Veveheaga 18
Ko e Omaoma he Kerisiano ke he Fakatufono
1. Pete ni kua tupu lahi e mahani hepehepe, ko e heigoa e puhala kua lata ia lautolu kua liliuina ke he Tohi Tapu ke mumuitua ki ai?
KO E mahani favale kua tupu fetui ai ke he lalolagi he vaha nei, ka ko lautolu kua hataki e tau momoui ke fakatatai mo e Tohi Tapu kua nakai lagomatai ki ai. Ne toka ke he tau loto ha lautolu e tau fakaakoaga mai he Kupu he Atua, kua pehe: “Kia omaoma a lautolu ke he tau iki lalahi, mo e tau pule kia navanava atu ke he tau iki.”—Tito 3:1.
2. Ko e mahani fe he tagata tapuaki fakamooli kua lata ke tiaki e ia ke lata mo e mata fakatufono?
2 Ko e mooli ko e falu he mogonei kua taute e puhala he tapuakiaga tonu ka ko e fakamua ne fakalataha a lautolu ke he tau mahani kolokolovao. Ne liga kaiha e lautolu e tau mena he falu. Liga ononono a lautolu ke he omaomaaga ke he falu a matafakatufono kua aoga ni kaeke kua hā hā i ai e tau leoleo ke kitia. Ha ko e mena nei kua nakai fai kehe a lautolu mai he tokologa he maaga. Hanei, kua fakamaama mai he Tohi Tapu ki a lautolu, kaeke kua lagaki hake e lautolu e tapuakiaga tonu, kua lata ke kehe ha lautolu a kitiaaga ke he puhala he moui.—Efeso 4:22-29.
3. (a) Ko e heigoa e agaga he tagata tapuaki fakamooli kua lata mo e pule he fakatufono? (e) Ko e ha kua nakai lata ai he Kerisiano ke tutaki atu ke he tau matakau totoko po ke tau mahani nakai omaoma ke fakalavelave aki e gahua he fakatufono?
3 Ko e talahauaga ke he mahani he Kerisiano kua lata ke hagaao ke he tau pule he fakatufono, ne pehe mai e aposetolo ko Paulo: “Kia omaoma e tau tagata oti kana ke he tau tui ne mua; ha kua nakai fai pule kua nakai mai he Atua.” (Roma 13:1) Kua nakai pehe e mena nei ko e Atua kua fakamau e tau fakatufono po kua talia e ia ha lautolu a tau puhala. Ko e falu ia lautolu kua talahau fakamitaki ko lautolu nakai fai Atua. Pete ni he pihia, ka e fakaatā he Atua a lautolu ke tumau. Nakai maeke ia lautolu ke fakaaoga e pule ke he taha mena a ne mai ke nakai fakaatā he Atua. (Ioane 19:11) Ti kaeke kua fakaatā he Atua a lautolu ke pule, ko e heigoa e fekau he Kerisiano ke fakalavelave ke he ha lautolu a tauteaga ia? Pete ni kua kau fakalataha ai a ia ke fetoko atu mo lautolu kua liuliu mo e lali ke totoko e Fakatufono ke he tauteaga he haana tau gahua? Ko e taha kua taute e tau mena pihia to moua e ia e matematekelea, nakai mai hokoia he fakatufono, ka e pihia foki ni ke he Atua. Tuga he Roma 13:2 kua pehe: “Hanai, ko ia kua totoko atu ke he pule kua totoko atu a ia ke he kotofaaga he Atua; ko lautolu foki kua totoko atu, to hoko kia lautolu e fakahala.”
4. (a) Ko e heigoa e tau lagomatai ne taute he tau fakatufono ma tautolu? (e) Fefe e kitiaga he tau Kerisiano hagaao ke ha totogiaga he tau tukuhau?
