Ħarsa Lejn id-​Dinja

Manjieri li Qed Jispiċċaw fix-​Xejn

“Il-​manjieri u l-​imġiba tan-​nies Ġappuniżi marru għall-​agħar.” Dan hu kif wieġbu madwar 90 fil-​mija mill-​2,000 ruħ li ħadu sehem fi stħarriġ reċenti li sar mill-​gazzetta The Yomiuri Shimbun. X’kien li dejjaqhom l-​iktar? Għal 68 fil-​mija minnhom kien “il-​mod kif in-​nies jarmu kif ġie ġie s-​sigaretti, iċ-​chewing gum, u l-​bottijiet tal-​luminata.” Iktar minn 50 fil-​mija semmew li l-​ġenituri m’humiex qed jiddixxiplinaw lit-​tfal storbjużi tagħhom. Xi lmenti oħra kienu jinkludu l-​użu tat-​telefons ċellulari fil-​pubbliku, li n-​nies ma jnaddfux il-​ħmieġ taʼ l-​annimali tagħhom, u l-​ipparkjar ħażin tal-​karozzi u r-​roti. Iż-​żgħażagħ huma dawk li ġew kritikati l-​iktar. “Fost dawk li wieġbu li kellhom bejn l-​20 u l-​40 sena, 66 fil-​mija esprimew tħassib dwar il-​manjieri ħżiena taʼ l-​istudenti li jattendu l-​iskejjel sekondarji u terzjarji.”

Kukkudrilli Użati Bħala Lixka

Il-​kormorani, għasafar li x’aktarx jieklu madwar kilo ħut kuljum, “milli jidher huma l-​iktar ħaġa li ddejjaq lil dawk li għandhom id-​delizzju tas-​sajd,” tgħid il-​Calgary Herald tal-​Kanada. Din il-​gazzetta tirrapporta li biex ikeċċu l-​kormorani u għasafar oħra li jieklu l-​ħut, il-​bdiewa u l-​maniġers tal-​fish-farms fl-​Amerika taʼ Fuq qed jużaw għodda ġdida—kukkudrilli tal-​plastik. Dawn il-​kukkudrilli huma twal 4 metri u “għandhom żewġ għajnejn kbar li jirriflettu d-​dawl, u jidhru qishom kukkudrilli fl-​abitat naturali tagħhom,” tispjega l-​Herald. Ċertu bijologu skopra li kukkudrill tal-​plastik jifflowtja f’wiċċ l-​ilma kien effettiv għal madwar xahar. Wara dan, l-​għasafar bdew jindunaw, u saħansitra russett blu deher fuq dahar wieħed minn dawn il-​kukkudrilli li ntużaw bħala lixka. Imma meta l-​kukkudrill ittieħed xi mkien ieħor, l-​għasafar li jieklu l-​ħut reġgħu beżgħu minnu u taru.

“Trattament Abbużiv” fuq ix-​Xogħol

Ir-​raġuni prinċipali għala n-​nies ifallu mix-​xogħol fi Spanja hi l“moħqrija psikoloġika,” tirrapporta r-​rivista El País Semanal. Iktar minn żewġ miljun Spanjol ikollhom iħabbtu wiċċhom għal żmien twil maʼ bulijiet li jittrattawhom b’mod abbużiv fuq ix-​xogħol. Skond il-​psikologu Iñaki Piñuel, il-​vittmi ġeneralment ikunu ħaddiema ħabrieka li minħabba fihom l-​oħrajn jibdew jgħiru għax iħossuhom inqas kapaċi. Xi ħaddiema għandhom mnejn jumiljaw lil wieħed minn sħabhom billi jżommulu l-​inkarigi tax-​xogħol, ma jinkluduhx fil-​konversazzjoni, jinjorawh, jikkritikawh kontinwament, jew jaqilgħu minn żniedhom fuqu biex idgħajfulu l-​fiduċja fih innifsu. “Huwa kalkulat li 1 minn kull 5 suwiċidji fl-​Ewropa hu konness maʼ dan il-​fenomenu,” jistqarr ir-​rapport. X’jistaʼ jsir? Din ir-​rivista tissuġġerixxi: “Iżżommx kollox fik. Qis li jkollok ix-​xhieda. Irrapporta s-​sitwazzjoni lill-​uffiċjali tal-​kumpanija. Twaħħalx fik innifsek. F’każi estremi, mur aħdem f’dipartiment ieħor [jew] agħmel xi xogħol ieħor.”

