa mä jyukyˈäjtën. Oy jyamëkjäˈäyëty, Dios windum “ëyoopëjaˈay jam nyäxy” (Luc. 12:16-21, TY). Ko nyajnipajtëm ja “[oyˈäjtën] jam tsäjpotm” ets nduˈunëm tijatyë Jyobaa tsyejpy, ta jotkujk nyajnayjäˈäwëm ets nan jotkujk nnayjäˈäwëm (Mat. 6:20; Prov. 27:11). Nitii duˈun kyatsobääty extëm ko oy nˈijtëm mëdë Jyobaa. Pën nnayajmëkjäˈäytyäˈägäˈänëm tyam, ta nëjkx tijaty njantsy myëmäˈäy njantsy myëdäjëm (Mat. 6:19). Jesus ojts jyënaˈany ko tsiptäˈägäämp nbëjtakëm jawyiinë Jyobaa, pën yëˈë xëmë nwinmäˈänyˈäjtëm ja meeny sentääbë (Mat. 13:18, 19, 22). w15 15/5 4:15, 16

Jesus tyuun kanäk pëkyë miläägrë mët yëˈëgyëjxmë Diosë myëjääw. Ojts dyaˈˈagëdaˈagyë jäˈäy diˈib myëdäjttëbë leprë ets oytyim diˈibë päˈämëty. Ko tyamë doktoortëjk dyaˈˈagëdäˈäktë näägë jäˈäy, yëˈë tyuundëbë transplante, tjuuttë diˈib të wyindëgoy ets tpëjtäˈäktë wiinkpë. Perë Jesus kyaj duˈun dyaˈˈagëdakyë jäˈäy. Yëˈë yaˈˈagëdak oy mää jäˈäy tmëdatët ja päˈäm, axtë yaˈˈagëdakë jäˈäy diˈibë nety yajpatp jagam (Fwank 4:46-54). ¿Ti tyäˈädë xytyukniˈˈijxëm? Ko Jesus diˈib tuump rey, mbäät dyajjëjptëgoyë päˈäm ets tsyojkënyëˈajtypy duˈun ttunäˈäny. Ko nnijäˈäwëm wiˈixë Jesus tpudëjkë ja jäˈäy, ta nˈijtëm seguurë ko mä ja lugäärë tsujpë “pyaˈˈayowaampy ja diˈib kyaj ti tmëdaty tjaygyepy ets ja diˈib ayoowp” (Sal. 72:13). Pes tsyojkënyëˈajtypy dyaˈˈagëdäˈägäˈäny niˈamukë diˈib ayoowdëp. w15 15/6 2:6

Mayë jäˈäy jyäjttëbë padrenuestro diˈib yajpatp mä Biiblyë (Mat. 6:9-13, TNM). Ko ngäjpxwäˈkxëm, nimaytyakëmë tyäˈädë nuˈkxtakën. Extëm nˈokpëjtakëm, ko jyënaˈany “yajmin ja mˈAnaˈam mGutujkën”, nyajtuˈunëm parë jäˈäy ndukniˈˈijxëm ko yëˈë tuˈugë gobiernë diˈibë Dios të dyajnaxkëdaˈaky ets ko tim tsojk dyajjëmbitäˈänyë tyäˈädë Naxwinyëdë jantsy tsuj. Ets ko jyënaˈany “waˈanë mxëëw twäˈätsy”, yëˈë parë jäˈäy ndukˈijxëm ko Dios myëdäjtypyë xyëëw ets ko tsojkëp nwintsëˈkëm mët ko wyäˈätsëty (Mat. 6:9, TNM). Ko mayë jäˈäy tmënuˈkxtäˈäktë Dios, ta tnikäjpxmin tnikäjpxxëptë agëbajkyë padrenuestro. Per ko Jesus tyukniˈˈijxë, ¿yëˈëdaa tsyojk parë nikäjpxmiˈin nikäjpxxëjpëm? Kyaj. Pes yëˈë jyënany: “Katë jeˈeyë xynyikäjxpety ja mˈayuk” (Mat. 6:7). Tëgok, yëˈë netyë Jesus tyukniˈˈijxëp ja yˈëxpëjkpëty wiˈix nyuˈkxtäˈäktët, ta ojts tnigajpxyë padrenuestro, per kyaj duˈun meerë ojts tnekynyigajpxy (Luc. 11:1-4, TNM). Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko päätyë Jesus ojts tnigajpxyë padrenuestro parë nnijäˈäwëm tijaty mbäät ninuˈkxtakëm. w15 15/6 4:1, 2

