Febreerë

Jyobaa yëˈë wyinmäˈänymyooyë Santiago parë duˈun tkujayët: “Waˈan ja madakën dyajkaˈpxy ja tyuunk, parë miitsëty myajpäättët amuum ets myajpatäˈäytyët oy mëk, nimää mgamäˈätˈattët” (Sant. 1:4, TNM). Santiago jyënany ko ja madakën yajkaˈpxypy “ja tyuunk” mä ëtsäjtëm. ¿Ti tuunk yˈandijpy? Ko nmadakëm, yëˈë xypyudëjkëm parë mas oy njäˈäyˈäjtëm extëmë Dios mëduumbë. Per ¿wiˈix tyuny? Ko nyajnäjxëm tuˈugë jotmay, mbäät nbëjkëmë kuentë ko tsojkëp niˈigyë nyaˈijxëmë maˈkxtujkën, tsojkën o ngukäjpxëm tijaty. Ets ko nmëmadakëm ja jotmay, ta niˈigyë nyajnigëxëˈkëmë tyäˈädë oybyë jäˈäyˈäjtën ets niˈigyë nnayaˈoˈoyëm extëmë Dios mëduumbë. Duˈun nasˈijxëm ets ja madakën dyajkäˈpxët ja tyuunk. Ko nmëmadakëm tuˈugë jotmay, yëˈë xypyudëjkëm parë mas oy njäˈäyˈäjtëm extëmë Dios mëduumbë, ets kyaj ngutëjäˈänëmë Diosë yˈanaˈamën parë nˈawäˈätspëtsëˈëmëm mä ja jotmay. Extëm nˈokpëjtakëm, ¿ti mbäät nduˈunëm ko myinyë axëkˈäjtën mä jot winmäˈäny, extëm mä jäˈäy yˈit tsyëënëdë? Parë kyaj xymyëmadakëm, jëjpˈam nˈamdoˈowëmë Jyobaa nyaybyudëkë parë njëjpkudijëm. Ets ¿ti mbäät nduˈunëm ko mä familyë tam niduˈuk diˈib xytyukmëtsipˈäjtëm ko nmëduˈunëmë Jyobaa? Kyaj mbäät nˈëxtëkëwäˈkëm, nˈokmëduˈunˈadëtsëm. Nˈokˈyaˈijtëm winmäˈänyoty ko pën ntsojkëm etsë Jyobaa xykyupëjkëm, jëjpˈam ets nmëmadakëm ja ayoˈon jotmay (Rom. 5:3-5; Sant. 1:12). w16.04 2:15, 16

Nnijäˈäwëm ko jäˈäy tyukmëj tyukpatëdëp ja paˈis mä tsyoondë, ja nyaxy kyäjpn, ja jyaˈay ets ja kyostumbrëty. Perë Jyobaa nituˈugë paˈis tkayajnaxy mëj, tuknaxë jäˈäy tˈixy. Të dyajkojˈyë naxwinyëdë jäˈäy ijx kaˈijxën, ets ëtsäjtëm mbäät ndukxondakëm ko nˈijxëm wiˈix yˈixëty ja kyojy pyëjtaˈaky. Jyobaa kyaj wiˈix tˈixy extëm nmëdäjtëm ja kostumbrë, nan kyaj ttsoky naymyëjpëjtakëm mä wiinkpë nmëguˈukˈäjtëm (Rom. 10:12). Ninäˈä mbäät ngatukmëj ngatukpatëmë nbaˈisˈäjtëm o nwinmäˈäyëm ko yëˈë diˈib mas oy. Pën nwinmäˈäyëm duˈun, mbäät pojënë tijaty nduktëjk ndukwäˈkëm. Duˈun jyäjttë pënaty tim jawyiin ojts tpanëjkxtë Jesus, nääk ojts tˈëxtijtë ja myëguˈuktëjk diˈib wiinktsoo tsoˈondëp (Apos. 6:1). ¿Wiˈix mbäät nnijäˈäwëm ko tap mä jot korasoon nyaxkëdaˈaky ja mëjˈäjt këjxmˈat? Nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Tits nduumpy ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tsoˈomp wiink paˈis xyˈanëëmëts wiˈix tijaty yajtunäˈäny? ¿Njëjpkudijëbëts mët kots nwinmay ko mäts ntsoony mas oy tijaty yajtuny?”. Pën winmäˈäyëm duˈun, nˈokjamyajtsëm extëm jyënaˈanyë tekstë diˈib tyam. w16.04 4:12, 13

Jesus yëˈë nyimaytyak “ja oybyë ayuk diˈibë nyigajxypy ja Diosë kyutujkën”, ets nan yëˈë mbäät tnimaytyäˈäktë ja yˈëxpëjkpëty (Mat. 28:19). ¿Diˈibë relijyonk käjpxwäˈkxtëp abëtsemy nyaxwinyëdë? Yëˈëyë Jyobaa tyestiigëty. Tuˈugë jäˈäy diˈib tuun misioneerë ets teety, tˈanmääy tuˈugë Testiigë ko të nety tsyëënë mä kanäägë paˈis, ets mä tuˈuk tuˈuk ja paˈis të dyajtëyë Jyobaa tyestiigëty ti kyäjpxwäˈkxtëp. Tyäˈädë jäˈäy jyënany: “Mëk tsuujëty ja Testiigëty, pes ak duˈunëts xyˈatsoowdë: Yëˈëts ngäjpxwäˈkxtëp ja oybyë ayuk diˈibë nyigajpxypy ja Diosë Kyutujkën”. Extëmë tyäˈädë yetyëjk jyënany, yëˈë xytyukˈijxëm ko tyäˈädë Testiigëty kyaj tsyuuˈat lyokëˈattë, tuˈugyë nety nyayaˈitëdë ets ko yëˈë jyantsy pyanëjkxtëbë Jesus (1 Kor. 1:10). Pes yëˈë nety kyäjpxkopkˈäjttëbë Diosë yˈAnaˈam Kyutujkën, extëm ttunyë rebistë Diˈib Xytyukˈawäˈänëm. Yëˈë nyigajpxypyë Jyobaa yˈAnaˈamën. Ja pyëtsëmy 254 ayuk, ets tëgok tëgok pyëtsëmy, ja kyojy naa 59 miyongën. Ets yëˈë diˈib mas wäˈkxp abëtsemy nyaxwinyëdë. w16.05 2:6

