Jyobaa yëˈë kyupëjkypy pënaty mëbëjkëp
“Yëˈë niˈˈijxtuˈuttë diˈib mët yëˈëgyëjxmë mëbëjkën etsë maˈkxtujkën yajtukumääytyëp ja wandakën” (HEBREOS 6:12, TNM).
1, 2. ¿Ti jotmay wyinguwäˈkë Jefté mëdë nyëëx?
OKPAWINMAY tuˈugë uˈunkteety jyaˈty mä tyëjk diˈib ojts të tsyiptuny ets të myadaˈaky, ko ja nyëëx yˈijxpäätyëty, ta jyantsy xyondaˈaky ets jyëjpäädëˈëgyëty jyantsy yˈëy ets jyantsy yˈetsy. Per duˈunyë wyëˈëmë ko tˈixy ja tyeety tkëˈtswaˈkxy ja wyit mët ko mon tuk nyayjawëty ets yaxkeˈeky: “¡Ay, uˈunk jaˈa!”. Ta ja nyëëx ttukˈawanë ko të ttuny tuˈugë wandakën mä Jyobaa, diˈib yˈandijaampy ko yëˈë ninäˈä kyapëkët ets ni tkapäädëdë yˈuˈunk yˈënäˈk. ¿Wiˈix tyäˈädë kiixy tˈatsooy ja tyeety? Ta tˈanmääy ets tkuytyunët ja wyandakën. Duˈun dyaˈijxë ko myëbëjkypyë Jyobaa ets nyijäˈäwëp ko ninäˈä ti kyatukˈanaˈamëdët diˈib kyaj yˈoyëty (Jueces 11:34-37). Jefté jantsy jotkujk nyayjäˈäwë ko ja nyëëx mëk ja mëbëjkën tmëdaty. Nan nyijäˈäwë ko Jyobaa jotkujk nyayjawëyaˈanyëty ko ja nyëëx ttunäˈäny diˈib yëˈë të twandaˈaky.
2 Jefté mëdë nyëëx amumduˈukjot tmëbëjktë Jyobaa ets ijttë seguurë ko oy extëm tijaty ttuuny. Axtë mä twinguwäˈkëdë amay jotmay yajnigëxëˈktë ko myëdäjttëbë mëbëjkën. Tsyojktë etsë Jyobaa kyunuˈkxëdët, pääty ttuundë axtë diˈib mëjwiin kajaa tsiptakxëdë.
3. ¿Tiko tyam mbäät xypyudëjkëmë yˈijxpajtënë Jefté mëdë nyëëx?
3 Näˈäty, tsiptakp nmëdäjtëm mëkë mëbëjkën mä Jyobaa ets mëjää yajtunäämp parë kyaj nyajtëgoˈoyëm (Juudʉs 3). Pääty mä tyäˈädë artikulo, yëˈë yajnimaytyäˈägäämbë yˈijxpajtënë Jefté mëdë nyëëx. Nnijawëyäˈänëm wiˈix dyaˈijxëdë mëbëjkën axtë mä twinguwäˈkëdë amay jotmay.
MYËDÄJTTË MËKË MËBËJKËN OYË NETYË JÄˈÄY AXËËK JYUKYˈATTË
4, 5. 1) ¿Ti ojts yajtukˈanaˈamdë ja israelitëty ko nety tyëkëyanëdë mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë? 2) Extëm jyënaˈany mä Salmo 106, ¿wiˈix jyäjttë ko kyamëdoodë?
