Vɩɩm Kũum Poorã: Bõe La Nebã Tẽeda?
“Nin-kɛgeng sã n ki a tõe n le vɩɩmdame bɩ?”—ZOOB 14:14, NW.
KƲ-ROOGẼ Niu York galʋ-tẽngẽ wã, zo-rãmb la zak neb n pɩʋʋgd yʋʋm 17 biribl kãnsɛɛr sẽn yãk a yõor kũum koglg sẽn pak taoore. Ne nintãm, a ma wã sũur sẽn sãam wʋsgã ra togsda woto n yɩlemd n pa basdẽ ye: “A Tommy sũur noom n yɩɩda masã. Wẽnnaam da ratame t’a Tommy zĩnd ne-a saasẽ.” Yaa woto la b zãms-a t’a tẽ.
1, 2. Wãn-wãn la neb wʋsg baood belsgo, b nin-nongr sã n maan kaalem?
2 Kɩlometr 11 000 ne be, Zamnagar sẽn be Ẽndã pʋgẽ, komdibli a tãabã sʋka, kẽemã widgda kũum yõogr daad sẽn zamã n na n yõog b ba wã sẽn ki wã. Bugmã pãrb pʋgẽ, Brahman wã yɩɩnda mantras sanskrit woto: “Bɩ sɩɩgã sẽn pa kiid abada wã ket n kẽngd taoor ne a modgrã sẽn na yɩl n lebg yembr ne yel-sɩd sẽn yaa kãseng n yɩɩdã.”
3. Sʋgs bʋs zut la nebã tags hal sẽn kaoose?
3 Kũumã sẽn yaa yel-sɩdã gũbga tõnd zĩig fãa. (Rom dãmba 5:12) Zemsa kɛpɩ tɩ tõnd sʋke, kũumã sã n yaa bũmba fãa saabo. A sẽn tagsd bõn-bɩtsã sẽn wat n sɩng n tɩ tãag b kũumã zugu, a Zoob sẽn yɩ a Zeova Wẽnnaam pĩnd wẽndẽ kɩs-sɩd sõgenã togsame: “B sã n kɛ tɩɩga, a tõe n kell n kaoosame. A le tobdame n vʋʋgdẽ.” Yaa wãn to yẽ ne ninsaalbã? “Nin-kɛgeng sã n ki a tõe n le vɩɩmdame bɩ?” woto la a Zoob sʋk-yã. (Zoob 14:7, 14, NW ) Hal sẽn kaoos pʋgẽ, zãmaan fãa pʋgẽ nebã tagsa sʋgs-kãensã zutu: Vɩɩm bee kũum poor bɩ? La sã n yaa woto, yaa vɩ-bʋg buudu? Woto yĩnga, bõe la nebã waa n tẽ? La bõe yĩnga?
Leoor wʋsgo, ne tags-yẽgr a yembre
4. Bõe la neb sẽn be tũudum toɛ-toɛ pʋsẽ tẽ vɩɩm kũum poorã wɛɛngẽ?
4 Wala makre, kiris-neb ne yʋy wʋsg tẽedame tɩ kũumã poore nebã rebda saasẽ bɩ bugum yiri. Sã n yaa ne Ẽndu rãmbã, bãmb tẽeda rog-n-yɩlenga. Sã n yaa ne Lɩslaamdã tẽebo, bʋʋd daar n na n zĩnd kũum poore, wakat ning a Alla sẽn na n mag ned kam fãa vɩɩm sẽn yɩ to-to n ning a soaba arzãn bɩ bugum yirã. Tẽns kẽer pʋsẽ, tẽeb sẽn tɩ loe ne sẽn ki-bã yaa yel-sãang ning sẽn yaa tẽngã rog-n-mik la kiris-nedemd ne yʋʋrã sẽn kalem taaba. Wala makre Sri Lãnka, Budist rãmbã ne Katolik rãmbã fãa pagsda rotã noy la fẽneta wã n bas hãuu, kũum sã n ki b zakẽ wã, la b ningda kũum koglgã tɩ kiidã nao tees rig-noorã. B tẽedame tɩ rẽ kɩtame tɩ yaa nana ne kiidã vʋʋsem bɩ a sɩɩgã t’a yi. Katolik rãmb la Portɛstã rãmb wʋsg sẽn be Afirikã Nen-taoorã sʋka, wʋsg minim n pinda nin-getsã, ned sã n ki, sẽn na yɩl tɩ ned ba a yembr da wa ges n yã kiidã vʋʋsem ye. Rẽ poore, rasem 40 kaoosg zugẽ, zakã la zo-rãmbã maanda sɩɩgã saasẽ rʋʋb kibsa.
