Fakahao Mai he “Hau Kelea”
“Ke he hau nakai tua mo e faliuliu, ti nofo au ia mutolu, mo e fakauka kia mutolu ato a fe?”—LUKA 9:41.
1. (a) Ko e heigoa kua fakakite he tau vaha matematekelea ha tautolu? (e) Ko e heigoa he tau Tohiaga Tapu kua talahau hagaao ke he tau tagata hao?
KUA nonofo a tautolu ke he tau vaha matematekelea. Tau mafuike, tau fakapukeaga, tau hoge, tatalu, moumou matafakatufono, tau pomu, felakutaki matakutakuina—ko e tau mena nei mo e loga atu foki kua maluia e tau tagata he magahala he senetenari 20 aki ha tautolu. Pete ia, ko e matematekelea lahi mahaki he tau fakamatakutaku oti he vaha tata mai mua. Ko e heigoa a ia? Ko e ‘matematekelea lahi, nakai pihia e taha mena tali mai he kamataaga he lalolagi, kua hoko ke he vaha nai; ti nakai tuai pihia foki.’ (Mataio 24:21) Pete ia, tokologa ia tautolu ka liga onoono lahi ke he vaha olioli mai mua! Ko e ha? Ha kua fakamaama mai ni he Kupu he Atua “ko e moto tagata tokologa, kua nakai maeke ke totou, mai he tau motu oti, mo e tau faoa, mo e tau tagata kehekehe, mo e tau vagahau kehekehe. . . . Ko lautolu na kua o mai mai he matematekelea lahi. . . . Nakai tuai fia kai a lautolu, ti nakai tuai fia inu a lautolu, . . . to holoholo kehe foki he Atua e tau hihina mata oti mai he tau mata ha lautolu.”—Fakakiteaga 7:1, 9, 14-17.
2. Ko e heigoa e fakamoliaga fakaperofeta fakamua he tau kupu hafagi ia Mataio 24, Mareko 13, mo e ia Luka 21?
2 Ko e fakamauaga mai he agaga ia Mataio 24:3-22, Mareko 13:3-20, mo e Luka 21:7-24 kua talahau fakamua e fakamaamaaga fakaperofeta ha Iesu ke he “fakaotiaga he lalolagi.”a Ko e perofetaaga nei kua ha ha i ai e fakamoliaga fakamua he fakatokaaga matahavala faka-Iutaia he senetenari fakamua he Vaha Nei, kua hokotia ai ke he “matematekelea lahi” he tau Iutaia. Ko e tau lotu katoatoa mo e fakatokatokaaga fakapolitika he fakatokaaga Iutaia, ne agaagai ai he faituga a Ierusalema, kua moumou, mo e nakai liu fakatu hake.
3. Ko e ha kua mafiti ai ke fanogonogo a tautolu ke he perofeta a Iesu he vaha nei?
3 Kia manamanatu la a tautolu mogonei ke he tau tutuaga kua agaagai ke he fakamoliaga fakamua he perofetaaga a Iesu. To lagomatai he mena nei a tautolu ke maama mitaki e tataiaga he fakamoliaga he vaha nei. To fakakite mai ki a tautolu ke fakamafiti ai ke taute e gahua mitaki mogonei ke maeke ke hao he tau matematekelea lalahi mahaki ne fakamatakutaku e tau tagata oti.—Roma 10:9-13; 15:4; 1 Korinito 10:11; 15:58.
“Ko e Fakaotiaga”—Magaaho Fe?
4, 5. (a) Ko e ha e tau Iutaia matakutaku Atua he senetenari V.N. fakamua kua fiafia ke he perofetaaga ha Tanielu 9:24-27? (e) Fakamoli fefe e perofeta nei?