Problemi Mentali fit-​Tfal

“Wieħed minn kull ħamest itfal fid-​dinja jbatu minn problemi mentali jew dawk konnessi maʼ l-​imġiba u dawn jistgħu jikkaġunawlhom ħsara li jibqgħu jbatu biha għal għomorhom,” tistqarr The Independent taʼ Londra. Rapport li għamlet l-​Organizzazzjoni Dinjija tas-​Saħħa (WHO) flimkien mal-​Fond tal-​Ġnus Magħquda għat-​Tfal (UNICEF) iwissi li r-​rati tad-​dipressjoni, is-​suwiċidju, u l-​manija li jagħmlu ħsara lilhom infushom żdiedu b’mod “allarmanti” fost iż-​żgħażagħ. L-​iktar li qed jiġu effettwati huma dawk li jgħixu f’żoni tal-​gwerra u f’pajjiżi li qed iġarrbu bidliet soċjali u ekonomiċi kbar. Skond The Independent, ir-​rapport qal li t-​tfal dipressi “kienu suxxettibbli għal mard ieħor u drawwiet riskjużi li jistgħu jqassrulhom ħajjithom.” Din stqarret ukoll li “madwar 70 fil-​mija taʼ l-​imwiet prematuri fost l-​adulti kienu assoċjati maʼ l-​imġiba li żviluppat fl-​adolexxenza, bħalma hu t-​tipjip, ix-​xorb, u l-​abbuż tad-​drogi.”

Toroq Prinċipali għall-​Ħlejjaq tal-​Baħar

“Hija l-​aqwa vjal fl-​oċean,” tirrapporta The Sunday Times taʼ Londra. “F’qiegħ l-​ilmijiet tal-​Paċifiku hemm triq prinċipali li tibda mill-​bajjiet xemxin taʼ Kalifornja tgħaddi mill-​Ħawajj u tasal sax-​xtut kollha blat tal-​Ġappun.” Jeff Polovina, bijologu li jispeċjalizza fil-​ħajja tal-​baħar fl-​inħawi tal-​Ħawajj, dan l-​aħħar skopra u għamel mappa taʼ din ir-​rotta billi waħħal tikketti mal-​balieni, il-​fkieren, it-​tonn, id-​dniefel, u l-​klieb il-​baħar. F’din it-​triq prinċipali hemm ħafna plankton, li jservi bħala ikel għall-​granċijiet, il-​bram, u l-​klamari. Dawn imbagħad jipprovdu ikel abbundanti għall-​vjaġġaturi li jkunu ġejjin mill-​bogħod. Il-​fkieren (Caretta caretta), li l-​gazzetta ddeskriviethom bħala vjaġġaturi rinomati fid-​dinja tar-​rettili, ibidu l-​bajd fil-​Ġappun, jiżviluppaw lil hinn mill-​kosta taʼ Kalifornja, u jivvjaġġaw bejn dawn iż-​żewġ pajjiżi. Fix-​xitwa, ir-​rotta tinbidel xi ftit għal madwar 1,000 kilometru lejn in-​nofsinhar, billi tibda min-​nofsinhar taʼ Kalifornja sal-​Baħar taċ-​Ċina tan-​Nofsinhar.

