Il-​Pollen—Periklu jew Meravilja?

MINN KITTIEB GĦAL STENBAĦ! FL-​AWSTRALJA

Aa-ċuu! Għal miljuni taʼ nies dan il-​ħoss, flimkien maʼ għajnejn idemmgħu u rritati u mnieħer iqattar u jikolhom, jurihom li waslet ir-​rebbiegħa. L-​allerġija tagħhom ġeneralment tiġi minn atmosfera miżgħuda bil-​pollen (trab tad-​dakkir). Il-​BMJ (li qabel kien il-​British Medical Journal) jikkalkula li fid-​dinja żviluppata, 1 minn kull 6 individwi jbati mill-​allerġiji taʼ l-​istaġun tal-​pollen li jissejħu wkoll hay fever. Dan in-​numru ma tantx jiskantana meta nikkunsidraw l-​ammont straordinarju taʼ pollen li l-​pjanti jitfgħu fl-​arja.

Ix-xjenzati jikkalkulaw li l-​foresti tas-​siġar tal-​prinjol li hemm fit-​terz tan-​nofsinhar taʼ l-​Isvezja biss, jitfgħu xi 75,000 tunnellata pollen kull sena. Pjanta waħda taʼ l-​ambrosia, is-​saħta taʼ ħafna minn dawk li jbatu bil-​hay fever, tistaʼ tipproduċi miljun żerriegħa tal-​pollen f’jum wieħed. Il-​pollen taʼ l-​ambrosia li jinġarr mar-​riħ instab sa 3 kilometri ’l fuq mill-​art u sa 600 kilometru ’l barra fuq il-​baħar.

Iżda għala xi nies huma allerġiċi għall-​pollen? Qabel ma nikkunsidraw din il-​mistoqsija, ejja neżaminaw il-​pollen sew u naraw kemm dawn iż-​żrieragħ ċkejknin huma disinjati b’mod meraviljuż.

Żrieragħ Ċkejknin Essenzjali għall-​Ħajja

The Encyclopædia Britannica tgħid li l-​pollen ‘jifforma fl-​antera, jew fil-​parti maskili tal-​pjanti li jkollhom iż-​żerriegħa, u jinġarr b’diversi modi (bir-riħ, bl-​ilma, bl-​insetti, eċċ.) lejn il-​pistill, jew il-​parti femminili tal-​pjanta, fejn issir il-​fertilizzazzjoni.’

Fil-pjanti bil-​fjuri, iż-​żerriegħa tal-​pollen tkun magħmula minn tliet partijiet diversi​—nukleu biċ-​ċelluli taʼ l-​ispermi u żewġ saffi li jifformaw il-​qoxra taż-​żerriegħa. Is-​saff b’saħħtu taʼ barra ma jitmermirx malajr u jiflaħ jirreżisti l-​aċidi qawwija, l-​alkali, u anki s-​sħana kbira. Minkejja dan, bi ftit eċċezzjonijiet, il-​pollen ikun jistaʼ jinbet għal ftit jiem jew ftit ġimgħat biss. Però, il-​qoxra iebsa tistaʼ ddum tajba għal eluf taʼ snin mingħajr ma titherra. Għalhekk, tistaʼ ssib ħafna żrieragħ tal-​pollen fil-​ħamrija taʼ l-​art. Fil-​fatt, ix-​xjenzati tgħallmu ħafna dwar l-​istorja tal-​ħajja tal-​pjanti fuq l-​art billi studjaw il-​pollen li sabu f’kampjuni tal-​ħamrija taʼ profonditajiet differenti.

Din l-​istorja tistaʼ tkun tassew preċiża minħabba d-​disinn uniku li hemm fil-​qoxra taʼ barra taż-​żrieragħ tal-​pollen. Skond it-​tip taʼ pollen, il-​qoxra tistaʼ tkun lixxa, imkemmxa, b’xi disinn, jew miksija bil-​ponot u l-​boċċi. “Għalhekk, tistaʼ toqgħod fuq il-​pollen biex tidentifika kull speċi daqskemm tistaʼ toqgħod fuq il-​marki tas-​swaba biex tidentifika l-​bnedmin,” jgħid il-​professur taʼ l-​antropoloġija Vaughn M. Bryant, Jr.