5. Tags-kãseng ning tũudum wʋsg sẽn yɩɩd sẽn sakdã yaa bʋgo?
5 Baa ne tẽebã sẽn yaa toɛ-toɛ woto wã, wõnda tũudmã wʋsg sẽn yɩɩd baas n saka tags-kãseng a yembre. B tẽedame tɩ bũmb n be ned pʋgẽ, b sẽn tõe n boondẽ tɩ sɩɩga, vʋʋsem, bɩ kɩɩma, sẽn pa tõe n ki la sẽn ket n vɩ yĩngã kũum poore. Tẽeb ne sɩɩg pa kiidã yaa zãmsg dũni kiris-nedemdã tũudum la a tũudum wil kobsã fãa la bal sẽn teende. Tẽeb kãngã yaa zãmsg b sẽn sak n deeg Zidaismã pʋgẽ me. Ẽnduismã pʋgẽ, tẽeb kãngã yaa rog-n-yɩlengã zãmsg yẽbgr meng-menga. Moeemba tẽedame tɩ sɩɩgã ket n vɩɩ yĩngã kũum poore. Ostarali tẽng-n-nebã, Afirik maan-kʋʋdbã, Sinto rãmba, la Budist rãmbã menga, bãmb fãa kõta zãmsg nens toɛ-toɛ tags-yẽgr kãngã zugu.
6. Wãn-wãn la bãngdb kẽer get tagsg ning sẽn yet tɩ sɩɩg pa kiidã?
6 Sẽn yaa lebende, kẽer n be n tẽed tɩ vɩɩmã sata kũumẽ. Sã n yaa ne bãmba, tagsg ning sẽn yaa tɩ vɩɩm sẽn tar yĩn-sidg la yam-vẽenem n ket n be sɩɩg sẽn pa tar nedemdo, nif sẽn pa ne, la sẽn yaa toor ne yĩngã wõnda tagsg sẽn pa sakd reegre. Yʋʋm kob-gĩnd 20 soab Ɛspayn bãngd a Miguel de Unamuno gʋlsa woto: “Tẽ sɩɩg pa kiidã yaa tʋlg tɩ sɩɩgã yɩ bũmb sẽn pa tõe n ki, la yaa tʋlg woto ne pãng wʋsg hal tɩ raab kãng wa lim ned tagsg sẽn zemsã t’a lebg kɛgre.” Neb a taab sẽn tẽed woto wã sʋka d tõe n sõdga neb toɛ-toɛ wala pĩnd filozof rãmb yʋy sẽn yi wala a Aristot la a Epikiiri, fizisiẽ a Hipokrate, Ekos filozof a Davɩɩd Hum, Laarb mit a Averoɛs la Ẽnd permie ministr soog-m-mengã poore, a Jawaharlal Nehru.
7. Sʋgs-kãsems bʋs sẽn tɩ loe ne sɩɩg pa kiid tẽebã la d segd n vaees masã?
7 Tagsa la tẽeb a woto sẽn kɩɩsd taabã taoore, d segd n sʋkame: Tõnd sɩd tara sɩɩg sẽn pa kiid bɩ? Sɩɩg sã n sɩd pa bũmb sẽn pa kiidi, rẽ, wãn-wãn la ziri zãmsg a woto wa n be rũndã-rũndã tũudum wʋsg woto pʋsẽ? Sã n yaa woto, yɛ la tags-kãngã yi-yã? Tara yõod wʋsg tɩ d paam sʋgs-kãensã leoor sẽn yaa sɩd la sẽn sakd reegre, bala tõnd beoog-daarã tɩ loee ne rẽ. (1 Korẽnt dãmba 15:19) La pipi, bɩ d vaees sɩɩg pa kiidã zãmsg sẽn sɩng to-to.
