Mëjjäˈäytyëjk diˈib mä naymyujkën xypyudëjkëm parë nˈijtëm jotkujk
“Nbudëkëyäˈändë es xymyëdattët niˈigyë jotkujkˈäjtën esë xondakën.” (2 KOR. 1:24)
ËXTÄˈÄY MÄ YAˈˈATSOOJËMBITY:
¿Wiˈixë Pablo dyajnigëxëˈky ko kyaj nety tniwintsënˈaty ja myëguˈuktëjkë myëbëjkën, niˈigyë tpudëkëyany parë jotkujk yajpäättët?
¿Wiˈixë mëjjäˈäytyëjk tpudëkëdë myëguˈuktëjk parë jotkujk yajpäättët?
¿Ti mbäät nduˈunëm niˈamukë parë myëjwindëkëdë jotkujkˈäjtën mä naymyujkën?
1. ¿Ti Pablo yajtukmëtmaytyak mä ja myëguˈuktëjk diˈib Corinto ets yëˈë diˈib agujk jotkujk yajnayjäˈäwë?
KO NETY ja jëmëjt tyuˈuyoˈoy 55, ta apostëlë Pablo tmëdoyˈajty ko ja myëguˈuktëjk diˈib Corinto kyaj nety tuˈugyë yˈittë. Ta tnijäˈäyë parë tkäjpxwijäˈändë, pes mëkë nety ttsoktë extëm tuˈugë uˈunkteety ttsekyë yˈuˈunk yˈënäˈk (1 Kor. 1:11; 4:15). Nan ojts tˈanëëmë myëtnaymyaayëbë Tito ets nëjkx tkuˈixë, ets ok, ta mëët nyaybyäädëdët Troas parë tyukmëtmaytyäˈägëdët wiˈix yaˈix yajpäättë jam Corinto. Pablo, ta tˈawijxy ja Tito, pes jyantsy nyijawëyaambyë nety wiˈix ja myëguˈuktëjk yajpäättë. Per jotmaymyëët njënäˈänëm ko Tito kyaj jyajty. ¿Ti net tyuunë Pablo? Ta ttuktëjkë tuˈugë barkë diˈib nëjkxp Macedonia. Ets jam mëët nyaybyatë Tito, ta tyukmëtmaytyakë ko ja Dios mëduumbëty diˈib Corinto jantsy oyë nety të tˈaxäjëdë ja käjpxwijën diˈib yëˈë kyajx ets ko ixanëdëbë nety jatëgok. Ko Pablo duˈun tmëdooy, ta agujk jotkujk jyantsy nyayjäˈäwë (2 Kor. 2:12, 13; 7:5-9).
2. 1) ¿Wiˈixë Pablo tnijäˈäyë ja Dios mëduumbë diˈib Corinto mä tmëdattë ja mëbëjkën ets ja xondakën? 2) ¿Ti yajtëˈëwën yaˈˈatsoojëmbitäämp?
2 Ok, ta Pablo tjääyë myëmajtskpë neky parë ja Dios mëduumbëty diˈib Corinto, mä jyënany: “Pes kyajts ëj nnëjxäˈäny es miits xywyintsënˈattëdëts mä yëˈë mmëbëjkënëty; jaˈa dëˈën [...] nbudëkëyäˈändë es xymyëdattët niˈigyë jotkujkˈäjtën esë xondakën, mët ko amumduˈukjot xymyëbëktë yëˈë Nintsënˈäjtëm” (2 Kor. 1:24). ¿Ti myaytyäˈägan? ¿Ets ti tyam tukniˈˈijxëdëbë mëjjäˈäytyëjk?
JA MËBËJKËN DIˈIB NMËDÄJTËM ETS JA XONDAKËN
3. 1) ¿Ti Pablo myaytyäˈägan ko jyënany: “Mët ko amumduˈukjot xymyëbëktë”? 2) ¿Wiˈix tyamë mëjjäˈäytyëjk tpanëjkxtë Pablo yˈijxpajtën?