Jyobaa mbäät xypyudëjkëm mëdë myëjääw parë njëjpkudijëm ko Satanás xyˈijxmäjtsëm. Nan yajtuumbyë Biiblyë etsë tuˈukmujkën parë xytyukˈawäˈänëm tijaty xyajtëgoyäˈänëm. Extëm nˈokpëjtakëm, xyˈanmäˈäyëm ets kyaj nyajtuˈunëmë jot mëjääw, xëëw tiempë etsë meeny sentääbë mä diˈib kyaj nyajtëgoyˈäjtëm. Espen mëdë Janne, prekursoor ijty tyundë, per tyam nimajtskë yˈënäˈkuˈunk. Espen jyënaˈany: “Kom tyam kyajts kajaa ndiempë nekyyajtundë mä Diosë tyuunk, xëmëtsë Jyobaa nˈamdowdë etsëts xypyudëkëdët parëts kyaj tijaty xyajkäˈädët. Nˈamdoowdëbëts parëts niˈigyë nyajkëktëkëdët ja naymyayë mët yëˈë ets parëts duˈunyëm ndukxondäˈäktët ja tyuunk”. Ja tuk pëky diˈib xyajkäˈäjäˈänëm ets tsojkëp njëjpkudijëm, yëˈë pornografía. Nääk, pääty tˈixtë pornografía mët ko kyaj tjëjpkudijëdë ja axëëkpë jot winmäˈäny. Per ta nimayë nmëguˈukˈäjtëm, duˈunë yetyëjk toxytyëjk, diˈib kyaj të tnasˈixëdë etsë pornografía yajkäˈäjëdët. Ëtsäjtëm, nan mbäät njëjpkudijëm (1 Kor. 10:13). w15 15/6 5:15, 16

Ko nety të kyutëgoy tukëˈëyë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, ja mä nyajnigëxëˈëgäˈänëm ko njantsy tsyojkëmë Jyobaa. Mayë jäˈäy yëˈë yˈaˈoogëyandëp “ja tun kopk esë kaats”, o ja tuk pëky njënäˈänëm, kanäägë organisasion diˈibë nety jaˈäjtp. Per ëtsäjtëm yëˈë nˈaˈoogëyäˈänëmë Jyobaa. ¿Nëjkxëbëdaa mä tadë tiempë mayë jäˈäy tmëduuntsondäˈäktë Jyobaa? Kyaj. Pes ko tuk tiempë ja soldäädëtëjk diˈib Roma tsyoˈondääytyë Jerusalén, kyaj nimay ja judiyë tyëjkëdë Dios mëduumbë. Pënatyë nety duˈunyëm pyanëjkxtëbë Jesus yëˈë diˈib mëdoowdë ets tukpëtsëëmduttë ja käjpn. Nanduˈun jyatäˈäny ko nety të kyutëgooytyaˈay ja relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, kyaj mayë jäˈäy ttuktëkëyäˈändë ja relijyonk diˈib tëyˈäjtën. Të nety tpääty ja tiempë parë nyajnigëxëˈkëm ko njantsy tsyojkëmë Jyobaa ets ko nbudëjkëm pënaty nëjkxandëp tsäjpotm (Mat. 25:34-40). w15 15/7 2:7

