Loto Fakaaue he Fekafekau ki a Iehova, I Lalo Foki he Tau Kamatamata

Ne Talahau e Maatje de Jonge-van den Heuvel

KUA 98 tuai e tau haaku. Ke he 70 he tau tau ia, ne fiafia lahi au he fekafekau ki a Iehova—ka kua kamatamata e tua haaku. He Felakutaki II he Lalolagi, ne tuku au he kemuaga pagotā, ti ko e fakaloleloleaga he taha magaaho ia ne takitaki au ke taute e fifiliaga ne tokihala au he mogo fakamui. Fai tau he mole, ne feleveia foki au mo e taha kamatamata mamahi. Pete ia, kua loto fakaaue au ki a Iehova ha kua maeke ia au ke fekafekau ki a ia, i lalo foki he tau kamatamata.

Ne hiki e moui haaku ia Oketopa 1940. Ne nofo au i Hilversum, ko e taone ne kavi ke 15 e maila (24 e kilomita) he faahi toga ki uta ha Amsterdam i Netelani. Ko e motu haia i lalo he pule Nasi. Kua lima e tau he mau au ki a Jaap de Jonge, ko e taane loto fakaalofa, ti ha ha ia maua e tama fifine fakahele ne higoa ko Willy. Ne nonofo a mautolu ke he tapa he magafaoa ne mativa ti taufetului ke fagai e tau tama tokovalu. Ka kua foaki foki e lautolu e mena ke nofo mo e kai ai e fuata taane ahiahi ne nofo tumau i ai. Manatu au, ‘Ko e ha ne fai kavega lafi ki luga foki a lautolu?’ He ta atu e au taha mena kai ki a lautolu, ne iloa e au ko e fuata taane ko e paionia. Ne tutala a ia ki a au ke he Kautu he Atua mo e tau monuina ka tamai ai. Omoomoi lahi au he mena haaku ne iloa, ti talia mafiti e au e kupu mooli. He tau ia ni, ne fakatapu e au e moui haaku ki a Iehova ti papatiso ai. Taha e tau he mole e papatiso haaku, ne talia foki he taane haaku e kupu mooli.

Pete he tote e lotomatala haaku ke he Tohi Tapu, ne iloa tonuhia e au he eke mo Fakamoli, to eke au mo vala he fakatokatokaaga ne pā. Iloa foki e au na tokologa lahi e Tau Fakamoli ne fitā he tuku he fale puipui ha ko e fakamatala e fekau he Kautu. Kua fina atu agaia ni au ke fakamatala he taha fale ke he taha fale, ti hafagi e au mo e taane haaku e fale ha maua mo matakavi ke nonofo e tau paionia mo e tau leveki faifano. Ne eke foki e kaina ha mautolu mo tokaaga he tau tohi faka-Tohi Tapu, ne tamai he tau matakainaga taane mo e fifine mai i Amsterdam. Kua mamafa e tau pasikala taholi lau koloa ha lautolu ha kua puke he tau tohi, ne uufi aki e lautolu e tau la palasetiki. Kua fakaalofa mo e loto malolō mooli e tau tagata uta fekau ia! Ne fakahagahaga kelea e lautolu e tau momoui ha lautolu ke lata mo e tau matakainaga ha lautolu.—1 Ioa. 3:16.

“To Liu Mai Vave Nakai a Koe ma Mami?”

Kavi ke he ono e mahina he mole e papatiso haaku, tokotolu e leoleo ne o mai ke he gutuhala ha mautolu. Ne huhū a lautolu ki fale mo e veu ai. Pete he nakai moua e lautolu e puha tū ne pukenamo he tau tohi, ne moua e lautolu falu tohi ne fufū he lalo mohega ha maua. He mogoia ni, ne fekau e lautolu au ke mui atu ki a lautolu ke he fale leoleo i Hilversum. He peka atu au ke he tama fifine haaku ko Willy ke mavehe, ne hūhū a ia, “To liu mai vave nakai a koe ma Mami?” “E, ma mea,” he ui e au, “To liu mai vave a Mami.” Ka kua 18 e mahina uka lahi he mole ato liu au ke totō a ia he tau lima haaku.

