Nˈokpudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm parë wyijyˈäjtënë dyajtundët mä Diosë tyuunk
“Mëdëtsë nwiin mä mijts, nmoˈoyaˈanyë käjpxwijën.” (SAL. 32:8)
¿WIˈIX MˈATSOOJËMBITÄˈÄNY?
¿Pënatyë yˈijxpajtënë të nˈijxëm mä Biiblyë diˈib xytyukˈijxëm ko Jyobaa yˈijxypy nuˈunën tmëdatyë wijyˈäjtën pënaty mëduunëp?
¿Tiko mbäät yëˈë nˈijxëm ja oybyë jäˈäyˈäjtën diˈib myëdäjttëbë nmëguˈukˈäjtëm?
¿Wiˈix mbäät nbudëjkëmë ënäˈktëjk ets diˈib näämnëm nëbajttëp parë niˈigyë wyijyˈäjtënë dyajtundët mä Diosë tyuunk?
1, 2. ¿Wiˈixë Jyobaa tˈixy pënaty mëduunëp?
KO TÄÄK teety tˈixtë yˈuˈunk yˈënäˈk yˈëyëˈëk kyuyattë, ta tpëktë kuentë wiˈix ja wijyˈäjtënë tmëdattë. Waˈan mijts nanduˈun të xyˈixy. Tuˈugë mixyuˈunk waˈan niˈigyë ttsojkënyëˈaty yˈëyëˈëgäˈäny kyuyatäˈäny, per ja myëgaˈax waˈan yëˈë ttsojkënyëˈaty dyaˈoyëyaˈanyë dibujë o tijaty ttunäˈäny. Per oy ti ttsojkënyëˈattët, ja tyääk tyeety pudëkëyanëdëp parë tjattët yajxon diˈib tyunandëp.
2 Jyobaa nanduˈun nyaytyukjotmaytyunyëty pënaty mëduunëdëp. Yëˈë jantsy “tsuj” tˈixy mët ko tmëdattë mëbëjkën ets kyaj myastuˈudëdë (Ageo 2:7). Waˈan të xypyëkyë kuentë ko tyamë Jyobaa tyestiigëty wiˈixëm tmëdattë wyijyˈäjtën. Nääk ta diˈib jantsy oyë diskursë yajnäjxtëp ets nääk jantsy oy tijaty ttukniwits ttukniwääbëdë. Ets mayë nmëguˈukˈäjtëm diˈib toxytyëjk pojënë tjattë wiink ayuk ets dyajtundë mä kyäjpxwäˈkxtë, etsë wiinkpë tmëjämoˈoytyë myëguˈuktëjk o tkuentˈattë pënaty pëjk ijxëdëp (Rom. 16:1, 12). ¿Këdii nmëjjäˈäwëmë duˈumbë nmëguˈukˈäjtëm diˈib yajpattëp mä naymyujkën?
3. ¿Ti yajtëˈëwën yaˈˈatsoojëmbitäämp mä tyäˈädë artikulo?
3 Per ta näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib jagam ëxkëˈëm nayjäˈäwëdëp mä naymyujkën, extëmë ënäˈktëjk o diˈib näämnëm nëbajttëp. ¿Wiˈix mbäät nbudëjkëm parë niˈigyë wyijyˈäjtënë dyajtundët mä Diosë tyuunk? ¿Tiko mbäät nˈijxëm ja oybyë jyaˈayˈäjtën ets nˈijxëm extëmë Jyobaa tˈixy?
JYOBAA YËˈË YˈIJXYPY JA OYBYË JÄˈÄYˈÄJTËN
4, 5. Extëm mä Jueces 6:11, 12 yajnigajpxy 1) ¿ti Jyobaa yˈijx mä Gedeón? 2) ¿ti yˈijxypyë Jyobaa ko tˈixy pënaty mëduunëp?