Zãmsgã sɩngre
8 B wilgame tɩ yʋʋm kob-gĩnd a nu soab S.D.T.W. Gerɛs filozof rãmb a Sokrat ne a Platõ n zĩnd pipi neb nins sẽn togs tagsg ning sẽn yaa tɩ sɩɩg pa kiidã sʋka. La b pa zãms-kãngã sɩngdb ye. Wall tɩ yɩ woto, b bɩɩs-a lame, n kɩt t’a lebg filozofi zãmsgo, tɩ ne woto bɩ b kɩt t’a tall yamleoog n yɩɩd la sakd ne neb sul sẽn tar zug bãngrã bãmb wakatã la rẽ tɛkã. Sẽn be yaa tɩ pĩnd Pɛrs Zoroastr dãmbã la Ezipt rãmbã ra renga bãmb me n tẽ sɩɩg pa kiidã. Rẽ, sʋkrã masã la woto: Zãms-kãngã yita yɛ?
9. Pãn-tusdg bʋg n da yaa yembr ne Ezipti, Pɛrs la Gerɛs tẽn-kʋdem wẽndẽ buud minimã pʋsẽ?
9 Sebr a yembr (Les Religions de Babylonie et d’Assyrie) yetame: “Tẽn-kʋdem wẽndẽ, Ezipti, Pɛrse, la Gerɛs paama Babilon tũudmã pãn-tusdga.” Sẽn tɩ loe ne Ezipt tũudmã tẽebã, sebrã kẽngda taoor n yetẽ: “D sã n ges lagem-n-taar ning sẽn sɩng n zĩnd Ezipt ne Babilon sʋkã, wala El-Amarna walsã sẽn wilgã, sãmbg kae tɩ segb wʋsg ra zĩnda sẽn kɩt tɩ Babilon tagsa wã la a minundã kẽ Ezipt tũudum soya pʋsẽ ye.”a B tõe n yeela woto ne pĩnd Pɛrs rãmbã la Gerɛs rãmbã buud minim me hal sõma.
10. Babilon nebã tagsg ne vɩɩm kũum poorã ra yaa bõe?
10 La pĩnd Babilonã tẽe sɩɩg pa kiidã bɩ? Rẽ wɛɛngẽ, porfesɛɛr a Morris Jastrow Jr. sẽn be Pennsylvani Inivɛrsite, Etazĩni wã, gʋlsame: “Yaa nin-buiidã tɩ yaa [Babiloni] tũudum zãmsgã taoor dãmb me, b zɩ n saag tɩ bũmb ning b sẽn zoe n wa ne belem pʋgẽ tõe n paama menesg zãng-zãng ye. [Bãmb tagsgã pʋgẽ] kũumã ra yaa toeeng sẽn na yɩl n kẽ vɩɩm buud a to pʋgẽ, la pa-kiid halhaalã kɩɩsgã [masã vɩɩmã pʋgẽ] wilga vẽeneg bal tɩ b pa tõe n põs toeengã vɩɩmã pʋgẽ kũumã sẽn wat ne wã ye.” N-yẽe, Babilon nebã ra tẽedame tɩ vɩɩm buudu, ne manesem buud n ket n be kũum poore. B wilga rẽ n mum teed ne kũ-rãmb sẽn na yɩl tɩ b rɩk-b n tʋm Laasre.
11, 12. Sa-kãsengã poore, sɩɩg pa kiidã zãmsg sɩngr zĩig ra yaa yɛ?
11 Vẽenega, sɩɩg pa kiidã zãmsg yita pĩnd Babilonẽ wã. Rẽ tara võor bɩ? N-yẽe, bala sã n yaa ne Biiblã, Babilon galʋ-tẽngã, bɩ Babɛll, yaa a Nimrood sẽn yaa a Nowe yagen-tʋbrakẽegã n lugl-a. A Nowe wakatẽ dũni gill Sa-kãsengã poore, nebã fãa ra gomda buud-gom-yɛng la b ra tar tũudum a yembre. Ra pa a Nimrood bal n da yaa “tãoos sẽn tar pãng a Zeova kɩɩsg pʋgẽ” ye, la yẽ ne a tũud-n-taasã ra rat n “maana yʋ-kãseng” b mens yĩnga. Woto, a sẽn lugl galʋ-tẽngã la a me gasg be wã yĩnga, a Nimrood sɩnga tũudum sẽn yaa toore.—Sɩngre 10:1, 6, 8-10, NW; 11:1-4.
