Atua mo Kaisara
“Ko e tau mena a Kaisara, kia uta a ma Kaisara; ko ko e tau mena he Atua, kia uta a ke he Atua.”—LUKA 20:25.
1. (a) Ko e heigoa e tuaga tokoluga a Iehova? (e) Ko e heigoa ka age e tautolu ki a Iehova ne nakai age e tautolu ki a Kaisara?
HE MAGAAHO ne age e Iesu Keriso e fakaakoaga ia, ne nakai fakauaua a ia ke he hana a manamanatuaga ko e amanaki e Atua ke he Hana tau fekafekau ke tuku fakamua e tau mena oti mai he tau mena ne ole e Kaisara, po ke Fakatufono, kua liga amaamanaki mai ia lautolu. Ne iloa lahi e Iesu e tua fakamoli he liogi he salamo ki a Iehova ke he ha tagata: “Ko e hāu a kautu ko e kautu tukulagi ia; mo e hāu a [pule katoatoa]a to hahau mo hahau ia.” (Salamo 145:13) He mogo ne age he Tiapolo e pule malolo ki a Iesu ke he tau kautu he lalolagi katoa, ne tali a Iesu: “Nukua tohi, Kia hufeilo a koe ke he Iki hau a Atua, ko ia ni hokoia ke fekafekau a koe ki ai.” (Luka 4:5-8) Ko e tapuakiaga kua nakai lata ke foaki age ki a “Kaisara,” pete ni ko Kaisara ko e takitaki Roma, mo e falu takitaki he tagata, po ke Fakatufono ni.
2. (a) Ko e heigoa e tuaga a Satani ne matutaki ke he lalolagi nei? (e) Ke he fakaataaga a hai ne ha ia Satani hana a pule?
2 Ne nakai fakatikai e Iesu e tau kautu he lalolagi ko e ha Satani a ia ke foaki. Fakamui, ne ui e ia a Satani ko e “iki he lalolagi nai.” (Ioane 12:31; 16:11) Ke he fakaotiaga he senetenari fakamua V.N., ne tohi he aposetolo ko Ioane: “Kua iloa e tautolu mai he Atua a tautolu; ka ko e lalolagi oti ha he pule hana kua mahani kelea.” (1 Ioane 5:19) Nakai kakano e mena nei ko e tiaki e Iehova hana a pule katoatoa he lalolagi. Manatu ko e magaaho ne age e Satani e tuaga pule ki a Iesu ke he tau kautu fakapolitika, ne pehe: “To ta atu oti e au kia koe e pule nai . . . ha kua tuku mai kia au.” (Luka 4:6) Ne fakagahuahua e Satani e pule ke he tau kautu he lalolagi ha ko e fakaataaga ni he Atua.
3. (a) Ko e heigoa e tuaga ne ha ha he tau fakatufono he tau motu ki mua ha Iehova? (e) Talahau fefe e tautolu ko e omaoma ke he tau fakatufono he lalolagi nei kua nakai kakano ko e omaoma a tautolu ki a Satani, ko e pule he lalolagi nei?
3 Tatai ki ai, ko e Fakatufono kua fakagahuahua ni e pule hana ha ko e fakaataaga he Atua ko e Pule Katoatoa ke taute pihia. (Ioane 19:11) Ti, ko “lautolu ha ha i ai e pule ainei” ne kua talahau kua “kotofa he Atua a lautolu.” Tatai ai ke he pule katoatoa mua ue atu a Iehova, kua tote moli e pule ha lautolu. Ka e pete ia, ko lautolu “ko e fekafekau he Atua,” “tau fekafekau he Atua,” ke he mena ia kua foaki e lautolu e tau fekafekauaga kua lata, tumau ke he matafakatufono mo e maopoopo, mo e fakahala e tagata taute mena kelea. (Roma 13:1, 4, 6) Ti ko e tau Kerisiano kua lata ke maama ha ko Satani ko e pule nakai kitia he lalolagi nei, po ke fakatokaaga, kua nakai omaoma a lautolu ki a ia he magaaho ne mailoga e lautolu e omaoma fakalatalata ha lautolu ke he Fakatufono. Kua omaoma a lautolu ke he Atua. He tau nei, 1996, ko e Fakatufono fakapolitika ko e vala agaia he “kotofaaga he Atua,” ko e fakatokaaga ku ne fakaata he Atua, mo e kua lata ai ke mailoga pihia he tau fekafekau ha Iehova he lalolagi.—Roma 13:2.
