Kif Tipproteġi Saħħtek

L-​ISFIDA llum hi li niddeċiedu liema ħaġa se jkollha l-​akbar impatt fuq saħħitna. Il-​medja mliet is-​suq b’tagħrif dwar id-​dieti, l-​eżerċizzju, is-​supplimenti alimentari, u ruxxmata taʼ kwistjonijiet oħrajn relatati mas-​saħħa. Sfortunatament, ħafna minnu huwa kontradittorju. Denise Grady, kittieba tax-​xjenza, tgħid: “Il-​pariri mogħtijin lill-​pubbliku dwar x’għandu jiekol, liema mediċini għandu jieħu u, bażikament, kif irid jgħix, milli jidher jinbidlu kompletament kulmeta jiġi pubblikat studju ġdid f’ġurnal mediku.”

Xi tobba jagħtu l-​parir li l-​manjiera l-​iktar sensibbli tkun illi nżommu maʼ l-​affarijiet bażiċi minflok ma wieħed joqgħod jesperimenta b’kull ħaġa ġdida li toħroġ dwar is-​saħħa. Per eżempju, The American Medical Association Family Medical Guide jgħid: “Tistaʼ tibqaʼ iktar f’saħħtek tul ħajtek billi tagħmel bidliet pożittivi fl-​istil taʼ ħajtek u billi tmur għal visti regulari, sabiex kwalunkwe marda li tiżviluppa tistaʼ tinstab u tiġi trattata minn kmieni.” Imma liema xorta taʼ “bidliet pożittivi fl-​istil taʼ ħajtek” huma l-​iktar taʼ benefiċċju? Ejja nikkunsidraw tlieta minnhom.

Agħżel Ikel Tajjeb għas-​Saħħa

Awtoritajiet mediċi jirrikkmandawlna li nieklu varjetà vasta taʼ ikel, u l-​akbar porzjon tal-​kaloriji tagħna jiġi minn karboidrati kumplessi, speċjalment dawk li jinstabu fiċ-​ċereali integrali, fil-​fażola, fil-​ħaxix, u fil-​frott.a Madankollu, saħħitna mhux biss hija effettwata minn dak li nieklu imma wkoll minn kemm nieklu. Huwa importanti li nieklu bil-​moderazzjoni. Il-​fatt li regolarment nieħdu iktar kaloriji milli jistaʼ jaħraq ġisimna jwassal għall-​ħxuna. Dan, imbagħad, jistaʼ jikkaġuna tensjoni fuq il-​qalb, idgħajjef il-​ġisem, u jagħmel lil dak li jkun “iktar suxxettibbli għall-​mard tal-​qalb, id-​dijabete, l-​artrite rewmatika, u ħafna iktar tipi oħrajn taʼ taqlib,” jgħid ktieb mediku taʼ gwida.

Fis-​snin reċenti ngħatat attenzjoni kbira għall-​kwistjoni tax-​xaħam fid-​dieta. Ħafna professjonisti tas-​saħħa jgħidu li dieta mimlija xaħmijiet saturati żżid ir-​riskju taʼ mard tal-​qalb u ċerti tipi taʼ kanċer. Madankollu, dan ma jfissirx li għandna bżonn neliminaw ix-​xaħam kollu mid-​dieta tagħna. “F’dieta tajba għas-​saħħa hemm post għal dak li tħobb, f’ċertu ammont, kważi kuljum,” tgħid Mary Abbott Hess, ex-presidentessa taʼ l-​Assoċjazzjoni Dijetetika Amerikana. Is-​sigriet hu li żżomm il-​porzjonijiet żgħar u tillimita sorsi oħrajn taʼ xaħam.