Kitia e mutolu, ne uta he leoleo au he tuleni ki Amsterdam ke hūhū tala. Ne lali e tau tagata fakafili ke tala age e au e tau matakainaga taane tokotolu mai i Hilversum ko e Tau Fakamoli a Iehova. Pehē au: “Ai iloa e au a lautolu, taha ni ne iloa e au. Ko e tagata lau huhu ha mautolu.” Ti mooli e tala ia; ne lau huhu e matakainaga taane ia. “Ko ia nakai ko e taha he Tau Fakamoli a Iehova,” ne matutaki au, “kua lata a mutolu ke hūhū ki a ia, ai ki a au.” He nakai talia e au ke talahau ha mena foki, ne pati e lautolu e tau mata haaku ti loka au ke he poko, ne toka e lautolu au i ai ke ua e mahina. Magaaho ne iloa he taane haaku e mena ne nofo ai au, ne maeke a ia ke tamai falu mena tui mo e mena kai ki a au. Ti, ia Aokuso 1941, ne fakafano au ki Ravensbrück—ko e kemuaga pagotā ne mua atu e kelea ma e tau fifine, kavi ke he 50 e maila (80 e kilomita) he faahi tokelau ha Berlin i Sihamani.

“Mata Fiafia ma Fakahele”

He hohoko atu, ne tala mai ki a mautolu to maeke a mautolu ke o ki kaina ka saini e mautolu e fakamooliaga ke huhui e tua ha mautolu. Ka e nakai saini e au. Ti fekau au ke age oti e tau koloa haaku ti fakatelefua au he fale unu, ko e matakavi ia ne feleveia e au falu matakainaga fifine Kerisiano mai i Netelani. Ne mai ki a mautolu e tau tapulu he kemuaga ne tuitui e kalaie fapogi paka tolu i ai, taha e kapiniu lapalapa, taha e kapiniu inu, mo e taha e sipunu. He po fakamua, ne haia a mautolu he tau fale nonofo fakakū. I ai, ko e magaaho fakamua laia tali mai he tapaki au, ne pa e tagi haaku. “Ko e heigoa la e mena ka tupu? To fiha e leva haaku he nofo hinei?” Ne mohiehie au. Mooli, he magaaho tonu ia ne nakaila malolō lahi ia e fakafetuiaga haaku mo Iehova, ha kua gahoa laia e mahina ne iloa e au e kupu mooli. Ne lahi agaia e mena haaku ke fakaako. He aho hake he hea e tau higoa, liga kitia he matakainaga fifine Dutch e momoko haaku. Ne pehē a ia: “Mata fiafia ma fakahele, mata fiafia! Ko e heigoa ka fakahagahaga kelea aki a tautolu?”

He oti e hea e tau higoa, ne uta a mautolu ke he taha fale foki, ti fakafeleveia mafanatia he tau matakainaga fifine Kerisiano toko teau mai i Sihamani mo Netelani. Falu he tau matakainaga fifine Sihamani kua molea e taha e tau he nonofo he tau fale ia. Ko e fakafetuiaga mo lautolu kua atihake au—ti fakafiafia mooli ki a au. Ne fiafia foki au he fale ne nonofo e tau matakainaga fifine ha tautolu ha kua meā atu he tau fale ne toe he kemuaga. Lafi ke he meā, ne talahaua e tau fale ha mautolu ko e matakavi ne nakai kaihā, kupu kelea, po ke latau. Kehekehe ai mo e mamahi he tau tuaga ne fehagai mo mautolu he kemuaga, ko e tau fale ha mautolu ne tuga e aelani meā ne takai he tahi kiva.

Moui he Tau Aho Takitaha he Kemuaga

Ko e moui he kemuaga ko e gahua lahi mo e tote maka e mena kai. Lata ia mautolu ke mamatike he matahola lima he pogipogi, nakai leva he mole ti kamata e hea e tau higoa. Ne fekau he tau tagata leveki a mautolu ke tutū i fafo ke he kavi ke he taha e tulā, he uha po ke laā. He tā e matahola lima he afiafi, he mole e gahua lahi he aho, ne liu taute foki e fakaholoaga ke hea e tau higoa. Ti kai mogoia a mautolu he supo mo e falaoa ti momohe—kua mategūgū lahi.