4 Tuˈuk tuˈugë xëëw, Jefté mëdë nyëëx yˈijxtë wiˈix axëëk wyimbëtsëmy ko ja israelitëty kyaj tmëmëdowdë Jyobaa. Të nety yaˈˈanëëmëdë naa 300 jëmëjtëp, ko nety tyëkëyanëdë mä ja Nax diˈib Yajtukwandaktë ets dyaˈoˈktäˈäytyët ja jäˈäy diˈib yˈawdäjttëbë wiink diosëty. Per yëˈëjëty kyaj duˈun ttuundë (Deuteronomio 7:1-4). Axtë ojts nimay jyëmbijnëdë extëm ja jäˈäyëty diˈib Canaán: ojts tˈawdäjnëdë ja diosëty diˈib kyaj tyëyˈäjtënëty ets pyokytyuunëdë mä ja axëëkpë ijt tsënaaky (käjpxë Salmo 106:35, 36, 39, Tios yˈaaw yˈayuk [TY]).a
5 Kom kyaj tmëmëdoowdë Jyobaa, ta kyaj ojts kyuwäˈänëdë mä ja myëtsipëty (Jueces 2:1-3, 11-15; Salmo 106:40-43). Seguurë ko mä tadë tiempë, ojts tsyiptaˈaky dyajnigëxëˈëktëdë mëbëjkën pënaty tsyojktë Jyobaa. Mä Biiblyë yajmaytyakp näägë israelitë diˈib agujk jotkujk yajnayjawëyanëdë Jyobaa. Extëm ja Jefté mëdë nyëëx, Elqaná, Ana etsë Samuel (1 Samuel 1:20-28; 2:26).
6. ¿Wiˈix tyamë naxwinyëdë jäˈäy jyukyˈattë, ets ti mbäät nduˈunëm parë njëjpkudijëm?
6 Tyam, nanduˈun mayë jäˈäy wyinmaytyë ets jyukyˈattë extëm ja jäˈäyëty diˈib Canaán. Jamë jyot wyinmäˈäny tpëjtäˈäktë mä meeny sentääbë, mä tˈaxëktunäˈändë jyiiky myëguˈuk ets mä axëëk yˈitäˈän tsyëënëyäˈändë. Perë Jyobaa xytyukˈawäˈänëm tijaty mbäät xyajtëgoˈoyëm ets xykyuwäˈänäˈänëm extëm ojts tjakuwäˈänäˈäny ja israelitëty. ¿Nmëmëdowäˈänëm parë kyaj duˈun njäjtëm extëm yëˈëjëty? (1 Korintʉ 10:6-11). Nˈoktuˈunëmë mëjää parë kyaj njukyˈäjtëm extëmë naxwinyëdë jäˈäy (Romanʉs 12:2).
JEFTÉ MËK JA MËBËJKËN TMËDÄJTY OY WIˈIX JYAJTY KYËBEJTY
7. ¿Wiˈixë Jefté tyuunëdë ja myëgaˈax ets ja mëjjäˈäytyëjk diˈib Israel, ets ti yëˈë tyuun?
7 Ko ja israelitëty tkamëmëdoowdë Jyobaa, ta ja myëtsipëty yaˈˈayoowëdë (Jueces 10:7, 8). Perë Jefté myëdäjtypyë nety jatuˈugë jotmay mët ja myëgaˈaxëty ets mët ja mëjjäˈäytyëjk diˈib Israel. Axëkˈijxëdë ja myëgaˈaxëty ets jyäˈäwëdë naywyinaxë, pääty yˈëxkajxëdë mä ja yˈit lyugäär (Jueces 11:1-3). Perë Jefté kyaj tnasˈijxë etsë duˈumbë jäˈäyˈäjtënë nyinaxëdët. ¿Wiˈix nnijäˈäwëm? Ko ojts nyinëjkxëdë ja mëjjäˈäytyëjk ets yˈamdoowëdë naybyudëkë, ta tpudëjkë xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot (Jueces 11:4-11). ¿Ti Jefté pudëjkë parë duˈun ttuuny?
8, 9. 1) ¿Wiˈixë Jefté pyudëjkë ja Ley diˈib yajmooytyë ja israelitëty? 2) ¿Ti diˈibë Jefté mas jëjpˈam pyëjtak?
8 Jefté oy tsyiptuumbë ijty, ets nyijäˈäwë yajxon wiˈix ja israelitëty tjaˈabëjktë ja Nax diˈib Yajtukwandaktë ets nan nyijäˈäwë wiˈix jyënaˈany ja Ley diˈibë Moisés yajmooy. Ko twinmääy wiˈixë Jyobaa yˈity mëdë kyäjpn, ta tnijäˈäwë diˈib oy ets diˈib kyaj yˈoyëty (Jueces 11:12-27). Yëˈë diˈib pudëjkë nuˈun ja xyëëw jyukyˈäjtën parë tnijawët tijaty tyunëp. Jefté nan nyijäˈäwëbë nety ko Jyobaa kyaj tˈoyˈixy ko pën ttuunëmbity wiˈix të yajtuny, niˈigyë ttseky etsë kyäjpn nyaytsyokëdët nixim niyam. Jefté nan nyijäˈäwë ko mä ja Ley jyënaˈany ets ja israelitëty ttsoktët ja myëguˈuk axtë diˈib mëtsipˈäjtëdëp (käjpxë Éxodo 23:5,b etsë Levítico 19:17, 18,c Mʉgoxpʉ ja̱ noky mʉdiˈibʉ jyaayʉn Moisés [MNM]).