Ko e Tau Fekafekau ha Iehova i Tuai mo e Fakatufono
4. Ko e ha ne fakaata e Iehova a Iosefa ke eke ai ke tokoluga i Aikupito?
4 Ke he tau vaha ato Kerisiano, ne fakaata e Iehova e falu he hana a tau fekafekau ke hokotia ke he tau tutuaga tokoluga he tau Fakatufono. Ma e fakatai, ke he senetenari 18 aki F.V.N., kua eke a Iosefa mo palemia ha Aikupito, tagata ke ua aki he pule ko Farao. (Kenese 41:39-43) Ko e tau mena tupu fakamua kua eke ai mo fakamoli kua utauta e Iehova e mena nei ke maeke ia Iosefa ke fekafekau ko e kanavaakau ke fakahao e ‘tega a Aperahamo,’ ko e hana a tau matohiaga, ma e fakagahuaaga he Hana a tau finagalo. Moli lahi, kua lata ke manatu na fakafua a Iosefa ke fakatupa i Aikupito, mo e moui ai a ia ke he magahala ne nakai fai Matafakatufono faka-Mose po ke “fakatufono a Keriso” e tau fekafekau he Atua.—Kenese 15:5-7; 50:19-21; Kalatia 6:2.
5. Ko e ha ne poaki ai ke he tau tagata fakapaea Iutaia ke ‘kumi e monuina’ i Papelonia?
5 He tau senetenari fakamui ko e perofeta ko Ieremia kua omoomoi e Iehova ke talahau ke he tau Iutaia fakapaea ke omaoma ke he tau pule he magaaho ne fakapaea ki Papelonia mo e ke liogi foki ma e mafola he maga ia. He hana a tohi ki a lautolu, ne tohi e ia: “Kua pehe mai e vagahau a Iehova Sapaota ko e Atua a Isaraela, kia lautolu oti kua fakapaea . . . Kia kumi foki e mutolu e monuina he maga kua fakapaea atu e au a mutolu ki ai; mo e liogi a mutolu kia Iehova ma e maga ia; ha ko e monuina hana ke monuina ai a mutolu.” (Ieremia 29:4, 7) Ke he tau magaaho oti ko e tau tagata a Iehova kua fai kakano ke ‘kumi e monuina’ ma lautolu ni mo e motu ne nonofo ai a lautolu, ke maeke ke fai tokanoaaga ke tapuaki ki a Iehova.—1 Peteru 3:11.
6. Pete ni he age e tau tuaga fakatufono tokoluga, ke he tau puhala fe kua fehola kehe mai a Tanielu mo e hana a tau kapitiga tokotolu ke fakahui hagaao ke he Matafakatufono a Iehova?
6 He magahala he fakapaeaaga a Papelonia, ko Tanielu mo e falu he tau Iutaia toko tolu tua fakamoli ne uta fakapaea ke fakatupa i Papelonia kua omaoma ke he fakamahaniaga he Fakatufono mo e eke mo tau fekafekau leveki kua tu tokoluga e pulotu i Papelonia. (Tanielu 1:3-7; 2:48, 49) Pete ia, ke he ha lautolu a fakamahaniaga foki, kua tumau a lautolu ke he tuaga he puhala kai ka takitaki a lautolu ke moumou e Matafakatufono ne foaki mai he ha lautolu a Atua, ko Iehova, ia Mose. Ma e mena nei kua fakamonuina a lautolu. (Tanielu 1:8-17) He magaaho ne fakatu e Nepukanesa e mena fakatai he Fakatufono, ko e tau kapitiga Heperu tokotolu a Tanielu kua pehi malolo ke o atu ke he fakalatahaaga mo e ha lautolu a tau takitaki pule Fakatufono he motu. Ka e moha ia, ne nakai talia e lautolu ke “fakaveveli ai mo e hufeilo” ke he tupua he Fakatufono. Kua liu foki a Iehova palepale e ha lautolu a fakamoli. (Tanielu 3:1-6, 13-28) Pihia foki he vaha nei, kua fakalilifu he Tau Fakamoli a Iehova e matini he motu ne nonofo ai a lautolu, ka e nakai taute e lautolu e hufeiloaga ki ai.—Esoto 20:4, 5; 1 Ioane 5:21.