Diosë kyäjpn tuˈugyë yajpääty abëtsemy nyaxwinyëdë. Pääty ninäˈä mbäät ngawinmäˈäyëm ko niˈigyë yˈoyëty tuˈugë lugäär o paˈis ets kyaj dyuˈunëtyë wiinkpë. Waˈan të nyajtukniˈˈijxëm ets ntsojkëm ja lugäär mä të nyaˈk të nbajtëm. Ets mbäädë net tëgatsy nˈijxëmë jäˈäy diˈib tsoˈondëp wiink lugäär, diˈib tëgatsy ja kyostumbrë, ja yˈayuk o wiˈix yˈixˈattë. Pën mijts duˈunë jäˈäy xyˈixy, ¿ti mbäät mbudëkëty? Ko xywyinmayët wiˈixë Jyobaa tˈixy pënaty mëj yajnäjxypy ja yˈit lyugäär, o pënaty mëj nayajnäjxëp mä wiink jäˈäy. Ëxtäˈäyë naybyudëkë mä ëxpëjkpajn ko mˈëxpëkët. Ets anëëmë Jyobaa waˈan mbudëkëty parë xyˈixëdë jäˈäy extëm yëˈë tˈixy (Rom. 12:2). Mëjënbäˈä mëdëjkpäˈä, familyë, pënaty mëët nduˈunëm o nˈeskuelëˈäjtëm pyëjktëbë kuentë ko tim tëgatsy njukyˈäjtëm mët ko yëˈë nmëmëdoˈowëmë Jyobaa. w15 15/7 3:14, 15

Jyobaa myëdoowˈijtypy wiˈix nˈanmäˈäyëm ets jyaygyujkëp diˈib näˈäty nipën tkajaygyukët. Ko Jyobaa tˈatsoowëmbityë nuˈkxtakën, ta dyajnigëxëˈëky ko mëk xytsyojkëm. Mbäät kanäk pëky xytyukniˈˈijxëm wiˈix nyuˈkxtaktë jäˈäy diˈib yajmaytyakp mä Biiblyë. Pääty, oy ko nˈëxpëjkëm näˈäganäˈäty mä nDiosˈawdäjtëm tuk familyë. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät nˈëxpëjkëm wiˈixë Jonás nyuˈkxtaky ko nety yajpääty äjkx jodoty (Jon. 1:17–2:10). Nan mbäät nˈëxpëjkëm wiˈixë Salomón tmënuˈkxtakyë Jyobaa amumduˈukjot ko yajnixëduuny ja templë (1 Rey. 8:22-53). Nan mbäät nˈëxpëjkëm wiˈixë Jesus tyukniˈˈijxë ets nnuˈkxtakëm (Mat. 6:9-13). Pën njuˈtëmë tiempë parë nˈëxpëjkëm, ta mas oy nëjkx nmënuˈkxtakëmë Jyobaa. Nan oy ko xëmë njamyajtsëm nmënuˈkxtakëm. Netë Dios xymyoˈoyëm ja “yˈagujkˈäjt jyotkujkˈäjtën” diˈib kyuwäˈänëp ja jot winmäˈäny ets ja jot korasoon (Filip. 4:6, 7). w15 15/8 1:11, 12

Mä ja jembyë jukyˈäjtën, jantsy jotkujk nnayjawëyäˈänëm ko netyë Jyobaa xytyukˈanaˈamëm wiˈix nyajtsujtëjkëmë tyäˈädë Naxwinyëdë ets wiˈix nbudëjkëm pënatyë nety të jyukypyëktë. ¡Mëjwiin kajaa jyamˈatäˈänyë tuunk! Pääty, oy ko tyam nnayajtëˈëwëm: “¿Nmëmëdoobyëts Diosë kyäjpn kojëts xytyukˈaneˈemy diˈibëts kyaj ntsojkënyëˈaty? ¿Nduumbyëtsë mëjääw parëts yajxon nduny etsëts ndukxondaˈaky?”. Parë nnayjëjpˈijxëm wiˈix njukyˈatäˈänëm mä ja lugäärë tsujpë, tsojkëp desde tyam nmëmëdoˈowëmë Diosë kyäjpn. Parë nnayjëjpˈijxëm wiˈix njukyˈatäˈänëm mä ja lugäärë tsujpë, tsojkëp jotkujk nnayjäˈäwëm mä ja tuunk diˈib xynyigakëm ets nnaybyudëjkëm nixim niyam. Extëm nˈokpëjtakëm, ko Diosë kyäjpn xykyajxëm tuumbë wiink lugäär, ta nduˈunëmë mëjääw parë nmëdoˈowëm ets jotkujk nnayjäˈäwëm. Pën nduˈunëm tyam ti yajtuknipëjkëm, ta kyaj nëjkx xytsyiptakxëm nmëdoˈowëm mä ja jembyë jukyˈäjtën. w15 15/8 3:6, 7

