Ħarsa Lejn id-​Dinja

AIDS mad-​Dinja Kollha

Skond rapport ġdid mill-​Ġnus Magħquda, mad-​dinja kollha “iktar minn 50 miljun ruħ ġew infettati bl-​HIV-AIDS—daqs il-​popolazzjoni tar-​Renju Unit—u 16-il miljun ruħ mietu,” tgħid The Globe and Mail tal-​Kanada. “Ir-​riċerka f’disaʼ pajjiżi Afrikani wriet li 20 fil-​mija iktar nisa milli rġiel issa huma infettati b’din il-​marda” u li “tfajliet adolexxenti [għandhom] madwar ħames darbiet iktar ċans li jiġu infettati bl-​HIV-AIDS minn ġuvintur adolexxenti.” Peter Piot, direttur eżekuttiv tal-​Programm Konġunt tal-​Ġnus Magħquda għall-​HIV/AIDS, jiddeskrivi s-​sitwazzjoni fl-​Ewropa tal-​Lvant bħala ‘li qed tisplodi.’ Ir-​rapport jiġbed l-​attenzjoni li “r-​rata taʼ infezzjoni taʼ l-​HIV fl-​ex-Unjoni Sovjetika żdiedet b’iktar mid-​doppju f’dawn l-​aħħar sentejn, l-​iktar żjieda qawwija fid-​dinja.” L-​esperti jgħidu li din is-​sitwazzjoni tirrifletti ż-​żjieda taʼ l-​użu taʼ drogi injettati f’dik il-​parti tad-​dinja. Madwar id-​dinja iktar minn nofs dawk infettati bl-​HIV-AIDS “jieħdu l-​marda sakemm ikollhom 25 sena u s-​soltu jmutu qabel ma jagħlqu 35 sena.”

Trabi tat-​Twelid bl-​HIV

“Nofs it-​trabi kollha fl-​Afrika jitwieldu bl-​HIV, il-​virus li jiżviluppa f’AIDS,” tirrapporta l-​United Press International. Id-​direttur eżekuttiv tal-​Programm Konġunt tal-​Ġnus Magħquda għall-​HIV/AIDS, Dr. Peter Piot, qal li l-​HIV u l-​AIDS naqqsu t-​tul mistenni taʼ ħajja b’25 sena f’xi partijiet taʼ l-​Afrika. Ir-​rapport iżid: “Il-​21 pajjiż bl-​iktar każi taʼ infezzjoni bl-​HIV jinsabu kollha fl-​Afrika, u f’10 minn dawn il-​pajjiżi, minn taʼ l-​inqas 10 fil-​mija tal-​popolazzjoni hija infettata.” Mill-​imwiet kollha konnessi maʼ l-​AIDS fid-​dinja kollha, madwar 80 fil-​mija ġraw fl-​Afrika.

It-​Tfal u l-​Irqad

Lit-​tfal li jkunu għadhom imorru l-​iskola, il-​ġenituri mhux biss għandhom jagħmlulhom regoli dwar kemm jistgħu jdumu mqajmin imma wkoll dwar x’jistgħu jagħmlu qabel ma jmorru jorqdu, tgħid ir-​rivista Parents. Din tkompli tgħid li jekk it-​tfal joqogħdu jaraw it-​televixin, jilagħbu bil-​kompjuter u b’xi video games, u jqallbu fl-​Internet, moħħhom jibqaʼ attiv iktar milli suppost peress li dawn huma attivitajiet stimulanti. Tgħid ukoll li jekk ikollhom skeda mimlija daqs bajda b’attivitajiet oħra wara l-​iskola, ma jkunux jistgħu jlestu l-​ħowmwerk f’ħin raġunevoli. Ir-​riċerka turi li n-​nuqqas taʼ rqad taʼ spiss ikollu effett differenti fuq iż-​żgħar milli jkollu fuq il-​kbar. Iż-​żgħar jispiċċaw ma jkollhomx kwiet f’ġisimhom u ma jkunux jistgħu jiġu kontrollati, filwaqt li l-​kbar ġeneralment jaqbadhom in-​ngħas u jikkwitaw. Ir-​riżultat ikun li waqt li jkunu l-​iskola, it-​tfal li jkunu neqsin mill-​irqad, la jkunu jistgħu jikkonċentraw ħafna, la joqogħdu attenti, la jiftakru dak li jitgħallmu, u lanqas jaħdmu s-​somom tal-​matematika. Skond l-​esperti, il-​ġenituri għandhom ikollhom regola taʼ x’ħin it-​tfal iridu jmorru jorqdu u din jagħtuha prijorità—mhux xi ħaġa li ssir meta t-​tfal ikunu nfilġu u ma jibqgħalhom xejn iktar x’jagħmlu.