4 Kavi ke he tau 539 F.V.N., kua foaki ke he perofeta ko Tanielu e fakakiteaga he tau mena tutupu ka hohoko he magahala he “vaha tapu” fakahiku he magaaho ne “fitugofulu e vaha tapu” he tau tau. (Tanielu 9:24-27) Ko e “vaha tapu” nei kua kamata ai he 455 F.V.N. he magaaho ne poaki e Patuiki ko Artaxerxes i Peresia e liu talagaaga he maaga ha Ierusalema. Ko e “fahi tapu” fakahiku nei kua kamata aki e kitiaaga he Mesia, ko Iesu Keriso, he hana papatisoaga mo e fakauku he 29 V.N.b Ko e tau Iutaia matakutaku Atua he senetenari fakamua V.N. kua iloa lahi e vaha nei ne fakakite he perofeta a Tanielu. Ma e fakatai, hagaao ke he tau moto tagata ne tafe mai ke logona e fakamatalaaga ha Ioane Papatiso he 29 V.N., kua talahau mai ia Luka 3:15: “Ha ne talifaki e motu, mo e manamanatu oti ke he tau loto ha lautolu kia Ioane, po ke Keriso a ia.”
5 Ko e “fahi tapu” ke 70 aki ko e fitu he tau tau ne foaki e fiafia pauaki ke he tau Iutaia. Kamata ai he 29 V.N., kua putoia ai e papatisoaga mo e fekafekauaga ha Iesu, hana poa mate “ne veveheua aki e vaha tapu” he 33 V.N., mo e taha ‘fahi tapu ne veveheua’ ato 36 V.N. Ke he “vaha tapu” nei, ko e magaaho ke eke mo tau tutaki fakauku a Iesu kua fakalaulahi ai katoatoa ke he tau Iutaia ne matakutaku Atua mo e tau tagata Iutaia liliuina. Ti he 70 V.N., ko e aho ne nakai talahaua tuai, ko e tau kautau Roma i lalo hifo ia Tito kua uta kehe e fakatokaaga tiaki taofiaga faka-Iutaia.—Tanielu 9:26, 27.
6. Hokotia fefe e gahuahuaaga he “mena vihiatia” he 66 V.N., mo e tali fefe e tau Kerisiano?
6 Ti ko e matakau ekepoa faka-Iutaia, ne kua eke fakakelea e faituga Ierusalema mo e pulega fakagalogalo e kelipopoaga he Tama ni he Atua, kua moumou ai. Galo foki, ko e tau fakamauaga fakamotu mo e fakamagafaoa. Magaaho fakamui, nakai fai Iutaia ke talahau fakamoli ko e moua e matohiaga fakaekepoa mo e fakapatuiki. Fiafia ai, kua vevehe kehe mai e tau Iutaia fakaagaga ne fakauku mo matakau ekepoa fakapatuiki ke ‘fakakite atu e mitaki’ he Atua ko Iehova. (1 Peteru 2:9) He magaaho ne takai viko fakamua he matakautau Roma a Ierusalema mo e moumou e tuaga he faituga he 66 V.N., ne mailoga he tau Kerisiano ko e malolo fakakautau ko e “mena vihiatia ke moumou aki ne talahaua mai he perofeta ko Tanielu, kua tu ke he mena tapu.” He omaoma ke he poakiaga fakaperofeta a Iesu, ne fehola e tau Kerisiano i Ierusalema mo Iutaia ke he tau matakavi mouga ma e fakahaoaga.—Mataio 24:15, 16; Luka 21:20, 21.
7, 8. Ko e heigoa e “fakamailoga” ne kua kitia he tau Kerisiano, ka e ko e heigoa ne nakai iloa e lautolu?
7 Ko e tau Kerisiano Iutaia tua fakamoli ia kua kitekite ke he fakamoliaga he perofeta ha Tanielu mo e ono mata ke he tau felakutaki kelea, tau hoge, tau tatalu, tau mafuike, mo e tiaki matafakatufono ne kua talahau tuai e Iesu ko e vala he “fakamailoga he . . . fakaotiaga he lalolagi.” (Mataio 24:3) Ka kua tala age nakai e Iesu ki a lautolu e magaaho ka fakahoko moli e Iehova e fakafiliaga ke he fakatokaaga mahani kelea ia? Nakai. Ko e mena ne perofeta e ia hagaao ke he tapunu he hana ha ha hinei fakapatuiki he vaha mai mua kua fakagahua moli foki ke he “matematekelea lahi” he senetenari fakamua: “Ka ko e aho ia mo e magaaho ia nakai iloa he taha tagata, nakai iloa foki he tau agelu he lagi, ka ko e haku a Matua hokoia ni.”—Mataio 24:36.