Huwa veru li m’huwiex faċli li tbiddel id-​drawwiet taʼ l-​ikel tiegħek. Fil-​fatt, xi wħud jistgħu jirraġunaw li, jekk ikollhom iċaħħdu lilhom infushom kontinwament minn ikel li jieħdu pjaċir jieklu, il-​ħajja ma tantx tkun pjaċevoli biex tgħixha. Imma minflok ma tadotta l-​ħarsa taʼ jew-kollox-jew-xejn, ipprova sib bilanċ moderat. Hija iktar kwistjoni taʼ li titrażżan milli tiċċaħħad kompletament. Il-​Family Medical Guide, li kkwotajna qabel, jgħid: “Li tadotta stil taʼ ħajja tajjeb għas-​saħħa ma jfissirx li għandek tieqaf milli tgawdi l-​ħajja.”

Speċjalisti tad-​dijetetika jissuġġerixxu li spiss tistaʼ tbatti l-​impatt li jiġi milli tagħmel aġġustamenti fid-​dieta tiegħek billi tnaqqas l-​ikel li mhux tajjeb għas-​saħħa gradwalment. Per eżempju, ibbilanċja d-​dieta tiegħek matul il-​ġimgħa kollha, mhux f’jum wieħed biss. Jekk bħalissa tiekol laħam aħmar kuljum, ipprova naqqsu għal tliet darbiet fil-​ġimgħa. L-​istess japplika għal ikel li fih ħafna xaħmijiet saturati, bħall-​butir, il-​ġobon, il-​ġelat, u ikel taʼ malajr li fih ħafna xaħmijiet. Il-​mira għandha tkun li tnaqqas l-​ammont taʼ xaħam li tieħu sabiex dan ma jkunx iktar minn 30 fil-​mija tal-​kaloriji tiegħek kollha.

Dr. Walter Willett mill-​Università taʼ Harvard iwissi kontra li wieħed inaqqas ix-​xaħam mid-​dieta u jissostitwixxih b’ikel li fih ħafna karboidrati u zokkor. Taʼ spiss dan jirriżulta f’żjieda fil-​piż. Mod aħjar ikun li tnaqqas kemm ix-​xaħmijiet kif ukoll il-​karboidrati fid-​dieta tiegħek.

Eżerċizzju Moderat

Stil taʼ ħajja tajjeb għas-​saħħa jinkludi programm t’eżerċizzju regulari. Dr. Steven Blair, editur tar-​rapport dwar is-​saħħa fiżika magħmul mill-​uffiċjal mediku ewlieni taʼ l-​Istati Uniti, jgħid: “Nies li jaqilbu minn stil taʼ ħajja sedentarju għal attività moderata jnaqqsu bin-​nofs ir-​rata taʼ l-​imwiet kaġunati minn mard tal-​qalb.” Id-​dispjaċir hu li ħafna nies illum lanqas f’attività fiżika moderata ma jieħdu sehem. Per eżempju, fl-​Istati Uniti, 1 minn kull 4 min-​nies jintqal li hu inattiv kompletament. Fil-​Kanada, studju intitolat 1997 Physical Activity Benchmarks sab li “63 fil-​mija tal-​Kanadiżi kienu attivi fiżikament għal inqas minn siegħa kuljum,” tirrapporta The Toronto Star. U xi riċerkaturi fil-​Britannja jgħidu li grupp wieħed mit-​tfal li ħadu sehem fl-​istudju kienu “tant inattivi li qalbhom tħabbat b’rata li hija ftit differenti meta jkunu mqajmin minn meta jkunu reqdin.”​—The Sunday Times.

Qabel kien maħsub li eżerċizzju erobiku vigoruż biss huwa taʼ benefiċċju għas-​saħħa. Imma m’hemmx għalfejn tagħmel eżerċizzji li jifilġuk biex ittejjeb saħħtek. Fil-​fatt, skond ir-​rapport magħmul mill-​uffiċjal mediku ewlieni, “billi taħraq sempliċement 150 kalorija kuljum [b’eżerċizzju moderat] tistaʼ tnaqqas ir-​riskju taʼ mard tal-​qalb, pressjoni għolja tad-​demm, kanċer u dijabete.”

