Bukõt Jehovah, Eo Ej Etale Buruen Armij Ro
“Kwon bukõt iõ, im mour wõt.” —AMOS 5:4, NW.
1, 2. Ilo Jeje ko ilo Bible ta melelen ñe ej ba Jehovah ej “lale buruen” armij?
JEHOVAH ANIJ ear jiroñ ri kanan Samuel: “Bwe armij ej lale elikin armij, a Jeova ej lale buruen.” (1 Samuel 16:7) Ewi wãwen an Jehovah “lale buruen” armij?
2 Ilo Jeje ko ilo Bible, buru eo ekkã kajerbale ñan kõkkar kin ta eo iloan juõn armij—kõnan ko an, lemnak ko an, im men ko ej yokwe. Inem ñe Bible eo ej ba bwe Anij ej lo buruen armij, ejjab melelen bwe ej lale ilikin im baotokin lale ta armij eo iloan.
Anij Ej Etale Israel
3, 4. Ekkar ñan Amos 6:4-6 (NW), ta wãwen ko rar walok ilo bwij ko joñoul an ailiñ in Israel?
3 Ke Ri Etale ak Melejoñwe buru eo ear reilallok ñan bwij ko joñoul an ailiñ in Israel ilo ran ko an Amos, ta eo ear loe? Amos 6:4-6 (NW) ear konono kin maan ro rej ‘babu ion jikin babu in ivory im babu ion divan ko air.’ Rar “mõñã sheep koman ko jen bwij eo im cow koman ko jen ibwiljin kon in cow ko.” Lõmarein rar “kõmman kein kajañjañ ko bwe ren al” im rar “idak wine jen bowl ko.”
4 Ilo jinoin, pija in emaroñ aibujuij ilo ad lale. Ilo moko imwiir raibujuij ri mweie ro rar jokane, im rar mõnõnõ ilo air mõñã im idak im kamõnõnõik ir ilo air roñjake kajañjañ ko jen kein kajañjañ ko remõntata. Bareinwõt rar babu ion “jikin babu in ivory” ko. Scientist ro rej etale men ko iumin bũdej jen etto rar lo annañ ko rar jeki jen ivory ilo Samaria, jikin kwelok eo elap ilo ailiñ in Israel. (1 Kiñ Ro 10:22) Bõlen, elõñ ian men kein rar mõttan jea, table, im men ko eirlok wõt im mõttan kiin moko mokta.
5. Etke Anij ear jab buñburuen ibben Ri Israel ro ilo ran ko an Amos?
5 Jehovah Anij ear jab mõnõnõ ke kinke Ri Israel ro mokta rar mour ilo jokane, mõnõnõ in mõñã ekan ko renno, idak wain eo enno, im roñjake kajañjañ ko remõn? Jab! Ilo mol, ear letok men kein bwe armij ro ren mõnõnõ kaki. (1 Timote 6:17) Men eo Jehovah ear jab buñburuen kake kar kin kõnan ko rebwid an armij, enana burueir, air jab kautiej Anij, im air jab yokwe Ri Israel ro mõttair.
6. Kar ta wãwen mour in jitõb eo an Israel ilo ran ko an Amos?
6 Ro ‘rar babu ion jikin babu ko air, mõñã sheep koman ko jen bwij eo, idak wain, im kõmman kein kajañjañ ko ñan al’ renaj kar ilbõk kin juõn men. Kar kajitõk ibben lõmarein: “Komij kajekdon ke ran eo ekauwatata?” Ren kar lukkun inebata kin wãwen ko ilo Israel, ak rar “jab kanuij inebata kin jorrãn eo an Joseph.” (Amos 6:3-6, NW) Ilo an lale lok iman mweie eo an ailiñ eo, Anij ear lo bwe Joseph—ak Israel—ear bed ilo juõn wãwen ekauwatata ñan mour in jitõb eo an. Ak, armij ro rar wõnmanlok wõt ilo makitkit ko air im jab inebata kin jabdewõt men. Elõñ armij ro rainin rej bõk ejja lemnak eo wõt. Remaroñ kile bwe jej bed ilo ien ko renana, ak toan wõt an eñtan ko jab jelet mour ko air make, rejjab kanuij inebata kin abañ ko an armij ro jet im rejjab itoklimo kin men ko lor jitõb.