Nˈokpëjtakëm ko prekursoor regulaar mjatunäˈäny, ta ogäˈän adëyë xyyajnëjkxy ja mjukyˈäjtën, per kyaj mˈity seguurë pën mjotkujkˈatëp ko nëgoo tijaty xykyamëdatët o ko waanë xymyëdatët ja meeny sentääbë. Etsë Biiblyë nan kyaj jyënaˈany ko parë nmëduˈunëmë Jyobaa tsojkëp nduˈunëm prekursoor, pes mbäät nmëduˈunëm oy jeˈeyë nyajpatëm publikadoor. Perë Jesus jyënany ko Jyobaa kyunuˈkxypy pënaty nayojxëdëp mä tyuunk (Luk. 18:29, 30). Etsë Biiblyë nanduˈun jyënaˈany ko Jyobaa tsyojkypy ets nmëjkumäˈäyëm nuˈun nmadakëm ets nmëduˈunëm agujk jotkujk (Sal. 119:108). Ko nˈijxëm wiˈix jyënaˈanyë tyäˈädë tekstë ets ko nmënuˈkxtakëmë Jyobaa, ¿këdii mbäät nnijäˈäwëm wiˈixë Jyobaa wyinmay parë nduˈunëm prekursoor regulaar? Ko nbawinmäˈäyëmë tyäˈädë tekstë, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nwinˈijxëm diˈib oy, ets diˈib mbäädë Jyobaa tkunuˈkxy. w16.05 3:13

Dios mëduumbë diˈib mëjjäˈäy mëˈˈënäˈk kyaj yˈoyëty wyinmayët ko kyaj mbäät pyudëkëty ja ëxpëjkpajn diˈib pëtsëëmp parë ënäˈktëjk. Pes nan wyinguwäˈkëdëbë duˈumbë jotmay diˈib yajmaytyakp mä kanäägë artikulo. Extëm nˈokpëjtakëm, jëjpˈam ets niˈamukë nitsiptuˈunëm tijaty nmëbëjkëm, njäjtëm nnayjëjwijtsëmbijtëm, njëjpkudijëm tijatyë jäˈäy xytyuktunäˈänëm, nnaygyuentˈäjtëm mëdë axëëkpë mëtnaymyaayëbë ets kyaj ndukxondakëm diˈib axëëk. Tukëˈëyë ëxpëjkpajn diˈib pëtsëëmp parë ënäˈktëjk, nan yëˈë tyukwäˈkpejtypyë Biiblyë. Pääty niˈamukëxyëp mbäät nnaytyukpudëjkëm. Kyaj mët ko të yajjäˈäy parë ënäˈktëjk, nwinmäˈäyëm ko kyaj xytyuˈunxëm. Ja tuk pëky wiˈixë ënäˈktëjk pyudëkëdë ëxpëjkpajn diˈib pëtsëëmp parë yëˈëjëty, yëˈë ko pudëjkëdëp parë oy yˈittët mëdë Jyobaa. Per nan mbäät niˈamukë nnaytyukpudëjkëm (Ecl. 12:13). w16.05 5:15, 16

“Jyobaa diˈib nDiosˈäjtëm yëˈëyë tuˈugë Jyobaa”. ¡Mëjwiin kajaa nyikejˈyë tyäˈädë ääw ayuk! Ja israelitëty jotmëkmooyëdë parë twinguwäˈkëdë ja amay jotmay diˈib pyattë ko tjaˈabëjktë ja Nax diˈib Yajtukwandaktë. Ëtsäjtëm nan xyjotmëkmoˈoyëmë tyäˈädë ääw ayuk parë nduknäjxëm ja mëk ayoˈon diˈib miimp ets parë nëjkx nˈijtëm tuˈugyë ets agujk jotkujk mä ja jembyë jukyˈäjtën. ¿Njaygyujkëm ko “Jyobaa diˈib nDiosˈäjtëm yëˈëyë tuˈugë Jyobaa”? Pën njaygyujkëm, ta yëˈëyë naytyuˈuk nˈawdäjtëm ets ntsojkëm. Nˈoktsojkëm xëmë Jyobaa ets nˈokmëduˈunëm mët tukëˈëyë jot korasoon, jot mëjääw etsë jot winmäˈäny. Nˈoktuˈunëmë mëjääw parë tuˈugyë nnayaˈijtëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm ets agujk jotkujk. Pën nduˈunëm duˈun, ta nëjkxë Jesus xyyajnäjxëm extëmë borreegë ets xyˈanmäˈäyëm: “Mindë miitsëty diˈibëts ja nDeety të kyunuˈxëdë. Axäjëdë ja oyˈäjtën mä ngutujkënëts diˈibë Dios [të] mduknibëjtäägëty axtë mä oj dyajkojy ja naxwinyëdë” (Mat. 25:34). w16.06 3:2, 20

Pën mëj këjxm nnayjäˈäwëm, mbäät kyaj ngupëjkëm diˈib kyaj oy të nduˈunëm. Pën duˈun nˈadëtsëm, ta kyaj nëjkx nekyˈijtëm extëmë moˈonts diˈib yuunk. ¿Të näˈä axëëk xyyajnayjäˈäwëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm o ko ojts jyënakyë tuunk? ¿Ti ojts nduˈunëm? ¿Ojts xytyuktëjkëmë mëjˈat këjxmˈat? O ¿ojts njaygyujkëm ko diˈib mas jëjpˈam yëˈë nnayaˈoˈoyëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm ets nmëmëdoˈowëmë Jyobaa? (Sal. 119:165; Éfes. 4:32). Nan mbäät tsip ngupëjkëmë Diosë kyäjpxwijën pën nduunkˈäjtëm ayuˈutsyë poky kaytyey. Ets mbäät wanaty wanaty kyaj wiˈix nekynyayjäˈäwëm (Ecl. 8:11). Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë nety xëmë yˈijxypyë pornografía, jyënany: “Ojtsëts jeˈeyë nˈëbat ngäjpxpatnë ja mëjjäˈäytyëjk”. Ko duˈun xëmë tˈijxyë pornografía, ta kyaj oy nyekyˈijty mëdë Jyobaa. Ets ko ojts näägë nmëguˈukˈäjtëm yajkäˈäjëdë, ta tkupëjky parë ja mëjjäˈäytyëjk pyudëkëdët. Niˈamukë pokyjyaˈay nyajpatëm ets tëgoˈoyëm, per pën jeˈeyë nˈëbat ngäjpxpatëm pënaty xymyoˈoyëm ja käjpxwijën o jeˈeyë naynyikäjpxtutëm, mbäät jyuuny ja jot korasoon. Diˈib mbäät nduˈunëm, yëˈë ko nˈanmäˈäyëmë Dios waˈan xypyokymyaˈkxëm ets xypyudëjkëm. w16.06 2:5, 6