Meta tagħżel xi attività għall-​eżerċizzju, huwa importanti li tagħżel xi ħaġa li tieħu gost tagħmilha. Inkella, m’intix se tagħmilha parti mill-​istil taʼ ħajtek. Is-​sigriet huwa mhux daqstant liema eżerċizzju tagħmel imma kemm-il darba tagħmlu. L-​Istituti Nazzjonali tas-​Saħħa taʼ l-​Istati Uniti jissuġġerixxu li bħala linja taʼ gwida ġenerali, “it-​tfal u l-​adulti bl-​istess mod għandhom jagħmluha mira li jakkumulaw minn taʼ l-​inqas 30 minuta t’attività fiżika b’intensità moderata fil-​biċċa l-​kbira tal-​ġranet tal-​ġimgħa, u preferibbilment kuljum.”

Liema tip t’attività hija kunsidrata li għandha intensità moderata? L-​għawm, il-​mixi bl-​għaġla, il-​ġiri bir-​rota, li taħsel u tillostra l-​karozza, li titlaʼ t-​taraġ, u li tnaddaf il-​bitħa. M’għandekx għalfejn tinkiteb f’xi ġimm jew xi klabb tas-​saħħa biex tipproteġi saħħtek. Madankollu, hemm ħaġa waħda li għandek toqgħod attent għaliha: L-​awtoritajiet mediċi jirrikkmandaw li jekk għandek storja taʼ mard kardjovaskulari jew jekk int raġel fuq l-​40 sena jew mara fuq il-​50, għandek tkun żgur li tikkonsulta t-​tabib tiegħek qabel ma tibda xi programm t’eżerċizzju.

Xi Ngħidu għat-​Tipjip, id-​Drogi, u l-​Alkoħol?

It-​tipjip: Id-​duħħan tas-​sigaretti fih iktar minn 4,000 sustanza li jheddu s-​saħħa, li 200 minnhom huma magħrufin bħala veleni. Madankollu, għandu kemm għandu tossiċi, ma tantx hemm dubju dwar l-​effett devastanti li jħalli t-​tipjip fuq is-​saħħa taʼ dak li jkun. Ftit huma l-​prodotti għall-​konsumaturi li jistgħu jitqabblu mat-​tabakk fl-​għadd taʼ mwiet li jikkaġunaw. Per eżempju, fl-​Istati Uniti jmutu għaxar darbiet iktar nies minn mard relatat mat-​tabakk milli minn inċidenti tal-​karozzi. L-​Organizzazzjoni Dinjija tas-​Saħħa tikkalkula li fuq skala globali, t-​tipjip jieħu mat-​tliet miljun ruħ kull sena!

Flimkien maʼ riskju akbar taʼ kanċer u mard tal-​qalb, dawk li jpejpu jkollhom taʼ spiss iktar irjiħat, ulċeri fl-​istonku, bronkite kronika, u pressjoni tad-​demm ogħla minn dawk li ma jpejpux. It-​tipjip idgħajjef ukoll is-​sens tax-​xamm u tat-​togħma taʼ dak li jkun. Jidher ċar li l-​qtugħ tas-​sigaretti huwa wieħed mill-​iktar miżuri preventivi importanti tas-​saħħa li wieħed jistaʼ jieħu. Imma xi ngħidu għad-​drogi u l-​alkoħol?

Id-drogi: L-​abbuż mid-​drogi swielha ferm lill-​ħajja umana mad-​dinja kollha. Id-​Dipartiment tas-​Servizzi Umani u tas-​Saħħa taʼ l-​Istati Uniti jgħid: “Kull sena, l-​abbuż mid-​drogi joqtol 14,000 Amerikan.” Imma dawk li jużaw id-​drogi b’mod illeċitu m’humiex l-​uniċi wħud li huma effettwati min-​negozju tad-​drogi. Sabiex jiffinanzjaw il-​vizzju tagħhom, ħafna drogati jduru għall-​vjolenza u ħajja taʼ kriminalità. The Sociology of Juvenile Delinquency jgħid: “Ir-​rivalità fis-​sistemi li għandhom x’jaqsmu mad-​distribuzzjoni tal-​crack [kokaina] bidlet lil xi komunitajiet fil-​qalba taʼ l-​ibliet għal ‘żoni [urbani] tal-​mewt,’ fejn ir-​rati taʼ omiċidju huma tant għoljin li l-​pulizija warrbuhom fil-​ġenb bħal biċċa art żdingata mhix mixtieqa.”

