Ny fivoaran’ny toeran’ny vehivavy: lafy tsarany sy lafy ratsiny
“RAHA LAZAINA fohifohy, ny vehivavy tamin’ireo taona 80 dia nahita fahaizana bebe kokoa, fahasalamana tsara kokoa, fiainana lava sady feno kokoa.” Izany no famaranan-kevitra tao amin’ny lahatsoratra iray mitondra ny lohateny hoe “Ny toeranay omaly; ny toeranay ankehitriny” nivoaka tao amin’ny revio iray ho an’ny vehivavy. Kanefa mety nitondra soa voafetra ihany ve raha ny marina ny fivoaran’ny toeran’ny vehivavy, noho ireo voka-dratsiny fanampiny?
Vokany teo amin’ny fanambadiana sy ny fiainam-pianakaviana
Ohatra, fantatry ny tsirairay avy fa manohitra ny fananana fiainam-pianakaviana mahafinaritra ny fikatsahana raharaha iray. Izao no azo novakina tao amin’ny rapaoro iray: “Ny vehivavy manana toerana ambony dia tsy mirona kokoa hanome tombontsoa ho an’ny fiainam-pianakaviana noho ireo lehilahy mitovy asa aminy; azo inoana bebe kokoa aza fa nisara-panambadiana izy ireny.” Angamba manontany tena ianao hoe inona ny antony. Ny profesora iray amin’ny fitantanan-draharaha any amin’ny oniversiten’i Californie, dia nanazava hoe: “Ho an’ny lehilahy, ny fiainana ao amin’ny ankohonana dia fanohanana, ho an’ny vehivavy kosa izany dia enta-mavesatra. Rehefa tonga any an-tranony izy, ny vady lehilahy dia miala sasatra; ho an’izany no niasany. Fa ny vehivavy kosa dia voatery tsy maintsy miasa indray.”
Tsy ny vehivavy manana toerana ambony ihany no ao anatin’ny tarehin-javatra toy izany. Ohatra, ny vehivavy rosiana dia nialoha taranaka iray an’ireo vehivavy Tandrefana teo amin’ny sehatry ny asa; kanefa dia tena sarotra amin’izy ireo foana ny miatrika ny raharahany ara-pivelomana sy ny fiainam-pianakaviany. Ny mpanao gazety rosiana iray ao amin’ny revio Working Woman dia nanoratra izao: “Ny vehivavy, ain’ny tokantrano, dia tokony hafana fo kokoa, mba hahatonga ny rivo-piainana ao hafana sy feno fitiavana.” Mitambesatra eo an-tsorony àry ny enta-mavesatra roa sosona, izay matetika ampian’ny tsy fandraisan’ny lehilahy vady anjara amin’ireo raharaha ao an-trano.
Antony hafa iray mahatonga ady, dia izay tsahivin’ireto teny nataon’ny iray amin’ireo vehivavy mpandraharaha ao Wall Street, izay nahita fahombiazana manokana. “Ho ahy ny asa dia fialam-boly”, hoy ny fireharehany, avy eo dia nanampy izy hoe: “Tiako ny asako, ary tsy vonona hamoy zavatra betsaka aho” — na dia ho an’ny fianakaviany aza. Noho izany dia ny vadiny, izay mpandraharaha koa anefa, no miantoka izay hiadanan’ny fianakaviana ka mikarakara ny zanany roa. Araka ny filazan’ireo mpiara-miasa amin’io vehivavy io, ny hafanam-pony mirehitra ho an’ny asany dia “manimba tsotra izao ny fifandraisan’ny mpianakavy”.
Izany koa no tarehin-javatra hitan’ity vehivavy praiminisitra iray. Ny faniriany laza eo amin’ny politika dia nialoha ny fianakaviany, izay tsy nomeny fiheverana firy. Arakaraka ny nitomboany, dia matetika ireo zanany no nandany andro vitsivitsy tany amin’ny dadatoany, satria, araka ny amakiana izany, “ny iray amin’ireo fotoana tsara indrindra [ho azy ireo] dia ny fiarahana misakafo amin’ny fianakaviana fotsiny, izay tsy mora ampoizina mihitsy” tany an-tranony.
Vao haingana dia nadinadinina ny vehivavy efatra tale ao amin’ny orinasa lehibe any Eoropa. Ny anankiray tamin’izy ireo dia niaiky fa ny zananivavy roa ambin’ny folo taona dia saika ny rainy foana no nitaiza azy. Ny hafa iray dia nanazava fa tsy afaka nikarakara ny zanany izy, raha tsy efa amin’ny faran’ny herinandro. Araka ny filazan’ny gazety, dia nahamarika ny mpihaino fa ny telo tamin’ireo vehivavy ireo dia tsy nanana hafanana amin’ny maha-olombelona.
Marina fa ny vehivavy sasany dia voatery miasa, satria angamba maty ny vadiny na nandao ny tokantrano. Koa misy tombony voafetra ho azy ny fahitana anton’asa iray; nefa na tiany na tsy tiany, dia tsy maintsy mizaka ny voka-dratsiny izy ireny.