Jesus pyudëkëyaambyë nety ja yˈëxpëjkpëty parë kyaj tijaty tmëmay tmëdäjtët. Nyijäˈäwëbë nety ko pën mëk tmëmay tmëdäjtë tijaty yajtëgoyˈäjttëp, mbäädë nety tyukjäˈäytyëgoyëdë diˈib mas jëjpˈam. Ets kom naytyukjotmaytyuunë ja yˈëxpëjkpëty, pääty taxkˈok tˈanmääy wiˈix kyujotmayëty ko nëgoo tijaty tmëmay tmëdäjtët mä ja käjpxwijë diˈib yäjk mä tuˈugë kopk (Mat. 6:27, 28, 31, 34). Jesus nyijäˈäwëbë nety ti jäˈäy yajtëgoyˈäjttëp, ets ko ja yˈëxpëjkpëty tsip nimëjääw dyajnaxäˈändë ja xyëëw jyukyˈäjtën mä ja tiempë jyëjpkëxanë (2 Tim. 3:1). Tyam, kyaj mayë jäˈäy tpäättë tyuunk, ets niˈigyë tijaty tsyobety. Mä kanäägë lugäär mayë jäˈäy jantsy ayoowdëp ets yaˈˈamääytyaktëbë kyaˈay yˈukën, o näˈäty kyaj nitii. Perë Jesus nyijäˈäwë ti diˈib jëjpˈam, ko jyënany: “Mjikyˈäjtën es yëˈë mniniˈx diˈibë Dios të mdukmayˈatyëty, yëˈë dëˈën niˈigyë oy këdiinëm ja mjeˈxy mbeky esë mwit mnijam”. w16.07 1:8, 9

Kyaj xyjapat xyjanitëjkëm ets duˈunë Jyobaa yˈoyjyaˈaytyäˈägët, mët ko kyaj nmëmadakëm nguytyuˈundäˈäyëm diˈib yëˈë xytyukˈanaˈamëm. Diˈibë xyjanitëjkëm, yëˈë oˈkën. Rey Salomón jyënany: “Yä naxwiiny kyaj pënë wäˈäts jäˈäy diˈib xëmë tyunëp diˈib oy ets diˈib kyaj pyokytyunët” (Ecl. 7:20). Ok, ta apostëlë Pablo jyënany “ko nidëgekyë të pyekytyundë es dëˈën të tmëjagamgaˈaktë ja Dios” ets ko ja poky yëˈë diˈib “yajkypy ja mëjuˈuny, esë tadë mëjuˈuny yëˈë dëˈën ja oˈkën” (Rom. 3:23; 6:23a). Jyobaa mëk ttsoky niˈamukë naxwinyëdë jäˈäy, pääty tkejxyë tyuˈukˈUˈunk parë ojts xykyuˈoˈkëm. Duˈunën të dyaˈixyëty ja mas mëjwiin kajaabë pyaˈˈayoˈowën diˈib kyaj xyjanitëjkëm (Fwank 3:16). Pablo jyënany ko Jesus tam tyam tmëdaty “ja mëjˈäjtën esë wintsëˈkën, es dëˈën ja Dios myayˈäjtëngyëjxm [ja] Jesus dyajnax dyajkëxët ja atsuˈux oˈkën es nidëgekyë jäˈäy ttukˈoyˈattët” (Eb. 2:9). Päätyë Dios tnayaky ja “jikyˈäjtënë winë xëë winë tiempë mët jaˈagyëjxmë Nintsënˈäjtëm Jesukristë” (Rom. 6:23b). w16.07 3:3, 4

Kyaj wyiˈixëty ko jäˈäy pyeky. Per ¿wiˈix tsyondaky ets tiko yajtuknibëjtakë? Ko nnijäˈäwëm, ta kyaj axëëk nwinmäˈäyëm mä pëjk ukën ets wiˈix yajtukˈoyˈaty. Ko Dios ojts dyajkojˈyë Adán, ta tˈanmääy parë txëëwmooytyaˈayët ja jëyujk animal. Adán ta tˈijxy ko ja jëyujk animal ak mëdë jyamyëët, per yëˈë kyaj pënë pyudëjkëbë “diˈib mëët kyäˈpxët”. Ta Dios yajmanäjxë ets ojts jyuˈtxëty tuˈugë kyatsypyäjk, diˈib mëët ojts dyajkojy tuˈugë toxytyëjk, ets ta net tmooy ja Adán parë tkudëjkˈatët. (Gén. 2:20-24). Tyäˈädë xytyukˈijxëm ko pëjk ukën yëˈë Diosë kyumäˈäyën. Ko nyajxy kanäk jëmëjt, Jesus nyikäjpxëmbijt extëmë Jyobaa jyënany jam Edén: “Ja yetyëjk myastuˈudëp ja tyääk tyeety es nyaybyuwäˈägëdët mëdë nyëdoˈoxy, es dëˈën nimajtsk yˈittët tiˈigyë” (Mat. 19:4, 5). Jyobaa yëˈë yajtuun ja kyatsypyäjkë Adán parë ojts dyajkojˈyë Eva, pääty seguurë ko nimajtsk tjaygyujkëdë ko Jyobaa tsyojkypy ets xëmë yˈittët tuˈugyë. Jyobaa ninäˈä kyawinmääy etsë kasäädë jäˈäy yaˈˈajääywyäˈkxtët o tmëdattët majtsk tëgëëgë jyamyëët. w16.08 1:1, 2