8 Mai he perofetaaga a Tanielu, na kua lata he tau Iutaia he fuafua e magaaho a Iesu ka eke ko e Mesia. (Tanielu 9:25) Ka kua nakai foaki ki a lautolu e aho ma e “matematekelea lahi” ne moumou ai fakahiku e fakatokaaga he tau Iutaia tiaki taofiaga. Ko e mole laia e moumouaga ha Ierusalema mo e hana a faituga ne kua mailoga ai e lautolu ko e aho ko e 70 V.N. Pete ia, kua mataala a lautolu he tau kupu fakaperofeta a Iesu: “Nakai mole atu e hau nai, ato hohoko mai e tau mena oti ia.” (Mataio 24:34) Tuga ai, ko e fakaaogaaga he “hau” inei kua kehe mai ia he Fakamatalaaga 1:4, ne kua tutala ai ke he papahiaga he tau hau kua mole atu ti hoko ke he taha magaaho he vaha.
“Hau Nai”—Ko e Heigoa?
9. Fakamaama fefe he tau tohi fakamaama kupu e kupu Heleni ge·ne·aʹ?
9 Magaaho ne logona ai he tau aposetolo tokofa ne nonofo mo Iesu ke he Mouga ko Olive e hana a perofeta hagaao ke he “fakaotiaga he lalolagi,” to maama fefe e lautolu e talahauaga “hau nai”? I loto he kupu he tau Evagelia ko e kupu “hau” ne fakaliliu mai he kupu Heleni ge·ne·aʹ, ne kua fakamaama mai he tau tohi fakamaama kupu fou ke he tau kupu nai: “Mo[li ai] ko lautolu kua hifo mai he tupuna.” (Walter Bauer’s Greek-English Lexicon of the New Testament) “Ko e mena ia kua fakatupu ai, ko e magafaoa; . . . ko e papahiaga he tau tagata he matohiaga . . . po ke magafaoa he tau tagata . . . po ke laulahi he tau tagata ne momoui ke he magaaho taha, Mata. 24:34; Mareko 13:30; Luka 1:48; 21:32; Filipi 2:15, mo e mua atu ki a lautolu he magafaoa Iutaia ne momoui ke he magahala taha ia.” (W. E. Vine’s Expository Dictionary of New Testament Words) “Ko e mena ia kua fakatupu, ko e tau tagata ni ke he kamataaga, ko e magafaoa; . . . ko e laulahi he tau tagata katoa kua momoui ai ke he taha e magaaho: Mt. xxiv. 34; Mk. xiii. 30; Lk. i. 48 . . . kua fakaaoga pa[uaki] ke he tau magafaoa Iutaia ne momoui oti ai mo e ke he magahala taha.”—J. H. Thayer’s Greek-English Lexicon of the New Testament.
10. (a) Ko e heigoa e tau fakamaamaaga tatai ne foaki he tau pule tokoua he talahau e Mataio 24:34? (e) Lagomatai fefe he tohi fakamaama kupu ke he atua mo e falu liliuaga he Tohi Tapu e fakamaamaaga nei?