12 Sã n yaa ne rog-n-mikã a Nimrood kii kũ-miiga. Wala sẽn zemse, a kũumã poore, a sẽn yaa Babilon galʋ-tẽngã lugenda, meta, la a pipi rĩma yĩngã, nebã ra ges-a-la ne waoogr sẽn yaa kãsenga. Sẽn mik tɩ b ra geta wẽnd a Marduk (a Merodak) wala Babilon lugendã, la b sẽn da tikd yẽ zug n pʋt Babilon rĩm dãmb wʋsg yʋyã menga yĩnga, mitb kẽer tagsame tɩ tõeeme t’a Marduk ra makda a Nimrood b sẽn da balemd wa wẽndã. (2 Rĩm dãmba 25:27; Ezai 39:1; Zeremi 50:2) Sã n yaa woto, dẽnd tagsg ning sẽn yaa tɩ ned tara sɩɩg sẽn ket n vɩ a kũum poorã ra tog n zoe n yaa zãmsg sẽn wɛ a Nimrood kũumã wakatã. Sẽn yaa to-to fãa, kʋdemdã wilgdame tɩ Sa-kãsengã poore, sɩɩg pa kiidã zãmsg sɩngr zĩig ra yaa Babɛll bɩ Babilon.
13. Wãn-wãn la sɩɩg pa kiidã zãmsg yelg tẽngã gill zugu, la a biisã yɩɩ bõe?
13 Biiblã wilgdame yɛs tɩ Wẽnnaam gɩdga gas-metbã modgr Babɛll n gẽdem b goamã. B sẽn da pa tõe n ye sõs ne taabã yĩnga, b basa b tʋʋmdã n sãeeg “dũniyã tɛk fãa.” (Sɩngre 11:5-9) Yaa d ning d yamẽ tɩ baa pĩnd gas-metb kãensã goamã sã n da gẽdmame, b tagsgã la b zãmsgã ra pa menem ye. Woto yĩnga, zĩig ning fãa b sẽn kẽngẽ, b tũudmã tagsa tũ-b lame. Yaa woto la Babilon tũudum zãmsgã, sɩɩg pa kiidã sẽn be sʋkã, yelg tẽngã gill zugu, la b lebga dũniyã tũudum bɛd yẽbgre. Woto, dũni gill ziri tũudum soolem la b lugl-yã, tɩ Biiblã bilg-a wala sẽn zems tɩ “Babilon kãsenga, dũniyã nin-yoaadba la wẽng ma.”—Wilgri 17:5.
Dũni gill ziri tũudum soolmã yelg n kẽe yaang babgã
14. Wãn-wãn la Babilon tũudmã tẽeb yelg n kẽ Ẽnd soolmã bab-kãseng pʋgẽ?
14 Kʋdemd yel-gɛtb kẽer yetame tɩ sẽn yɩɩd yʋʋm 3 500 sẽn loog pʋgẽ, neb wʋsg yikr n wa ne nin-kõoda, Aryɛn nebã sẽn yi rɩtg la nen-taoor sʋk babgẽ wã n kẽng Ẽndus Zĩ-longẽ wã, rũndã-rũndã Pakistã la Ẽndã sẽn yɩɩd fãa. B yii be n tɩ yelg n kẽ Gãnges Kʋɩlgã zĩ-lam la Ẽnd tẽngã fãa. Mitb kẽer yetame tɩ sãambã tũudmã tagsa ra yẽbga pĩnd Irã wã la pĩnd Babilonã zãmsg zutu. Rẽ, tũudum tagsa kãensã n lebg Ẽnduismã zãmsgã yẽgre.