M’għandniex xi ngħidu, l-​abbuż mid-​drogi żgur li m’huwiex problema fl-​Istati Uniti biss. Skond kalkolu wieħed, kull sena bejn 160,000 u 210,000 ruħ mad-​dinja kollha jmutu minn titqib tad-​drogi. Flimkien maʼ dan, miljuni t’oħrajn jużaw tipi oħrajn taʼ drogi li jagħmlu l-​ħsara, bħall-​khat (stimulant taʼ werqa ħadra), il-​betel nut, u l-​kokaina.

L-alkoħol: Filwaqt li d-​drogi qawwijin bħall-​kokaina crack u l-​eroina jisirqu l-​attenzjoni pubblika, l-​abbuż mill-​alkoħol jikkaġuna saħansitra iktar ħsara. L-​alkoħoliżmu “jeffettwa wieħed minn kull 10 Kanadiżi,” tirrapporta The Medical Post, “u lis-​sistema tal-​kura tas-​saħħa jiswielha $10 elef miljun [Lm3.8 elef miljun] kull sena.” Huwa stmat li fl-​Istati Uniti l-​alkoħol huwa fattur li jikkontribwixxi għal 50 fil-​mija taʼ l-​inċidenti fatali tat-​traffiku u n-​nirien, 45 fil-​mija taʼ l-​imwiet b’għarqa, u 36 fil-​mija taʼ l-​inċidenti taʼ dawk li jkunu mexjin. L-​abbuż mill-​alkoħol huwa mdeffes ukoll f’ħafna atti kriminali vjolenti. Dawk li jikkommettu qtil, assalt, stupru, abbuż fuq it-​tfal, jew suwiċidju taʼ spiss ikollhom l-​alkoħol bħala s-​sieħeb mistur tagħhom.

Jekk xi ħadd li tħobb jiddependi fiżikament mill-​alkoħol, mit-​tabakk, jew mid-​drogi, fittex l-​għajnuna.b Il-​Kelma t’Alla, il-​Bibbja, tgħid li “ħabib iħobbok kull ħin, bħal ħuk imwieled għal żmien l-​hemm.” (Proverbji 17:17) Iva, li tistrieħ fuq l-​appoġġ kollu mħabba kemm tal-​familja u kemm tal-​ħbieb jistaʼ jagħmel ħafna biex jgħinek tkampa maʼ sitwazzjoni diffiċli.

Imma biex int tkun tassew f’saħħtek, hemm bżonn iktar minn saħħa fiżika tajba. Fatturi mentali u spiritwali wkoll għandhom parti importanti f’li jinżamm stil taʼ ħajja tajjeb għas-​saħħa. L-​artiklu li jmiss se jiddiskuti dan.

[Noti taʼ taħt]

[Kumment f’paġna 5]

“Li tadotta stil taʼ ħajja tajjeb għas-​saħħa ma jfissirx li għandek tieqaf milli tgawdi l-​ħajja”

[Kumment f’paġna 6]

L-​Organizzazzjoni Dinjija tas-​Saħħa tikkalkula li t-​tipjip jieħu mat-​tliet miljun ruħ kull sena

[Kumment f’paġna 7]

“F’dieta tajba għas-​saħħa hemm post għal dak li tħobb, f’ċertu ammont, kważi kuljum”

[Stampa f’paġna 5]

Eżerċizzju regulari jistaʼ jkun parti minn stil taʼ ħajja tajjeb għas-​saħħa

[Stampa f’paġna 6]

Irrifjuta t-​tabakk u d-​drogi illegali

[Stampa f’paġna 7]

Il-​frott u l-​ħaxix huma tajbin għalik

[Stampa f’paġna 7]

Il-​qadjiet domestiċi taʼ kuljum ukoll jistgħu jkunu eżerċizzju tajjeb għas-​saħħa