10 Ti talahau tokoua ai e Vine mo Thayer e Mataio 24:34 he fakamaama e “hau nai” (he ge·ne·aʹ hauʹte) ko e “laulahi he tau tagata katoa ne momoui ke he magaaho taha.” Ko e Theological Dictionary of the New Testament (1964) ne foaki e lagomataiaga ke he fakamaamaaga nei, he talahau: “Ko e fakaaogaaga he ‘hau’ he talahau e Iesu hana amaamanakiaga lahi: ne tuhi a ia ke he tau tagata katoa mo e mailoga e ia ha lautolu a fefakalatahaaki he hala.” Moli ko e “fefakalatahaaki he hala” kua ha ha ai ke he motu Iutaia he magaaho ne nofo a Iesu ke he lalolagi, tuga ni he fakamailoga e fakatokaaga he lalolagi he vaha nei.c
11. (a) Ko e heigoa e talahauaga kua lata ke fakamua ke takitaki a tautolu he fifili e puhala ke fakagahua e he ge·ne·aʹ hauʹte? (e) Fakamaama fefe he talahauaga nei e kupu?
11 Moli ai, ko e tau Kerisiano ne fakaako e mena nei kua takitaki e ha lautolu a manamanatuaga mua atu ke he puhala ne fakaaoga omoomoiaga he tau tagata tohia Evagelia he agaga e talahauaga Heleni he ge·ne·aʹ hauʹte, po ke “hau nei,” he hokotaki ai e tau kupu a Iesu. Kua fakaaoga fakatumau ai e talahauaga ke he puhala nakai mitaki. Ti, fakahigoa e Iesu e tau takitaki lotu faka-Iutaia ko e “tau gata, ko e tau fanau he tau gata gagau” mo e talahau atu foki ko e fakafiliaga i Kehena to fakahoko ke he “hau nai.” (Mataio 23:33, 36) Pete ia, kaupa ni kia e fakafiliaga nei ke he matakau akoako fakatupua? Nakai pihia. Ke he gahoa he tau magaaho, ne logona he tau tutaki a Iesu ne talahau ke he “hau nai,” fakaaoga fakatai ai e kupu ke he manamanatuaga laulahi. Ko e heigoa a ia?
Ko e “Hau Kelea Nai”
12. He fanogonogo e tau tutaki hana, matutaki mai fefe e Iesu e “lanu tagata” mo e “hau nai”?
12 He 31 V.N., he magahala he fekafekauaga lahi a Iesu i Kalilaia mo e mole atu laia e Paseka, ne logona he tau tutaki hana a ia he talahau ke he “lanu tagata”: “Ka fakatai e au ha ha e hau nai? Ke lata a ia mo e tau tama ikiiki kua nonofo he male, mo e tauhea atu ke he tau kapitiga ha lautolu. Kua pehe atu, Ne fakatagi kofe e mautolu kia mutolu, ka e nakai kolikoli mai a mutolu; ne tagi auloa a mautolu kia mutolu, ka e nakai tagi tatuki a mutolu. Ko e mena hau a Ioane [Papatiso] nakai kai, nakai inu foki a ia; ti pehe ai a lautolu, Ha ha ia ia e temoni. Ne hau e Tama he tagata [Iesu], kua kai a ia, mo e inu; ti pehe ai a lautolu, Kitiala, ko e tagata kai lahi mo e inu uaina, ko e kapitiga he tau telona mo e tau tagata hala.” Nakai fai fiafia a lautolu ia e “lanu tagata” nakai fakaako!—Mataio 11:7, 16-19.
13. Ke he ha ha hinei he tau tutaki hana, ko hai ne fakakite e Iesu mo e fakahala ko e “hau kelea nai”?
13 Fakamui he 31 V.N., he fakatoka a Iesu mo e hana tau tutaki ke he ha lautolu a fenoga fakamatala ke lagaua aki i Kalilaia, kua huhu e “falu he tau tohikupu mo e tau farasaio” ki a Iesu ma e fakamailoga. Ne tala age a ia ki a lautolu mo e “lanu tagata” ne ha ha i ai: “Ko e hau kelea mo e faivao kua kumi mai e taha fakamailoga; ka e nakai ta atu ha fakamailoga ki ai, ka ko e fakamailoga hokoia ni a Iona ko e perofeta. Ka e tuga a Iona ne nofo ke he manava he ika lahi ke he tolu a aho mo tolu a po, to pihia foki e Tama he tagata ke nofo ai i lalo he kelekele ke he tolu a aho mo e tolu a po. . . . Ke eke pihia foki ke he hau kelea nai.” (Mataio 12:38-46) Kitia lahi ai, ko e “hau kelea nai” putoia ua e tau takitaki fakalotu mo e “lanu tagata” ne nakai maama e fakamailoga ne kua fakamoli he mate mo e liu tu mai a Iesu.d