Pën ojts duˈun jyatyë Salomón tuˈugë wijyjyaˈay, pes mbäät nanduˈun jyaty oytyim pënëty (1 Rey. 11:1-6). Pääty, nijeˈeyë mbäät ngawinmäˈäyëm ets nbëjkëm tuˈugë jäˈäy diˈib kyaj ttsekyë Jyobaa. ¿Ets ti mbäät ttuny tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib kyaj yˈëxpëkyë jyamyëët? Biiblyë duˈun tˈanëëmë toxytyëjk kasäädë: “Naytyukkëdëkëdë ja mnyaˈay, es dëˈën, oy mnyaˈay tkamëbëktë ja Diosë yˈayuk, mdukˈaxäjëdëp ja Jesukristë kyaj jaˈagyëjxm ko wiˈix xyˈanëëmëdë” (1 Peed. 3:1). ¿Ti tyäˈädë yˈandijpy? Pën ja toxytyëjk ëygyupëjk kajpxykyupëjkp ets pyaduumpy extëmë Biiblyë jyënaˈany, mbäät ja jyamyëët tpëkyë kuentë ko oy jyaˈayˈaty tuˈuk tuˈugë xëëw ets net jyënäˈänët ko Testiigëˈatäämp. Të duˈun mayë nmëguˈukˈäjtëm tyëkëdë ëxpëjkpë. Ets pën yëˈë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib ja kyudëjk kyaj yˈëxpëky, ta nanduˈun ttunët extëm jyënaˈany mä 1 Peedrʉ 3:1. w15 15/8 4:15, 16

Tyam taaˈäjtpë päˈäm diˈib kyaj nyitsooy. Pääty jyëjpˈamëty ets nnaygyuentˈäjtëm mä näägë tratamientë diˈibë jäˈäy nyigäjpxtëp ko tsooyˈäjtp. Apostëlë Pablo nanduˈun jyënany: “Pääty nduknipëktë miits ko mnayjëjwijtsëmbitëdëp. Katë mjikyˈattë extëmë kujuunëty; ittë extëmë diˈibë wijy kejy” (Éfes. 5:15). Pën nbanëjkxëmë tyäˈädë käjpxwijën, ta mas jëjpˈam nbëjtakëm nmëduˈunëmë Jyobaa ets kyaj yëˈë nmëjpëjtakëm ja yuu päˈäm. Pes kyaj jeˈeyë këˈëm naymyëmayäˈän naymyëdäjäˈänëm (Filip. 2:4). Nnijäˈäwëm ko mientrës nyajpatëm pokyjyaˈay jeˈeyëm nmëdatäˈänëmë yuu päˈäm. Pääty, tsojkëp nˈijxëm pën yëˈë mas jëjpˈam nbëjtakëm mä jukyˈäjtën ko nmëduˈunëmë Jyobaa (Filip. 1:10). Niduˈuk niduˈuk mbäät nwinmäˈäyëm tii ndunäˈänëm ets ngupëjkëm wiˈix wyimbëtsëmy. w15 15/9 2:8, 10

Jyobaa “Dios diˈib myëdäjtypyë tëyˈäjtën” (Sal. 31:5). Xytyukniˈˈijxëm ja tëyˈäjtën mä pënën yëˈë ets xyˈanmäˈäyëm wiˈix mbäät nˈawdäjtëm, nan xytyukniˈˈijxëm wiˈix mbäät mas oy njukyˈäjtëm ¿Tijatyë Jyobaa të xytyukniˈˈijxëm parë dyajnigëxëˈëky ko mëk xytsyojkëm? Tim jawyiin, Jyobaa xytyuknijäˈäwëm pën yëˈë mët ko tsyejpy ets nˈixyˈäjtëm (Sant. 4:8). Pääty xytyuknijäˈäwëm ti txëˈaty. Mä Biiblyë jantsy kanäkˈok myinyë xyëëw. Jyobaa nan xytyuknijäˈäwëm wiˈix yëˈë jyaˈayˈaty. Extëm nˈokpëjtakëm, ko nˈijxëmë kyojy pyëjtaˈaky, ta nbëjkëmë kuentë ko yëˈë tuˈugë Dios diˈib jantsy kuwijy ets ko myëdäjtypyë mëkˈäjtën (Rom. 1:20). Ets ko ngäjpxëmë Biiblyë, ta nnijäˈäwëm ko xytsyojkëm ets ko tëyˈäjtën mëët tijaty ttuny. Ko niˈigyë nˈixyˈäjtëmë Jyobaa, ta mas niˈigyë nmëwingoˈonëm. w15 15/9 4:8, 9