3 Apostëlë Pablo myaytyak majtsk pëky diˈib mbäät nmëdäjtëm: mëbëjkën etsë xondakën. Tim jawyiin tkujäˈäyë mä ja mëbëjkën: “Kyajts [...] miits xywyintsënˈattëdëts mä yëˈë mmëbëjkënëty; [...] mët ko amumduˈukjot xymyëbëktë yëˈë Nintsënˈäjtëm”. Pablo nyijäˈäwëbë nety ko ja myëguˈuktëjk diˈib Corinto, kyaj Dios mëdundë mët ko yëˈë tpudëkë o ja wiink jäˈäy pyudëkëdë, yëˈë duˈun ko amumduˈukjot tmëbëktë Dios. Pablo kyaj tˈijxy ttuuny ja myëguˈuktëjkë myëbëjkën, pes tyukjotkujkˈäjt ko tyunandëbë nety tijaty oy (2 Kor. 2:3). Nanduˈun tyamë mëjjäˈäytyëjk, yëˈë pyanëjkxtëbë Pablo yˈijxpajtën, tyukjotkujkˈäjttëp ja myëguˈuktëjkë myëbëjkën, ets ko diˈib tyunandëp, yëˈë parë tmëdunäˈändë Dios (2 Tes. 3:4). Kyaj tpëjtäˈäktë mëkë anaˈamën mä naymyujkën, yëˈë pyanëjkxtëp ja käjpxwijën diˈib yajpatp mä Biiblyë ets wiˈix tyuˈumoˈoyëdë Jyobaa kyäjpn. Ets duˈun, kyaj tniwintsënˈattë ja myëguˈuktëjkë myëbëjkën (1 Peed. 5:2, 3).
4. 1) ¿Ti Pablo myaytyäˈägan ko jyënany: “Nbudëkëyäˈändë es xymyëdattët niˈigyë jotkujkˈäjtën esë xondakën”? 2) ¿Ti tyam tyunandëbë mëjjäˈäytyëjk duˈun extëmë Pablo?
4 Pablo nanduˈun jyënany: “Nbudëkëyäˈändë es xymyëdattët niˈigyë jotkujkˈäjtën esë xondakën”. Ko jyënany “nbudëkëyäˈändë”, yëˈë nety këˈëm naymyaytyakëp ets ja myëguˈuktëjk. ¿Wiˈix nnijäˈäwëm? Yëˈë tkujäˈäyë: “Jesukristë, Diosë yˈUˈunk, jaˈa jyaˈa diˈibë Silbanë, Timotee esëts ëj ngäjxwäˈxtëp” (2 Kor. 1:19). Ko xëmë jyënany nbudëkëyäˈändë, yëˈë nety myaytyakypy pënaty mas wingon mëët tyundë, extëmë Apolos, Áquila, Prisca, Timoteo etsë Tito (Rom. 16:3, 21; 1 Kor. 3:6-9; 2 Kor. 8:23). Pääty ko tˈanmääy ja Dios mëduumbëty diˈib Corinto: “Nbudëkëyäˈändë es xymyëdattët niˈigyë jotkujkˈäjtën esë xondakën”, ta ttukjaygyujkëdë ko yëˈë mëdë myëguˈuktëjk tyunandëbë nety nuˈun myadäˈäktë parë niˈamukë yˈittët agujk jotkujk. Tyam, nanduˈunë mëjjäˈäytyëjk, tyunandëp nuˈun myadäˈäktë parë tpudëkëyäˈändë ja myëguˈuktëjk ets tmëdundëdë “Jyobaa mëdë xondakën” (Sal. 100:2; Filip. 1:25).
5. ¿Ti nˈixäˈänëm mä tyäˈädë artikulo, ets ti mbäät nbawinmäˈäyëm?