9 Waˈanë Jefté nanduˈun pyudëjkë ja yˈijxpajtënë José. Seguurë ko nyijäˈäwë wiˈixë José tpaˈˈayooy ja myëgaˈaxëty oyë nety yˈaxëkˈixëdë (Génesis 37:4; 45:4, 5). Waˈanë Jefté twinmääy wiˈixë José yajtuuny ets yëˈë diˈib pudëjkë parë jyaˈayˈatët extëmë Jyobaa ttseky. Seguurë ko Jefté jantsy axëëk yajnayjäˈäwë extëm ja myëgaˈax tyuunëdë. Per kyaj nëgoo tmëjpëjtaky wiˈixë nety nyayjawëty, diˈib niˈigyë jëjpˈam pyëjtak, yëˈë tnitsiptunëdë Jyobaa xyëëw ets ja kyäjpn (Jueces 11:9). Jefté të netyë wyinmäˈäny tpëjtaˈaky ko xëmë tmëmëdowäˈänyë Jyobaa, pääty ojts yajkunuˈkxy ets nanduˈun ja nyax kyäjpn (Ebreeʉsʉty 11:32, 33).
Oy mëk njajäˈäwëm wiˈix pën të xytyuˈunëm, ninäˈä mbäät ngamastutëmë Jyobaa
10. ¿Wiˈix xypyudëjkëmë Biiblyë kyäjpxwijënë parë tijaty nduˈunëm extëm Jyobaa ttseky?
10 ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jefté? Nˈokwinmäˈäyëmë tyäˈädë: ¿Ti ndunäˈänëm ko tuˈugë nmëguˈukˈäjtëm axëëk xyajnayjäˈäwëm o ko nwinmäˈäyëm ko kyajxyëp duˈun të xytyimtuˈunëm? Oy ko nduˈunëm extëmë Jefté ttuuny ets nnaytyuktuˈumoˈoyëmë Biiblyë kyäjpxwijën. Oy mëk njajäˈäwëm, ninäˈä mbäät ngamastutëmë Jyobaa. Nan kyaj nˈyoˈoybyojtëm mä reunyonk o kyaj nnekytyuˈukmujkëm mëdë nmëguˈukˈäjtëm, niˈigyë mbäät nmëmëdoˈowëmë Jyobaa. Ko duˈun nduˈunëm, yëˈë xypyudëkëyäˈänëm parë nwinguwäˈkëmë jotmayë mëkpë ets nˈyäjkëmë oybyë ijxpajtën (Romanʉs 12:20, 21; Colosenses 3:13, TNM).
WIXATY MBÄÄT NNAYOJXËM PARË NYAJNIGËXËˈKËM KO NMËDÄJTËM MËKË MËBËJKËN
11, 12. 1) ¿Ti Jefté tyukwandakë Jyobaa? 2) ¿Ti nety tyunaampy parë tkuytyunët ja wyandakën?
11 Jefté nyijäˈäwëbë nety ko tsojkëbë Dios pyudëkëdët parë yˈawäˈätspëtsëmdët ja israelitëty mä ja myëtsipëty. Pääty ttuuny tuˈugë wandakën mä Jyobaa. Yëˈë tyukwandak ko pën yajmadakëp, ta tnamoˈoyaˈany extëmë “wintsëˈkën diˈib yajnoˈkp” ja tim jawyiimbë jäˈäy diˈib jëjppäädëˈkëp, ko nety jyëmbity mä ojts të tsyiptuny (Jueces 11:30, 31). ¿Ti myaytyäˈägan?