Israel—Juõn Ailiñ Ej Jorrãnlok Wõt
7. Ta eo enaj kar walok elañe armij ro an Israel rar jab bokake nan in kakkõl ko jen Anij?
7 Book in Amos ej kwalok juõn pija kin juõn ailiñ eo ej jorrãnlok wõt, meñe wãwen eo an iman mejen armij ej emõn. Kinke rej likjap in bokake nan in kakkõl ko jen Anij im kajimwe lemnak ko air, Jehovah ejamin kejbãrok ir jen ri kijirãt ro air. Ri Assyria ro renaj bõk ir jen jikin babu in ivory ko air im kajibokweik ir. Rejamin bar kakije ilo jokane!
8. Ewi wãwen an ailiñ in Israel kar deloñ ilo juõn wãwen mour enana ilo jitõb?
8 Ewi wãwen Ri Israel ro rar deloñ ilo wãwen in? Wãwen in ear jino walok ilo 997 B.C.E., ke Rehoboam nejin King Solomon ear bõk jikin im jijet ion throne im bwij ko joñoul an Israel rar jenolok jen bwij ko an Judah im Benjamin. King eo kein kajuõn an bwij ko joñoul an ailiñ in Israel kar Jeroboam I, “nejin Nebat.” (1 Kiñ Ro 11:26) Jeroboam ear karel buruen armij ro iumin kajur eo an bwe Jerusalem ear lukkun etolok ñan etal im kabuñ ñan Jehovah. Bõtab, ear jab lukkun itoklimo kin kõnan ko an armij ro. Jen men in, ear itoklimo wõt kin kõnan ko an make. (1 Kiñ Ro 12:26) Jeroboam ear mijak bwe elañe Ri Israel ro rar wõnmanlok in etal ñan temple eo ilo Jerusalem ñan kememe kwojkwoj ko ñan kautiej Jehovah, ejjabto tokelik renaj kar ukõt lemnak ko air im tiljek ñan ailiñ eo an Judah im jab ñan Israel. Ñan bõpraik air kõmman men in, Jeroboam ear kajutak ruo kon in cow gold, juõn ilo Dan im eo juõn ilo Bethel. Inem kabuñ ñan kon in cow ear erom kabuñ eo elap ilo ailiñ in Israel.—2 Kronikel 11:13-15.
9, 10. (a) Ta kwojkwoj in kabuñ ko King Jeroboam eo kein ka Juõn ear ejaak? (b) Kar ewi wãwen lemnak eo an Anij kin kwojkwoj ko rar kõmmani ilo Israel ilo ran ko an King Jeroboam II?
9 Jeroboam ear kajeoñ in kwalok bwe kabuñ in ekãl ear mol. Ear karõk bwe en wõr kwojkwoj ko einlok wõt kwojkwoj ko rar kõmmani ilo Jerusalem. Ilo 1 Kiñ Ro 12:32, jej konono: “Jeroboam e ar kõtellok juõn kwojkwoj, ilo aliñ eo ken ka drualitõk, ilo ran eo ken ka joñoul lailim in aliñ eo, einwõt kwojkwoj eo ilo Juda, im e ar wõnliñlok ñõn lokatok eo; ein drein an kõmõn i Betel.”
10 Jehovah ear jab kowãppen kwojkwoj in kabuñ rot kein. Emol ear kalikar men in ikijen Amos elõñlok jen juõn ebeben tokelik ilo ien iroij eo an Jeroboam kein ka Ruo, eo ear erom king ñan bwij ko joñoul an ailiñ in Israel ilo 844 B.C.E. (Amos 1:1, NW) Ekkar ñan Amos 5:21-24 (NW), Anij ear ba: “I ar dike, I ar karmijeteik kwojkwoj ko ami, Ijamin ãtbwin kwelok ko ami rekwojarjar. Ak elañe komij katok men in jortak ko reyu, elaptata kin men in letok ko ami ijamin mõnõnõ kaki, im ijamin reilalwõj ñan men in katok ko ami remattõk. Komin kune al ko ami rej kauwaroñe iõ; im ainikien kajañjañ ko raibujuij ijjab kõnan roñjaki. Im ekajet jimwe en torlok einwõt den, im wãnik einwõt juõn river eibweplok.”
Wãwen Ko Rej Annañelok Ran Kein
11, 12. Ta wãwen ko ikijen kabuñ ilo Israel eo etto rej einlok wõt wãwen ko jej loi ilo Christendom?