7. (a) Ko e heigoa e fifiliaga mitaki ne taute e Tanielu, pete ni ko e tokoluga e tuaga he fakatokaaga fakatufono i Papelonia? (e) Ko e heigoa e tau hikiaga ne hoko ke he tau vaha Kerisiano?
7 He mole atu e to he pule ha Papelonia-Fou, ne foaki age ki a Tanielu e tuaga fakatufono tokoluga i lalo hifo he pule fou ko Metai-Peresia ne hukui ai e pule ia a Papelonia. (Tanielu 5:30, 31; 6:1-3) Ka e nakai fakaata e ia hana tuaga tokoluga ke takitaki a ia ke fakahui e hana a fakamoli. He magaaho ne manako e matafakatufono he Fakatufono ke hufeilo a ia ke he Patuiki ko Tariu ka e nakai ko Iehova, ne nakai taute e ia. Ma e mena nei kua liti a ia ke he ana leona, ka e fakahao mai e Iehova a ia. (Tanielu 6:4-24) Moli lahi, ko e mena nei kua tupu ai he tau vaha ato Kerisiano. Lagataha he fakatu e fakapotopotoaga Kerisiano, ko e tau fekafekau he Atua “kua nofo mo e fakatufono kia Keriso.” Ko e loga he tau mena ne fakaata ki lalo hifo he fakatokaaga Iutaia kua kehe ai e kitekiteaga, he fakave ke he puhala ne fehagai a Iehova mo e hana a tau tagata he mogonei.—1 Korinito 9:21; Mataio 5:31, 32; 19:3-9.
Ko e Aga a Iesu ke he Fakatufono
8. Ko e heigoa e mena tupu ne fakakite kua fifili e Iesu ke nakai putoia fakapolitika?
8 He mogo ne ha ha a Iesu Keriso ke he lalolagi, ne fakatoka e ia e tau tuaga kua tokoluga ma e hana tau tutaki, mo e kua nakai talia e ia e tau putoiaaga fakapolitika po ke tau mena fahi kautau. He magaaho ne oti e fagai fakamana e Iesu e gahoa he tau tagata tokoafe aki e tau fua falaoa fihafiha mo e ua e ika ikiiki, ne manako e tau tagata Iutaia ke fakatu a ia mo e taute a ia mo patuiki fakapolitika. Ka e hola kehe mai a Iesu ia lautolu mo e fina atu ai ke he tau mouga. (Ioane 6:5-15) Hagaao ke he mena nei, ne talahau he The New International Commentary on the New Testament: “Kua ha ha i ai e vale fakamotu ne kua manako loto ke he vahaloto he tau Iutaia he magahala ia, mo e nakai fakauaua ko e tokologa ia lautolu ne kitia e mana kua logona ko e hanei e takitaki faka-Atua kua kehe lahi, ti ko ia haia kua lata tonu ke takitaki a lautolu mai he tau Roma. Ti kua fifili e lautolu ke taute a ia mo patuiki.” Kua lafi atu kua “fifili e [Iesu] e tiakiaga” he ole nei he takitakiaga fakapolitika. Kua nakai fai lagomataiaga a Keriso ke he ha totokoaga faka-Iutaia ke he pule malolo Roma. Moli lahi, ne talahau tuai e ia e mena ka tupu ke he totokoaga ka hoko he mole hana a mate—ko e tau oi loga lahi ma e tau tagata ne nonofo i Ierusalema mo e moumouaga he maga ia.—Luka 21:20-24.
9. (a) Fakamaama fefe e Iesu e fakafetuiaga he Kautu hana ke he lalolagi? (e) Ko e heigoa e takitakiaga ne foaki e Iesu ke he hana a tau tutaki hagaao ke he fehagai ha lautolu mo e tau fakatufono he lalolagi?