Il-​Kremi Protettivi u l-​Kanċer

The Times of London tirrapporta li n-​nies li jidilku kremi li jipprovdu livell għoli taʼ protezzjoni mix-​xemx ikun mingħalihom li m’għandhomx għalfejn jinkwetaw, però jkunu qed iżidu r-​riskju taʼ kanċer fil-​ġilda. Din tgħid: “Dan hu minħabba li jdumu iktar fix-​Xemx u jixorbu iktar radjazzjoni.” Ir-​riċerkaturi mill-​Istitut Ewropew taʼ l-​Onkoloġija f’Milan, l-​Italja, sabu li min kien juża krema bi protezzjoni taʼ 30 kien iqattaʼ 25 fil-​mija iktar ħin fix-​xemx minn min kien juża krema bi protezzjoni taʼ 10. Philippe Autier, l-​awtur taʼ dan l-​istudju, jgħid li għad ma ntweriex kemm dawn il-​kremi għandhom effett protettiv kontra l-​kanċer tal-​ġilda, b’mod partikulari l-​melanoma, fil-​popolazzjoni ġenerali. Imma hemm informazzjoni konvinċenti li turi kemm hemm konnessjoni bejn id-​dewmien fix-​xemx għal skopijiet taʼ rikreazzjoni u l-​kanċer tal-​ġilda. L-​esperti tas-​saħħa issa qed iwissu lin-​nies biex ma joqogħdux ħafna fix-​xemx, tkun kemm tkun qawwija l-​krema li jidilku. Christopher New, direttur tal-​kampanja dwar il-​kanċer mill-​Awtorità taʼ l-​Edukazzjoni dwar is-​Saħħa fil-​Britannja, jagħti dan il-​parir: “Tiqafx tuża l-​kremi protettivi, imma ftakar li m’għandekx tużahom biex tkun tistaʼ tixxemmex iktar.”

Rapporti taʼ Gwerer

“Issa hawn 27 gwerra attiva mad-​dinja kollha,” tiddikjara r-​rivista Psychology Today. Bħalma hu rapportat mill-​Istitut tar-​Riċerka għall-​Paċi Internazzjonali fi Stokkolma, iktar minn 150,000 Liberjan għebu fil-​gwerra ċivili tagħhom li damet sejra 7 snin, u 500,000 ruħ mietu fil-​konflitt ċivili fl-​Angola li dam sejjer 15-il sena. Il-​ġlied fit-​Turkija ħa 37,000 ruħ mill-​1984 ’l hawn, u l-​gwerra fis-​Sri Lanka qatlet xi 60,000 ruħ mill-​1983 s’issa. “B’kollox, iktar minn 20 miljun ruħ—il-​biċċa l-​kbira minnhom pajżani—mietu fil-​gwerer minn mindu spiċċat it-​Tieni Gwerra Dinjija,” tgħid ir-​rivista. Din tgħid ukoll kif il-​gwerra għandha mnejn tibqaʼ għaddejja mingħajr ma tkun tistaʼ tiġi evitata, u dan minħabba kwistjoni taʼ ekonomija. Il-​gwerra hija waħda mill-​akbar industriji fid-​dinja, billi permezz tagħha issa jintefqu sa Lm308 elef miljun kull sena, u wkoll tipprovdi priża kbira. L-​editorjal jinnota kemm aħna speċi stramba ferm biex inkunu daqshekk ħorox maʼ bnedmin bħalna. Il-​Ġnus Magħquda ddikjarat din is-​sena bħala sena internazzjonali taʼ paċi.