12 Jefté kyaj yëˈë tmaytyäˈägany ko yaˈoogaampy ja jäˈäy diˈib jëjppäädëˈkëp parë dyakët extëmë wintsëˈkën. ¿Wiˈix nnijäˈäwëm? Yëˈko Jefté nyijäˈäwëbë nety ko Jyobaa yˈaxëkˈijxypy ko jäˈäy yajˈyaky extëmë wintsëˈkën diˈib yajnoˈkp (Deuteronomio 18:9, 10). Mä tadë tiempë, mëjwiin kajaa ijty tuˈugë israelitë dyajtsobääty ko tnamoˈoyë Jyobaa tuˈugë wintsëˈkën diˈib yajnoˈkp (ixë rekuäädrë “¿Ti yˈandijpy?”). Pääty diˈibë Jefté myaytyäˈägan, yëˈë ko tnamoˈoyaˈanyë Jyobaa tuˈugë jäˈäy diˈib mëdunëdëp mä ja tabernakulo nuˈun ja xyëëw jyukyˈäjtën. Jyobaa kyupëjk ti Jefté tukwandakë, pääty dyajmadaky mä ojts tsyiptuny (Jueces 11:32, 33). Per ¿pëndaa netyë tadë jäˈäy diˈibë Jefté nyamoˈoyaambyë Dios?
13, 14. ¿Ti xytyukniˈˈijxëmë Jueces 11:35 mä wiˈixë Jefté dyaˈijxë mëbëjkën?
13 Extëm të nˈijxëm mä parrafo 1, ja tim jawyiimbë jäˈäy diˈibë Jefté jëjppäädëˈkë, yëˈë ja tukpäjkpë nyëëx diˈib mëk jyantsy tsyejpy. ¿Tidaa net tyuunë Jefté? ¿Kyuytyuunëdaa diˈibë Jyobaa tyukwandak? ¿Kyëyäjkëdaa ja nyëëx parë tmëdunëdë Jyobaa mä ja tabernakulo nuˈun ja xyëëw jyukyˈäjtën?
14 Seguurë ko Jefté, nan yëˈë naytyuktuˈumooyë ja käjpxwijën diˈib miimp mä ja Ley diˈibë Dios yäjk. Waˈan tjamyejtsy ko ja Ley jyënaˈany ets ja israelitëty dyaktët diˈib mas oy (Éxodo 23:19). Nan waˈan tjamyejtsy ko jyënaˈany: “Koojëk ti jäˈäy twäändäˈägëty ets yëˈë Dios tuknijäwëty, ko winë dyakäˈäny nëjkxëbëk duˈun tkuuytyuny ets dyaky mëdiˈibë ënety të twäändaˈagyën” (Números 30:2, MNM). Duˈun extëmë Ana tkuytyuunyë wyandakën, diˈib waˈan jyukyˈajty mä tadë tiempë, nanduˈunë Jefté, tsojkëbë nety tkuytyunët ja wyandakën, oyë nety mët ja nyëëx mëk tjajawëyaˈany. Kom jamë nety tyunäˈäny mä ja tabernakulo nuˈun ja xyëëw jyukyˈäjtën, ninäˈä nety mbäät kyapëky ets ni tkapäätyë yˈuˈunk yˈënäˈk. Päätyë Jefté kyaj nety tmëdatäˈäny ja tyëëm yˈääts diˈib tyukmëwëˈëmëp ja nyax kyam (Jueces 11:34). Per oy dyuˈunëty, Jefté jyënany: “Tëjëts nyajwaˈkxyë nˈääw mä Jyobaa, ets kyajts mbäät nnekyˈëxtëkëwaˈaky” (Jueces 11:35). Extëm jyënany, yëˈë xytyukˈijxëm ko Jefté myëdäjt mëkë mëbëjkën. Jyobaa kyupëjk ko duˈun tˈyojxy ja nyëëx ets kyunuˈkx. ¿Ojtsxyëp ëtsäjtëm duˈun nmëdäjtëm mëk ja mëbëjkën extëmë Jefté?
15. 1) ¿Ti Jyobaa ojts ndukwandakëm? 2) ¿Wiˈix mbäät nyaˈijxëm ko nmëdäjtëmë mëbëjkën?