5 Tyä näämnëm, tuk grupë nmëguˈukˈäjtëm diˈib jyantsy tyukxondaktëp ko yˈëwäˈkx kyäjpxwäˈkxtë ets tsyoondë kanäk paˈis, yaˈˈanmääytyë: “¿Wiˈix mˈanmääyë tuˈugë mëjjäˈäy diˈib mä naymyujkën o ti tyuun parë mas jotkujk mnayjäˈäwë?”. Min nˈokˈijxëm wiˈix yˈatsoojëmbijttë ets myentrës nˈijxëm, nˈokwinmäˈäyëm wiˈixxyëp ojts nˈatsoˈojëmbijtëm. Ets ti mbäät nduˈunëm niˈamukë parë nyajmëjwindëjkëmë xondakën mä naymyujkën.a
KÄJPXPOˈKXTË JA “NMËGUˈUKˈÄJTËM PERSIDË”
6, 7. 1) ¿Wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk tpanëjkxtë yˈijxpajtënë Jesus, Pablo etsë wiinkpë Dios mëduumbë? 2) ¿Tiko mas jotkujk nyayjawëdë nmëguˈukˈäjtëm ko njamyajtsëmë xyëë?
6 Mayë nmëguˈukˈäjtëm jyënandë ko mas jotkujk nyayjawëdë ko mëjjäˈäytyëjk nyaytyukjotmaytyunëdë mët yëˈëjëty. Tuk pëky wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk dyaˈixëdë ko naytyukjotmaytyuunëdëp, yëˈë ko tpanëjkxtëdë yˈijxpajtënë David, Elihú etsë Jesus (käjpxë 2 Samuel 9:6;b Job 33:1c etsë Lukʉs 19:5). Tyäˈädë tëgëëkpë yetyëjk, tyukmëgäjpxtë jäˈäyë xyëë. Pablo nan jëjpˈam tˈijxy tjamyatsët ets ttukmëgäjpxët ja myëguˈuktëjkë xyëë. Ko tjääytyaay ja neky diˈib tyuknigajx ja myëguˈuktëjk diˈib Roma, ta ojts tkäjpxpoˈkxy 25 naxy ja myëguˈuktëjk ak xëë mëët. Extëm nˈokpëjtakëm, jyënany ets yajkäjpxpoˈkxët ja “Persidë” (Rom. 16:3-15).
7 Näägë mëjjäˈäytyëjk diˈib mä naymyujkën jantsy tsiptakxëp tjamyatsët ja myëguˈuktëjkë xyëë. Per ko ttukmëgäjpxtë xyëë, duˈunxyëp extëm tˈanëëmëdë: “Nmëjpëjtakypyëts mijts” (Éx. 33:17). Agujk jotkujkë nmëguˈukˈäjtëm nyayjawëdë ko ja mëjjäˈäytyëjk tyukmëgäjpxëdë xyëë ko yajmoˈoytyë komentaaryë mä yaˈëxpëkyë rebistë Diˈib Xytyukˈawäˈänëm o mä wiinkpë ëxpëjkënë nyaxy (ix nanduˈunë Fwank 10:3).
“PERSIDË, DIˈIBË JANTSY TUUN MÄ YËˈË NINTSËNˈÄJTËM”
8. ¿Wiˈix tuk pëkyë Pablo ojts tpanëjkxë yˈijxpajtënë Jyobaa mëdë Jesus?