Jesus kyaj xëmë ojts kyäjpxwaˈkxy mä yajpääty mayë jäˈäy, nan myëtmaytyakë jäˈäy naytyuˈugaty. Ets xëmë yˈijty ajiiky amëguˈuk. Extëm nˈokpëjtakëm, ojts tmëtmaytyaˈaky tuˈugë toxytyëjk diˈibë nety të nyijkxy nëgoombë mä tuˈugë nëdäjny diˈib käjpnbëˈääy wëˈëmp jam Sicar (Fwank 4:5-30). Ets jatëgok ojts tmëtmaytyaˈagyë Mateo Leví, diˈibë nety yajkugëbajtp. Jesus ta tˈanmääy ko tˈëxpëjkpëˈatäˈäny ets yëˈë ta tkupëjky. Ok, ta Mateo tniwinmäˈäyë ja käˈäy ukën mä tyëjk ets twooyë Jesus mët mayë jäˈäy, ets jam, ta Jesus tmëtmaytyaky ja mayjyaˈay (Mat. 9:9; Luk. 5:27-39). Tuˈugë yetyëjk diˈib xyëwˈäjt Natanael, tëgatsyë nety wyinmay mä ja Nazaret jäˈäyëty, mä Jesus kyugäjpnëty. Per oy dyuˈunëty, Jesus kyaj wiˈix yˈanmääyë, niˈigyë yˈijty ajiiky amëguˈuk. Päätyë Natanael kyaj duˈun nyekywyinmääy extëmë nety wyinmay mä Jesus, axtë nyijawëyan niˈigyë tijaty tukniˈˈijxëp (Fwank 1:46-51). Pääty pën ijtëm ajiiky amëguˈuk ets oyjyaˈay, mbäät ja jäˈäy niˈigyë tmëdoowˈity wiˈix nˈanmäˈäyëm. Nˈoktukniˈˈijxëm ja diˈib jemy parë yˈitët ajiiky amëguˈuk ets oyjyaˈay, duˈuntsoo niˈigyë ttukxondäˈägët mä kyäjpxwaˈkxy. w16.08 4:7-9

Näägë kasäädë jäˈäy naymyastutëdëp o yaˈˈajääywyäˈkxtëp ko mbäät tkayaˈoyëdë ja yˈamay jyotmay diˈib mëjwiin kajaa. Mbäät wyinmaytyë ko oytyim naymyastuˈudëdët mët ko tmëdattë mëjwiin kajaa jotmay. Per ko Jesus yajtëëwë ja fariseety pën mbäädë jäˈäy nyaymyastuˈudëdë, ta yˈatsooy: “Dios jyënany: Pääty ja yetyëjk myastuˈudëp ja tyääk tyeety es nyaybyuwäˈägëdët mëdë nyëdoˈoxy, es dëˈën nimajtsk yˈittët tiˈigyë. [...] Pääty ja yetyëjk kyaj tmastuˈudët ja nyëdoˈoxy, mët ko ja Dios të yajnaymyikyëty” (Mat. 19:3-6; Gén. 2:24). Tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko Jyobaa kyaj ttsoky etsë kasäädë jäˈäy nyaywyäˈkxëdët (1 Kor. 7:39). Niˈamukë mbäät njamyajtsëm ko Jyobaa xykyuentëwitsäˈänëm tijaty të nduˈunëm. Ko duˈun njamyajtsëm, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë tsojk nyaˈoˈoyëm ja jotmay mä kyajnëm myëjwindaˈaky. w16.08 2:10, 11

¿Tiko mbäät xëmë nnayjëjpˈijxëm? Yëˈko nmëtsipˈäjtëm mbäät oynyäˈäjëty xynyibëdëˈkëm mä kyaj ndimˈawijx ndimjëjpˈijxëm o mä nyajpatëm amääy amutsk. Tyäˈädë yëˈë yˈandijpy ko pën tsiptuunˈadëtsëm mët ja axëëkpë, mbäät nmëmadakëm. Per pën nnaygyumanäjxëm ets kyaj nˈoktsiptuˈunënë, mbäät xymyëmadakëmë Satanás, jyaˈay ets tijaty këˈëm xyyajtëgoyäˈänëm. Pääty, ninäˈä mbäät ngawinmäˈäyëm ko tëdën ngamadakëm, kyaj mbäät nˈëxtëkëwäˈkëm ets ni nganaxkudëˈëyëm ja këˈë (1 Peed. 5:9). Pën madäˈägäˈänëm mä tyäˈädë tsip, jëjpˈam njamyajtsëm ko pääty ntsiptuˈunëm mët ko ntsojkëm etsë Dios xykyupëjkëm ets xykyunuˈkxëm. Ebreeʉsʉty 11:6 jyënaˈany: “Pën myëwingeempy ja Dios, koonëm tmëbëkët ko jyaaty ja Dios es ko kyuniˈxypy diˈibaty yˈëxtääytyëp”. Extëm nˈijxëm, pën ntsojkëm etsë Jyobaa xykyunuˈkxëm, jëjpˈam ets mëk nduˈunëm ja mëjääw (Apos. 15:17). w16.09 2:4, 5