9 Ato hoko hana mate, ne talahau e Iesu ke he hukui pauaki he pule atu motu Roma i Iutaia: “Nakai ko e kautu he lalolagi nai haku a kautu; ane mai ko e kautu he lalolagi nai haku a kautu, po kua tau haku a tau fekafekau, neke tuku atu au ke he tau tagata Iutaia; ka ko e ainei nakai mai i hinai haku a kautu.” (Ioane 18:36) Ato fakaoti he Kautu hana e pule he tau fakatufono fakapolitika, kua muitua e tau tutaki a Keriso ke he hana a fakafifitakiaga. Kua foaki ai e lautolu e omaoma ke he tau tui ne kua fakatu ka e nakai fakalavelave e ha lautolu a tau matagahua fakapolitika. (Tanielu 2:44; Mataio 4:8-10) Kua fakatoka e Iesu e tau takitakiaga ma e hana a tau tutaki, he talahau: “Ko e tau mena a Kaisara, kia uta a e mutolu kia Kaisara; ka ko e tau mena he Atua, kia uta a ke he Atua.” (Mataio 22:21) Fakamua, ke he hana Lauga he Mouga, ne fita he talahau e Iesu: “Ka fakamakamaka taha ke o a mua ke he maila taha, ati o a a mua mo ia ke he na maila ua.” (Mataio 5:41) Ke he vala tala he lauga nei, ne kua fakatai e Iesu e matapatu fakaakoaga he omaoma fakamakai ke he tau poakiaga hako, pete ke he tau fakafehagaiaga fakatagata po ke ke he tau tutuaga fakatufono ne kua lagotatai mo e matafakatufono he Atua.—Luka 6:27-31; Ioane 17:14, 15.
Tau Kerisiano mo Kaisara
10. Hagaao ke he taha tagata fakamau tala tuai, ko e heigoa e tuaga fakamanamanatu ne tapiki e tau Kerisiano fakamua hagaao ki a Kaisara?
10 Ko e tau takitakiaga kuku nei ke takitaki aki e fakafetuiaga he tau Kerisiano mo e Fakatufono. Ke he hana a tohi The Rise of Christianity, ne tohi he tagata fakamau tala tuai ko E. W. Barnes: “Ko e mena fe ni, ma e tau senetenari ka hohoko mai, ko e Kerisiano kua fakauaua ke he hana a matagahua ke he Fakatufono, kua fuluhi a ia ke he pule he fakaakoaga a Keriso. To totogi tukuhau a ia: ko e tau totogi kua liga fakalahi ua e mamafa—kua nakai fahia a lautolu ato hoko e veliaga he Pule Atu Motu he Fahi Uta—ka e to fakauka e Kerisiano ki ai. To talia oti pihia e ia e falu he tau fakatokaaga Fakatufono, he nakai manako ki a ia ke foaki ki a Kaisara e tau mena ne pule e Atua ki ai.”
11. Fakatonutonu fefe e Paulo e tau Kerisiano ke fakafehagai mo e tau pule fakalalolagi?
11 Kua tatai ai ke he mena nei, he mole atu fakatote e 20 e tau tau he mate a Keriso, ne tala age he aposetolo ko Paulo ke he tau Kerisiano i Roma: “Kia omaoma e tau tagata oti kana ke he tau tui ne mua.” (Roma 13:1) He kavi ke he hogofulu e tau tau fakamui, he mogo ku ato tuku a ia ke lagaua aki he fale puipui mo e hana a tamateaga i Roma, ne tohi e Paulo ki a Tito: “Kia fakamanatu e koe a lautolu [tau Kerisiano i Kereta] kia omaoma a lautolu ke he tau iki lalahi, mo e tau pule kia navanava atu ke he tau iki, kia nonofo tauteute foki a lautolu ke he tau gahua mitaki oti kana, aua neke eke fakakelea ke he taha, aua neke fa taufetoko, kia totonu, mo e fakakite e mahani molu ni ke he tau tagata oti kana.”—Tito 3:1, 2.