4 Mä Biiblyë kanäk pëky tmaytyaˈaky ko Jyobaa kyaj yëˈëyë tˈixyë oybyë jyaˈayˈäjtënë pënaty mëduunëp, nan yˈijxypy nuˈunën tijaty tmëmadäˈäktë. Min nˈokˈijxëm tuˈugë ijxpajtën. Ko Dios ojts twinˈixyë Gedeón parë dyaˈˈawäˈätspëtsëmët ja israelitëty mä ja Madián jäˈäyëty diˈibë nety axëktuunëdëp, waˈanë Gedeón duˈunyë ojts wyëˈëmë ko ja anklës yˈanmääyë: “Jyobaa yajpääty mët mijts, mijts ja tsiptuumbë diˈib kumëjää”. Gedeón kyaj nyayjäˈäwë “kumëjää”, wyinmääy ko kyaj mbäädë Diosë kyäjpn dyaˈˈawäˈätspëtsëmy. Perë Jyobaa kyaj nety duˈun wyinmay, yëˈë yˈijx ko Gedeón mbäät dyaˈˈawäˈätspëtsëmy ja israelitëty (käjpxë Jueces 6:11, 12).a
5 Jyobaa të nety tˈixy wiˈix jyaˈayˈatyë Gedeón, pääty ttuknipëjky parë dyaˈˈawäˈätspëtsëmët ja israelitëty. Jyobaa yˈanklës nan të nety tˈixy wiˈix amëjää tjantsy wyinwopy ja triigë. Per tam diˈib niˈigyë yajmonyˈijx yajmonyjäˈäwë ja anklës. Tëëyëp, ja kamduump ujtstuumbë jam ijty xëmë twinwoptë ja pyëjtaˈaky winwäˈätstuuy parë wyimbojët. Perë Gedeón japë nety twinwopy tsäbotsyoty parë ja Madián jäˈäyëty kyaj yˈixëdët ets kyaj pyëjkxëdët ja pyëjtaˈaky diˈibë nety waanë të dyaˈity. Gedeón myëdäjtë wijyˈäjtën, jyaygyujkë ti jotmayë nety jamˈäjtp, pääty ttuuny diˈib oybyëtsëmëp parë kyaj jyotmaybyäädët. Duˈunë duˈun, Jyobaa yˈijx ja wyijyˈäjtënë Gedeón.
6, 7. 1) Mayë israelitëty tëgatsy wyinmääytyë mä Amós, ¿per wiˈixë Jyobaa wyinmääy? 2) ¿Ti xytyukˈijxëm ko Amós nyijäˈäwëbë nety tijaty?
6 Jyobaa nan yˈijx ja kugajpxy Amós ko mbäädë nety mëjwiin kajaa dyajtunyë wyijyˈäjtën. Waˈanë jäˈäy wyinmääytyë ko Amós duˈun extëm oy tyim pënëty ets ko kyaj ti ttsoojëty. Amós naynyimaytyakë ko yëˈë tuˈugë borreegë kuentˈäjtpë ets ko yëˈë diˈibë iigë tëëm kyuumpy, tyäˈädë yëˈë diˈib ijty jyëˈxtëbë ayoobë jäˈäy. Perë Jyobaa tyuknipëjkë Amós parë tjëjwijtsëmbitët ja mäjkpë anaˈamën diˈib Israel diˈibë nety kyaj nyekyˈawdatëdë. Waˈan näägë israelitë wyinmääytyë ko Amós kyaj nety yëˈë nyitëkëtyë tadë tuunk diˈib yajtuknipëjk (käjpxë Amós 7:14, 15).b
7 Amós jamë nety tsyoony mä tuˈugë käjpn diˈib jagam o nidëkë, per nyijäˈäwëbë nety tijaty kostumbrë jäˈäy myëdäjttëp ets pënaty anaˈamdëp, tyäˈädë yëˈë xytyukˈijxëm ko yëˈë kyaj nety tyim tsuu jäˈäyëty. Waˈan yajxon tnijäˈäwë wiˈix yaˈixy yajpääty ja Israel gäjpn ets mët ko jyuy tyooky, waˈan nanduˈun tnijäˈäwë tijaty tuun jäjtëp mäjatyë nax käjpn diˈib wingon yajpatp (Amós 1:6, 9, 11, 13; 2:8; 6:4-6). Amós nan yaˈixyˈäjt extëm tuˈugë oy eskribään, pes yajtuunë ää ayuk diˈib adëyë, per myëdäjtë mëkˈäjtën. Ets extëm amëk jotmëk tˈatsooy ja saserdotë Amasías, diˈib axëkjäˈäy, yëˈë yajnigëxëˈk ko Jyobaa nety të wyinˈixyëty parë yajkajpxynyaxët. Tyäˈädë kugajpxy myëdäjtypyë netyë wijyˈäjtën diˈib kyaj pën tpëjkyë kuentë, perë Jyobaa pyëjkë kuentë (Amós 7:12, 13, 16, 17).