Biiblyë mbäät xytyuˈumoˈoyëm parë nduˈunëm diˈibë Dios yajmëjpëtsëmëdëp. Wiˈixëm niduˈuk niduˈuk nmëdäjtëmë tsojkën mä wit xox, mbäät kyaj tyuˈugyë extëm ja nmëguˈukˈäjtëm nyaywyit nyayxyoxëdë. Per ja nwitˈäjtëm xëmë mbäät nyaˈijtëm wäˈäts, oy tsuj ets adëyë, nˈijxëm näˈä nbëjtakëm ets diˈib kyaj tëgatsyë jäˈäy tˈixët mä ntsënäˈäyëm. Tsiptakp nbatëmë wit diˈib tsuj yajxon ets adëyë. Mä wittoˈkpë ak yëˈë jamë wit diˈib jembyëtsëëmp. Pääty myënëjkxypy jekyë tiempë parë nbatëmë ëxmuk, nijan etsë bestiidë diˈib oy tsuj këxëˈëgëp o parë nbatëmë ëxmots etsë sakë diˈib kyaj myëk xuˈutsëty. Per nˈokjamyajtsëm ko oy nimëjääw nbatëm ja wit, yëˈë nmëguˈukˈäjtëm myëjjawëyandëp ko nduˈunëmë mëjääw parë nnayxyojxëm tsuj yajxon ets adëyë. Ets diˈib mas jotkujk xyyajnayjawëyäˈänëm, yëˈë ko nyajmëjpëtsëˈëmëmë nDeetyˈäjtëmë tsäjpotmëdë, oyë nety tsip nimëjääw të nbatëm ja wit parë oy nnaywyit nnayxyojxëm. w16.09 3:15, 16

Yëˈë ënäˈkuˈunk nëgoo tijaty tˈokpawinmääynyëdë. Pääty miitsëty tääk teety, tsojkëp xyyajtundëdë ijxpajtën ko mëdë mˈuˈunk mˈënäˈk mˈëxpëktët. Mbäät xyyajtunyë ijxpajtën parë xytyukniˈˈixët ja mˈuˈunk mˈënäˈk ko diˈibë Biiblyë myaytyakypy ak tëyˈäjtën. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät xytyukwingugäjpxëdë extëm jyënaˈanyë tekstë diˈib tyam. Per këdii xyˈanmääygyojy ja mˈuˈunk mˈënäˈk ko yëˈë Jyobaa diˈib ojts ttuknijawë Job. Pudëkë ets dyajtunët ja jyot wyinmäˈäny parë tpawinmayët. Mbäät xyˈanëëmë ko ja tiempë mä Job jyukyˈajty, waˈanë jäˈäy kyaj tmëbëjktë ko Naxwinyëdë duˈunyë tyëëynyë. Pes tijaty yˈijxtë extëmë pelotë o tsää tam mä muum kyëxmadaˈaky. Ets mä tadë tiempë, nan kyaj nety mbäät pën dyajtëyˈäjtëndëkë ko Naxwinyëdë duˈunyë tyëëynyë, mët ko kyaj nety jyaˈˈatyë telescopio ets ni pujxn diˈibë jäˈäy yajjëdijttëp tsäjpotm. Tyäˈädë yëˈë xytyukniˈˈijxëm ko oyë Biiblyë atsux tëëyëp yajjääynyë, xëmë tëyˈäjtën myaytyaˈaky mët ko yëˈë Jyobaa yajjääyë (Neh. 9:6). w16.09 5:9, 12

Pën nmëbëjkëmë Jyobaa etsë Jesus, ta kyaj yëˈëyë ndukjotkujkˈäjtëm ko të nnijäˈäwëm tijaty të ttundë ets tijaty xytyukmëdunäˈänëm. Nan tsojkëbë duˈun njukyˈäjtëm extëm yëˈë ttsoktë ets nbudëjkëmë jäˈäy parë nanduˈun yˈixyˈatëdët. Pën jukyˈatäˈänëm winë xëëw mä ja jembyë jukyˈäjtën, tsojkëp nmëdäjtëmë mëbëjkën ets mëk nyaˈijtëm. Pesë mëbëjkën duˈun extëm tuˈugë ujts, tsojkëp xëmë nyajxoˈkëm parë oy yonët ets yˈitët tsuxk. Pën kyaj duˈun nduˈunëm, niˈkxäämp ets tëˈëtsäämp. Nanduˈun jyaty mëdë mëbëjkën, tsojkëp nguentˈäjtëm parë xëmë mëk nyaˈijtëm ets nyajmëjwiin nyajkajaajëm (Luk. 22:32; 2 Tes. 1:3; Tito 2:2, TNM; Heb. 3:12, TNM). w16.10 4:4, 5

Ko Daniel mët ja myëtnaymyaayëbëty ojts yajmënëjkxtë tsumytsyënaabyë Babilonia, ojts ja Babilonia jäˈäy atsip jyatukupëkäˈänëdë ja kyostumbrë ets ja ryelijyonk. ¿Wiˈix? Ko tyukniˈˈijxëdë ja yˈayuk ets xyëëwmooyëdë extëmë ja Babilonia jäˈäy txëwˈattë (Dan. 1:3-7). Extëmë Daniel ja yajxëëwmooy Beltsasar, Bel yëˈë nety tuˈugë dios diˈibë Babilonia jäˈäy mëj yaˈijttëp. Waˈan ja rey diˈib Babilonia wyinmääy ko mbäädë Daniel ttukmëbëky ko Jyobaa diˈib Diosˈäjtypy kyaj duˈun kyumëjääwëty extëm diˈib yëˈë diosˈäjtypy (Dan. 4:8). Jam Babilonia, Daniel yajmooy ja oyatypyë reyë kyaˈay yˈukënë diˈibë Dios yajkubojkypy. Per yëˈë të netyë wyinmäˈäny tpëjtaˈaky ko tmëmëdowäˈänyë Diosë yˈanaˈamën (Dan. 1:8). Daniel ninäˈä tkamëjagamgekyë Jyobaa oyë nety yajpääty wiink it wiink naxwinyëdë. ¿Ti diˈib pudëjkë? Ko tˈëxpëjky ja Diosë jyaaybyajtën mä ayuk ebreo (Dan. 9:2). Oyë nety të nyäjxnë 70 jëmëjt mä të jyaˈty Babilonia, duˈunyëmë netyë jäˈäy yˈixyˈatyëty extëmë Daniel (Dan. 5:13). w16.10 2:7, 8