4 Ko e mena mitaki ke fakakite fakamooli e fakalilifu ke he fakatufono mo e fakaaue ke he aoga he tau mena kua taute ai e ia. Ko e mena kua mitaki ki a tautolu ke fiafia ke he tau fakatufono kua nonofo ai a tautolu kua taute e tau puhalatu ke o fano ai a tautolu, tau aoga ke eke mo fakaakoaga, puipuiaga ke he tau afi mo e tiviaga he tau mena kai. Fakafiliaga he fakatufono ke eke mo puipuiaga mai he tau agahala kua aoga lahi foki. Ko e tau mena pehe mo e falu a mena kua eke he “tau tui ne mua” ko lautolu ko e tau “fekafekau he Atua,” kua fekafekau ke mafola ai haana tau tagata. Ti ka pehe e tau pule ke totogi e tau tukuhau ha tautolu ke lata mo e tau gahua ne taute, kua uhoaki ni ke manatu e tautolu e tau kupu Tohi Tapu kua pehe: “Hanai, kua lata ke omaoma, nakai kuenaia ha ko e ita [ko e fakahala he moumou e mata fakatufono], ka e pihia foki ha ko e loto manamanatu. Ko e mena foki ia, kua ta atu ai e mutolu e poa [tukuhau, NW], ha ko e tau fekafekau he Atua a lautolu, kua fakamakamaka ke he mena ia ni. Hanai, kia ta atu ke he tau tagata oti kana ha lautolu a tau mena; ko e poa [tukuhau, NW] kia lautolu kua lata ki ai e poa; ko e telu kia lautolu kua lata ki ai e telu.”—Roma 13:5-7.
5. (a) Kua ha ha i ai kia e kaupaaga he mahani omaoma he Kerisiano ke he tau pule faka-fakatufono? (e) Fefe he fakakite e Iesu e ua la e mena kua lata ke manamanatu ki ai?
5 Ka e fefe e mamao he omaomaaga ke he tau tui ne mua? Fai kaupaaga nakai? Ko e omaoma kia ke he matafakatufono he tau tagata kua mua atu ia ke he omaoma he matafakatufono he Atua? Nakai pihia! Manatu kua matai mai he Tohi Tapu “kua lata” ke omaoma kua pehe ke lafi ki ai e “loto manamanatu.” Ti, ko e loto manamanatu he taha ki a aua neke fakateaga, mua atu ka eke ko e loto manamanatu kua fakaako ai ke he Kupu he Atua. Ne fakakite mai e Iesu Keriso ha i ai ua la e kakano ke manamanatu ki ai. Fakakite ki ai ko e mena kua tonu ke totogi e tau tukuhau ke he Fakatufono Roma, ne pehe a ai, “Ati uta a kia Kaisara e tau mena a Kaisara” ti pehe age foki a ia: “Ka e uta ke he Atua e tau mena he Atua.” (Mareko 12:17) Ti ko e aoga haia ke fakamalōlo mo e kumikumi he tagata haana puhala he moui ke iloa tonu ai e ia, ke he tau mena oti, kua nakai lagomatai a ia ke fakatupufetui e fakateaga ke he mata fakatufono he Atua.—Salamo 1:1-3.
OMAOMA KE HE MATA FAKATUFONO MUA UE ATU
6. Ko e heigoa ne taute he tau aposetolo he magaaho ne poaki ai ke fakaoti e gahua fakamatala? Ti ko e fakatufono a hai ne mua atu e tokoluga ke omaoma a lautolu ki ai?
6 Nakai leva he mole atu e mate a Iesu Keriso, ti kumikumi atu ke he haana a tau aposetolo ke iloa ko e fefe e tutūaga ha lautolu he mena nei. Kua hataki a lautolu he tau pule i Ierusalema ke fakaoti e fakamatala ke he higoa a Iesu Keriso. Ne talia nakai e lautolu? To taute nakai pihia e koe? Ne mauokafua e tali he tau aposetolo kua pehe: “Kua lata ni ke mua e omaoma ke he Atua ke he omaoma ke he tau tagata.” (Gahua 5:29; kikite foki e Gah 4:18-20.) Nakai taute fakateaga e lautolu ha lautolu a omaoma ke he mata fakatufono he motu, ka ko e magaaho tau ka tupu ai e fetoko he vahaloto he mata fakatufono he tagata mo e mata fakatufono he Atua, ne iloa ai e lautolu e tokoluga he mata fakatufono he Atua. Kitia ai ke he mena nei, ko e taha kotofaaga lilifu i loto he fakafiliaga ne tutū ai a lautolu ne hataki fakalahi atu a ia ki a lautolu ke aua neke fakalavelave atu ke he tau Kerisiano, ti ko lautolu ne hā hā i ai e tau kotofaaga to nakai latau atu a lautolu ke he Atua.—Gahua 5:33-39.