8 Ja tuk pëky diˈib mbäädë nmëguˈukˈäjtëm yajnayjawëdë jotkujk, yëˈë ko yajmëjkugäjpxëdët extëmë Pablo ttuny. Yëˈë duˈun tnijäˈäyë ja myëguˈuktëjk diˈib Corinto: “Ndukjotkëdakypyëts miitsëty” (2 Kor. 7:4). Ets ko duˈun tˈanmääy, ta jyantsy xyondaktë ja Dios mëduumbë diˈib Corinto. Pablo nanduˈun ttuuny mä wiinkpë naymyujkën (Rom. 1:8; Filip. 1:3-5; 1 Tes. 1:8). Ko tmaytyakyë Pérsida mä tnijäˈäyë ja naymyujkën diˈib Roma, ta jyënany: “Persidë, diˈibë jantsy tuun mä yëˈë Nintsënˈäjtëm” (Rom. 16:12). Seguurë ko Pérsida jantsy jotkujk nyayjäˈäwë ko duˈun yajnimaytyaky. Ko Pablo tmëjkumääyë myëguˈuktëjk, yëˈë pyanëjkxë Jyobaa yˈijxpajtën etsë Jesus (käjpxë Markʉs 1:9-11 etsë Fwank 1:47; Diˈibʉ Jat. 2:2, 13, 19).
9. ¿Tiko niˈigyë jyaˈˈatyë jotkujkˈäjtën mä naymyujkën ko nixim niyam naymyëjämoˈoyëm?
9 Tyam, nan yˈijxtëbë mëjjäˈäytyëjk ko jëjpˈam ets tˈanëëmëdët ja myëguˈuktëjk ko myëjjäˈäwëdëp tijaty tyuundëp (Prov. 3:27; 15:23). Ko duˈun ttundë, duˈunxyëp extëm tˈanëëmëdë: “Tëjëts nˈixy ti të xytyuny, yëˈko nmëjpëjtakypy”. Nmëguˈukˈäjtëm tsyojktëp etsë mëjjäˈäytyëjk myëjämoˈoyëdët mëdë yˈää yˈayuk. Extëm jyënaˈany tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm diˈib naa 55 jyëmëjt, yëˈë xytyukˈijxëm wiˈix may wyinmaytyë, yëˈë jyënany ko mä jäˈäy myëduny kyaj pën yajmëjkumay ti tyuumpy. Ets kyaj nyaymyëmay nyaymyëdäjëdë, niˈigyë ttundë kompetensyë. Tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm ta net jyënaˈany: “Päätyëts jantsy jotkujk nnayjawëty kojëts tuˈugë mëjjäˈäy xyˈanëëmë ko myëjjäˈäwëp tijatyëts nduumpy mä naymyujkën. ¡Xymyëjämoobyëts! Ets duˈunëts njawë ko xytsyojkpëtsë nDeetyë tsäjpotmëdë”. Tyä näämnëm, tuˈugë mëjjäˈäy jantsy tsuj ja ää ayuk dyajtuuny ko tmëtmaytyaky tuˈugë uˈunkteety diˈib naytyuˈuk yajˈyeˈkypy majtskë yˈuˈunk. ¿Wiˈix wyimbëtsëëmy? Ja uˈunkteety jyënany: “Xyjantsy myëjämooyëts ja yˈää yˈayuk”. Duˈunë duˈun, ko mëjjäˈäytyëjk xymyëjkugäjpxëm ets xymyëjämoˈoyëm, ta agujk jotkujk xyajnayjäˈäwëm. Ets niˈigyë ja jot mëjää nmëdäjtëm parë nmëduˈunˈadëtsëmë Dios ets kyaj nˈanuˈkxëm (Is. 40:31).
“KUENTˈATTË JA MËBËJKPËTËJK”
10, 11. 1) ¿Wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk tpanëjkxtë yˈijxpajtënë Nehemías? 2) ¿Ti pudëkëyanëdëbë mëjjäˈäytyëjk parë dyaktëdë “Diosë kyäjxwijën” ko tkuˈix tkugäjpxëdët ja myëguˈuktëjk?