Kif Jiddakkru l-​Pjanti

Meta ż-​żerriegħa tal-​pollen tiġi f’kuntatt maʼ l-​istigma, parti mill-​pistill fil-​pjanti femminili, ikun hemm reazzjoni kimika li ġġiegħel liż-​żerriegħa tal-​pollen tintefaħ u tkabbar tubu li jilħaq ’l-isfel sa l-​ovulu. Iċ-​ċelluli taʼ l-​isperma miż-​żerriegħa tal-​pollen jinżlu fit-​tubu taʼ l-​ovulu u jifformaw żerriegħa fertilizzata. Meta ż-​żerriegħa ssir, kulma jkollha bżonn hu li ssib ambjent ideali fejn tkun tistaʼ tinbet.

Waqt li xi pjanti li jkollhom iż-​żrieragħ jikbru bħala maskili jew femminili, ħafna minnhom jipproduċu kemm il-​pollen u kemm l-​ovuli. Xi pjanti jiddakkru waħedhom; oħrajn idakkru lil xulxin billi jitfgħu l-​pollen fuq pjanti oħra taʼ l-​istess speċi jew fuq speċi li tkun simili. Dawk li jdakkru lil xulxin “spiss jevitaw li jdakkru lilhom infushom billi jitfgħu l-​pollen qabel jew wara li l-​istigmi fuq l-​istess pjanta jkunu jistgħu jilqgħu d-​dakkir,” tgħid il-​Britannica. Oħrajn għandhom il-​kimika neċessarja biex jagħrfu d-​differenza bejn il-​pollen tagħhom stess u dak taʼ pjanti taʼ l-​istess tip. Meta jagħrfu l-​pollen tagħhom stess, huma ma jħalluhx jaħdem, spiss billi jwaqqfu t-​tubu tal-​pollen milli jikber.

F’post fejn ikun hemm ħafna pjanti differenti, l-​arja tistaʼ tkun taħlita sħiħa taʼ pollen. Il-​pjanti kif isaffu l-​pollen li għandhom bżonn? Xi pjanti jużaw il-​prinċipji komplikati taʼ l-​erodinamika. Per eżempju, ikkunsidra s-​siġar tal-​prinjol.

Jaħsdu r-​Riħ

Il-​prinjol maskili jikber f’għenieqed u, meta jkun misjur, jitfaʼ ammont kbir taʼ pollen fl-​arja. Ix-​xjenzati sabu li l-​prinjol femminili, waqt li jaħdem f’armonija mal-​weraq qisu labar li għandu madwaru, imexxi l-​kurrent b’tali mod li l-​pollen li jkun fl-​arja jtir u jispiċċa fuq l-​uċuħ produttivi tal-​prinjol. Dawn l-​uċuħ, fil-​prinjol femminili li jkun jistaʼ jilqaʼ l-​pollen, jiġu esposti meta s-​saffi jinfetħu ftit, u għalhekk jisseparaw minn xulxin.

Ir-riċerkatur Karl J. Niklas għamel testijiet kbar fuq il-​mod ġenjali taʼ kif inhu disinjat il-​prinjol. Fir-​rivista Scientific American, hu kiteb: “Studji oħra juru li l-​forma unika tal-​prinjol li tipproduċi kull speċi taʼ pjanta tirriżulta f’bidliet idjosinkratiċi [differenti, mhux tas-​soltu] fil-​mod kif jgħaddi l-​kurrent taʼ l-​arja . . . B’mod simili, kull tip taʼ pollen għandu daqs, forma, u ħxuna differenti, u għalhekk kull tip jirreaġixxi għaċ-​ċaqliq b’mod uniku.” Kemm huma effettivi dawn it-​tekniki? Niklas jgħid: “Ħafna mill-​prinjol li studjajna fuqu kien isaffi mill-​arja l-​pollen li jkun [taʼ l-​ispeċi] ‘tiegħu stess’ iżda ma kienx isaffi taʼ speċi oħra.”