7. (a) Ko e heigoa e talahauaga he Atua ki a lautolu he vaha ia Mose ke he fakatapuaga ki mua he tau tupua? (e) Ko e tau faga mena fefe ne taute he tau tagata ke tapuaki ki ai? (i) Kaeke ke fekau he fakatufono kua pule e taha ke taute e tapuakiaga ke he tupua po ke fakatino, ko e fakafifitakiaga a hai kua lata ke taute he Kerisiano mo e manamanatu ki ai?
7 Nakai ko e poakiaga mai he Atua ni ke fakamatala kua mua he aoga. Ne hā hā i ai foki falu a mena. Fakamaama e taha he tau mena ia, ne pehe atu a Iehova ke he haana a motu he vaha a Mose: “Aua neke eke e koe mau ha tupua kua ta, po ke taha fakatai he taha mena ha he lagi i luga, po ke ha he fonua i lalo, po ke ha he tahi i lalo he fonua; Aua neke hufeilo a koe ki ai, aua foki neke fekafekau ki ai; ha ko au ko Iehova hau a Atua, ko e Atua ita tafua au.” (Esoto 20:4, 5) Pete ni ia, loga e tau mena ne kua talaga he tau tagata kua tapuaki ki ai. Ko e falu a mena ia kua talaga mai he lapatoa po ke akau. Ko e falu kua taute mai he tau ie, kua eke ki ai e tau fakataiaga ke he falu a mena hā hā he lagi po ke lalolagi nei ne tuitui po ke vali ai. Ko e falu a mena ke tapuaki ki ai kua tuku atu mo e haana a loto katoa, ka ko e falu a mena ne kua poaki ai he fakatufono tohi. Fai mena nakai ne kua kehe ai? Kaeke kua poaki mai he fakatufono tohi falu a gahua ke he tapuakiaga ke taute ki mua he tupua kua ta po ke fakatai, kua eke kia e mena nei ke fakaatā ai e taha he haana kavega atu ke omaoma ke he mata fakatufono he Atua ke he tau mena nei? Ko lautolu ne hufeilo ki a Iehova mo e fakamooli he faahi motu a Papelonia nakai taofi pihia. Kua talamai pehe e Tohi Tapu ki a tautolu ke he tau fuata Heperu tokotolu, ko Satarako, Mesako mo Apetiniko, ne nakai talia ke fakalataha ke he tapuakiaga ne kotofa ai he patuiki. Ko e ha? Ha kua lafi ki ai e hufeiloaga, ko e ha lautolu a hufeiloaga kua lata ni ki a Iehova. Ne fakamooli e Atua ke he mena ne taute e lautolu. Ka e fefe e tauteaga he patuiki a Papelonia? Ko e fakamua ne tupu lahi mahaki haana a ita. Ka e, hoko ni e magaaho, ti kitia e ia e lima a Iehova ki luga he mena nei. Iloa agataha to nakai fai fakalavelave a lautolu ke he Kautu, ti taute e ia e fakamailoga ke puipui ha lautolu a tokanoaga. (Tanielu 3:1-30) Nava nakai a koe ke he ha lautolu a omaoma mo e fakamooli ke he Atua? Nakai kia fia loto foki a koe ke fakatumau pihia tuga a lautolu ne taofi mau ke he ha lautolu a tapuakiaga katoatoa ke he Atua?
8. (a) Ko e heigoa e poakiaga he kautu Roma ke taute he tau tagata oti ne pule ki ai a ia, ko e ha ne nakai talia ai he tau Kerisiano fakamua? (e) Ne pehe kia e mena ia kua nakai fakalilifu e tau Kerisiano?
8 Ko e matakupu agaia nei ke he tapuakiaga ne lauia ai foki e tau Kerisiano ne nonofo ke he pule he Kautu Roma. Ne manako e fakatufono ke he tau tagata oti ke tugi e lautolu e tau poa manogi ke he Patuiki ke fakamooli aki e omaoma. Nakai maeke ke taute he tau Kerisiano e tau mena nei, ka kua omaoma e lautolu falu a mata fakatufono. Mena iloa e lautolu ko e puhala he hufeiloaga kua lauia ai, pete ni ko e mena taute ke he mena fakatai po ke tagata. (Mataio 4:10) Ko Justin Martyr, ne moui ai he senetenari ke ua aki, ne fakakite e ia e tau manatu he tau Kerisiano, pehe: “Ko e Atua hokoia ni ke taatu ki ai e fakahekeaga, ka ko e falu a mena to fekafekau mo e fiafia a mautolu ki a koe [tau fakatufono pule], ke fakalilifu ki a koe ko e patuiki mo e pule he tau tagata.” Ko e tau Kerisiano nei ne fa mahani ke nakai maama mitaki, ka ko e tau mena ne taute e lautolu nakai kitia ki ai ha mahani nakai fakalilifu, pihia nakai? Po kua eke a lautolu mo fakamatakutaku ke he falu tagata Roma. Tuga mo e kavana Roma ko Pliny the Younger ne fakailoa he tohi ke he Patuiki ko Trajan, ne nakai talia e lautolu ke taute e fakavai po ke kaiha po ke feuaki. Ko lautolu ko e tau tagata kua manako ki ai e ha tagata ke eke mo tuuta kaina, ti ko e ha lautolu a lotu a ti pihia ai a lautolu.