Ny lafy ratsiny
Ny hoe mitondra soa voafetra ihany ny fivoaran’ny anjara asan’ny vehivavy, dia miharihary amin’izay miseho matetika rehefa mialoha ny vadiny ny vehivavy iray, amin’ny fahazoana fidiram-bola na anton-draharaha ambony kokoa. Araka ny filazan’ny mpitsabo sasany, izany tarehin-javatra izany dia “antony lehibe sady miharihary mahatonga fihenjanana eo amin’ny mpivady mihamaro hatrany ihany”. Vavolombelon’izany ity fitarainan’ny lehilahy vady iray ity: “Ao an-tsaiko dia mankasitraka ny fahombiazany aho. Fa ara-piraiketam-po kosa dia tsy afa-po ny tenako. Tsapako fa toa lavina aho. Ary mahatsiaro tena ho meloka aho raha sosotra toy izany.” Raha voatery miasa ny mpivady kristiana amin’izao fotoana izao, ny fifampiresahana sy ny fifanehoana fiheverana feno fitiavana dia afaka hanampy azy ireo hampitony ireo fihetseham-po tsy manorina ireo ka hampihena izany vokany izany. — I Petera 4:8.
Ny porofo hafa koa fa soa voafetra ihany ny fivoaran’ny toeran’ny vehivavy, dia ny fanantitranteran’ireo mpitaky ny fanafahana ny vehivavy ny amin’izay hahazoany tombontsoa alohan’ny zavatra rehetra. Ny boky hoe Le matriarcat montant (anglisy) dia mamela haminavina ny fotoana izay hitarihan’ireo vehivavy tsy mihevitra afa-tsy ny tenany an’izao tontolo izao, ka hanontaniany tena toy izao: “Inona no hoentin’izany ho ahy?” Ilay vehivavy mpandraharaha manan-karena notononina tetsy ambony dia niteny toy izany indrindra; tsy tiany ny hanampy ny hafa hiakatra ny ambaratonga ara-tsosialy raha tsy hoe mety hahazoany zavatra sasany izany. Izao no nekeny: “Amin’ny tombony foana no ijereko zavatra”. Fahendrena ve ny fihetsika tahaka izany, raha jerena amin’ireo torohevitra nomen’i Jesosy? Tao amin’ny Toriteny teo an-tendrombohitra tokoa, dia izao no nolazainy: “Ataovy amin’ny hafa izay rehetra tianareo hataony aminareo.” “Aza manahy ny amin’ny ampitso àry: ny ampitso hanahy ny amin’ny tenany.” (Matio 7:12; 6:34, La Bible en français courant). Ny vehivavy kristiana tokoa dia miezaka hitana fihetsika tahaka ny an’i Jesosy amin’ireo lafiny ireo.
Ny fitondrantena atoron’ny Baiboly: ambinambiny ve?
Tsy isalasalana mihitsy fa ny fikororosian’ny fahatsarana ara-pitondrantena no endrika mampalahelo indrindra amin’ny fivoaran’ny toeran’ny vehivavy. Mahalana no miresaka ny amin’Andriamanitra sy ny fivavahana ireo mpitaky ny zon’ny vehivavy, ary mandrakariva amin’ny teny manakiana no anaovany izany. Ny vehivavy izay miandry ela vao manambady noho ny anton-draharahany, dia mihevitra matetika fa ny fanambadiana dia tsy zavatra takina tena ilaina, alohan’ny firaisan’ny lahy sy ny vavy.
Ny fihetsiketsehan’ireo mpitaky ny zon’ny vehivavy dia mampalahelo fa mirona hanohana ny firaisana eo amin’ny samy vehivavy (lesbianisme). Tamin’ny 1971, ny fivoriambe isan-taona fanaon’ny NOW (National Organization of Women — Fandaminam-pirenen’ireo vehivavy any Etazonia) dia nandray izao fanapahan-kevitra izao: “Eken’ny NOW ny fampahoriana roa sosona niaretan’ny vehivavy manana firaisana eo amin’izy samy izy; Fa ny zon’ny vehivavy amin’ny maha-izy azy dia mahafaoka ny zony hilazalaza sy hampiseho ny fironany hanana firaisana ka hifidy ny fomba fiainany; Heverin’ny NOW ho ara-dalàna ny fiahian’ny fihetsiketsehan’ireo mpitaky ny zon’ny vehivavy mifandray amin’ny fampahoriana nentin’ny vehivavy miray amin’izy samy izy.” Mariho anefa ny didim-pitsaran’Andriamanitra voalaza ao amin’ny Romana 1:26, 27. Matetika ireo izay miray tendro amin’ny hevitr’ireo mpitaky ny zon’ny vehivavy momba ny firaisana ara-nofo amin’ny samy vehivavy, dia manaiky ny fanalana zaza koa. Billups Percy, profesora ny amin’ny didy aman-dalàna ao amin’ny Oniversiten’i Tulane, dia nilaza ny marina raha niteny hoe: “Ny fiheverana ny famonoana ny zaza ao am-bohoka iray ho toy ny zavatra tsy dia maninona loatra, dia fanaovana tsinontsinona an’ireo taonjato nanaovana fandinihana ny amin’ny heloka bevava, ny teolojia sy ny fitondrantena.”