Desde 1919, Jesus ttuknipëjky ja tuumbë diˈib kuwijy ets tpudëkëdët ja Diosë kyäjpn parë Biiblyë tjaygyukëdët ets tmëmëdowdët (Mat. 24:45-47). Ko nmëmëdoˈowëmë Biiblyë kyäjpxwijën, ta Diosë kyäjpn yˈity wäˈäts, tuˈugyë ets agujk jotkujk. Pääty nˈoknayajtëˈëwëm: “¿Xëmëts nmëmëdowäˈänyë Jesus ets nbanëjkxaambyëts extëmëts xytyuˈumoˈoy ja tuumbë diˈib kuwijy?”. Biiblyë xytyukniˈˈijxëm ko pënaty tsäjpotm myëduundëbë Jyobaa, nan tukniwits tuknimäˈkxë yˈittë. Extëm nˈokpëjtakëm, Ezequiel yˈijx ko Jyobaa yajpääty mä tuˈugë karrë diˈib jantsy amëjääw nëjkxp ets yëˈë diˈib yajnëjkxypy xitsoo yatsoo mä ttimˈyajnëjkxäˈäny (Ezeq. 1:4-28). Jesus mëdë yˈanklëstëjk tim tsojk dyajjëjptëgoyäˈändë tyäˈädë axëëkpë jukyˈäjtën. Taanëm niˈamukë jäˈäy nëjkx twintsëˈëgëdë Jyobaa, ja xyëëw ets ja madakën diˈib myëdäjtypy parë yˈanaˈamët. w16.11 3:9, 10

Duˈun extëm ttuundë ja Jesusë yˈëxpëjkpëty nanduˈun mbäät ëtsäjtëm nnaymyëjämoˈoyëm nixim niyam (1 Kor. 14:31). Pënaty jeky kujk Dios mëduunëdë, nan yajtëgoyˈäjttëp parë yajmëjämoˈoytyët. Min nˈokˈijxëmë yˈijxpajtënë Josué. Yëˈë Jyobaa winˈijxë parë twoowdëkët ja israelitëty mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë. Josué kanäk jëmëjtë nety kujk Dios mëduny, perë Jyobaa ta tˈanmääyë Moisés: “Tukˈëwäänë yëˈë Josue tii mëbäät ttunyën, jotmëkmoˈo, winmäˈänymyoˈo, jaˈa ko tyam yëˈë duˈun yëˈë nax käjpn tyuˈuwinyeˈeyaamypy, tyimjäˈttëty jam duˈun mä ja it jotën, mëdiˈibë yëˈë jyaˈˈatandëbën, mëdiˈibë tyam mˈixaamybyën” (Deut. 3:27, 28, MNM). Jëjpˈamë nety etsë Moisés tjotmëkmoˈoyëdë Josué mët ko ja israelitëty kanäkˈokë nety tsyiptunäˈändë mëdë wiink nax wiink käjpn ets mëmadäˈäganëdëbë nety naa tëgokën (Jos. 7:1-9). Tyam, pënaty tuundëp mëjjäˈäy mä tuˈukmujkën etsë sirkuitë nan yajtëgoyˈäjttëp ets nmëjääwmoˈoyëm. ¿Tiko? Yëˈko mëk tyundë parë tkuentˈattë Diosë kyäjpn (1 Tes. 5:12, 13). w16.11 1:12, 13

Pënaty yˈËxpëjktëbë Biiblyë ojts tjaygyukëdë ko kyaj mbäät yëˈëyë ttukˈawanëdë ja jyiiky myëguˈuk, myëtnaymyaayëbëty ets pënaty mëët yoˈoytyë tsäjptëgoty ko tyukpëtsëëmduttëp ja relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, nan tsojkëbë nety ttukˈawanëdët abëtsemy nyaxwinyëdë jäˈäy ko tukëˈëyë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty, duˈun nyaxy extëm tuˈugë kujenytyoˈoxy. Pääty disiembrë poˈo mä jëmëjt 1917 axtë mä tsyondaˈagyë 1918, ojts dyajpëtsëmdë tuˈugë trataadë diˈib xyëwˈäjtypy “La caída de Babilonia”, ja ojts tkëyaktë 10 miyongë trataadë, oyë nety ja Dios mëduumbëty jeˈeyë tuk mil majtsk mil. Tyäˈädë trataadë ojts dyajnidëˈkxy tijaty tyuumbyë relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty. Ets pënaty nyiwintsënˈäjttëp ja relijyonk ojts jyantsy jotˈambëktë. Per ja nmëguˈukˈäjtëm kyaj yëˈë yajtuˈuˈadujkëdë, pes të netyë wyinmäˈäny tpëjtäˈäktë parë duˈunyëm kyäjpxwäˈkxäˈändë ets tmëmëdowäˈändë “Dios extëmë anaˈambë ets kyaj dyuˈunëtyë naxwinyëdë jäˈäy” (Hech. 5:29, TNM). Tukëˈëyë tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko desde mä Primera Guerra Mundial kyaj jaa Diosë kyäjpn yˈijty tsumy matsypyëm mä Mëj Babilonia, jaa duˈun yˈawäˈätspëtsëëmdë mä relijyonk diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty ets tpudëjkëdë wiinkpë parë nanduˈun ttundët. w16.11 5:2, 4

Pablo majtsk grupë jäˈäy tmaytyaky, duˈun pënaty jukyˈäjttëp extëm ja “nyiniˈx kyëbäjk” ttsoky ets duˈun pënaty jukyˈäjttëp extëm ja “Espiritë Santë” ttsoky. Waˈan nwinmäˈäyëm ko Pablo yëˈë nety myaytyakypy pënaty kyaj Dios mëdundë ets pënaty Dios mëduundëp. Perë Pablo yëˈë nyijäˈäyë pënatyë netyë “Dios [...] të wyinˈixëdë es dyajnëjxtët tuˈugë jikyˈäjtën wäˈätspë” (Rom. 1:7). Tyäˈädë majtsk grupëbë jäˈäy, ak Dios mëduundëbë nety. Pesë Pablo tkujäˈäyë: “Mët ko määnëmë naty nduˈunëm diˈibë nniniˈxˈäjt ngëbäjkˈäjtëm tsyejpy, net ja anaˈamën oj xyjotˈyujxëm ko [poky] yëˈë diˈibë naty nduˈunëm, es anaˈamëngyëjxm ja [poky] jeˈeyë niˈigyë oj xyˈaktuktunäˈänëm ja axëëkpë es xytyuknimiˈinëm ja oˈkën” (Rom. 7:5). Pääty, pënaty tyuundëp diˈib ja nyiniˈkx kyëbäjk tsyojkypy, naytyukˈanaˈamëdëp ja axëëkpë tsojkën ets tyuktunëdë ti tyim tsojkypy. w16.12 2:5, 7