He tau aho oti, nakai putoia e Aho Tapu, ne kotofa au ke gahua he tau faama, ne hele e au e tau saito aki e pelu matakeu, keli he tau luo, mo e fakameā he tau pa puaka. Pete he mamafa mo e kiva e gahua, ne maeke au ke taute he tau aho oti ha kua fuata mo e malolō agaia au. Pihia foki, he uhu he tau lologo ne ha ha i ai e fekau he Tohi Tapu he fa e gahua, ne fakamalolō e au a au ni. Pete ia, ne manako lahi au he tau aho oti ke he taane mo e tama haaku.

Ne tote maka e mena kai ha mautolu ne moua, ka e lali oti a mautolu e tau matakainaga fifine ke toka taha vala falaoa he tau aho takitaha ke fakalahi aki e mena kai he tau Aho Tapu, ka moua e mautolu e mogo ke fakapotopoto ke fakatutala e tau matakupu faka-Tohi Tapu. Nakai fai tohi faka-Tohi Tapu a mautolu, ka e fanogonogo fakamakutu au ke he tau matakainaga fifine momotua Sihamani ne fakamooli he fakatutala a lautolu ke he tau mena fakaagaaga. Ne taute foki e mautolu e Fakamanatuaga he mate he Keriso.

Fakaatukehe, Tokihala, mo e Fakamalolōaga

Falu magaaho, ne fekau a mautolu ke taute e tau gahua ne lalago fakahako e felakutaki he tau Nasi. Ha ko e tu uho ha mautolu ke he tau mena fakapolitika, ne nakai talia oti he tau matakainaga fifine ke taute e gahua ia, ti muitua au ke he fakafifitakiaga loto malolō ha lautolu. Ko e fakahala, ne nakai fai mena kai a mautolu ke loga e tau aho mo e leva e tutū he hea e tau higoa. Lagataha he vahā makalili, ne 40 e aho ne loka a mautolu he tau fale ne nakai fai matini fakamafana.

Ha ko e Tau Fakamoli a Iehova, ne tala mai lagaloga ki a mautolu to fakatoka a mautolu ke o mo e maeke ke liliu ki kaina kaeke ke saini e mautolu e fakamooliaga he huhui e tua ha mautolu. He taha e tau he mole he nofo au i Ravensbrück, ne loto lolelole lahi mahaki au. Ne malolō lahi e manako haaku ke kitia e taane mo e tama fifine haaku ati fano au ke he tau leveki, ole ke he lautohi ne ha ha ai e fakamooliaga ne pehē kua nakai tuai eke au mo Tagata Fakaako Tohi Tapu, ti saini ai.

He iloa he tau matakainaga fifine e mena ne taute e au, ne kamata e falu ke fakaheu au. Pete ia, ua e matakainaga fifine Sihamani ko Hedwig mo Gertrud ne kumi au ti fakamafana ki a au ha laua a fakaalofa. He gahua auloa he tau pa puaka, ne totonu a laua he fakamaama ki a au e aoga he fakatumau e mahani fakamooli ki a Iehova mo e puhala kua fakakite e tautolu e fakaalofa ha tautolu ki a ia he nakai fakahui ai. Ko e aga fakamatua fifine ha laua mo e fakaalofa hofihofi ne lauia lahi au.a Ne iloa e au kua hepe e mena haaku ne taute, ti manako au ke utakehe e fakamooliaga haaku. He taha afiafi ne tala age au ke he matakainaga fifine e fifiliaga haaku ke ole ke utakehe ai. Liga logona he takitaki he kemuaga e fakatutalaaga ha maua ha kua hoko ni ke he afiafi ia, ti ofo kua fakatoka mai au he kemuaga mo e fakafano he tuleni ke liu ki Netelani. Taha he tau tagata leveki—manatu agaia e au e mata he fifine ia—ne pehē ki a au, “Ko e Bibelforscher (Tagata Fakaako Tohi Tapu) agaia ni a koe, mo e to eke tumau a koe ko e taha.” Tali e au, “E, to pihia au, ko e finagalo a Iehova.” Kua manamanatu agaia au, ‘Maeke fēfē au ke utakehe e fakamooliaga ia?’

Taha he tau manatu he fakamooliaga ne pehē: “Kua mauokafua au ha ko e mena nei to nakai liu gahua malolō ma e Tau Tagata Fakaako Tohi Tapu he Lalolagi Katoa.” Ne iloa e au e mena ke taute! Ia Ianuari 1943, he nakai leva e hoko au ki kaina, ne liu au fakalataha ke he gahua fakamatala. Ti ka liu e tau takitaki Nasi ke moua au ke lagauaaki he fakamatala hagaao ke he Kautu he Atua, to matematekelea lahi e fakahala haaku.