Ny rapaoro iray dia mampiseho, fa tao anatin’ireo folo taona faramparany, ireo heloka lehibe nataon’ny vehivavy dia nitombo haingana kokoa noho ireo heloka vitan’ny lehilahy. Teo anelanelan’ny 1974 sy 1979, ny isan’ireo vehivavy amerikana voasambotra noho ny fitaka, dia nitombo efa ho 50%, raha 13% monja izany teo amin’ny lehilahy. Ny fanodinkodinam-bola nataon’ny vehivavy dia nitombo teo amin’ny 50% eo ho eo, nefa dia 1,5% monja izany teo amin’ny lehilahy. Ny fisamborana noho ny hosoka dia nitombo 27,7% teo amin’ny vehivavy raha latsaka ny 10% kosa teo amin’ny lehilahy. Miharihary àry fa tsy nahazo fahafaham-po feno ny vehivavy teo amin’ny fivoaran’ny toerany.
Ny fampiasana sigara koa dia niely teo amin’ny vehivavy. Ankehitriny dia betsaka kokoa ny vehivavy matin’ny homamiadana amin’ny avokavoka avy amin’ny fifohana sigara noho ny homamiadana amin’ny nono. Tamin’ny iray amin’ireo taona faramparany dia 25% amin’ny vehivavy matin’ny homamiadana no voan’ny homamiadana amin’ny avokavoka, ary mitombo 7% isan-taona io ara-keviny io.
Ho avy mahafa-po iray — Amin’ny fomba ahoana?
Amin’ny fitambarany, moa ve afaka nahita fahafaham-po tanteraka eo amin’ny fiainana ny vehivavy amin’ny fidirana hanao raharaha iray? Miharihary fa tsia, araka ny ahitan’olona mitombo hatrany izany. Ny revio iray dia naka ny tenin’i Hilary Cosell, mpanoratra boky iray miresaka ny raharahan’ny vehivavy (Woman on a Seesaw: The Ups and Downs of Making It), izay nametraka tamin’ny endriky ny fanontaniana an’io zava-manahirana io: “Raha toa diso hevitra ny vehivavy taloha rehefa nanambady sy niteraka ary nikarakara ny tokantranony, moa ve tsy eo am-panaovana hadisoana indray izy amin’ny fidirana miasa na amin’ny fikatsahana raharaha iray sy amin’ny faniriana hahomby?” Mbola manontany ilay mpanoratra hoe: “Afaka hahavita marina izay rehetra nataon’ny renintsika sy izay rehetra nataon’ny raintsika miaraka ve isika?”
Tahaka izany koa tao amin’ny bokiny hoe Ny vidin’ny fitiavana (anglisy), Megan Marshall dia nampiseho fa “ny fifaninanana eo amin’ny asa dia endrika ivelany fotsiny tsy dia mahasarona ny ratra miafina: tsy fahombiazana ara-pihetseham-po, fandehandehanana eo amin’ny firaisan’ny lahy sy ny vavy, fanandramana firaisana eo amin’ny samy vehivavy, fanalana zaza, fisarahana ary fahatsapana fa manirery loatra ny tena.” Nanazava izy fa ny fihetsiketsehan’ireo mpitaky ny zon’ny vehivavy dia niteraka ny “tantara mahagagan’ny fahaleovantena”, nefa ny ankamaroan’ny vehivavy dia tsy mahita fahasambarana avy amin’izany.
Namarana ny teniny i Megan Marshall tamin’ny filazana fa “tokony hino ny fitiavana maharitra izay arovan’ny fanambadiana tsara isika”, tamin’ny fanamafisana fa “ny izaho dia misaratsaraka ao anatin’ny fitokanana”, ary koa hoe “tokony hanome ny firaiketam-pontsika ho an’ny hafa izay hamerina izany amintsika isika”. Izany dia mampahatsiahy ny tenin’ilay Mpampianatra lehibe indrindra izay nisy teto ambonin’ny tany, Jesosy Kristy: “Mahasambatra kokoa ny manome noho ny mandray.” — Asan’ny apostoly 20:35.
Tsy azo lavina fa ny olombelona dia mirona hanao ny mifanalavitra indrindra. Ny fivoaran’ny toeran’ny vehivavy dia tsy nitondra soa feno akory, araka ny anamafisan’ireto tenin’i Jeremia mpaminany ireto azy: “Tsy an’ny olombelona ny lalan-kalehany.” (Jeremia 10:23). Ny vehivavy kristiana kosa anefa, mahatsapa ny fivoaran’ny toeran’ny vehivavy (miaraka amin’ny lafy tsarany sy ny lafy ratsiny) dia afaka mahatakatra tsara kokoa ny vidin’ireo torohevitr’Andriamanitra. Nasehon’ny fanandraman-javatra fa ireny torohevitra ireny dia “irina noho ny volamena” sady “amin’ny fitandremana azy misy valiny lehibe”. — Salamo 19:7-11.