Ibqaʼ f’Saħħtek

“L-​attività fiżika tgħin biex wieħed jikkontrolla l-​piż, jipproteġi saħħtu kontra problemi taʼ saħħa bħalma huma d-​dijabete u l-​osteoporożi, itejjeb il-​burdata, u jorqod aħjar bil-​lejl,” tgħid it-​Tufts University Health and Nutrition Letter. Imma fuq kollox, “il-​livell tas-​saħħa tiegħek huwa fattur qawwi li jiddetermina kemm se tgħix.” Fi studju li dam sejjer 13-il sena fuq iktar minn 6,000 raġel taʼ mezz’età, ir-​riċerkaturi taʼ l-​Università taʼ Stanford u dawk fid-​dipartiment tas-​Sistema għall-​Kura tas-​Saħħa Fejn Għandhom x’Jaqsmu l-​Veterani Amerikani sabu li mill-​ammont t’eżerċizzju li individwu jagħmel mingħajr ma jħossu eżawrit jistaʼ jiġi determinat kemm se jgħix fit-​tul. Għalkemm xi riċerki oħra jindikaw li l-​ġenetika teffettwa ħafna l-​kapaċità għall-​eżerċizzju, anki l-​eżerċizzju taʼ kuljum li ma jkunx daqshekk intensiv—bħall-​mixi b’pass mgħaġġel—jgħin ħafna biex dak li jkun jibqaʼ f’saħħtu.

Bejgħ t’Alkoħol liż-​Żgħażagħ

“Kważi 1 minn kull 10 żgħażagħ Awstraljani ma jgħaddix mingħajr alkoħol,” tirrapporta s-​Sunday Telegraph taʼ l-​Awstralja. Il-​professur Ian Webster, president tal-​Kunsill taʼ l-​Awstralja f’Konnessjoni maʼ l-​Alkoħol u Drogi Oħra, jgħid li żviluppat kultura fost iż-​żgħażagħ li jgħidu li tmiem il-​ġimgħa ma jkunx sabiħ jekk ma jqattgħuhx “jixorbu sakemm ma jarawx art.” The Sydney Morning Herald tirrapporta li xi esperti jħossuhom inkwetati minħabba “l-​industrija li dejjem qed tikber mad-​dinja kollha” taʼ bejgħ t’alkoħol liż-​żgħażagħ. Xi riċerkaturi sabu li l-​biċċa l-​kbira min-​negozjanti li jbigħu x-​xorb alkoħoliku kellhom Web sites immirati għaż-​żgħażagħ. “Dawn offrew biljetti għal kunċerti mużikali, u taw kummenti dwar films u, m’għandniex xi ngħidu, taw informazzjoni dwar il-​prodott li jbigħu huma.” Skond ir-​rapport, l-​Organizzazzjoni Dinjija tas-​Saħħa (WHO) qed turi tħassib dwar dan ir-​reklamar kollu li “qed isir biex jassiguraw ruħhom li l-​alkoħol isir parti integrali mill-​ħajja taż-​żgħażagħ.”

Jinqatgħu mis-​Soċjetà

Fil-​Ġappun deher fenomenu pjuttost ġdid li jeffettwa prinċipalment lill-​adolexxenti u lill-​adulti żgħażagħ. Dan ġie msejjaħ hikikomori (qtugħ komplet mis-​soċjetà), u ġibed l-​attenzjoni pubblika għax saru investigazzjonijiet dwar delitti brutali minn żgħażagħ li kienu jħobbu jinqatgħu għalihom. “Ir-​riċerka dwar l-​istil taʼ ħajja taʼ dawn il-​kriminali wriet li l-​mod kif kienu jgħixu iżolati—magħluqin għal xhur sħaħ waħedhom f’kamrithom jużaw jew jilagħbu bil-​kompjuter—xejn ma kien eċċezzjonali,” jirrapporta l-​ġurnal mediku, The Lancet. Evidenza oħra tindika li l-​hikikomori spiss hija r-​riżultat tan-​nuqqas taʼ ħeġġa u mhux tal-​vjolenza. Madankollu, “ħafna jaqblu li din il-​kundizzjoni hija r-​riżultat tal-​ġid materjali, it-​teknoloġija, u l-​kumditajiet moderni li toffri l-​ħajja fil-​Ġappun,” tgħid The Lancet. “Ħafna minn dawk li jbatu mill-​hikikomori jqattgħu l-​biċċa l-​kbira mis-​sigħat li jkunu mqajmin ifittxu fuq l-​Internet jew jilagħbu fuq il-​kompjuter, waqt li jordnaw bit-​telefon x’jieklu u x’jixorbu u jġibuhulhom wara l-​bieb.” Xi kalkoli juru li fil-​Ġappun hemm miljun minn dawn iż-​żgħażagħ li jħobbu jinqatgħu għalihom.