14. Ko e heigoa ne logona he tau tutaki ha Iesu a ia he taute e fakahala ke he tau Satukaio mo e tau Farasaio?
14 He mole atu e Paseka he 32 V.N., he hohoko mai a Iesu mo e hana a tau tutaki ke he fahi ko Kalilaia i Makatala, kua liu foki e tau Satukaio mo e tau Farasaio huhu ki a Iesu ma e fakamailoga. Ne liu fatiaki e ia ki a lautolu: “Ko e hau kelea mo e faivao kua kumi ha fakamailoga; ka e nakai ta atu ki ai ha fakamailoga, ka ko e fakamailoga hokoia a Iona ko e perofeta.” (Mataio 16:1-4) Ko lautolu ko e tau tagata lotu fakatupua ia kua agahala lahi tuga e tau takitaki he tau “lanu tagata” nakai tua fakamoli ne vihiatia e Iesu tuga e “hau kelea nai.”
15. Ato fakamua mo e mole atu laia foki e fakafaliuaga, ko e heigoa e fakatutalahauaga a Iesu mo e hana tau tutaki ma e “hau nai”?
15 Teitei hoko atu ke he fakaotiaga he fekafekauaga hana i Kalilaia, kua hea e Iesu e lanu tagata mo e hana a tau tutaki ki a ia mo e pehe: “Ka ko e tagata ka ma ia au, mo e haku a tau kupu ke he hau nai kua faivao mo e hala, to ma foki e Tama he tagata kia ia.” (Mareko 8:34, 38) Ti ko e lahi he tau Iutaia nakai tokihala he magaaho ia kua kitia lahi ai ke eke mo “hau nai kua faivao mo e hala.” Falu he tau aho fakamui, he mole e fakafaliu a Iesu, “kua hohoko [atu a Iesu mo e hana a tau tutaki] ke he lanu tagata,” mo e ole e tagata tane ki a ia ke fakamaulu hana a tama. Ne tali e Iesu: “Ko e hau nakai tua mo e faliuliu, to fakalataha a tautolu mo mutolu ato a fe? to fakauka au kia mutolu ato a fe?”—Mataio 17:14-17; Luka 9:37-41.
16. (a) Ko e heigoa e fakahalaaga he “moto tagata” ne liu a Iesu talahau i Iutaia? (e) Hau fefe e “hau nai” ke taute e mahani kelea ne mua atu he tau matahavala oti?
16 Kua tuga ai i Iutaia, he mole atu e Galue he Tau Fale Api he 32 V.N., “kua lolofi mai e moto tagata” viko takai ia Iesu, ne liu talahau e ia e vihiatiaaga hana ia lautolu, he pehe: “Ko e hau kelea a enei, kua kumi mai e fakamailoga, ka e nakai foaki atu ki ai ha fakamailoga ka ko e fakamailoga ni hokoia a Iona e perofeta.” (Luka 11:29) Fakaoti aki, he magaaho ne tamai he tau takitaki fakalotu a Iesu ke he fakafiliaga, ne ole a Pilato ke fakatoka a ia. Kua talahau he fakamauaga: “Kua omoomoi he tau ekepoa ne mua mo e tau patu e lanu tagata, kia tala age a lautolu, Ko Parapa, ka e kelipopo a Iesu. . . . Ti tala age a Pilato kia lautolu, Ti ko e heigoa e mena ke eke e au kia Iesu ne higoa ko Keriso? Ti tala age ai a lautolu oti kia ia, Kia fakasatauro a ia. Kua tala age e iki, Ko e heigoa foki e mena kelea ne eke e ia? Ka kua au atu ai ha lautolu a tauhea, kua pehe age, Kia fakasatauro a.” Ko e “hau kelea” ia kua manako lahi ke kelipopo a Iesu!—Mataio 27:20-25.