Mä tyäˈädë tiempë mayë jäˈäy wyinmaytyë ko Dios kyaj tkuentëty oy wiˈix njäjt ngëbajtëm. Extëm nˈokpëjtakëm, nobiembrë 2013 ojts tuˈugë urakan dyajkutëgoy kanäägë isla jap Filipinas, ta tuˈugë jäˈäy diˈib tuump alkaldë mä tuˈugë siudad jyënany: “Mädaa nety wiinktsoo yajpäätyë Dios”. Ta jäˈäy diˈib winmääytyëp ko Dios kyaj tˈixy tijaty nduˈunëm (Is. 26:10, 11; 3 Fwank 11). Apostëlë Pablo jyënany ko ja tiempë mä yëˈë jyukyˈajty, ja jäˈäyëty kyaj nety tmëjpëjtäˈäktë Dios, jantsy axëëk jyukyˈattë, winˈëˈëndëp ets atsojktëp (Rom. 1:28, 29). Nnijäˈäwëm ko Jyobaa tukëˈëyë tˈijxtäˈäy tijaty nduˈunëm. Per tsojkëp nnayajtëˈëwëm: “¿Njantsy myëbëjkypyëts ko Dios naytyukjotmaytyuunëp mët ëjts? ¿Nˈijxypyëts wiˈixëts xypyudëkë mäjëtsë njukyˈäjtën?”. w15 15/10 1:1-3

Ko ngäjpxwäˈkxëm, ta nyajnigëxëˈkëm ko nmëdäjtëmë mëbëjkën. Pes nyaˈijxëmë nety ko nmëbëjkëm ko wingon yˈijnë ja kutëgoˈoyën ets ko “tim tsojk jyäˈtäˈäny” (Hab. 2:3). Pën nnijawëyäˈänëm wiˈix yajpääty ja nmëbëjkënˈäjtëm, tsojkëp nnayajtëˈëwëm: “¿Jëjpˈamëts nˈixy nnëjkxëdëts käjpxwäˈkxpë? ¿Nduumbyëtsë mëjääw parëtsë Diosë yˈAyuk ndukmëtmaytyaˈaky niˈamukë jäˈäy? ¿Nˈëxtaabyëtsë winmäˈäny parëts niˈigyë ngäjpxwäˈkxët?” (2 Kor. 13:5). Pën nduˈunëmë mëjääw parë ngäjpxwäˈkxëm, ta nyigëxëˈëgäˈäny ko nmëdäjtëm mëk ja mëbëjkën (2 Kor. 4:13). Ja tuk pëky wiˈix nyajnigëxëˈkëm ko nmëdäjtëmë mëbëjkën, jaa ko nmëmadakëm ja amay jotmay diˈib nwinguwäˈkëm mä jukyˈäjtën. Extëm ko yˈamääytyaˈagyë meeny sentääbë, ko nbëjk nˈijxëm, ko näˈäty nˈëxtëkëwäˈkëm, ko xëmë nmoˈon ndujkënë o ko nbatëmë wiinkpë jotmay, nˈokmëbëjkëm ko Jyobaa mëdë Jesus xypyudëkëyäˈänëm mä meerë “xytyëgoyˈäjtxëm” (Eb. 4:16). Pën nˈamdoˈowëmë Jyobaa naybyudëkë, ta nyaˈijxëm ko nmëbëjkëm. w15 15/10 2:12-14