15. Wãn-wãn la sɩɩg pa kiidã tagsg wa n tall pãn-tusdg rũndã-rũndã Ẽnduismã zugu?
15 Ẽnde, sɩɩg pa kiidã zãmsg wa n lebga rog-n-yɩlengã zãmsgo. Ẽndu yam dãmbã sẽn da maood ne zu-loɛɛg sẽn pak ãndũniyã fãa sẽn tɩ loe ne wẽngã la namsgã ninsaalbã sʋkã, wa n talla tagsg ning b sẽn boond tɩ Karma noorã, pãn-tusdg la biisã noorã. B lagma tõog kãng ne sɩɩg pa kiidã tẽeb n wa ne rog-n-yɩlengã zãmsgo, tɩ ne woto bɩ zʋg sõma la zʋg wẽns vɩɩm a ye pʋgẽ paam keoor bɩ sɩbgr vɩɩm ning sẽn pʋgdã pʋgẽ. Kɩs-sɩd dãmbã bõn-datl yaa moksa (moksha), sẽn dat n yeel tɩ paam-m-meng ne rog-n-yɩlmã, la f tɩ fãoog n yɩ yembr ne bũmb ning b sẽn boond tɩ yel-sɩd sẽn yaa kãseng n yɩɩdã, bɩ Nirvana wã. Yʋʋm kob-gĩna pʋsẽ, Ẽnduismã sẽn da yelgd wakatã, rog-n-yɩlengã zãmsg me tũume n yelge. La zãms-kãngã lebga rũndã-rũndã Ẽnduismã zeng-raoogo.
16. Tẽeb bʋg sẽn tɩ loe ne Laasrã n wa n yãmb Azi Yaang nin-buiidã sẽn yaa wʋsgã tũudum tagsg la b minundu?
16 Tẽeb a taab n yi Ẽnduismã pʋgẽ, wala Budismã, Zainismã, la Sikismã. Bãmb me teenda rog-n-yɩlengã zãmsgo. Sẽn paase, wakat ning Budismã sẽn kẽ Azi Yaangã bab-kãseng sẽn yɩɩdã pʋgẽ, sẽn yaa Sin, Koore, Zapõ la zĩis a taabã, a talla pãn-tusd-kãseng babgã tõr buud minim la a tũudum zutu. Rẽ waa ne tũudum wʋsg sẽn yaa tẽeb toɛ-toɛ gẽdengo, sẽn tar yɛl sẽn yit Budismã, tɩɩm saooga, la yaab rãmb baleng pʋgẽ. Bãmb sʋkã sẽn tall-b pãn-tusdg n yɩɩg yaa Taoismã, Kõnfisianismã la Sinto wã. Dẽ, tẽeb ning sẽn yaa tɩ vɩɩm ket n bee yĩngã kũum poorã wa n yãmba dũniyã bab-kãngã neb wʋsg tũudmã tagsg la b minundu.
Yaa wãn to ne Zidaismã, Dũni kiris-nedemdã la Lɩslaamdã?
17. Bõe la tẽn-kʋdem wẽndẽ Zʋɩf rãmbã tẽ vɩɩm kũum poorã wɛɛngẽ?
17 Yaa bõe la neb nins sẽn tũud Zidaismã, Dũni kiris-nedemdã la Lɩslaamdã tũudmã tẽed vɩɩm kũum poorã wɛɛngẽ? Tũudum kãens sʋkã, Zidaismã yʋʋm n yɩɩd zĩig sẽn zãre. A sɩnga sẽn zems yʋʋm 4 000 a Abrahaam wẽndẽ, wakat wʋsg sẽn deng t’a Sokrat ne a Platõ wa ne remsg sɩɩg pa kiidã zãmsg zugu. Kʋdem wẽndẽ Zʋɩf rãmbã ra tẽeda sẽn ki-bã vʋʋgre, la pa ninsaal pa kiidã ye. (Matɩe 22:31, 32; Hebre dãmba 11:19) Sɩɩg pa kiidã zãmsg maana wãn masã n wa kẽ Zidaismã pʋgẽ? Kʋdemdã kõta leoorã.
18, 19. Wãn-wãn la sɩɩg pa kiidã zãmsg kẽ Zidaismã pʋgẽ?