Näˈäty, yëˈë nmëmäˈäy nmëdäjëm diˈib të nyaxy. Mbäät jantsy axëëk xyyajnayjäˈäwëm ti ojts nduundëgoˈoyëm oy kanäk jëmëjt të jyanäjxnë. Duˈun näˈäty ja rey David nyayjäˈäwë ko twinmääy wixatyë nety të pyokytyuny. Ets ko tnimaytyaky ja pyoky kyaytyey, yˈëxkäjp ko jantsy axëëk yajnayjawëty ets ko jantsy jeˈemtsy tjawë (Sal. 38:3, 4, 8, 18). ¿Ti diˈibë nety mbäädë David ttuny? Tmëbëkët ko Jyobaa paˈˈayowanëp ets ko pokymyaˈkxanëp (Sal. 32:2, 3, 5). Näˈäty, mbäät nmëmäˈäy nmëdäjëm ja jotmay diˈib tyam nbatëm. Extëm ko David tjääyë Salmo 55, tsëˈkëbë nety mët ko jäˈäy yaˈoogäˈänyëty (Sal. 55:2-5). Per yëˈë kyaj tnasˈijxë etsë tyäˈädë jotmay yajtëgoˈoyxyëdët ja myëbëjkën mä Jyobaa. David yˈamdoow pyëjktsoowë Jyobaa parë pyudëkëdët. Per nan yˈëxtääyë winmäˈäny ti mbäät ttuny parë yˈoyët ja yˈamay jyotmay (2 Sam. 15:30-34). Yˈijxpajtënë David yëˈë xytyukniˈˈijxëm, ko en lugäär ja amay jotmay nnaytyukmëmadakëm, oy ko nˈëxtäˈäyëmë winmäˈäny wiˈix mbäät nyaˈoˈoyëm ets nmëbëjkëm ko Jyobaa yëˈë xypyudëkëyäˈänëm. w16.12 3:14, 15

David kyupëjk ko jyëjwijtsëmbijtë Natán, ja Diosë kyugajpxy, nan tyukmëtmaytyaktääyë Jyobaa wiˈixë nety të pyokytyuny. Duˈuntsoo ojts dyajnigëxëˈëky ko tsyojkypy ets jatëgok kyupëkëdët (Sal. 51:1-17). David kyaj ojts tnasˈixë parë yëˈëyë tmëmääy tmëdäjnët wiˈix të pyokytyuny, niˈigyë ojts tyukniˈˈixëty parë ninäˈä jatëgok kyanekytyuundëgoyët. Duˈunyëm ja mëbëjkën tmëdäjty mëjwiin kajaa axtë ko ojts yˈoˈknë, ets duˈunë Jyobaa jyamyetsyëty (Eb. 11:32-34). ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈijxpajtën? Ko pën pokytyuˈunëm mëjwiin kajaa, tsojkëp njodëmbijtëm amumduˈukjot, ndukmëtmaytyaktäˈäyëmë Jyobaa wiˈix të nbokytyuˈunëm ets nˈamdoˈowëmë pokymyaˈkxën (1 Fwank 1:9). Nan tsojkëp ndukmëtmaytyakëmë mëjjäˈäytyëjk, mët ko yëˈëjëty mbäät xypyudëjkëm parë jatëgok oy nˈijtëm mëdë Jyobaa (Sant. 5:14-16). Nˈokkupëjkëmë Jyobaa nyaybyudëkë, net nyaˈijxëm ko nmëbëjkëm ko yëˈë xypyokymyaˈkxäˈänëm extëm të twandaˈaky. Ets nˈokpëjtakëmë winmäˈäny parë kyaj jatëgok duˈun nekyˈadëtsëm, nˈokmëduˈunëm xëmë Jyobaa ets nˈokmëbëjkëm amumduˈukjot (Eb. 12:12, 13). w17.01 1:13, 14

¿Ti yˈandijpy nduˈunëm tijaty mëdë mëjˈat këjxmˈat? Yëˈë ko ti nduˈunëm diˈib kyaj xypyatëm o kyaj nmëdäjtëmë kutujkën, ets mbäät duˈun nˈadëtsëm mët ko mëj këjxm nnayjäˈäwëm o mët ko kyexy ja maˈkxtujkën. Kom niˈamukë pokyjyaˈay nyajpatëm, mbäät näˈäty nyaˈijxëmë duˈumbë jäˈäyˈäjtën. Per pën duˈun ja kostumbrë nmëdäjtëm, mbäädë Jyobaa axëëk nyajnayjäˈäwëm, extëm ja rey Saúl. Mä Salmo 119:21 jyënaˈany ko Jyobaa myëkmëgajpxypy pënaty mëj këjxm nayjäˈäwëdëp. ¿Tiko? Tim jawyiin, yëˈko nyajtëgoˈoyëmë netyë mayˈäjt wintsëˈkën mä Jyobaa, diˈib nDiosˈäjtëm ets diˈib xyˈanaˈamëm. Myëmajtsk, yëˈko mbäät jyotmaygyojy ko nduˈunëm diˈib kyaj xypyatëm (Prov. 13:10). Ets myëdëgëëk, yëˈko mbäät tsoytyuˈunmëët nwëˈëmëm ko jäˈäy tpëkëdë kuentë ko mëj këjxm nnayajnäjxëm (Luk. 14:8, 9). Päätyë Jyobaa xyˈanmäˈäyëm ets nˈijtëm yujy tudaˈaky. w17.01 3:4, 5