11 Alikar, Jehovah ear etale buruen armij ro rar bõk kunair ilo kwojkwoj ko ilo Israel im karmijeteik kwojkwoj im jortak ko air. Einlok wõt rainin, Anij ej karmijeteik kwojkwoj ko repagan an Christendom, einwõt Christmas im Easter. Ñan ri kabuñ ro an Jehovah, ejjab maroñ wõr juõn kõtan ebak ikõtan men ko rewãnik im men ko rejjab wãnik, im ejelok kõtan ebak ibben meram im marok.—2 Dri Korint 6:14-16.
12 Jej loe ilo Christendom rainin ejja wãwen ko wõt ibben kar Ri Israel ro mokta kin air kabuñ ñan kon in cow eo. Meñe jet armij rej ba rej Christian im emwij air bõk mol eo jen Nan in Anij, kabuñ eo an Christendom ejjab wawa ion yokwe eo emol kin Anij. Elañe ear, inem enaj kar rejañ bwe ren kabuñ ñan Jehovah “ilo jitõb im ilo mol” kinke eñin wãwen kabuñ ej buñburuen kake. (Jon 4:24) Bareinwõt, Christendom ejjab kõtlok bwe “ekajet jimwe en torlok einwõt den, im wãnik einwõt juõn river eibweplok.” Jen men in, ej ekkeini an kajettokjen kien ko rerreo an Anij. Ej kõtlok mour in ejej im bwid ko jet im elaptata kajerammõn ro rej belele wan einwõt maan ibben maan im kõrã ibben kõrã!
“Yokwe Men eo Emõn”
13. Etke jej aikwij bokake nan in an Amos 5:15 (NW)?
13 Ñan aolep ro rekõnan kabuñ ñan Jehovah ilo jimwe, ej ba: “Dike men eo enana, im yokwe men eo emõn.” (Amos 5:15, NW) Yokwe im dike rej eñjake ko rekajur im rej waloktok jen buru in kõkkar eo iloa. Kinke buruen armij ejelã mon im etao, jej aikwij kamaat ad maroñ ñan kejbãrok e. (Jabõn Kennan Ko 4:23; Jeremiah 17:9, NW) Elañe jej kõtlok bwe buruõd en jebar kõnan ko rejjab jimwe, jemaroñ jino yokwe men eo enana im dike men eo emõn. Im elañe jej kajejjet kitien kõnan ko ad ñan kõmman jerawiwi, jekdon ewi joñan ad kijejeto ilo jerbal eo an Anij jejamin kabuñburuen. Inem jen jar ñan bõk jibañ jen Anij ñan “dike men eo enana, im yokwe men eo emõn.”
14, 15. (a) Ilo Israel, wõn ro rar kõmman emõn, ak ta eo armij ro rar kõmmane ñan ir? (b) Ewi wãwen ad maroñ rejañ ro rej kwalok nan full-time ilo ran kein?
14 Ejjab aolep Ri Israel ro rar kõmman nana iman mejen Jehovah. Ñan wanjoñok, Hosea im Amos rar ‘yokwe men eo emõn’ im jerbal ñan Anij ilo tiljek einwõt ri kanan ro. Ro jet rar kallimur ñan mour einwõt Ri Nazirite ro. Toan wõt air mour einwõt juõn Ri Nazarite, rar kejbãrok ir jen air kajerbal men ko einwõt wain. (Bwinbwin 6:1-4) Ewi wãwen an kar Ri Israel ro jet watõk armij rein rej kõmman emõn im bojak in lelok air mour? Uak eo ekailbõkbõk ej kwalok kin joñan an ailiñ in jorrãn ilo jitõb. Amos 2:12 (NW) ej ba: “Kom ar lelok wõt ñan Ri Nazirite ro wain bwe ren idak, im kom ar kaiñi ri kanan ro, im ba: ‘Komin jab kanan.’”
15 Ke rar lo joñok eo etiljek an Ri Nazirite ro im ri kanan ro, Ri Israel ro ren kar jook im ren kar emmakit ñan ukõt wãwen ko air. Jen men in, ilo ejelok yokwe rar kajeoñ in kabwer ro retiljek jen air lelok aibujuij ñan Anij. Jen jab rejañ Ri Christian ro mõttad rej pioneer, missionary, circuit im district overseer ro, ak ro rej uan Bethel family eo bwe ren to jen jerbal in full-time ñan air jeblak mour rot eo mokta. Jen men in, jen rejañ ir bwe ren wõnmanlok ilo jerbal in emõn!
