Il-Ġeni, id-DNA, u Int
ĦARES ħarsa sewwa lejn ix-xbieha tiegħek fil-mera. Innota l-kulur t’għajnejk, it-tip taʼ xagħar li għandek, il-lewn tal-karnaġġjon tiegħek, u l-forma taʼ ġismek. Aħseb dwar it-talenti li għandek. Għala ġejt tidher kif int? Għala għandek dawn il-karatteristiċi u t-talenti? Illum il-misteru qed jiġi ċċarat permezz taʼ fehma aħjar tal-ġenetika—l-istudju taʼ l-eredità—u l-effetti taʼ l-ambjent.
‘Il-ġenetika?’ għandek mnejn tilmenta. ‘Dak is-suġġett jidher xjentifiku wisq u diffiċli ferm biex tifhmu!’ Madankollu, qatt għedt lil xi persuna li hi għandha għajnejha ħodor bħal taʼ missierha imma xagħarha aħmar u n-nemex bħal t’ommha? Jekk iva, diġà taf fatt bażiku tal-ġenetika—il-ġenituri jgħaddu l-karatteristiċi fiżiċi lit-tfal. Barra minn hekk, dan il-fatt jistaʼ jkun il-bidu deċiżiv biex tifhem kif beda jeżisti l-bniedem—jekk hux permezz taʼ l-evoluzzjoni jew inkella ġiex maħluq. Biex nibdew, ejja naraw kif kull wieħed u waħda minna nippossiedu l-wirt taʼ ħafna ġenerazzjonijiet.
Ġismek hu magħmul minn strutturi ċkejknin ħajjin li huma msejħin ċelluli—xi 100 biljun waħda, skond kalkolu wieħed li sar. F’kull ċellula, ġewwa n-nukleu tagħha, hemm eluf taʼ ġeni. Dawn huma strutturi individwali taʼ l-eredità li jikkontrollaw iċ-ċellula, u għalhekk jiddeterminaw xi ftit mill-karatteristiċi tiegħek. Ħafna ġeni jistgħu jiddeterminaw il-grupp tad-demm tiegħek; oħrajn, it-tip taʼ xagħar li għandek, il-kulur t’għajnejk, u nibqgħu sejrin. Għalhekk, kull ċellula għandha bluprint, jew kodiċi, ċkejken li hu magħmul mill-ġeni, u li fih hemm l-istruzzjonijiet kollha meħtieġa biex ġismek jifforma ruħu, jissewwa u jiffunzjona. (Ara l-istampa f’paġna 5.) Jistaʼ jkun li dan kollu ġara b’kumbinazzjoni?
Kif Ġie Solvut il-Misteru
It-teorija li l-karatteristiċi taʼ l-individwu jintirtu permezz tad-demm ġiet ivvintata minn Aristotele fir-rabaʼ seklu Q.E.K. u kienet aċċettata b’mod ġenerali għal iktar minn elf sena. Din tant effettwat il-mod taʼ kif kienu jaħsbuha dak iż-żmien li bil-Malti tismaʼ n-nies jitkellmu dwar “aħwa mid-demm,” u “rabta tad-demm.”
Fis-seklu 17 ġew skoperti l-bajda tal-mara u l-isperma tar-raġel, imma l-irwol attwali tagħhom ma kienx mifhum tajjeb. Xi wħud kienu jaħsbu li jew ġol-bajda jew ġewwa l-isperma kien hemm kreaturi ċkejknin ifformati għalkollox. Iżda sas-seklu 18, xi riċerkaturi għarfu b’mod korrett li l-bajda u l-isperma jingħaqdu flimkien biex jifformaw embriju. Minkejja dan, kienu għadhom iridu jsibu spjegazzjoni eżatta għall-eredità.
Kien biss fl-1866 li patri Awstrijak bl-isem taʼ Gregor Mendel ippubblika l-ewwel teorija korretta dwar l-eredità. Mill-esperimenti tiegħu bil-piżelli, Mendel skopra dawk li hu sejħilhom “elementi ereditarji distinti” moħbijin fiċ-ċelluli li jindikaw is-sess, u sostna li kienu dawn li jgħaddu l-karatteristiċi minn ġenerazzjoni għall-oħra. Dawn l-“elementi ereditarji distinti” issa nsejħulhom ġeni.
Madwar is-sena 1910, instab li l-ġeni jinsabu fuq strutturi ċellulari msejħin kromosomi. Il-kromosomi jikkonsistu primarjament fi proteini u DNA (deoxyribonucleic acid). Ladarba x-xjenzati diġà kienu jafu dwar l-irwol importanti li għandhom il-proteini f’funzjonijiet oħrajn taċ-ċelluli, għal ħafna snin huma assumew li l-proteini tal-kromosomi jġorru informazzjoni ġenetika. Imbagħad, fl-1944, xi riċerkaturi ppreżentaw l-ewwel prova li l-ġeni jikkonsistu f’DNA, u mhux fi proteini.
Fl-1953, meta James Watson u Francis Crick skoprew l-istruttura kimika tad-DNA, molekuli donnhom ħjut imkebbin ċrieki ċrieki, il-bniedem kien għamel pass taʼ ġgant f’li jsolvi l-misteru tal-ħajja.