Mbela opu na omavaangeli galwe ga gwedhwa po ge na oshili ya holekwa kombinga yaJesus?
“TA! OSHINIMA shika sha monika oshinene. Otashi ka uvitha aantu oyendji nayi shili.” “Shika otashi lundulula etaloko lyetu kombinga yAakriste yopetameko.” Aalongwantu yamwe oya li ya popi oohapu ndhoka nenyanyu pethimbo sho kwi itsuwa oshileshomwa “Evaangeli lyaJudas” shoka taku dhiladhilwa kutya osha kala sha kana uule womathelemumvo ge vule 16 (shu ulikwa pombanda).
Aantu ngashingeyi oye na ishewe ohokwe momavaangeli ga gwedhwa po. Yamwe ohaya ti kutya omanyolo ngoka otaga popi kombinga yiiningwanima yituntula mbyoka ya ningwa monkalamwenyo yaJesus nosho wo kombinga yomalongo ge ngoka ga kala ga holekwa. Ihe omavaangeli ga gwedhwa po ogeni mbela? Mbela otaga vulu ngaa lela oku tu longa oshili ndjoka itaatu vulu okwaadha mOmbiimbeli kombinga yaJesus nosho wo kombinga yUukwakriste?
Omavaangeli goshili naangoka giifundja
Pokati komumvo 41 nomumvo 98 E.N., Mateus, Markus, Lukas nosho wo Johannes oya nyola “elandulathano lyezimo lyaJesus Kristus.” (Mateus 1:1) Omathimbo gamwe omahokololo ngoka ohagi ithanwa wo omavaangeli, shoka tashi ti “onkundana ombwanawa” kombinga yaJesus Kristus.—Markus 1:1, NW.
Nonando opwa kala pu na omahokololo gopamuthigululwakalo inaaga nyolwa nosho wo galwe ngoka ga nyolwa kombinga yaJesus, Omavaangeli ngaka gane ogo owala ga li ga talika ko kutya oga nwethwa mo kuKalunga noga gwana okukala oshitopolwa shOmanyolo Omayapuki ngoka tagu ulike kutya omahokololo kombinga yonkalamwenyo yaJesus sho a li kombanda yevi nokombinga yomalongo ge “ogoshili.” (Lukas 1:1-4; Iilonga 1:1, 2; 2 Timoteus 3:16, 17) Omavaangeli ngaka gane oga tumbulwa momisholondondo adhihe dhonale dhOmanyolo gopaKriste gOshigreka. Kapu na sha tashi limbilike kutya ogoshili noge na okukala oshitopolwa shOohapu dhaKalunga dha nwethwa mo.
Ihe mokweendela ko kwethimbo, opwa ka holoka omanyolo galwe ngoka ga li wo gi ithanwa omavaangeli. Omavaangeli ngaka oga ka kala hagi ithanwa omavaangeli giifundja.
Pehulilo lyethelemumvo etiyali, Irenaeus gwokuLyon okwa nyola a ti kutya mboka ya za mo mUukwakritse oya li ye na “omanyolo ogendji ngoka inaaga nwethwa mo nogiifundja,” mwa kwatelwa omavaangeli ngoka “oyo yene ye ga nyola, opo ya pukithe mboka inaaya kotoka.” Onkee ano, omavaangeli ngoka inaaga nwethwa mo oga li ga talika ko kutya oga nika oshiponga oku ga lesha nokukala nokuli wu ga na.
Ihe nonando ongaaka, aaikaleli yomoomvula dhopokati naanyolululi oya li ya tsikile niilonga yokunyolulula nokupungula omambo ngoka. Okuza momumvo 1800 sigo 1900, aantu oyendji oya kala ye na ohokwe momavaangeli ngaka, nomanyolo nomavaangeli inaaga nwethwa mo kuKalunga ngoka aalongwantu ya ninga omalunduluko nosho wo omavaangeli galwe, oga li gi itsuwa. Kunena oku na omambo ngoka ga nyanyangidhwa momalaka ngoka haga popiwa kaantu oyendji.
Omavaangeli giifundja kage na nando uuyelele wa holekwa kombinga yaJesus
Omavaangeli giifundja olundji oga popya kombinga yaantu mboka ya popiwa mo kashona nenge nokuli inaaya popiwa mo momavaangeli ngoka goshili. Otaga popi wo iifundja kombinga yiiningwanima mbyoka ya li ya ningwa anuwa pethimbo sho Jesus a li okanona. Tala kuyimwe yomiiholelwa mbika.
◼ “Ehokololo lya lukwa Evaangeli lya nyolwa anuwa kuJakob” ndyoka hali ithanwa wo “Okuvalwa kwaMaria” otali hokolola kombinga yevalo lyaMaria, eputuko lye nosho wo ondjokana yawo naJosef. Nomolwaashono ehokololo ndika lya kala lya talika ko kutya kali shi lyoshili nolyi li owala ongano. Otali humitha komeho edhiladhilo kutya Maria okwa kala okakadhona onkalamwenyo ye ayihe nosha yela kutya olya nyolwa opo li mu simanekithe.—Mateus 1:24, 25; 13:55, 56.