Holo ki Mua e Maamaaga ke he “Tau Tui ne Mua”
12. (a) Ko e heigoa e kitekiteaga tonu a Charles Taze Russell ke he tuaga he Kerisiano ne matutaki ke he tau tui fakatufono? (e) Hagaao ke he fakalataha atu ke he tau matakautau, ko e heigoa e tau tuaga kehe kua taute he tau Kerisiano fakauku he Felakutaki I he Lalolagi?
12 He fakamua atu he 1886, ne tohi e Charles Taze Russell ke he tohi The Plan of the Ages: “Ne nakai putoia a Iesu po ke tau Aposetolo mo e tau pule he lalolagi ke he ha puhala taha. . . . Kua fakaako e lautolu e Lotu ke omaoma ke he tau matafakatufono, mo e ke fakalilifu a lautolu kua pule ha ko e ha lautolu a gahua, . . . ke totogi ha lautolu a tau tukuhau kua kotofa, mo e kehe mai ka fetotokoaki mo e tau matafakatufono he Atua (Gahua 4:19; 5:29) ke nakai totoko ke he ha matafakatufono kua fakatu. (Roma 13:1-7; Mata. 22:21) Ko e tau tagata omaoma matafakatufono oti a Iesu mo e tau Aposetolo mo e lotu fakamua, pete ni e vevehe kehe mai a lautolu i ai, mo e nakai fakalataha ke he tau fakatufono he lalolagi nei.” Ko e tohi nei kua fakakite fakahako e “tau malolo tokoluga,” po ke “tau tui ne mua,” ne talahau mai he aposetolo ko Paulo, ko e tau tui fakatufono. (Roma 13:1) He 1904 ko e tohi The New Creation ne talahau ko e tau Kerisiano moli “kua lata ke moua ai kua fakalataha i loto he tau tagata omaoma matafakatufono he vaha nei—nakai ko e tau tagata fakaita, nakai ko e tau tagata taufetoko, nakai ko e tau tagata kumi kelea.” Ko e mena nei ne maama he falu ke omaoma katoatoa ke he tau pule ke hokotia ke, talia e fekafekauaga ke he tau matakautau he Felakutaki I he Lalolagi. Ka ke he falu, kua kitekite ki ai kua kehekehe mo e talahauaga a Iesu: “Ha ko lautolu oti kana ke toto e pelu, to mamate a lautolu he pelu.” (Mataio 26:52) Kua maali ai, ko e maamaaga he omaoma he Kerisiano ke he tau tui ne mua kua lata.
13. Ko e heigoa e hikiaga he maama ke he kitiaaga he tau pule tokoluga kua taute ai he 1929, mo e kua fakamoli fefe e aoga he mena nei?
13 He 1929, ke he magahala ia kua kamata e tau fakatufono kehekehe ke fakatapu e tau mena ne poaki he Atua po ke pehi malolo e tau mena ne fetokoaki mo e tau matafakatufono he Atua, kua logona ai ko e tau pule tokoluga kua liga ko e Atua ko Iehova mo Iesu Keriso.b Ko e maamaaga hanei he tau fekafekau a Iehova he magahala mua atu e aoga he vaha fakamua mo e ke he Felakutaki II he Lalolagi mo e hoko atu ke he Felakutaki Taufetului mo e hana kanavaakau tau leveki matakutakuina mo e hana a mautauteute ke he fahi kautau. Liu ke ono ki tua, kua lata ke talahau ai ko e kitekiteaga he tau mena nei, he fakatokoluga ai e mua ue atu a Iehova mo e hana Keriso, kua lagomatai e tau tagata he Atua ke tumau he taute e tuaga tu uho ke he magahala uka nei.