Mbäät näˈä jäˈäy dyajkubokyë Biiblyë, per nipën nëjkx xykyapëjkxëm diˈib të nyajwëˈëmëm jodoty winmäˈänyoty, extëmë tekstë o mä nguyˈëˈëwëmë Jyobaa (Apos. 16:25). Jyobaa yëˈë xypyudëkëyäˈänëm mëdë myëjääw parë xytyukjamyajtsëm tijaty të nˈëxpëjkëm ets parë kyaj nmastutëm. Pääty oy ko ndukniwijtsëm parë ngäjpxäˈänëmë Biiblyë diˈib yajkäjpxp tuˈuk tuˈuk sëmään ets njuˈtëmë tiempë parë nbawinmäˈäyëm diˈib ngäjpxëm. Ets mbäädë net ndukniwijtsëm parë wiink xëëw ngäjpxëm tuk pëky majtsk pëky diˈib mä Matewʉ, Markʉs, Lukʉs o Fwank, ets nwinmäˈäyëm tijatyë Jesus tyuun ets wiˈix tyukniˈˈijxë (Rom. 10:17; Eb. 12:2; 1 Peed. 2:21). Parë mas oy nˈëxpëjkëm mbäät nyajtuˈunëmë ëxpëjkpajn extëmë liibrë El hombre más grande, diˈib nyimaytyakypy tijatyë Jesus tyuun ko jyukyˈajty yä naxwiiny (Fwank 14:6). w15 15/10 4:11, 12

Tëëyëp, kyaj ijty tuˈugë wintsën ttukmëtmaytyaˈaky ja tyuumbë myosë wiˈix nyayjawëty ets ti wyinmaapy. Perë Jesus kyaj duˈun jyaˈayˈajty mëdë yˈapostëlëty, kyaj tˈijxy extëmë tyuumbë myosë, duˈun tˈijxy extëmë myëtnaymyaayëbëty. Mëk ttsejky ja yˈapostëlëty, ets ja dyajnigëxëˈky ko tjuˈtyë tiempë ets ttukmëtmaytyaky ti wyinmaapy ets wiˈix nyayjawëty (Mar. 6:30-32). Duˈun tpudëjkë ja yˈapostëlëty parë mëët oy nyaymyayëdët ets yajpäättët listë mä ja tuunk diˈibë nety ok tyunandëp. Jesus nyijäˈäwëbë nety ko jantsy jotkujk nyayjawëyäˈänëdë ja yˈëxpëjkpëty pën tyukxondaktëbë Jyobaa tyuunk ets pën jamë xyëëw tiempë dyajtundë. Pääty tˈanmääy parë jamë wyinmäˈäny tpëjtäˈäktët ets tyukwandak ko pyudëkëyandëp parë ttundëdë tyäˈädë tuunk (Mat. 28:19, 20). w15 15/11 2:3, 5

Tsojkën yëˈë diˈib niˈigyë wäˈkpëtsëëmp mä Jyobaa jyaˈayˈäjtën (1 Fwank 4:16). Jesus yëˈë tim jawyiinë Tyeety yajkojë mä kyajnëm tijaty kyojy, ets kanäk miyonk jëmëjt kujk yˈity mëdë Tyeety. Pääty nanduˈun jyaˈayˈaty extëmë Tyeety, jantsy tsojkp (Kol. 1:15). Jesus xëmë dyaˈixyëtyë tsojkën, nuˈun kujk jyukyˈaty jam tsäjpotm ets ko jyukyˈajty yä Naxwiiny. Pääty nˈijtëm seguurë ko Jyobaa mëdë Jesus xëmë xyˈanaˈamäˈänëm mëdë tsojkën. Tëgok, ojtsë Jesus yajtëyëty tuˈugë yetyëjk diˈibë anaˈamën mas jëjpˈam. Ta tˈatsooy: “Mtsokëp ja mWintsën Dios mët winë mjot, mët winë mˈanmëjäˈän [o mjukyˈäjtën] es mët winë mjot mwinmäˈäny. Tyäˈädë dëˈën ja jawyiimbë anaˈamën diˈibë niˈigyë myëjjëty. Ja myëmajtskpë nandëˈën extëmë tyäˈädë: Mtsokëp ja mmëdëjkpäˈä extëm mij këˈëm mnaytsyekyëty” (Mat. 22:37-39). Jantsy jëjpˈam ets ntsojkëm niˈamukë jäˈäy. Jesus jyënany ko jëjpˈam ets ntsojkëmë Jyobaa etsë nmëdëjkpäˈäˈäjtëm. w15 15/11 4:1-3