8. 1) ¿Ti Jyobaa tyukwandakë David? 2) ¿Tiko Salmo 32:8 mbäät pyudëkëdë pënaty kyaj nyayjawëdë seguurë?
8 Duˈunë duˈun, Jyobaa yˈijxypy nuˈunën tmëdattë wijyˈäjtën niduˈuk niduˈuk pënaty mëduunëp. Jyobaa yˈanmääyë David ko xëmë nety tnëˈëmoˈoyaˈany ttuˈumoˈoyaˈany ets tkäjpxwijäˈäny ko dyajtëgoyˈatët (käjpxë Salmo 32:8).c ¿Wiˈixë tyäˈädë xymyëjämoˈoyëm? Ko Jyobaa mbäät xypyudëjkëm parë nduˈunëm tijaty të nduknibëjtakëm diˈibë nety nwinmäˈäyëm ko tsip nbatëm. Duˈun extëm tuˈugë maˈestrë mbäät tnëˈëmoˈoy ttuˈumoˈoy ja yˈalumnë diˈib kyaj ti tnijawë, nanduˈunë Jyobaa xynyëˈëmoˈoy xytyuˈumoˈoyëm parë mbäät nwimbajtˈadëtsëm mä tyuunk. Ets tuk pëky wiˈix ttuny, jaˈko xypyudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm parë niˈigyë ja wijyˈäjtënë nyajtuˈunëm mä Diosë tyuunk. Min nˈokˈijxëm wiˈix ttundë.
NˈOKˈIJXËMË OYBYË JYAˈAYˈÄJTËNË NMËGUˈUKˈÄJTËM
9. ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëm ja käjpxwijën diˈibë Pablo yäjk ko jyënany naytyukjotmaytyuˈunëm ja nmëguˈukˈäjtëm?
9 Pablo yˈanmääy niˈamukë pënaty pyanëjkxtë Jesus parë nyaytyukjotmaytyunëdët ja myëguˈuktëjk (käjpxë Filipʉs 2:3, 4). Tyäˈädë käjpxwijën, nan yëˈë yˈandijpy parë nˈijxëm ja oybyë jäˈäyˈäjtën diˈib myëdäjttëbë nmëguˈukˈäjtëm ets nmëjkugäjpxëm. ¿Wiˈix nnayjäˈäwëm ko pën xyˈanmäˈäyëm ko oy tijaty të nduˈunëm? Seguurë ko oy nnayjäˈäwëm ets yëˈë xypyudëjkëm parë mas oy nduˈunëm tijaty. Nanduˈun jyaty mëdë nmëguˈukˈäjtëm, ko nˈanmäˈäyëm ko oy tijaty ttuny, yëˈë diˈib pudëjkëp parë niˈigyë wyimbajtˈadëˈëtsët mä Diosë tyuunk.
10. ¿Pënaty mbäät niˈigyë naytyukjotmaytyuˈunëm?
10 Näˈäty, niˈamukë ntsojkëm etsë nmëguˈukˈäjtëm nyaytyukjotmaytyunëdët mët ëtsäjtëm. Per pënaty mbäät niˈigyë naytyukjotmaytyuˈunëm, yëˈë ënäˈktëjk ets pënaty näämnëm nëbajttëp, tsojkëp nyajnayjäˈäwëm ko nmëjpëjtakëm. Net kyaj nyayjawëdët jagam ëxkëˈëm. Biiblyë jyënaˈany parë wyimbajtˈadëˈëtstët ets niˈigyë yajtuunkmoˈoytyët mä Diosë kyäjpn (1 Tim. 3:1). Pën kyaj nˈanmäˈäyëm ko oy tijaty ttundë, mbäät kyaj tnikëjxmˈatäˈändë Diosë tyuunk.
11. 1) ¿Wiˈix tuˈugë mëjjäˈäy tpudëjkë tuˈugë mixy parë wyimbejty? 2) ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë yˈixpajtënë Julien?
11 Ludovic yëˈë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump mëjjäˈäy mä naymyujkën, diˈib pudëjkë ko ja nmëguˈukˈäjtëm myëmääy myëdäjëdë ko yˈënäˈkˈäjty. Yëˈë jyënaˈany: “Kojëts naytyukjotmaytyunyëty tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, tsojkˈam wyimbety”. Ta net tnimaytyakyë Julien, tuˈugë mixy diˈib jantsy wintsoytyuˈun, jyënany: “Kom kyaj nety nyayjawëty seguurë, näˈäty naa tëgatsy jyaˈayˈajty. Per nˈijxëts ko jantsy amëguˈuk ets ko jantsy tunäämbë nety mä naymyujkën”. Tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm yˈakjënäˈäny ko kyaj tkäjpxpatyë Julien, yëˈë yˈijx ja oybyë jyaˈayˈäjtën ets myëjämooy. Ko ja tiempë nyajxy, ta Julien tyuundëjkë extëm diˈib pyudëjkëbë mëjjäˈäy ets tyam tyuny prekursoor regulaar.