Komë Adán kyaj nyekyyajpaty wäˈätsjäˈäy, ta kyaj yajxon tnekyyaˈijxë ja oybyë jäˈäyˈäjtën extëmë Jyobaa. Ets nan ojts dyajtëgoy ja oybyë jukyˈäjtënë diˈibë nety myëdataampy mëdë yˈuˈunk yˈënäˈk. Yëˈëyë tyukninäjx ja poky kaytyey etsë oˈk tëgoˈoyën (Rom. 5:12). Adán mëdë Eva yajtëgooytyë ja madakën diˈibë nety myëdäjttëbë yˈuˈunk yˈënäˈk parë jyukyˈattët winë xëëw. Nan kyaj mbäät tnekypyattë yˈuˈunk yˈënäˈkë wäˈätsjäˈäybyë ets ni ja yˈuˈunk yˈok. Ets desde mä tadë tiempë, duˈunyëmë Satanás tjatunyë mëjääw parë niˈamukë naxwinyëdë jäˈäy tmëjagamgaˈaktëdë Dios extëm ttuunyë Adán mëdë Eva (Fwank 8:44). Jyobaa duˈunyëm ttsojky ja naxwinyëdë jäˈäy oyë netyë Adán mëdë Eva të jyamastuˈudëdë. Duˈunyëm nyaymyayanë mëdë naxwinyëdë jäˈäy ets nituˈuk tkatsojky yˈoogët (2 Peed. 3:9). Pääty pojënë ttukniwinmäˈäyë wiˈix jatëgok mëët nyaymyaaybyëkëdët, jeˈeyë ko kyaj tninaxët wiˈix dyajnigutukë ja yˈanaˈamën (Fwank 3:16). w17.02 1:12-14

Diˈib mbäät xypyudëjkëm parë nˈijtëm yujy tudaˈaky, yëˈë ko nˈijxëm tijaty oy tyuumpy ja nmëguˈukˈäjtëm extëm ttunyë Jyobaa. En lugäär këˈëm nnayajmëjpëtsëˈëmëm o nˈanmäˈäyëmë nmëguˈukˈäjtëm ti mbäät ttuny, nˈokˈamdoˈowëmë käjpxwijën ets nˈokkupëjkëm extëm xyˈanmäˈäyëm. Ko nanduˈun nˈijxëm tijaty oy tyuumpy ja nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë ndukxondakëm ko ti tuunk yajtuknipëktët mä Diosë kyäjpn. Nan nëjkxëp ngukäjpxëmë Jyobaa ko tnasˈixë parë tuˈugyë nduˈunëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm (1 Peed. 5:9). Ko nˈijxëm tijaty extëmë Jyobaa tˈixy, mbäädë net nwinˈijxëm diˈib yëˈë tyukjotkëdäˈägëp. Ko nˈëxpëjkëm, nuˈkxtakëm ets nbaduˈunëm diˈib njäjtëm, ta nëjkx nmëdäjtëmë oybyë jot winmäˈäny (1 Tim. 1:5). Etsë Jyobaa wyandakypy ko xypyudëkëyäˈänëm parë mas oy nmëduˈunëm ets parë xëmë nˈijtëm yujy tudaˈaky (1 Peed. 5:10). w17.01 4:17, 18

Niˈamukë nmëguˈukˈäjtëm nitëjkëdëp nwintsëˈkëm, per mas niˈigyë pënaty yajnëjkxtëbë jëjpˈamˈäjtën. Nmayˈäjt nwintsëˈkëm oy mä tsyoondë, oy yˈëxpëkyˈat kyaˈëxpëkyˈattë ets oy yˈayowdë o tmëdattë meeny sentääbë. Niˈamukë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm, yëˈë kyuentˈäjttëbë Diosë kyäjpn. Biiblyë jyënaˈany ko Dios yëˈë të tnayakyë tyäˈädë yetyëjkëty (Efes. 4:8, TNM). Extëm pënaty tuundëp mëjjäˈäy, sirkuitë, Komitee diˈib tuundëp Betel ets Diˈib wyoowˈyoˈoytyëbë Jyobaa tyestiigëty. Nyajtsobatëm mëjwiin kajaa tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm, duˈun extëm ttuundë pënaty pyanëjkxtë Jesus mä primer siiglë. Per ko mëët nyajpatëm, kyaj mëj këjxm nyajnäjxëm, nmayˈäjt nwintsëˈkëm ko mëk tyundë ets ko yˈittë yujy tudaˈaky (2 Kor. 1:24; Diˈibʉ Jat. 19:10). w17.03 1:13

Jesus tim tëgatsy jyaˈayˈajty mëdë Herodes Agripa primero, diˈib anaˈamtsondak Judea. Tëgok, ko nety ja nax käjpn të dyajtuˈukmukyë Herodes, ta nyayxyojxë mëdë witë jantsy tsooxëbë. Ets ko ja jäˈäyëty yˈijxëdë ets ko tmëdoowdë kyajpxy, ta yaxkaktë: “¡Tyäˈädë diˈibë ja yam käjxp, kyaj jyaˈayëty! ¡Dios yëˈë!”. Herodes jyantsy yˈoymyëdoow ko yajmëjkumääy. Biiblyë jyënaˈany ko “netyë tuˈugë Diosë yˈanklës myiiny mä Eroodës es dyajpäˈämbejty mët ko kyaj yëˈë Dios tmooy ja mëjˈäjtën. Net ja tënëˈk jyëˈxë es taanëm yˈeˈky” (Apos. 12:21-23). Yajxon nyigëxëˈky ko kyaj yëˈë Jyobaa wyinˈijxë ets tniwintsënˈatët ja nyaxy kyäjpn. Perë Jesus yajnigëxëˈk ko yëˈë Jyobaa winˈijxë, ets yëˈë xëmë dyajnäjxyë Jyobaa extëmë Wyintsën diˈib mëj ijtp mä nyax kyäjpn. Jyobaa kyaj ttsojky etsë Jesus jeˈeyë tuk ratë tyunët Wintsën. Pes ko Jesus jyukypyejky, ta tˈanmääy ja yˈëxpëjkpëty: “Ëjts të xymyoˈoy ja Dios tëgekyë kutujkën, dëˈën jam tsäjpotm es dëˈën yä naxwiiny”. Ets yˈakjënany: “Mnijawëdëp ko dëˈënyëmts ëj nˈity mët miitsëty axtë ko jyäˈtët ja tiempë” (Mat. 28:18-20). w17.02 3:20, 21