10 ¿Wiˈix ja tuk pëkyë mëjjäˈäytyëjk mbäät dyajnigëxëˈëktë ko naytyukjotmaytyuunëdëbë myëguˈuktëjk ets ko pyudëkëyandëp parë mas jotkujk nyayjawëdët? Ko tmëjämoˈoytyët pënaty yajtëgoyˈäjttëp (käjpxë Apostʉlʉty 20:28). Ko duˈun ttundë, yëˈë pyanëjkxtëbë yˈijxpajtën ja Dios mëduumbë diˈib tëëyëp. Extëm nˈokpëjtakëm, Biiblyë tmaytyaˈaky ko Nehemías tpëjkyë kuentë ko të nety yˈëxtëkëwäˈäktë ja myëguˈuktëjk, ta ojts tmëjämoˈoy (Neh. 4:14). Nanduˈun tyamë mëjjäˈäytyëjk tyundë, pyudëjkëdëp ja myëguˈuktëjk parë mëkë myëbëjkën dyaˈittët. Pääty, tyuundëbë mëjää parë tninëjkxtë mä jyëën tyëjk ets tpudëkëdë “mëdë Diosë kyäjxwijën” (Rom. 1:11, Ja Oibyʉ Tʉiˈya̱jtʉn). ¿Ti pudëkëyanëdëbë mëjjäˈäytyëjk parë dyaktëdë Diosë kyäjpxwijën ko tkuˈix tkugäjpxëdët ja myëguˈuktëjk?
11 Mä tuˈugë mëjjäˈäy diˈib tuump mä naymyujkën tkaninëjkxynyëm ja myëguˈuktëjk, tsojkëp tjuudëdë tiempë parë twinmayët wiˈix tmëtmaytyäˈägäˈäny. Mbäät nyayajtëyëty: “¿Ti jotmay tyam pyatypyë tyäˈädë nmëguˈugëts? ¿Wiˈixëts mbäät nˈanëëmëdë parëts nmëjämoˈoyët? ¿Ti tekstë mbäät pyudëkëty? ¿Waˈanë Biiblyë tmaytyaˈagyë jäˈäy diˈib duˈun jäjt extëm yëˈë?”. Ko duˈun nyayajtëwëdët, mbäädë net yajxon tpudëkë ja myëguˈuktëjk. Ko yajninëjkxtë ja nmëguˈukˈäjtëm, ta tmaytyäˈäktë wiˈix nyayjawëdë, ets ja mëjjäˈäytyëjk tmëdooˈittë (Sant. 1:19). Tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm jyënany: “¡Jantsy mëjämoopy ko tuˈugë mëjjäˈäy tmëdooˈity yajxon!” (Luk. 8:18).
12. ¿Pënaty yajmëjämoˈoyandëp mä naymyujkën, ets tiko?
12 ¿Jadaa pën diˈib tsyejpy ets nëjkxë mëjjäˈäytyëjk kyuˈix kyugäjpxëdë? Pablo duˈun ojts tkäjpxwijy ja mëjjäˈäytyëjk: “Kuentˈattë [...] nidëgekyë”. Duˈunë duˈun, niˈamukë nmëguˈukˈäjtëm diˈib mä naymyujkën yajmëjämoˈoyandëp, axtë diˈib jeky kujk Dios mëdundë etsë prekursoorëty diˈib kanäk jëmëjt kujk kyäjpxwäˈkxnëdë. ¿Tiko tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm ttsoktë etsë mëjjäˈäytyëjk myëjämoˈoyëdët? Yëˈko mbäät nyayjawëdë ko kyaj tnekymyëmadäˈägäˈändë ja amay jotmay diˈib jaˈäjtp, oy mëk ja mëbëjkën tjamëdattë. Tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm tsyojktëbë naybyudëkë, duˈun extëm tëgokë rey David ttsejkyë naybyudëkë.
ABISAI PYUDËJKË DAVID
13. 1) ¿Näˈä Isbí-benob tjayaˈooganyë David? 2) ¿Tiko Abisai ojts tpudëkë David mä nety meerë dyajtëgoyˈaty?