17. Fanogonogo atu fefe e falu he “hau keukeu nai” ke he fakamatalaaga a Peteru he Penetekoso?
17 Ko e “hau nakai tua mo e faliuliu,” kua fakaohooho he hana a tau takitaki fakalotu, ti fakagahua e matapatu vala he fakahoko e mate he Iki ko Iesu Keriso. Limagofulu e tau aho he mole, he Penetekoso 33 V.N., kua moua he tau aposetolo e agaga tapu mo e kamata ai ke vagahau ke he tau vagahau kehekehe. He logona ai e tomumu, “ati fakapotopoto mai ai e moto tagata,” ti talahau ai he aposetolo ko Peteru a lautolu ko e “tau tagata Iutaia na e, katoa mo lautolu oti kua nonofo i Ierusalema,” pehe: “Ko ia [Iesu] ne . . . fakamau e mutolu ke he akau, mo e kelipopo ke he tau lima he tau tagata hala.” Fefe e aga he falu he tau tagata fanogonogo ia? “Ati hukia ai ha lautolu a tau loto.” Tala age ai a Peteru ki a lautolu ke tokihala. Ne “talahau fakatonu atu e ia mo e tomatoma atu ai, kua pehe atu, Kia fakamomoui a a mutolu mai he hau keukeu nai.” He tali atu, kavi ke he tolu e afe ne ‘papatiso mo e talia hana kupu mo e fiafia.’—Gahua 2:6, 14, 23, 37, 40, 41.
Kua Kitia Ai e “Hau Nai”
18. Fakaaoga tumau e Iesu e kupu “hau nai” ke hagaao ke he heigoa?
18 Ti ko e heigoa, mogoia, e “hau” ne hagaao tumau a Iesu ki ai ke he ha ha hinei he hana a tau tutaki? Ko e heigoa ha lautolu ne maama he hana a tau kupu: “Nakai mole atu e hau nai, ato hohoko mai e tau mena oti ia.” Moli ai, nakai hiki e Iesu hana fakatuaga he fakaaoga e kupu “hau nai,” ne kua fakatumau ke fakaaoga e ia ke he tau tagata tokologa mo e ha lautolu a ‘tau takitaki matapouli’ ne fakakatoa e motu ko Iutaia. (Mataio 15:14) Ko e “hau nai” kua hokotia ke he tau mena matematekelea oti ne talahau tuai e Iesu mo e mole atu ai he “matematekelea lahi” ne nakai tatai ki Ierusalema.—Mataio 24:21, 34.
19. Mole atu i ne fe mo e fefe e “lagi mo e lalolagi” he tau fakatokatokaaga faka-Iutaia?
19 Ke he senetenari fakamua, kua fakafili e Iehova e tau tagata Iutaia. Ko lautolu ne fakatokihala, ne o mai ai ke fakagahuahua e tua ke he foakiaga fakaalofa hofihofi a Iehova puhala ia Keriso, kua fakahao mai he “matematekelea lahi” ia. Moli ke he tau kupu a Iesu, ko e tau mena oti ne perofeta kua hohoko, ti ko e “lagi mo e lalolagi” mogoia he fakatokaaga he tau mena Iutaia—ko e motu katoa, mo e hana a tau takitaki fakalotu mo e kaufakalatahaaga kelea he tau tagata—kua mole atu. Kua fakahoko e Iehova e fakafiliaga!—Mataio 24:35; fakatatai 2 Peteru 3:7.