18 Yʋʋmd 332 S.D.T.W., a Alɛgsãndr le Gãrã sẽn yit Gerɛs tẽngã zab n deega Moyẽ Oriã, Zerizalɛm sẽn paase. Nanambs nins sẽn pʋg a Alɛgsãndrã sẽn kẽng taoor ne a geelg-n-tʋm ning sẽn yaa kɩt tɩ nebã vɩɩmd wa Gerɛs rãmbã, waa ne gẽdeng buud minim a yiibã, sẽn yaa Gerɛs rãmbã la Zʋɩf rãmbã rẽndã sʋka. Tar-n-tarẽ Zʋɩf rãmbã paama minim ne Gerɛs rãmbã tagsa, tɩ kẽer lebg filozof rãmb menga.
19 A Filõ sẽn yit Alɛgsãndri sẽn zĩnd yʋʋm kob-yendẽ wã T.W. ra yaa Zʋɩf filozof a woto buudu. A talla naneb wʋsg ne a Platõ n modg n na n bilg Zidaismã ne Gerɛs filozofi wã goam tũnugri, tɩ ne rẽ bɩ a maneg sor Zʋɩf tagsdb sẽn da na n wa kaoosg poorã yĩnga. Gerɛs tagsa wã talla pãn-tusdg Talmuudã zug me, sẽn yaa tagsa tõodã b sẽn taas ne noorã zut rabẽ rãmbã sẽn gʋlsã. Encyclopaedia Judaica yeela woto: “Talmuudã rabẽ rãmb ra tẽedame tɩ sɩɩgã ket n bee kũum poore.” Kaoosg zugẽ Zʋɩf rãmbã yel-soalem sɛba, wala Kaballã, zãaga zĩig meng n zãms rog-n-yɩlengã. Dẽ, sɩɩg pa kiidã zãmsg tũu ne Gerɛs filozofi wã n kẽ Zidaismã pʋgẽ. Bõe la b tõe n yeel zãms-kãngã kõom Dũni kiris-nedemdã pʋgẽ wɛɛngẽ?
20, 21. a) Pipi kiris-nebã ra rɩka yasr bʋg a Platõ, bɩ Gerɛs filozofi wã taoore? b) Bõe n wa ne a Platõ tagsa wã ne kiris-nedemdã zãmsg gẽdengo?
20 Kiris-nedemd hakɩkã sɩnga ne a Zezi Kirist. A Zezi wɛɛngẽ, a Miguel de Unamuno d sẽn zoe n sõdgã gʋlsame: “Sẽn yaa lebende a ra tẽeda yĩn-nemsã vʋʋgre, sã n yaa ne sẽn zems ne Zʋɩf rãmbã tẽebo, la ka sɩɩg pa kiidã, sã n yaa ne sẽn zems ne a Platõ zãmsgã [sẽn yaa Gerɛs rẽndã] ye.” A baasa woto: “Sɩɩg pa kiidã . . . yaa payẽ rãmb filozofi kõn-kɩɩs zãmsgo.” Rẽ wã yĩnga, d tõe n bãnga bũmb ning sẽn kɩt tɩ tʋm-tʋmd a Poll keoog yʋʋm kob-yendẽ kiris-nebã ne pãng tɩ b gũus ne “filozofi wã la belg-faoog sẽn zems ne ninsaalbã minungu, sẽn zems ne dũniyã yel-zaalsã la pa sẽn zems ne Kirist[a]” wã võore.—Kolos rãmba 2:8, NW.
21 La yaa wakat bʋg la wãn to la ‘payẽ rãmb filozofi kõn-kɩɩs zãmsg’ kãngã kẽ Dũni kiris-nedemdã pʋgẽ? Bãngr sebr a ye (The New Encyclopædia Britannica) wilgda woto: “Yʋʋm kob-gĩn a yiib soabã T.W. pʋɩ-sʋk tɛka, kiris-neb sẽn da paam zãmsg Gerɛs filozofi wã pʋgẽ sɩngame n dat n togs b tẽebã ne filozofi kãng goama tũnugri, sẽn na yɩl n pids b mensã zug bãngr tʋlsem la b tuub payẽ rãmb sẽn paam zãmsgo. Filozofi ning sẽn da zems ne-b sõma n yɩɩdã ra yaa a Platõ zãmsgã.” Pĩnd filozof rãmb a woto a yiib sẽn tall pãn-tusdg sẽn yaa kãseng Dũni kiris-nedemdã tẽeb zãmsg zug ra yaa a Orizɛn sẽn yit Alɛgsãndri la a Ogistẽ sẽn yit Hippone. A Platõ tagsa wã talla pãn-tusdg b yiibã zut sõma-sõma, la yaa bãmb n gẽdem tags-kãens ne kiris-neb zãmsgã.