Jyobaa kyaj ojts xëmë tmëgajpxyë naxwinyëdë jäˈäy mä ayuk ebreo. Extëm ja tiempë mä ja israelitë yˈawäˈätspëtsëëmdë Babilonia, nääk yëˈë nety yˈayukˈäjttëbë arameo. Pääty, waˈanë Jyobaa mä tyäˈädë ayuk ttukujäˈäyë Daniel, Jeremías etsë Esdras tuk pëky majtsk pëky diˈib miimp mä Biiblyë. Ko tiempë nyajxy, ta Alejandro Magno, tuˈugë rey diˈib Grecia tjaˈabëjky kanäägë paˈis. Pääty mä kanäägë it lugäär ak yëˈë jäˈäy ojts tkäjpxnëdë grieegë. Ets nimay ja israelitëty nan ojts tjäjnëdë tyäˈädë ayuk. Pääty axtë ojts tkäjpxnaxtë mä ayuk grieegë ja Diosë jyaaybyajtën diˈibë nety të yajjäˈäy mä ayuk ebreo. Ja Escrituras Hebreas diˈib kyäjpxnäjxtë mä ayuk grieegë, ja txëˈaty Septuaginta. Yëˈë tim jawyiinë Biiblyë diˈib yajkäjpxnäjx, ets diˈib mëj ijtp. Ëxpëkyjyaˈay jyënäˈändë ko ja 72 jäˈäy tkäjpxnäjxtë. Nääk duˈun ojts tkäjpxnaxtë extëm tuˈuk tuˈuk ja ayuk myiny. Per oy duˈun yajkäjpxnäjxy, ja israelitëty duˈun tˈijxtë ja Septuaginta extëmë Diosë yˈAyuk. w15 15/12 1:4-6

Santiago tnimaytyaky: “Yëˈë yaˈan yëˈë dëˈën extëmë tadë jënˈyaˈanguˈunk”. Ko yajmaytyaˈagyë “yaˈan”, yëˈë yˈandijpy ko nmëdäjtëm ja madakën parë mbäät ngäjpx nmaytyakëm. Ets duˈun extëmë jëën mbäät mëjwiin kajaa yˈayoˈonbëjtaˈaky, nanduˈunë ääw ayuk mbäät mëjwiin kajaa ndukˈyajtsayujtëmë wiinkpë. ¿Per yëˈë tyäˈädë yˈandijpy ko kyaj net mbäät nekykyäjpx nekymyaytyakëm? Kyaj, pes duˈun extëmë jëën duˈunyëm nyajtuˈunëm, oy njanijäˈäwëm ko mbäät yˈayoˈonbëjtaˈaky. Jeˈeyë ko nˈijxëm wiˈix yajxon nyajtuˈunëm. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät mëdë kaaky tojkx nyaˈoˈoyëm, xykyujäj xykyudëˈkxëm ets nxäˈämëm. Biiblyë nanduˈun jyënaˈany ko ääw ayuk mbäät mëjwiin kajaa ndukˈyajtsayujtëmë nmëguˈukˈäjtëm o ndukpudëjkëm (Prov. 18:21). Pääty, tsojkëp yajxon nyajtuˈunëm ja ääw ayuk. Mbäät nyajtuˈunëm parë nyajmëjpëtsëˈëmëmë Jyobaa ets parë nbudëjkëmë wiinkpë (Sal. 19:14). Jyobaa të xymyoˈoyëmë madakën parë nigäjpxëm ti nwinmäˈäyëm ets ti njäˈäwëm, axtë jäˈäy diˈib uum. Tyäˈädë madakën mbäät nyajtuˈunëm parë nmëjämoˈoyëmë wiinkpë (Sant. 3:9, 10). w15 15/12 3:1-3

Waanë Lucas tpudëjkë Pablo ets ja wiinkpë Dios mëduumbëty ko pyäˈämbajttë mä nety kyäjpxwäˈkxtë (Gal. 4:13). Pes extëmë Jesus jyënany, ko pënaty pëjkëdëp yajtëgoyˈäjttëp tuˈugë doktoor (Luk. 5:31). Lucas nyiˈëxpëjkë doktoorˈäjtk, kyaj nanëgoobë kyutsooyˈajty. Pääty ko tjääyë liibrë diˈib xyëˈäjtypy Lukʉs etsë Apostʉlʉty, yajtuunë ääw ayuk diˈib yajtuundëbë doktoortëjk ets tkujäˈäyë tuˈuk majtsk mä wiˈixë Jesus dyaˈˈagëdakyë jäˈäy. ¿Mä Lucas tniˈëxpëjkë tsooy? Biiblyë kyaj tnigajpxy. Per waˈan ojts tniˈëxpëkë jam Laodicea, diˈib myëwingonˈäjtypyë Colosa. Ets mbäät duˈun njënäˈänëm, pes ko Pablo ttuknigejxyë nyeky ja Dios mëduumbëty diˈib Colosa, tkujäˈäyë ko Lucas kyejxypyë netyë käjpxpoˈkxën parë ja myëguˈuktëjk diˈib yˈixyˈäjttëp. w15 15/12 4:11, 12