M’għandniex xi ngħidu, mhux il-​pjanti kollha jiddakkru billi jxerrdu l-​pollen mar-​riħ​—b’serħan għal dawk kollha li jbatu bl-​allerġiji! Ħafna jużaw l-​annimali.

Imħajrin min-​Nektar

Il-​pjanti li jiddakkru bl-​għasafar, bil-​mammali żgħar, u bl-​insetti, ġeneralment jużaw affarijiet bħal ganċijiet, labar, jew ħjatat iwaħħlu biex iqabbdu l-​pollen maʼ dak li jdakkarhom waqt li jkun qed ifittex l-​ikel. Per eżempju, naħla bagħlija bix-​xagħar (bumblebee) tistaʼ tkun qed iġġorr xi 15,000 żerriegħa tal-​pollen fl-​istess waqt!

Fil-fatt, in-naħal huma l-iktar speċi li jdakkru l-​pjanti bil-​fjuri. Mill-​banda l-​oħra, il-​pjanti jippremjaw lin-​naħal billi jagħtuhom nektar ħelu u pollen biex jikluh, u dan taʼ l-​aħħar jipprovdilhom il-​proteini, il-​vitamini, il-​minerali, u x-​xaħam. F’kooperazzjoni straordinarja, in-​naħal jistgħu jżuru iktar minn 100 fjura fi vjaġġ wieħed, imma huma jiġbru l-​pollen jew in-​nektar, jew it-​tnejn li huma, minn speċi waħda biss sakemm ikunu ġabru biżżejjed jew sakemm ma jkunx fiha iktar ikel. Din l-​imġiba unika u taʼ min jammiraha tgħin biex tiżgura li l-​pjanti jiddakkru biżżejjed.

Imqarrqin mill-​Fjuri

Minflok ma jipprovdu xi ikla ħelwa, xi pjanti jużaw metodi qarrieqa u elaborati biex iħajru lill-​insetti jdakkruhom. Ikkunsidra l-​fjura hammer orchid (letteralment tfisser orkidea martell), li tikber fl-​Awstralja tal-​Punent. Il-​fjura taʼ din l-​orkidea għandha l-​petalu t’isfel li, anki fl-​għajnejn tal-​bniedem, jixbah ħafna lil tip taʼ naħla ħoxna bla ġwienaħ imsejħa thynnid wasp. Il-​fjura saħansitra titfaʼ imitazzjoni taʼ sustanza li tattira sesswalment, bħalma titfaʼ fir-​realtà n-​naħla mara! Fuq it-​tarf taz-​zokk tal-​petalu ċentrali li hu speċi taʼ lixka hemm pakketti jwaħħlu mimlijin bil-​pollen.

Ir-raġel taʼ dan it-​tip taʼ naħla, li jinġibed mill-​imitazzjoni tar-​riħa tas-​sustanza sesswali, jaħtaf il-​lixka u jipprova jtir “biha” waqt li jkun qed iżommha. Però, malli jipprova jtir, jinqaleb rasu ’l isfel, u jispiċċa eżatt fil-​pakketti jwaħħlu bil-​pollen. Wara li jirrealizza li ħa żball, hu jitlaq il-​lixka—li tkun maqbuda sew maʼ ċirniera, u għalhekk tkun tistaʼ terġaʼ taqaʼ lura f’postha—u jtir ’il barra, biex jerġaʼ jiġi mqarraq minn xi hammer orchid oħra.a Biss, din id-​darba hu jdakkar l-​orkidea bil-​pollen li jkun ġabar fid-​darba taʼ qabel.

Iżda jekk in-​naħal nisa jkunu attivi, l-​irġiel dejjem jagħrfu jagħżlu waħda minnhom, mhux il-​lixka. L-​orkidea tiffjorixxi xi ġimgħat qabel ma n-​naħal nisa joħorġu mill-​pupa tagħhom minn taħt l-​art u dan jagħti vantaġġ temporanju lill-​fjura.

Għala Jkunu Allerġiċi?

Xi nies għala huma allerġiċi għall-​pollen? Meta ż-​żrieragħ ċkejknin tal-​pollen jispiċċaw fl-​imnieħer, dawn jinqabdu minn saff taʼ mukus iwaħħal. Minn hemm jispiċċaw fil-​gerżuma, fejn dak li jkun jiblagħhom jew jagħtas biex joħroġhom ’il barra, ġeneralment mingħajr ma jħossu marid. Madankollu, kultant il-​pollen iqanqal is-​sistema taʼ l-​immunità.