16. Etke Ri Israel ro ilo ran ko an Moses rar bed ilo juõn wãwen mour emõnlok jen ro ilo ran ko an Amos?
16 Meñe elõñ Ri Israel ro rar juburueir kin air mweie ilo kanniek ilo ran ko an Amos, rar “jab mweie ñõn Anij.” (Luk 12:13-21) Ro jimmair rar mõñã wõt manna ilo ene jemaden iumin 40 yiõ. Rar jab mõñã kanniek in cow koman ko ak babu ion jikin babu in ivory ko. Bõtab, ilo jimwe Moses ear jiroñ ir: “Bwe Jeova, ami Anij e ar kejerammõn kom ilo aolepen jerbal in peimi. . . . Iomin eñoul yiõ kein, Jeova ami Anij e ar ber ibemi; ejelok ami aikwij.” (Duteronomi 2:7) Aet, men ko otemjej Ri Israel ro ilo ene jemaden eo rar aikwiji kar wõr ibbeir ien otemjej. Men eo eaorõktata, Anij ear yokwe, kejbãrok, im kajerammõn ir!
17. Etke Jehovah ear tel Ri Israel ro mokta ñan Enen Kallimur eo?
17 Jehovah ear kakememej ri jerbal ro mõttan Amos bwe Ear ãñinlok ro jimmair ñan Enen Kallimur eo im ear jibañ ir karreoik ene eo jen ri kijirãt ro air. (Amos 2:9, 10, NW) Ak etke Anij ear kadiojlok Ri Israel ro mokta jen Egypt ñan loan enen kallimur eo? Kar eñin ke bwe ren mour ilo juõn wãwen einwõt ri mweie im karmijeteik Ri Kõmanman eo air? Jaab! Ak ear kõmman men in bwe ren maroñ kabuñ ñan e ilo ejelok uwõta im einwõt juõn jar in armij rerreo ilo jitõb. Ak armij ro jen bwij ko joñoul an ailiñ in Israel rar jab dike nana im yokwe emõn. Jen men in, rar kaibujuij men in e ko, jab Jehovah Anij. Juõn men ekajookok!
Jehovah Ej Ekajete Ir
18. Etke Jehovah ear kanemkwoj kij ilo jitõb?
18 Anij ear jab kajekdon mwil eo enana mwilin Ri Israel ro. Ear kalikar lemnak eo an ke ear ba: “Inaj kajeik kom kin jerawiwi ko ami.” (Amos 3:2, NW) Nan kein rej aikwij kamakit kij bwe jen kalmenlokjen kin ien kanemkwoj eo ad make jen kamakoko ñan Egypt in kõkkar eo ilo ran kein, jukjuk im bed in enana. Jehovah ear jab kanemkwoj kij ilo jitõb bwe jemaroñ jibadõk mejenkajjik ko ad make. Jen men in, ear kõmmane men in bwe jen maroñ lelok ñan e nebar jen buruõd einwõt juõn jar in armij eanemkwoj ilo kabuñ eo erreo. Im kij aolep jenaj uak ñan Anij kin kij ilo wãwen ad kajerbal anemkwoj eo ad Anij ear letok ñan kij.—Dri Rom 14:12.
19. Ekkar ñan Amos 4:4, 5 (NW), enañin aolep Ri Israel ro rar yokwe ta?
19 Ekaburomõjmõj, bwe enañin aolep Ri Israel ro rar kajekdon ennan eo ekajur me Amos ear kwaloke. Ri kanan eo ear kajerwawaik an nana burueir ilo jitõb ilo nan kein emwij je ilo Amos 4:4, 5 (NW): “Komin itok, kom armij ro, ñan Bethel im kõmman bwid. Ilo Gilgal komin keini ami kõmman nana, . . . bwe eñin wãwen eo kom ar yokwe, O kom ro nejin Israel.” Ri Israel ro rar jab kaddek kõnan ko remõn. Rar jab kejbãrok burueir. Kin men in, enañin aolep rar yokwe nana im dike emõn. Ri kabuñ rein rar kabuñ ñan kon in cow rar jab oktak. Jehovah enaj kar kajeik ir, im renaj kar mij kin jerawiwi ko air!