13 Mä netyë David kyayajwinˈixynyëm parë tyunët rey jam Israel, ta twinguwäˈkë Goliat, diˈib miimp mä ryasë refaím, diˈib jantsy yenyaty. David yaˈijxë jotmëkˈäjtën ko dyaˈoˈky (1 Sam. 17:4, 48-51; 1 Crón. 20:5, 8). Ok, mä netyë tsyiptundë mëdë filisteety, ta David nyaywyinguwäˈkë mëdë Isbí-benob, jatuˈugë jäˈäy diˈib jantsy yeny (2 Sam. 21:16; nota). Ets jawaanë jyayaˈoˈkë tyäˈädë jäˈäy. ¿Tiko? Yëˈko kyaj nety ti jyot myëjäänë, kyaj mët ko nety tsyëˈëgë. Biiblyë jyënaˈany ko David të nety yˈanuˈkxë ets ko Isbí-benob tpëjkyë kuentë, ta wyinmääy ko mbäädë nety dyaˈooky. Per mä nety jam tyim yaˈooganënë, ta “myiinyë Abisai yˈuˈungë Zeruyá ets pyudëjkë, ta dyajkëdääy ets dyaˈoˈky ja filistee” (2 Sam. 21:15-17). ¡Tim jawaanë David jyaˈoˈky! Pääty mëjwiin kajaa tjantsy myëjjäˈäwë ko Abisai kyuentˈäjtë ets pyudëjkë mä nety oˈkën jëjpˈam yajpääty. ¿Ti tyäˈädë xytyukniˈˈijxëm?
14. 1) ¿Wiˈix mbäädë amay jotmay nmëmadakëm diˈib mëjwiin kajaa? 2) ¿Wiˈix mbäädë mëjjäˈäytyëjk xypyudëjkëm parë xymyëjämoˈoyëm ets jotkujk nnayjäˈäwëm? Pëjtäˈäk tuˈugë ijxpajtën.
14 Oyë Satanás mëdë jyaˈay xyjamoˈoyëmë amay jotmay, duˈunyëm nˈëwäˈkx ngäjpxwäˈkxëm abëtsemy naxwinyëdë. Ta näägë nmëguˈukˈäjtëm diˈib të twinguwäˈägëdë amay jotmayë mëjwiin kajaabë, per të tmëmadäˈäktë mët ko ttukˈijxpajttë Jyobaa. Per näˈäty, mbäät xyajkëjx xyaˈˈanuˈkxëm tijaty nwinguwäˈkëm yä naxwiiny. Ko duˈun nnayjäˈäwëm, mbäät pojënë xymyëmadakëm ja jotmay diˈib nmëmadakëm ko duˈun ngayajpatëm. Ets ja mä net nyajtëgoyˈäjtëmë mëjjäˈäytyëjkë nyaybyudëkë parë xymyëjämoˈoyëm ets jotkujk nnayjäˈäwëm. Tuˈugë prekursoora diˈib naa 65 jyëmëjt, jyënaˈany: “Tuk tiempë kyajts oy nekynyayjäˈäwë ets xyaˈˈanuˈkxëbëts kojëts nëjkxy käjpxwäˈkxpë. Ta tuˈugë mëjjäˈäy tpëjkyë kuentë ko anuˈkxëbëts, tajëts xyajtëëy titsë nety xyjäjt xykyëbajtp. Jantsy oyëts mëët ngäjpx nmaytyaktë ets ojts tnigajpxy tuˈugë maytyaˈaky diˈib yajpatp mä Biiblyë. Ojtsëts nbanëjkxë kyäjpxwijën, tajëts oy nnayjäˈäwë. ¡Mëjwiin kajaajëts nmëjjawë ko tpëjkyë kuentë ets kojëts xypyudëjkë!”. Jantsy oy ko jyaˈˈatyë mëjjäˈäytyëjk diˈib xymyëmäˈäy xymyëdäjëm ets diˈib ijttëp listë parë xypyudëkëyäˈänëm, duˈun extëmë Abisai.