Il-problema tinsab fil-​proteina tal-​pollen. Għal xi raġuni s-​sistema taʼ l-​immunità taʼ min ibati minn xi allerġija tħossha mhedda mill-​proteina taʼ ċertu pollen. Il-​ġisem jirreaġixxi billi jġiegħel lil ċertu tip taʼ ċelluli, li jinsabu fit-​tessuti tal-​ġisem, jitfgħu ammont eċċessiv taʼ istamina. L-​istamina twessaʼ l-​vini u ġġiegħel li joħroġ minnhom likwidu li jkun fih ħafna ċelluli li jfejqu l-​mard. F’ċirkustanzi normali, dawn iċ-​ċelluli jmorru fejn ikun hemm ferita jew infezzjoni, u jgħinu lill-​ġisem biex jeħles mill-​invażuri li jkunu taʼ ħsara għalih. Però, għal min ibati b’xi allerġija, il-​pollen jallarma l-​ġisem għalxejn, u għalhekk imneħirhom jibda jqattar u jikolhom, ikollhom xi nefħa, u jdemmgħulhom għajnejhom.

Ir-riċerkaturi jemmnu li n-​nies jirtu mill-​ġenituri tagħhom it-​tendenza li jkunu allerġiċi, għalkemm it-​tendenza tistaʼ ma tkunx konnessa maʼ xi sustanza partikulari li tikkaġuna l-​allerġija. It-​tinġis jistaʼ wkoll jagħmel lil persuna allerġika. “Fil-​Ġappun instabet konnessjoni diretta maʼ li wieħed ikun sensittiv għall-​pollen u li jkun jgħix f’postijiet fejn hemm livell għoli taʼ duħħan tad-​diesel fl-​arja taʼ madwaru,” jgħid il-​BMJ. “L-​istudju li sar fuq l-​annimali jissuġġerixxi li dawn il-​partiċelli jistgħu jagħmlu lil persuna iktar allerġika.”

B’ferħ għall-​ħafna wħud li jbatu mill-​allerġija, l-​anti-istamina tistaʼ ttaffi s-​sintomi tagħhom.b Bħalma jissuġġerixxi l-​isem, din id-​droga tiġġieled kontra l-​azzjoni taʼ l-​istamina. Madankollu, huma x’inhuma l-​effetti tal-​pollen, bilfors ikollna nibqgħu impressjonati ferm mill-​ġenjalità li hija evidenti kemm fil-​mod kif inhuma disinjati u kemm fil-​mod kif jinfirxu dawn il-​partiċelli ċkejknin essenzjali għall-​ħajja. Tabilħaqq, mingħajrhom il-​pjaneta tagħna tkun qisha xagħri.

[Noti taʼ taħt]

[Dijagramma f’paġna 24, 25]

(Ghall-formazzjoni shiha tat-​test, ara pubblikazzjoni)

Il-​pistill

L-​ovulu

L-​ovarju

It-​tubu tal-​pollen

L-​istigma

Iż-​żerriegħa tal-​pollen

L-​istami

L-​antera

Il-​petalu

[Sors]

NED SEIDLER/NGS Image Collection

[Stampi f’paġna 25]

Dehra mikroskopika taʼ diversi tipi taʼ “pollen”

[Sors]

Żerriegħa tal-​pollen: © PSU Entomology/PHOTO RESEARCHERS, INC.

[Stampi f’paġna 26]

Parti mill-​fjura “hammer orchid” tixbah lin-​naħla mara

[Sors]

Stampi tal-​Hammer Orchid: © BERT & BABS WELLS/OSF

[Sors taʼ l-​Istampa f’paġna 24]

Żerriegħa tal-​pollen: © PSU Entomology/PHOTO RESEARCHERS, INC.

[Sors taʼ l-​Istampa f’paġna 26]

Żerriegħa tal-​pollen: © PSU Entomology/PHOTO RESEARCHERS, INC.