NˈOKPUDËJKËMË NMËGUˈUKˈÄJTËM PARË NIˈIGYË WYIJYˈÄJTËNË DYAJTUNDËT
12. ¿Ti oybyë jäˈäyˈäjtën mbäät nyaˈijxëm parë nbudëjkëmë wiinkpë ets dyajtunët niˈigyë wyijyˈäjtën mä Diosë tyuunk? Pëjtäˈäk tuˈugë ijxpajtën.
12 Parë nbudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm ets niˈigyë wyijyˈäjtën dyajtundët mä Diosë tyuunk, oy ko nˈijxëm wiˈix yaˈix yajpäättë. Extëm yajnimaytyaˈagyë Julien, oy ko kyaj yëˈëyë nˈijxëm ti kyaj oy ttundë, yëˈë mbäät nˈijxëm ja oybyë jyaˈayˈäjtën ets ja wyijyˈäjtën diˈib mbäät niˈigyë dyajtuny mä Diosë tyuunk. Duˈunë Jesus ttuuny ko yajpaty mëdë apostëlë Pedro. Näˈätyë Pedro kyaj nyayjäˈäwë seguurë, perë Jesus tukniˈˈijxë parë oy jyaˈayˈatët ets yˈanmääyë ko yˈitäˈäny extëm tuˈugë tsää diˈib täˈtspëky (Fwank 1:42).
13, 14. 1) ¿Ti Bernabé yˈijx mä Marcos? 2) ¿Wiˈix tuˈugë mixy yajpudëjkë extëmë Marcos? (Ixë dibujë mä tsyondaˈagyë tyäˈädë artikulo.)
13 Bernabé nan yajnigëxëˈkë duˈumbë jäˈäyˈäjtën ko yajpaty mëdë Juan, diˈib nanduˈun yajtijp Marcos (Apos. 12:25). Ko Pablo ttuuny ja tim jawyiimbë byäjë mëdë Bernabé, Marcos yëˈë diˈib tuun “extëmë pyudëjkëbë”, waˈan yëˈë tˈijxy tijaty yajtëgoyˈäjttë. Per ko jyäjttë Panfilia, ta nyikakëdë ets kyaj ojts tnigajpxy, jatsoo nety meerë nyëjkxäˈändë anikëjxytsyoo ets ttuknaxäˈändë ja it lugäär mä mayë maˈtspë (Apos. 13:5, 13). ¿Ti tyuunë Bernabé? Yëˈë yˈijx ja oybyë jyaˈayˈäjtën, kyaj yëˈëjëty mäjaty tyëgooy, ets ok, ta niˈigyë ttukniˈˈijxë parë oy ttunëdë Diosë tyuunk (Apos. 15:37-39). ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? Jantsy oyë Dios tmëduuny. Pes ok, Marcos pyudëjkë Pablo jam Roma ko yajtsuumy. Ets ko Pablo tnijäˈäyë ja myëguˈuktëjk diˈib Colosa, ta oy tnimaytyakyë Marcos (Kol. 4:10). Okpawinmay wiˈixë Bernabé jantsy jotkujk nyayjäˈäwë ko Pablo tˈëxtääyë Marcos parë pyudëkëdët (2 Tim. 4:11).
14 Min nˈokˈijxëm wiˈix jyajty tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib xyëˈäjtypy Alexandre, diˈib näämnëm të tyuundëkë mëjjäˈäy mä naymyujkën, yëˈë jyamyejtsypy wiˈix pyudëjkë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm, jyënaˈany: “Kojëts nˈënäˈkˈäjty, mëkëts ijty ntsëˈëgë nuˈkxtäˈägët mayjyaˈay windum. Per tajëts xypyudëjkë tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib tuump mëjjäˈäy parëts kyaj nëgoo ntsëˈëgët. Yëˈë kyajëts xyˈanmääy parëts kyaj nekynyuˈkxtäˈägët, niˈigyëts xëmë xyˈanmääy parëts nuˈkxtäˈägët kojëts nbëtsëmdë käjpxwäˈkxpë. Tyäˈädë yëˈëjëts xypyudëjkë parëts kyaj nëgoo nekytsyëˈkë”.