15 Ko ojts nnaywyandakëm mä Jyobaa, ta ojts nˈanmäˈäyëm ko diˈib mas jëjpˈam nbëjtäˈägäˈänëm mä jukyˈäjtën, yëˈë ko ndunäˈänëm ti yëˈë tsyejpy, oyë nety njanijäˈäwëm ko tsiptäˈägäämp. Per ¿ti nduˈunëm ko Jyobaa xytyukˈanaˈamëm diˈib kyaj ntsojkënyëˈäjtëm? Pën duˈunë mëbëjkën nmëdäjtëm extëmë Jefté, ta nguytyuˈunëm diˈibë Jyobaa ojts ndukwandakëm ets nmëmëdoˈowëm xondaˈakyˈääw xondaˈakyjyot. Mbäät tsyiptaˈaky tijaty ndukmëduˈunëm, per mëjwiin kajaa Jyobaa xykyunuˈkxëm (Malaquías 3:10). ¿Ets ja Jefté nyëëx? ¿Wiˈix jyënany ko tnijäˈäwë ti ja tyeety të twandaˈaky?
¿Wiˈix mbäät nyajnigëxëˈkëm mëkë mëbëjkën extëmë Jefté mëdë nyëëx? (Ixë parrafo 16 etsë 17).
16. ¿Wiˈixë Jefté nyëëx jyënany ko tnijäˈäwë ti wandakënë tyeety të ttuny? (Ixë dibujë mä tsyondaˈaky).
16 Ja wandakën diˈib tyuunë Jefté tëgatsy mët diˈib tyuunë Ana. Ana yëˈë wyandak ko dyakäˈäny ja yˈuˈunk parë tmëdunëdë Jyobaa mä ja tabernakulo extëmë nasareo o diˈib të yajwandaˈaky (1 Samuel 1:11) (ixë rekuäädrë “¿Ti yˈandijpy?”). Ja nasareo mbäät ijty pyëktë ets tpäättë yˈuˈunk yˈënäˈk. Per ja Jefté nyëëx kyaj nety mbäät pyeky mët ko kaˈpxyë nety ja tyeety kyëyakäˈänyëty extëm tuˈugë “wintsëˈkën diˈib yajnoˈkp” (Jueces 11:37-40). Nˈokwinmäˈäyëmë tyäˈädë: yëˈë nety ja nyëëx tuˈugë wintsën, mbäädë nety tpëky ja mas oybyë mixy diˈib mä ja nax käjpn. Per en lugäär pyëkët, jamë nety nyëjkxanë Dios mëduumbë mä ja tabernakulo. ¿Wiˈixëdaa jyënany? Duˈun tˈanmääy ja tyeety: “Tatë pën të mˈääw xyajwaˈkxy mä Jyobaa, tuungëts extëm të xywyandaˈaky” (Jueces 11:36). Tyäˈädë kiixy yëˈë wyinˈijx tmëdunäˈänyë Jyobaa, oy mëk tjajäˈäwë ko kyapëkët o tkamëdatëdë yˈuˈunk yˈënäˈk. ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtën?
Ja nyëëxë Jefté yëˈë wyinˈijx tmëdunäˈänyë Jyobaa, oy mëk tjajäˈäwë ko kyapëkët o tkamëdatëdë yˈuˈunk yˈënäˈk
17. 1) ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jefté mëdë nyëëx? 2) ¿Tiko mijts mëjämoˈoyëty extëm jyënaˈany Ebreeʉsʉty 6:10-12?