Jyobaa mëjwiin kajaa xytsyojkëm, pääty tkejxyë yˈUˈunk yä Naxwiiny parë ojts xykyuˈoˈkëm (Fwank 3:16; 1 Fwank 4:9, 10). Mëjwiin kajaa tsyobäätyë tyäˈädë regalë diˈibë Dios të xymyoˈoyëm. Päätyë apostëlë Pablo jyënany ko “kaˈap yajpaaty ja aaw ayuk wiˈix yajnimëtyaˈakëtyën”. Pablo nyijäˈäwëbë nety ko tukëˈëyë tijatyë Dios të twandaˈaky mbäät yˈadëy mët ko Jesus ojts xykyuˈoˈkëm (2 Kor. 1:20). Ko jyënaˈany: “Kaˈap yajpaaty ja aaw ayuk wiˈix yajnimëtyaˈakëtyën”, yëˈë yˈandijpy ko Jesus nyayäjkë extëmë wintsëˈkën ets wixatyë Dios dyaˈixyëty ko xytsyojkëm ets tukëˈëyë ja oyˈäjtën diˈib xymyoˈoyëm. Kyaj yajpäätyë ääw ayuk parë nimaytyakëm wiˈix yˈoyëtyë tyäˈädë regalë diˈibë Dios të xymyoˈoyëm. ¿Wiˈixxyëp mbäät njäˈäwëm? ¿Ets tixyëp mbäät nduˈunëm? Niˈigyëxyëp ntsojkëm ja nmëguˈukˈäjtëm, nˈoyjyaˈaytyakëm mëët ets nbokymyaˈkxëmë net pënaty axëëk të xytyuˈunëm. Pes niˈigyë myëjwiin kyajaajëty diˈibë Dios të xynyamoˈoyëm ko ja yˈuˈunk ojts xykyuˈoˈkëm (1 Peed. 3:18). w16.01 2:1, 2, 4, 5

Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib nëjkxäämp tsäjpotm, waˈan nyayajtëyëty tiko yëˈë Jyobaa të wyinˈixyëty ets kyaj wiinkpë të twinˈixy. Ets nan waˈan nyayajtëyëty pën mbäät tmëmadaˈaky ja tuunk diˈib nyikëjxmˈataampy. Per ijtp seguurë ko të Jyobaa wyinˈixyëty parë jyukyˈatët tsäjpotm. Pääty agujk jotkujk nyayjawëty ets tmëjjawë. Pënaty nëjkxandëp tsäjpotm duˈun nyayjawëdë extëmë Pedro ko jyënany: “Nˈokˈawdäjtëm ja Dios, Nintsënˈäjtëm Jesukristë Tyeety, diˈibë të xytsyojkëm es xypyaˈˈayoˈom es xyajmiˈin xyajjäjtëm jemy es xytyukˈawijxëm ja jikyˈäjtën diˈibë winë xëë winë tiempë, jaˈa ko ja Nintsënˈäjtëm Jesukristë jyikypyejky jatëgok. Pääty ëtsäjtëm nˈawijx njëjpˈijxëm ko Dios xymyoˈoyäˈänëm ja kumäˈäny diˈibë pëjkeˈeky yaˈijtypy tsäjpotm, diˈibë kyaj mbäät kyutëgoy, ni mbäät kyaˈˈaxëëgë es ni mbäät kyaniˈxy extëmë pëjy o ääy ujtsën” (1 Peed. 1:3, 4). Ko tkäjpxtë tyäˈädë tekstë pënaty nëjkxandëp tsäjpotm, ijttëp seguurë ko yëˈë Jyobaa mëgäjpxëdëp. w16.01 3:11, 12