15. ¿Wiˈixë Pablo dyajnigëxëˈky ko tsyejpyë myëguˈuktëjk?
15 Ko nˈijxëm tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm tmëdatyë oybyë jäˈäyˈäjtën, ¿nmëjkumäˈäyëm? Mä Romanʉs kapitulo 16, ja 20 naxyë nmëguˈukˈäjtëm diˈibë Pablo myëjkumääy mët ko dyaˈijxëdë oybyë jyaˈayˈäjtën (Rom. 16:3-7, 13). Extëm nˈokpëjtakëm, yˈëxkäjp ko Andrónico etsë Junias niˈigyë nety kujk jeky Dios mëdundë ets kyaj dyuˈunëty yëˈë, pääty tmëjkumääy ko duˈun myadäˈäktë. Nanduˈun tmëjkumääy ja Rufo tyääk, waˈan mët ko nety të kyuentˈatyëty.
16. ¿Wiˈix mbäät wyimbëtsëmy ko nmëjkumäˈäyëmë ënäˈktëjk?
16 Ko pën nmëjkumäˈäyëm mbäät oy wyimbëtsëmy. Extëmë Rico, tuˈugë mixyuˈunk diˈib Francia, ojts yˈëxtëkëwaˈaky ko ja tyeety diˈib kyaj yˈëxpëky kyaj tkupëjky parë nyëbatët. Rico wyinmääy ko tsojkëp yˈakˈawixët axtë koonëm yaˈkˈabatët parë tmëdunëdë Dios. Ets nan axëëgë nety nyayjawëty ko tyukxiˈigëdë ja myëguˈuktëjk diˈib mëët yˈeskuelëˈaty. Per ta Frédéric, diˈib tuump mëjjäˈäy ojts yaˈˈanëëmë parë dyaˈëxpëkëdë Rico, yëˈë jyënaˈany: “Nmëjkumääyëtsë Rico, yëˈko yaˈijxëbë netyë jotmëkˈäjtën ko twinguwäˈägë jotmay ets ko tnimaytyaˈagyë myëbëjkën”. Tyäˈädë ayuk, yëˈë diˈib niˈigyë mëjämooyë parë wyimbejty mä Diosë tyuunk ets parë oy yˈijty mëdë tyeety. Ets ok, ko netyë jyëmëjt 12, ta nyëbejty.
17. 1) ¿Wiˈix mbäät nbudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm parë wyimbattët? 2) ¿Ti tyuumpy tuˈugë misioneerë parë tpudëkë ënäˈktëjk, ets wiˈix wyimbëtsëmy?
17 Koogoo nmëjkumäˈäyëmë nmëguˈukˈäjtëm ko oy tijaty ttundë, ta nbudëjkëm parë niˈigyë tmëdundëdë Jyobaa. Sylvie,d diˈib jeky kujk tyuny Betel jap Francia, jyënany ko toxytyëjk nan mbäät tmëjkumaytyë ja myëguˈuktëjk diˈib yetyëjk, pesë toxytyëjkëty niˈigyë tijaty tpëktë kuentë ets kyaj dyuˈunëtyë yetyëjk. Duˈun mbäät niˈigyë yajmëjämoˈoy ja nmëguˈukˈäjtëm. Ta yˈakjënäˈäny: “Ëjts, yëˈëjëts nikëjxmˈäjtypy parëtsë wiinkpë nmëjkumayët” (Prov. 3:27). Jérôme, diˈib tuump misioneerë jap Guayana Francesa, të tpudëkë nimayë ënäˈktëjk diˈib yetyëjk parë tyundët misioneerë. Yëˈë jyënaˈany: “Tëjëts nbëkyë kuentë kojëts nˈanëëmëdë ko oy tijaty ttundë mä Diosë tyuunk o jantsy oy kyomentarattë, ta niˈigyë seguurë nyayjawëdë ets ta niˈigyë ttundë mëjää parë oyë Diosë tyuunk ttuunëdë”.
18. ¿Tiko yˈoybyëtsëmy ko nduˈunëm mëdë ënäˈktëjk?