20. Ewi wãwen juõn armij emaroñ jibadõk juõn wãwen mour ekkar ñan Amos 5:4 (NW)?
20 Ear jab juõn men ebidodo ñan jabdewõt armij ej jokwe ilo Israel ilo ran ko mokta bwe en tiljek wõt ñan Jehovah. Ebwe an bin jumae juõn wãwen mour ebuñbuñ, einwõt an Ri Christian ro ran kein, ro redik im ritto, jelã kake. Ak, yokwe Anij im juõn kõnan ñan kabuñburuen ear kamakit jet Ri Israel ro ñan air kabuñ ilo juõn wãwen emol. Jehovah ear lelok juõn nan in kir ilo Amos 5:4 (NW): “Kwon bukõt iõ, im mour wõt.” Rainin, ilo ejja wãwen eo wõt Anij ej kwalok tiriamo ñan ro rej ukwelok im bukõt e ilo air bõk jelãlokjen eo ejimwe jen Nan eo an im kõmanman ankil an. Ejjab bidodo ñan lor ial in, ak ñe jej kõmmane men in enaj tellok ñan mour indio.—Jon 17:3.
Mweie Meñe Ewõr Ñitta ilo Jitõb
21. Ta ñitta eo ej buñõt aolep ro rej jab kabuñ ilo mol?
21 Ta eo ej kõttar ro rejjab rejetak kabuñ eo emol? Ñitta eo enana tata—ñitta ilo jitõb! “‘Ran ko rej itok,’ Jehovah Iroij Bõtata eo ej ba, ‘im Inaj jilkinlok juõn ñitta ilo ene eo, juõn ñitta, ejjab kin bred, im juõn ien mãro, ejjab kin den, ak kin roñjake nan ko an Jehovah.’” (Amos 8:11, NW) Christendom ej eñtan wõt kin ñitta rot in ilo jitõb. Ak armij ro emol burueir ibwiljin rej lo armij ro an Anij remweie ilo jitõb im rej ettõrtok ñan dolul eo an an Jehovah. Oktak eo ikõtan ta eo ej walok ilo Christendom im Ri Christian ro remol ej alikar ilo nan ko an Jehovah: “Lo, ro dri korijera re naj mõña, a kom naj kwuli; lo, ro dri korijera re naj irak, a kom naj maro; lo ro dri korijera re naj lõñliñ, a kom naj jok.”—Aiseia 65:13.
22. Etke ewõr unin ad lañliñ?
22 Einwõt ri karejar ro an Jehovah, jej kamolol ke kin men in letok im jerammõn ko ilo jitõb? Ñe jej katak Bible im book in Christian ko im bed ilo kwelok ko, assembly ko, im convention ko, emol bwe jej lañliñ kinke emõn burueir. Jej mõnõnõ kin ad bõk juõn melele ealikar kin Nan in Anij, ekoba kanan ko rekakõrmol an Amos.
23. Ro rej kaibujuij Anij rej lañliñ kin ta?
23 Ñan aolep armij ro rej yokwe Anij im kõnan lelok aibujuij ñan e, kanan eo an Amos ewõr juõn ennan in kejatdikdik ñan ir. Jekdon ta wãwen mour eo ibbeir ak ta melejoñ ko jej jelmae ilo lal in eobrak kin abañ, kij ro rej yokwe Anij jej lañliñ in bõk jerammõn ko jen Anij im ekan ko rennotata ilo jitõb. (Jabõn Kennan Ko 10:22; Matu 24:45-47) Inem, aibujuij otemjej, rej an Anij, eo ej letok men ko remweie otemjej bwe jen bõk tokjen jen i. Kin men in, jen bebe ilo buruõd ñan ad lelok nebar ñan e kin aolepen buruõd ñan indio. Men in enaj juõn jerammõn elañliñ ñan kij elañe jej bukõt Jehovah, Ri Etale buruen armij.
Ewi Wãwen Am Naj Kar Uak?
• Ta wãwen ko rar walok ilo Israel ilo ran ko an Amos?
• Wãwen mour eo an bwij ko joñoul ilo ailiñ in Israel ej einlok wõt wãwen et ko ilo ran kein ad?
• Ñitta rot eo kar kanan kake mokta ej bed kiõ, ak wõn ro ejjab jelet ir?
[Pija ko ilo peij 17]
Elõñ Ri Israel ro rar mweie ilo kanniek im jokane ak rar jab mweie ilo jitõb
[Pija eo ilo peij 19]
Rejañ ri karejar ro rej kwalok nan full-time bwe ren wõnmanlok wõt ilo jerbal eo air emõn