17 ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë Jefté yˈijxpajtën mëdë nyëëx? Milˈam tyamë Jyobaa tyestiigëty yˈittë tuk tiempë naytyuˈuk o diˈib kasäädë kyaj tmëdattë yˈuˈunk. ¿Tiko? Yëˈko jamë jyot wyinmäˈäny tpëjtäˈäktë parë niˈigyë tmëdundëdë Jyobaa. Nan ta nimayë nmëguˈukˈäjtëmë mëjjäˈäy mëˈˈënäˈkpë, diˈib yojxtëbë xyëëw tiempë en lugäär dyajtundët mä yˈuˈunk yˈënäˈk o mä yˈokˈënäˈk. ¿Tiko? Yëˈko të wyinmäˈäny tpëjtäˈäktë ko jamë xyëëw tiempë etsë jyot myëjää dyajtunäˈändë mä Jyobaa tyuunk. Nääk tyundë mä yajkojˈyë jëën tëjk mä nDiosˈawdäjtëm, ets nääk nyëjkxtë mä Eskuelë parë pënaty kyäjpxwäˈkxtëbë Diosë Kyutujkën, ta net yajkaxtë mä tyëgoyˈatyë käjpxwäˈkxpë. Ets nan ta nääk diˈib tyukniwijtsëdëp dyajmëjwindëkëyäˈändë Diosë tyuunk mä yajjamyetsyë Jesusë yˈoˈkën xëëw, extëm marsë, abril o mayë. Jyobaa ninäˈä tkajäˈäytyëgoyaˈany wiˈixë tyäˈädë nmëguˈukˈäjtëm nyayoxëdë mët ko tsyokëdë (käjpxë Ebreeʉsʉty 6:10-12). Ets mijts, ¿mˈyoxaambyë mxëëw mdiempë parë niˈigyë xymyëdunëdë Jyobaa?
¿TI TË XYTYUKNIˈˈIJXËM?
18, 19. 1) ¿Ti të xytyukniˈˈijxëmë Jefté mëdë nyëëx? 2) ¿Wiˈix mbäät nbanëjkxëmë yˈijxpajtën?
18 Jefté wyinguwäˈkë amay jotmay nuˈun ja xyëëw jyukyˈäjtën, per ko ti ttunany xëmë tkuentëpëjtaky wiˈixë Jyobaa wyinmay. Ojts tjëjpkudijë ja axëëkpë jot winmäˈäny extëmë nety jyukyˈattë ja jäˈäy. Ets oy ja myëguˈuktëjk tkamëmëdoowdë Jyobaa ets axëëk yajnayjäˈäwëdë, yëˈë mëk dyaˈijty ja myëbëjkën. Jyobaa kyunuˈkxë Jefté mëdë nyëëx ko duˈun nyayojxëdë ets yëˈë yajtuundë parë ojts dyajmëjwindëkëdë ja tyuunk.
19 Biiblyë jyënaˈany: “Yëˈë niˈˈijxtuˈuttë diˈib mët yëˈëgyëjxmë mëbëjkën etsë maˈkxtujkën yajtukumääytyëp ja wandakën” (Hebreos 6:12, TNM). Pääty, nˈokpanëjkxëmë yˈijxpajtënë Jefté mëdë nyëëx. Nˈokˈyajnigëxëˈkëm mä jukyˈäjtën ko nmëdäjtëmë mëbëjkën ets nˈokjamyajtsëm ko Jyobaa yëˈë kyupëjkypy pënaty myëdäjtypyë mëbëjkën.
a Salmo 106:35, 36, 39, TY: “Niˈikyë ojts mëët [nyaytyuktëjkëndë] ja jaˈayëty kaˈapë ja Tios tˈëwtatën, ets ojts tyukjajtënëtë ja yˈëxëëktuˈun yˈëxëëk kajpxënëty; ojts tˈëwtajnëtë wiink tios mëtiˈipë ok ëxëëk myëjajt myëkëpäjtën. Yëˈëjëty ojts nyäyajˈëxëëkëtë, mëët ja yˈëxëëktuˈun yˈëxëëk kajpxën”.
b Éxodo 23:5, MNM: “Këdii xytyukmëjˈatëty yëˈë neybyudëjk neybyubäjtën mä ja mëtsipën. Pënë jam xyˈixy, ko tëë yëˈë jyëyujk tmëgëday yëˈë tsyimy, päˈättijë ënetyë, ets xytyuknikajtuˈudëty”.
c Levítico 19:17, 18, MNM: “Këdii jaˈayë tukmox xymyëëtˈattëty yëˈë neyˈëxëëkˈixë neygyäˈoyˈixë mä yëˈë mjëëky mëguˈugën. Mdukˈënëëmëp ja mëguˈuk mä pyaatyën ko tii tuundëgoy tkäjpxtëgoyëty. Këdii tii ënetyë xytyuunwimbitäˈänëty, ets nitsip niˈakë xykyämëëtˈatëty mä ja mjëëky mmëguˈugën. Duˈun xytyokëty ja mjëëky mmëguˈuk, ta këˈëm mneytyokyën”.