18 Nan mbäät nbudëjkëmë nmëguˈukˈäjtëm parë wyimbattët mä Diosë tyuunk ko mëët nduˈunëm. Extëm nˈokpëjtakëm, mbäät diˈib tuump mëjjäˈäy tˈanëëmë tuˈugë mixy ets dyajpëtsëmëdë informasion diˈib yajpatp mä jw.org, diˈib mbäät pyudëkëty ja diˈib të myëjjäˈäyënë diˈib kyaj ti kyomputadoorë. O pën jam nyajwatsëm ja Tëjk mä nˈëxpëjkëm o nyaˈˈaˈoˈoyëm, ¿tiko ënäˈktëjk ngaˈˈanmäˈäyëm parë xypyudëjkëm? Net nˈixyˈäjtëm, nmëjkumäˈäyëm ets nˈijxëm wiˈix pyudëkëty (Prov. 15:23).
NˈOKPUDËJKËM JA DIˈIB OK TUNANDËP
19, 20. ¿Tiko mbäät nbudëjkëm ja wiinkpëty parë wyimbattët?
19 Ko Jyobaa ojts ttuunkmoˈoyë Josué parë yëˈë twooyoˈoyëdë israelitëty, ta tˈanmääyë Moisés: “Jotmëkmoˈo, winmäˈänymyoˈo” (käjpxë Deuteronomio 3:28, Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés). Tyam, mas niˈigyë jäˈäy tyëkëdë mä Diosë kyäjpn, pääty niˈamukë Dios mëduumbë mbäät tpudëkëdë ënäˈktëjk ets diˈib näämnëm nëbajttëp parë niˈigyë dyajtundëdë wyijyˈäjtën mä Diosë tyuunk. Duˈuntsoo mbäät jyaˈˈaty niˈigyë nmëguˈukˈäjtëm diˈib aduˈuk myëdundëbë Jyobaa ets diˈib yajxon yajtukniˈˈixëdëp wiˈix dyaˈëxpëktëdë jäˈäy (2 Tim. 2:2).
20 Oy nyajpatëm mä tuˈugë naymyujkën o mä tuˈugë grupë diˈib mutsk, nˈokpudëjkëm ja diˈib ok tunandëp. Ets nˈokjamyajtsëm ko diˈib jëjpˈam: yëˈë ko xëmë nˈijxëm ja oybyë jäˈäyˈäjtën diˈibë nmëguˈukˈäjtëm myëdäjttëp, duˈun extëmë Jyobaa tˈixy.
[Notë]
a Jueces 6:11, 12: “Ok ta myiinyë Jyobaa yˈanklës ets ta nyaxweˈtsy mëj kepypyatkëˈëy diˈib yajpatp Ofrá, diˈib jyaˈäjtë Joás ja abí-ezrita. Yëˈë diˈib yˈuˈunkˈäjtypyë Gedeón, tamë nety twinwopyë triigë tsäbotsyoty parë kyaj tˈixëdë Madián. Ta kyëxëˈkyë Jyobaa yˈanklës ets yˈanmääyë: Jyobaa yajpääty mët mijts, mijts ja tsiptuumbë diˈib kumëjää”.
b Amós 7:14, 15: “Ta Amós tˈatsooyë Amasías: Ëjts kyajtsë nety nduny kugajpxy ni xykyaˈuˈungëtyëtsë kugäjpxpë; borreegë kuentˈäjtpëtsë nety, ets yëˈëtsë netyë iigë kepy nguentˈäjtypy ets ngumyëtsë iigë tëëm. Perë Jyobaa yëˈë diˈibëts të xytyukmastuˈutyë borreegë kuentˈäjtk, ets yëˈë Jyobaa diˈibëts xyˈanmääy: Nëjkx naskäjpxë tijaty mäjëtsë ngäjpn Israel”.
c Salmo 32:8: “Nmoˈoyaambyë wijyˈäjtën ets nëˈëmoˈoyaampy nduˈumoˈoyaampy mä ja nëˈë tuˈu diˈib mbäät xynyijkxy. Mëdëtsë nwiin mä mijts, nmoˈoyaˈanyë käjpxwijën”.
d Të xyëë tyëgatsy.
[Dibujë diˈib mä pajina 25]
Frédéric (anäjnytsyoo) tpudëjkë Rico parë tmëduunˈadëˈëtsëdë Jyobaa (Ixë parrafo 16)
[Dibujë diˈib mä pajina 26]
Jérôme (aˈoytsyoo) tpudëjkë Ryan parë tyunët misioneerë (Ixë parrafo 17)