NYIJÄˈÄWËDË KO PABLO MËK TSYOJKËDË
15, 16. 1) ¿Tiko Pablo mëk tsyojkëdë myëguˈuktëjk? 2) ¿Tiko ntsojkëmë mëjjäˈäytyëjk?
15 Mëkë mëjjäˈäytyëjk tyundë parë tkuentˈattë myëguˈuktëjk. Näˈäty kyaj myäˈä pyoˈkxtë mët ko tmëmay tmëdäjtë o mët ko nyuˈkxtäˈäktë mä wiˈix tpudëkëdët ja myëguˈuktëjk (2 Kor. 11:27, 28). Per tyuundëp xondaˈakyˈää xondaˈakyjyot tijaty nyikëjxmˈäjttëp duˈun extëmë Pablo. Yëˈë tnijäˈäyë ja Dios mëduumbëty diˈib Corinto: “Mët tuˈugë oyjyot nyajtunëdëts tëgekyë diˈibëts nmëdäjtypy” (2 Kor. 12:15). Mëk ttsejky ja myëguˈuktëjk, pääty dyajtuuny ja jyot myëjää etsë jyukyˈäjtën parë tmëjämooy (käjpxë 2 Korintʉ 2:4; Filip. 2:17; 1 Tes. 2:8). ¡Päätyën mëk tsyojkëdë ja myëguˈuktëjk! (Apos. 20:31-38.)
16 Ninuˈun tyam nDiosmëduˈunëm, ntsojkëmë mëjjäˈäytyëjk diˈib mä naymyujkën, ets ko nuˈkxtakëm, ta nmoˈoyëmë dyoskujuyëmë Jyobaa ko dyajaˈˈaty. Ko dyajnigëxëˈëktë ko xymyëjpëjtakëm, yëˈë diˈib jotkujk xyajnayjäˈäwëm, ets ko xykyuˈijx xykyugäjpxëm, ta xyjotmëkmoˈoyëm. Nmëjjäˈäwëm ko listë yajpäättë parë xypyudëkëyäˈänëm ko nmëˈanuˈkxëmë tyäˈädë jukyˈäjtën. Pes yëˈëjëty, xypyudëjkëm parë nmëdäjtëm “niˈigyë jotkujkˈäjtën esë xondakën”.
[Notë]
a Nan ojts yaˈˈanëëmëdë: “¿Ti diˈib mas myajtsobatypy mä tuˈugë mëjjäˈäy?”. Nimay yˈatsoowdë: “Ko ajiiky amëguˈuk jyaˈayˈattë ets ko kyaj pën tsyëˈëgëdët parë myëtmaytyäˈägëdët”. Ok, pyëtsëmäˈäny mä Diˈib Xytyukˈawäˈänëm, diˈib myaytyäˈägaambyë duˈumbë jäˈäyˈäjtën.
b 2 Samuel 9:6: “Ko Mefibóset diˈib tyeetyˈäjtë Jonatán, diˈib tyeetyˈäjtë Saúl, tyëjkë mä nety japë David, ta netyë nyayjujpë ets nyaygyoxtënääytyakë. Ta David jyënany: ¡Mefibóset!, ta yˈatsooy: Tyä ja mduumbë”.
c Job 33:1: “Per, tyam, mijts Job, tunë mayˈäjtën, mëdowtsë nˈayuk, ets tukëˈëyë tijatyëts ngäjpxaampy jantsy mmëdoogukë”.
[Dibujë diˈib mä pajina 27]
[Dibujë diˈib mä pajina 30]
Tsojkëbë mëjjäˈäytyëjk tjuuttëdë tiempë parë twinmayët wiˈix nëjkx tpudëkëyaˈanyë myëguˈuktëjk “mëdë Diosë kyäjxwijën”