20. Ko e heigoa e fakamafanaaga lata tonu kua hagaao mo e fakamafitiaga ke he tau Kerisiano oti?
20 Ko e tau Iutaia ia ne kua fanogonogo ke he tau kupu fakaperofeta a Iesu kua mailoga ko e ha lautolu a fakamouiaga kua falanaki, nakai he lali ke fuafua e loa he “hau” po ke he falu aho ke he ‘tau vaha po ke tau tau,’ ka e fakatumau ni ke vevehe kehe mai he hau kelea lahi mo e taute fakamakamaka e finagalo he Atua. Ti ko e tau kupu fakahiku he perofeta ha Iesu kua hagaao ke he fakamoliaga lahi he vaha ha tautolu, ko e tau Kerisiano Iutaia he senetenari fakamua foki kua lata ke logona e fakamafanaaga: “Hanai, kia mataala a mutolu, mo e liogi nakai noa, kia talahaua a mutolu kua aoga ke hao mai ke he tau mena oti ia ka hohoko mai, ke tutu foki ki mua he Tama he tagata.”—Luka 21:32-36; Gahua 1:6-8.
21. Ko e heigoa e tupuaga fakalutukia ne liga ke amanaki a tautolu ke he vaha mai i mua?
21 He vaha nei, ‘ko e aho lahi a Iehova, kua tata mai ni, kua fakaave mai.’ (Sefanaia 1:14-18; Isaia 13:9, 13) Fakalutukia ai, ke he fifiliaga tuai a Iehova ni ko e “aho ia mo e magaaho,” to fakatoka hana a ita ki luga he tau mena fakalotu, fakapolitika, mo e tau fakatuaga fakafua tupe, fakalataha mo e tau tagata faliuliu ne kau ke he “hau kelea mo e faivao” ne tupu he magaaho taha ia. (Mataio 12:39; 24:36; Fakakiteaga 7:1-3, 9, 14) Liga to fakahao mai fefe a koe mai he “matematekelea lahi”? Ko e vala tala ha tautolu ne mui mai ka tali mo e talahau e amaamanakiaga ue atu ma e vaha mai i mua.
[Tau Matahui Tala]
a Ma e fakatokaaga matafeiga he perofeta nei, fakamolemole kikite e fakafonua he tau lau tohi 14, 15, he The Watchtower ia Fepuali 15, 1994.
b Ma e fakalaulahi atu e tala ke he tau “vaha tapu” he tau tau, kikite e tau lau tohi 130-2 he tohi The Bible—God’s Word or Man’s?, ne lomi fakailoa he Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
c Ko e tau Tohi Tapu pauaki kua talahau ai e he ge·ne·aʹ hauʹte ia Mataio 24:34 he mui mai: “ko e tau tagata nei” (The Holy Bible in the Language of Today [1976], mai ia W. F. Beck); “ko e motu nei” (The New Testament—An Expanded Translation [1961], mai ia K. S. Wuest); “ko e tau tagata nei” (Jewish New Testament [1979], mai ia D. H. Stern).
d Ko e tau “lanu tagata” nakai tua fakamoli nei kua nakai ke fakatatai mo e ʽam-ha·ʼaʹrets, po ke “tau tagata he motu,” mo lautolu e tau takitaki fakalotu fakatokoluga ne nakai talia e feoakiaga, ka e ma Iesu kua “fakaalofa hofihofi.”—Mataio 9:36; Ioane 7:49.
To Tali Fefe e Koe?
◻ Ko e heigoa ne ako mai e tautolu he fakamoliaga he Tanielu 9:24-27?
◻ Fakamaama mai fefe he tau tohi fakamaama kupu fou e “hau nai” tuga he fakaaoga he Tohiaga Tapu?
◻ Fakatumau fefe a Iesu ke fakaaoga e kupu “hau”?
◻ Fakamoli fefe e Mataio 24:34, 35 ke he senetenari fakamua?
[Fakatino he lau 22]
Fakatatai e Iesu e “hau nai” ke he tau lanu tagata he fanau liuliu
[Fakatino he lau 26]
Ko Iehova ni ne iloa tuai e magaaho ke fakahoko e fakafiliaga ke he fakatokaaga kelea Iutaia