22. Wãn-wãn la sɩɩg pa kiidã zãmsg paa n tall pãng wʋsg Lɩslaamdã pʋgẽ?
22 Sɩɩg pa kiidã zãmsgã puka Zidaismã la Dũni kiris-nedemdã pʋgẽ a Platõ zãmsgã pãn-tusdg yĩnga, la zãmsgã ra lugla Lɩslaamdã pʋgẽ hal a sɩngrẽ wã. Alkʋrãanã sẽn yaa Lɩslaamdã sebr sõngã zãmsdame tɩ ninsaal tara sɩɩg sẽn ket n vɩ kũum poore. A gomda sɩɩsã baasg pʋleng yell wala vɩɩm yĩngr zẽedẽ sẽn yaa arzãn bɩ sɩbgr bugum yir pʋgẽ. Woto pa rat n yeel tɩ bãngdb nins sẽn yaa Laarb rãmbã pa mak n dɩk Lɩslaamdã zãmsg n gẽdem ne Gerɛs filozofi wã ye. Sɩda, a Aristot filozofi wã talla pãn-tusdg Laarb rãmbã zutu. Baasg zãnga sɩɩg pa kiidã ket n yaa Moeembã tẽebo.
23. Sʋgs-bʋs sẽn yaa tɩlae sẽn tɩ loe ne vɩɩm kũum poorã la b na n leok sõsg ning sẽn pʋgdã pʋgẽ?
23 Vẽenega, tũudmã sẽn be dũniyã gill zugã waa ne tẽeb zãmsg toɛ-toɛ sẽn kẽesd weoog Laasrã wɛɛngẽ, sẽn yẽbg tagsg sẽn yet tɩ sɩɩg pa kiidã zugu. La tẽeb a woto madame, n-yẽe, n soog neb milyõ rãmb meng n ning-b yembd pʋgẽ. Yel-kãensã fãa taoore, d mikdame tɩ yaa tɩlae tɩ d maan sʋk-kãngã: B tõe n bãnga sɩdã sẽn tɩ loe ne bũmb ning sẽn maand d sã n ki wã bɩ? Vɩɩm bee kũum poor bɩ? Bõe la Biiblã yet rẽ wɛɛngẽ? D na n vaeesa rẽ sõsg ning sẽn pʋgdã pʋgẽ.
[Footnotes]
a El-Amarna yaa Ezipt galʋ-tẽng ning sẽn boond tɩ Akhetaton wã, b sẽn yeel tɩ b ra me-a-la yʋʋm kob-gĩnd 14 soabã S.D.T.W. pʋgẽ wã raboodo.
Y tõe n wilga a võor bɩ?
◻ Tags-yẽgr sẽn wɛ bʋg la d ne tũudum wʋsg sẽn yɩɩd pʋsẽ, tẽeb ne vɩɩm kũum poorã wɛɛngẽ?
◻ Wãn-wãn la kʋdemdã la Biiblã wilgd tɩ tẽn-kʋdem wẽndẽ Babilonã ra yaa sɩɩg pa kiidã zãmsg sɩngr zĩiga?
◻ Wãn-wãn la Babilon tẽebã ne sɩɩg pa kiidã mad Yaang tũudum dãmbã?
◻ Wãn-wãn la sɩɩg pa kiid zãmsgã kẽ Zidaismã, Dũni kiris-nedemdã la Lɩslaamdã?
8. Tʋʋm-bʋg la a Sokrat la a Platõ tall sɩɩg pa kiidã tagsg bɩɩsg pʋgẽ?
[Picture on page 22]
A Alɛgsãndr le Gãrã tẽn-soogrã waa ne Gerɛs la Zʋɩf buud minimã gẽdengo
[Picture on page 23]
A Alɛgsãndre: Musei Capitolini, Roma; A Ogistẽ: A yita sebr ning sẽn yaa Great Men and Famous Women pʋgẽ
[Picture on page 23]
A Ogistẽ makame n dɩk a Platõ filozofi wã n kalem ne kiris-nedemdã