Omaoma Fakalatalata
14. Kua tupu ki mua fefe e maama ia Roma 13:1, 2 mo e fakatatai he tau tohiaga tapu he 1962?
14 He 1961 kua mau e New World Translation of the Holy Scriptures. Ko e hana a tauteaga kua ha ha i ai e fakaako katoatoa he matapatu vagahau he tau Tohiaga Tapu. Ko e liliuaga fakamahino he tau kupu kua fakaaoga nakai ni he Roma veveheaga 13 ka e pihia foki ke he tau talahauaga ku pihia tuga a Tito 3:1, 2 mo e 1 Peteru 2:13, 17 ne kua fakamoli ai ko e kupu “tau tui ne mua” kua nakai hagaao, ke he Pule Mua Ue Atu, ko Iehova, mo e ke he hana Tama, ko Iesu, ka e ke he tau tui he fakatufono he tagata. He matahiku he 1962, kua lomi fakailoa ai e tau vala tala he The Watchtower ne foaki ai e fakamaamaaga tonutika he Roma veveheaga 13 mo e foaki foki e onoonoaga maama mitaki ne nakai tuga ke he magaaho a C. T. Russell. Ko e tau vala tala nei kua fakakite mai ke nakai tuku katoatoa e omaoma he Kerisiano ke he tau tui. Kua lata ke fakalatalata, he omaoma ki ai he nakai hokotia e tau fekafekau he Atua ke fetoko mo e tau matafakatufono he Atua. Ko e tau vala tala fakalahi atu he The Watchtower kua pehi e aoga he mena nei.c
15, 16. (a) Ko e heigoa e lagotataiaga mitaki he maamaaga fou ia Roma veveheaga 13 kua takitaki ki ai? (e) Ko e heigoa e tau huhu ne kua tumau ke tali?
15 Ko e kei nei ke he maamaaga hako ia Roma veveheaga 13 kua taute e tau tagata a Iehova ke lagotatai e fakalilifu ma e tau tui fakapolitika mo e nakai tiaki e tuaga he tau matapatu fakaakoaga kua aoga he faka-Tohiaga Tapu. (Salamo 97:11; Ieremia 3:15) Kua fakaata a lautolu ke moua e onoonoaga tonu he ha lautolu a fakafetuiaga mo e Atua mo e ha lautolu a tau fehagaiaga mo e Fakatufono. Kua fakamoli ko e hane totogi e lautolu e tau mena a Kaisara ki a Kaisara, kua nakai lata ke tiaki e lautolu e totogi e tau mena he Atua ke he Atua.
16 Ka e ko e heigoa e tau mena a Kaisara? Ko e heigoa e tau talahauaga hako ne taute he Fakatufono ke he Kerisiano? Ko e tau huhu nei ka manamanatu ki ai he vala tala ne mui mai.
[Tau Matahui Tala]
a Kikite Salamo 103:22, NW, matahui tala.
b The Watchtower, Iuni 1 mo e 15, 1929.
c Kikite The Watchtower, Novema 1 mo e 15, Tesemo 1, 1962; Novema 1, 1990; Ko e Kolo Toko, Fepuali 1, 1993; Iulai 1, 1994.
Kua fulufuluola ai, ke he hana a talahauaga he Roma veveheaga 13, ne tohi he Porofesa ko F. F. Bruce: “Kua mahino mai ai he tala fakamua, ko e mai he tala katoatoa he tau tohi fakaaposetolo, ko e fakatufono kua tonu ke poaki e omaoma ki loto ni he tau fakakaupaaga he tau kakano ne kua taute ai faka-Atua—mua atu, ke nakai ni totoko ke he fakatufono ka e kua lata ke totoko ai he magaaho ka pehi malolo e fakamoli ne kua lata ke he Atua hokoia.”
Maeke Nakai a Koe ke Fakamaama?
◻ Ko e ha e omaoma ke he tau tui ne mua nakai kakano ko e omaoma ki a Satani?
◻ Ko e heigoa e aga a Iesu ke he tau politika he vaha hana?
◻ Ko e heigoa e fakatonutonuaga ne age e Iesu ke he hana a tau tutaki hagaao ke he fehagaiaga ha lautolu mo Kaisara?
◻ Fakatonu fefe e Paulo ke he tau Kerisiano ke fehagai mo e tau pule he tau motu?
◻ Fefe e tupu ki mua he maamaaga ke he kitiaaga he tau tui ne mua ke he tau tau?
[Fakatino he lau 22]
Kua nakai talia e Iesu, he magaaho ne foaki age e Satani ki a ia e malolo fakapolitika
[Fakatino he lau 24]
Ne tohi e Russell ko e tau Kerisiano moli “kua lata ke moua ai kua fakalataha i loto he tau tagata omaoma matafakatufono he vaha nei”