Tfal Traskurati u Abbużati

Il-​każi rapportati t’abbuż tat-​tfal fil-​Ġappun żdiedu bi 30 fil-​mija matul is-​sena fiskali 1998, meta tqabbilhom mas-​sena taʼ qabel, tgħid il-​gazzetta Asahi Evening News. L-​esperti jgħidu li dan hu minħabba li ħafna ommijiet jinsabu taħt pressjoni qawwija ferm, li ħafna minnhom kellhom jerfgħu t-​tagħbija kollha waħedhom f’li jrabbu lil uliedhom, kif ukoll minħabba li issa n-​nies huma iżjed konxji dwar ir-​responsabbiltà tagħhom li jirrapportaw każ t’abbuż jew traskuraġni. The Daily Yomiuri ssemmi li l-​Ġappun ra wkoll żjieda fl-​għadd taʼ mwiet taʼ tfal żgħar li tħallew waħedhom id-​dar jew f’karozzi pparkjati. F’xi każi l-​ġenituri taʼ dawn it-​tfal kienu qed jilagħbu bil-​magni tal-​logħob taʼ l-​ażżard. Sa ftit ilu, ftit ġenituri biss kienu jinstabu ħatja b’mod kriminali f’każi bħal dawn. Madankollu, issa l-​awtoritajiet bi ħsiebhom iżidu t-​taħrik taʼ ġenituri li jittraskuraw lil uliedhom serjament.

Posta li Ħadd Ma Jiħdilha Postha

Sal-​ġurnata tal-​lum, “it-​teknoloġija ma rnexxilhiex issib x’jieħu post l-​effett qawwi li għandha ittra,” tirrapporta l-​gazzetta Le Figaro. Fl-​1999 is-​servizz postali Franċiż qassam għadd li qatt ma ntlaħaq qabel taʼ 25 elf miljun ittra. Minn dawn, 90 fil-​mija kienu ittri taʼ negozju, u 10 fil-​mija biss kienu korrispondenza persunali. Kważi nofs il-​posta kollha li ntbagħtet kien fiha xi tip taʼ reklam, u 98 fil-​mija taʼ dawk li rċivewha u li ġew mistħarrġa qalu li kienu qrawha sew. Kuljum, id-​90,000 pustier li hemm fi Franza, 40 fil-​mija minnhom nisa, jagħmlu iktar minn 72,000 ronda biex iqassmu s-​60 miljun ittra li jiġu impostati kuljum.

“Xita Ħażina”

Fenomenu naturali, magħruf bħala xita ħażina, iseħħ f’Turpan, fir-​Reġjun Awtonomu taċ-​Ċina Sinkiang Uighur. Anki meta jkun għaddej sħab iswed tax-​xita fl-​ajru, it-​temp jistaʼ jibqaʼ sħun u l-​art tibqaʼ niexfa, tirrapporta China Today. Ix-​xita tidher nieżla mis-​sema, u dak li jkun jistaʼ saħansitra jħossha x-​xita jekk jgħolli idejh ’il fuq fl-​ajru. Madankollu, f’din il-​klima xotta għall-​aħħar taʼ Turpan, l-​evaporazzjoni sseħħ b’rata mgħaġġla iktar milli tinżel ix-​xita. B’hekk, ix-​“xita ħażina” tevapora qabel tilħaq tmiss maʼ l-​art.

Dieta Qattiela

Veterinarju taʼ l-​annimali fid-​distrett taʼ Kutch fil-​punent taʼ l-​Indja dan l-​aħħar neħħa 45 kilo boroż tal-​plastik mill-​istonku taʼ baqra marida, tirrapporta The Week, rivista f’Kerala, l-​Indja. Minbarra l-​boroż, hu sab ukoll drapp, qxur tal-​ġewż taʼ l-​Indji, wajer imkebbeb, u vit. Baqar li jiġġerrew barra fl-​Indja jgħixu primarjament billi jieklu ż-​żibel, u l-​basktijiet tal-​plastik mormijin huma perikolużi għalihom. Anki baqar li jitrabbew privatament għall-​ħalib taʼ spiss jieklu żibel li jkun mal-​ġenb tat-​triq huma u sejrin fil-​postijiet fejn jirgħu. Il-​veterinarju, Dr. Jadeja, jgħid li t-​tieni l-​akbar problema għall-​baqar wara l-​mard taʼ l-​ilsien u d-​dwiefer, hi li jieklu l-​plastik. Dan il-​materjal li ma jistax jiġi diġerit jimblokka ż-​żaqq, u mbagħad il-​baqra ma tkunx tistaʼ ttellaʼ l-​ikel biex tixtarru. Dawn il-​baqar taʼ spiss jitħallew imutu. Kienu xi skrapan li għarrfu lil Dr. Jadeja b’dan meta sabu qabda plastik fl-​istonku taʼ baqar mejtin, huma u jqaxxru l-​ġilda taʼ dawn l-​annimali.