9. Kehe mai he tapuakiaga ha tautolu, ko e heigoa foki falu a mena ke taui atu e tautolu ke he Atua?
9 Ke lafi ki ai ke he ha tautolu a tapuakiaga, hā hā i ai foki taha mena ke taui atu e tautolu ke he Atua. Ko e taha he tau aposetolo a Iesu Keriso ne fakatonu e ia ke he mena nei ne pehe mai: “Ko e Atua ne eke e lalolagi mo e tau mena oti kana ha ha i ai . . . kua foaki mai e ia e moui.” (Gahua 17:24, 25) Nakai fakaai taha ia tautolu ke moui. (Salamo 36:9) Ka e fakaaoga fefe e tautolu e moui ne kua foaki noa mai e ia ke eke mo mena ke fiafia ki ai?
10. Fefe e lagomataiaga he Tohi Tapu ki a tautolu ke aua fakahogohogomanava e tautolu e Atua ke he tau puhala ne kua fakaaoga aki e tau momoui ha tautolu?
10 Ko e tau Kerisiano mooli kua iloa e mena ia, ke fiafia ke he fakamooliaga mai he Atua, kua lata ke kalo kehe mai he tau mena ke fakaaoga ai e tau momoui ha lautolu ke he tau gahua ke eke ai a lautolu mo totoko atu ke he Atua. To kalo kehe a lautolu mai he puhala ha lautolu kua kau fakalataha mo e tau tagata kua fakailoa mai he Tohi Tapu kua fakatoka ke fakaotioti ai e ia kua fifili he Atua ke fakaoti a lautolu he fakahikuaga he fakatokaaga matahavala nei. (Fakakiteaga 19:17-21) Kua talia e lautolu ko e fakafiliaga mai ia Iehova kua mooli mo e tututonu. Ti kua fakapiki ha lautolu a tau momoui he mogonei fakatatai mo e haana finagalo. Ne kua iloa foki e lautolu to nakai talia po ke ekefakakelea, mai ia lautolu kua fiafia ni ke he tau mena hā hā i ai ke he fakatokaaga he vaha nei. Ka e, to hā hā i ai e tua kua katoatoa ko e puhala he Atua kua tonu, to fakatumau e lautolu haana a mata fakatufono mo e tapuakiaga, to eke ia mo mena fakamua ke he ha lautolu a tau momoui. (Mika 4:1-3) Ke fakafifitaki atu ke he Tama he Atua, ko Iesu Keriso, to fakaaoga ai ha lautolu a tau momoui, nakai ke tutuli ke he tau mena lotokai po ke tau manatu lotokai he tau tagata, ka e fakatatai mo e finagalo he Atua. (1 Korinito 7:23; 1 Peteru 4:1, 2) Ha kua taute pihia, kua fakamooli ai kua liu totogi atu ke he Atua e tau mena ni haana.
11. Lauia fefe e tau momoui ha tautolu ha ko e omaoma ke he mata fakatufono?
11 Kua loto nakai a koe ke moua e fakamooliaga mai he Atua? Kaeke kua pihia, ko e omaoma ke he mata fakatufono ko e mena ke fakamakamaka ki ai haau a moui. To eke foki ke fakalagalaga ai ke fakaalofa atu a koe ki a ia kua katofia mo koe katoa mo e haana tau mena. To eke foki mo fakalilifu ai ki a koe ki mua he tau kotofa he fakatufono. Ka e, mua ke he tau mena oti, to eke ia mo hataki aki haau a moui ke fakatatai mo e tau fakafiliaga kua fifili e Iehova ko e Atua, ko ia ko e taute mata Fakatufono mua ue atu.