◼ Enyolo ndyoka taku tiwa aniwa “Evaangeli lyokUunona lyaTomas” otali popi unene kombinga yaJesus sho a li okanona okuza poomvula 5 sigo 12 nolya popya kombinga yiikumithalonga kaayi shi okwiitaalwa mbyoka anuwa a longa. (Tala Johannes 2:11) Jesus ota popiwa e li okanona okapote, okageyentu, ke na iikonene nohaka longitha oonkondo dhokulonga iikumithalonga okushunithila aalongi uuwinayi, aashiinda naanona ooyakwawo, yamwe yomuyo oke ya posipaleke, yamwe oke ya lemaneke nayalwe oke ya dhipaga nokuli.
◼ Omavaangeli gamwe ngoka giifundja, ngaashi “Evaangeli lyaPetrus,” otaga popi unene kombinga yiiningwanima yi na ko nasha nokupangulwa, neso nosho wo neyumuko lyaJesus. Gamwe, ngaashi evaangeli hali ithanwa “Iilonga yaPilatus,” oshitopolwa ‘shEvaangeli lyaNikodemus,’ otali popi unene kombinga yaantu mboka ya li po piiningwanima mbyoka. Molwaashoka omahokololo ngoka kage shi goshili nosho wo kutya aantu mboka ya popiwa mo kaya li ko shili, itaga vulu nando okwiinekelwa. “Evaangeli lyaPetrus” otali kambadhala okuulika kutya Pontius Pilatus ka li e na ondjo notali popi kombinga yeyumuko lyaJesus momukalo kaagu shi okwiitaalwa.
Ekwatathano ndyoka li li pokati kOmavaangeli giifundja naashunimonima mboka ya za mUukwakritse
MuDesemba mo-1945, popepi naNag Hammadi shi li kuumbangalantu waEgipiti, aalongi yomapya oya li yi itsu omitonywashangwa dhi li 13 dha ningwa momanenge ndhoka dha li dhi na omanyolo 52. Oondokumende ndhika dhomethelemumvo etine odha li dhongundu yelongelokalunga lyOshignostik ndyoka lya li li na ko nasha nomalongo gopantu. Molwaashoka olya li ha li mbwanga mumwe omalongo ga yoolokathana ngaashi uumpulile, omalongo goshipagani, omalongo gopantu ge na ko nasha nuufilosofi wOshigreka, elongelokalunga lyOshijuda nosho wo Uukwakriste, elongelokalunga ndika olya li lya nwetha mo mboka ya li hayi i ti Aakriste.—1 Timoteus 6:20, 21.
“Evaangeli lyaTomas,” “Evaangeli lyaFilippus,” nosho wo ndyoka haku tiwa “Evaangeli lyOshili” ngoka ga li ga adhika popepi naNag Hammadi, otaga popi kombinga yomalongo guumpulile gelongelokalunga lyOshignostik ga fa andola Jesus oye e ga popya. “Evaangeli lyaJudas” ndyoka opo lyi itsuwa oli li wo limwe lyomomavaangeli gelongelokalunga lyOshignostik. Otali popile Judas muuwanawa a fa oye owala a li e shi Jesus nawanawa e vule aayapostoli ooyakwawo. Kapyoko gumwe ngoka e shi nawa evaangeli ndika okwa ti kutya otali popi kutya Jesus okwa li “omulongi nomuhololi gwuunongo nontseyo, ihe ka li omuhupithi ngoka a si omolwoondjo dhuuyuni.” Omavaangeli ga nwethwa mo kuKalunga otaga popi kutya Jesus okwa si opo a kulile uuyuni muulunde. (Mateus 20:28; 26:28; 1 Johannes 2:1, 2) Osha yela kutya Omavaangeli gelongelokalunga lyOshignostik inaga nyolelwa okunkondopaleka eitaalo lyetu mOmbiimbeli, ihe oku li nkundipaleka.—Iilonga 20:30.
Omavaangeli ga nwethwa mo oga dhenga mbanda
Sho omavaangeli inaaga nwethwa mo ga konakonwa oga monika kutya kage shi goshili. Sho ga yelekanithwa nOmavaangeli ga nwethwa mo oga monika kutya inaga nwethwa mo kuKalunga. (2 Timoteus 1:13) Shaashi inaga nyolwa kaantu mboka ye shi Jesus nenge aayapostoli ye, itaga vulu oku tu lombwela oshili ya sha kombinga yaJesus nenge kombinga yUukwakriste. Pehala lyaashono, oge na omahokololo kaage li mondjila, ga totwa, noitaaga vulu okuningwa shili, go itaga vulu oku tu kwathela tu tseye Jesus nomalongo ge.—1 Timoteus 4:1, 2.
Mepingathano naashono, Mateus naJohannes oya li yamwe yomaayapostoli 12; ye Markus okwa li kuume kopothingo kaPetrus, omanga Lukas a li kuume kopothingo kaPaulus. Oya nyola Omavaangeli gawo kewiliko lyombepo ondjapuki. (2 Timoteus 3:14-17) Molwetompelo ndika, Omavaangeli agehe gane oge na uuyelele auhe mboka omuntu a pumbwa okukala e na opo i itaale kutya “Jesus oye Kristus, Omuna gwaKalunga.”—Johannes 20:31.
[Edhina lyomuthaneki gwethano pepandja 18]
Kenneth Garrett/National Geographic Stock