Ke fakakite fakalaulahi atu ki a Iehova e manako lahi haaku ke eke mo fekafekau fakamooli, ne liu e taane haaku mo au hafagi e kaina ha mautolu mo nonofoaga he tau tagata uta fekau mo e tau leveki faifano. Ne loto fakaaue mooli au he liu moua foki taha magaaho ke fakamooli e fakaalofa haaku ma Iehova mo e tau tagata haana!

Ko e Tuaga Fakamamahi

Fai mahina ato oti e felakutaki, ne taha e mena mamahi lahi mahaki ne tupu ki a au mo e taane haaku. Ia Oketopa 1944, ne gagao fakalutukia e tama fifine ha maua. Moua a Willy he gagao diphtheria. Ne mafiti lahi e gagao haana, tolu e aho he mole ti mate a ia. Ko e fitu laia e tau haana he moui.

Ko e mena fakamamahi lahi e mate he tama ni ha maua. Mooli, ko e tau kamatamata ne lauia au i Ravensbrück ne inanoa he fakatatai ke he mamahi ne logona e au he mate e tama ha maua. Pete ia, he tau magaaho fakaatukehe, ne moua tumau e maua e mafanatia mai he tau kupu he Salamo 16:8: “To tuku atu e au a Iehova ki mua haku nakai noa; ha ko e mena ha he tapa matau haku a ia, nakai fagahuatia ai au.” Ko e taane haaku mo au ne tumauokafua ke he maveheaga ha Iehova ke he liu tu mai. Ne fakatumau a maua ke he kupu mooli ti fakamakutu tumau ko e tau tagata fakamatala he tala mitaki. Ato mate e taane haaku he 1969, ne lagomatai mooli e ia au ke fekafekau loto fakaaue ki a Iehova.

Tau Monuina mo e Tau Olioli

He tau hogofulu tau kua mole, taha tumau e punaaga lahi he olioli ko e lafi tata mo e tau fekafekau mau. Tuga ni he magahala felatauaki, ko e kaina ha mautolu kua hafagi tumau ke nonofo e tau leveki faifano mo e tau hoana ha lautolu ka ahiahi e lautolu e fakapotopotoaga ha mautolu. Taha e hoa he gahua faifano, ko Maarten mo Nel Kaptein, ne nonofo foki he kaina ha mautolu ke 13 e tau! Magaaho ne gagao kelea lahi a Nel, ne ha ha ia au e magaaho ke leveki a ia he kaina ha mautolu ke tolu e mahina ato mate a ia. Ko e lafi mo laua mo e tau matakainaga fakahele he fakapotopotoaga kua lagomatai au ke olioli e parataiso fakaagaaga kua nonofo ai a tautolu mogo tonu nei.

Taha he tau mena mitaki lahi he moui haaku ne hoko he 1995—ko e uiina ke fina atu he fakamanatuaga i Ravensbrück. I ai, ne feleveia au mo e tau matakainaga fifine ne nonofo mo au he kemuaga ti nakaila kitia ia e au ke molea e 50 e tau! Ke fakalataha mo lautolu ko e mena ke nakai nimo mo e ko e mena mafanatia ti ko e magaaho mitaki ke featihake ai ke amaamanaki ke he aho ka liliu momoui e tau fakahele ha mautolu ne mamate.

Pehē e aposetolo ko Paulo he Roma 15:4 “kia moua ai e tautolu e amaamanaki ha ko e fakauka mo e fakamafanatia mai he tau Tohi.” Ne fakaaue au ki a Iehova he foaki mai e amaamanakiaga nei, ati maeke au ke fekafekau loto fakaaue ki a ia, i lalo foki he tau kamatamata.

[Matahui Tala]

[Fakatino he lau 10]

Mo Jaap, 1930

[Fakatino he lau 10]

Ha maua a tama fifine, ko Willy, he fitu e tau he moui

[Fakatino he lau 12]

He 1995, ne fina atu au he liu fakalatahaaga mafanatia. Ko au he laini i mua, uaaki he faahi hema