Wat gebeurt er bij de Verenigde Naties?
ER GEBEURT iets bij de Verenigde Naties. Er doen zich opzienbarende ontwikkelingen voor die van invloed zullen zijn op uw toekomst. Wereldleiders laten zich er zeer optimistisch over uit. Hier volgen hun woorden:
„Vijfenveertig jaar na hun geboorte, na lang verlamd te zijn geweest, ontplooien de [Verenigde Naties] zich voor onze ogen en treden nu naar voren als een ware rechter door uiteen te zetten hoe de wet luidt en te proberen de naleving ervan af te dwingen.” — President François Mitterrand van Frankrijk tot de 45ste zitting van de Algemene Vergadering van de VN, 24 september 1990.
Op dezelfde vergadering merkte de voormalige minister van Buitenlandse Zaken van de Sovjet-Unie, Edoeard Sjewardnadze, op dat „men wel voldaan móet zijn over de ongekende eensgezindheid van de [VN-]Veiligheidsraad . . . Het standpunt dat lidstaten van [de VN-]Organisatie hebben ingenomen, geeft de Veiligheidsraad het mandaat zover te gaan als in het belang van de wereldvrede nodig is.”
Enkele dagen later sprak president George Bush van de Verenigde Staten de Algemene Vergadering van de VN toe. De veranderingen die hij zag, inspireerden hem tot de woorden: „Sinds 1945 is het ons niet echt mogelijk geweest de Verenigde Naties te gebruiken zoals ze bedoeld waren — als een centrum voor internationale, collectieve veiligheid.” Hij zei dit omdat „de Verenigde Naties met zo’n historische eensgezindheid en vastberadenheid reageerden” op de Golfcrisis. „Voor de eerste keer gaat de VN-Veiligheidsraad werken zoals de bedoeling was.” Hij zei ook: „De Verenigde Naties kunnen een nieuwe dag helpen bewerkstelligen” als de lidstaten ’hun verschrikkelijke wapens neerleggen’. Door dit te doen, kunnen zij de „historische voortgang naar een nieuwe wereldorde en een lang tijdperk van vrede” voltooien.
De heer Guido de Marco, voorzitter van de Algemene Vergadering van de Verenigde Naties, deelde dit optimisme. Hij verkondigde geestdriftig: „Het begin van een nieuw stelsel gebaseerd op vriendschap en samenwerking tussen de grote mogendheden daagt aan de horizon. . . . Deze ontwikkelingen hebben de Organisatie der Verenigde Naties nieuw leven ingeblazen.” Hij zei dat „de rol van de Algemene Vergadering als brandpunt van internationale besprekingen en overleg, op een indrukwekkende manier opnieuw is bevestigd”. Vandaar dat hij verder verklaarde: „De wereld leeft niet langer onder de dreiging van een mogelijk Armageddon ontketend door ideologische wedijver.”
Wat waren „deze ontwikkelingen” die de Verenigde Naties in korte tijd deze positie van prestige en invloed hebben gebracht waarop lang werd gehoopt? Wat was de aanleiding tot het optimisme dat wereldleiders ertoe bewoog zich hoopvol uit te laten over „een nieuwe wereldorde en een lang tijdperk van vrede”, vrij van het gevaar van een nucleair Armageddon?
Waardoor is de verandering teweeggebracht?
Door „het einde van de koude oorlog [in Europa]”, antwoordde de secretaris-generaal van de VN, Javier Perez de Cuellar, in zijn verslag over het werk van de Verenigde Naties in 1990. Tientallen jaren heeft die gespannen situatie „chronisch wantrouwen en vrees opgeroepen en de wereld gepolariseerd”. Hij merkte op dat het „veiligheidsconcept [dat] zich nu begint te vertonen, precies dat is wat de Verenigde Naties door de jaren heen hebben voorgestaan”.
Ja, het scheen dat de naties er eindelijk achter kwamen, aldus de secretaris-generaal, dat „een geobsedeerd zijn door militaire veiligheid leidt tot een zichzelf in stand houdende bewapeningswedloop, . . . de politieke dialoog belemmert, . . . en het gevoel van onveiligheid in alle naties verergert”. En waartoe heeft die nieuwe houding geleid?
De topontmoetingen van de supermachten begonnen doortrokken te raken van een geest van hartelijke samenwerking en wederzijds vertrouwen. Toen deze geest zich verder ontwikkelde, zagen ze er niet langer de noodzaak van in, de zwaarbewapende militaire strijdkrachten die op strategische locaties in Europa als afschrikking moesten dienen, op sterkte te houden. De Berlijnse muur ging neer. Duitsland werd verenigd. In een aantal Oosteuropese landen kwam een nieuwe regering aan de macht, waardoor de burgers vrijheden kregen die zij nog nooit genoten hadden. Gesloten grenzen werden geopend voor het toerisme, culturele uitwisselingen en handel en verkeer. En als klap op de vuurpijl begonnen de Sovjet-Unie en de Verenigde Staten de loftrompet over de Verenigde Naties te steken en de noodzaak te verkondigen die te gebruiken als een levensvatbaar instrument bij het zoeken van de wereld naar vrede en veiligheid.
De kwestie realistisch blijven bezien
Werd u verrast door deze plotselinge veranderingen? Begon u te denken dat er eindelijk vrede en veiligheid aan de horizon opdoemen en dat de Verenigde Naties een sleutelrol gaan spelen bij het bereiken van die doelstellingen? Met het oog op wat er is gebeurd, is het optimisme begrijpelijk. Maar wijsheid en de geschiedenis schrijven voor dat wij een realistische kijk op deze mogelijkheid houden.
Merk eens op wat de heer Perez de Cuellar in zijn verslag zei: „Tweemaal in deze eeuw, na twee verwoestende oorlogen, werd de mogelijkheid om een vreedzame wereldorde op te bouwen niet ten volle verwezenlijkt.” President Bush gebruikte bijna dezelfde woorden in zijn toespraak tot een gezamenlijke zitting van het Amerikaanse Congres op 6 maart 1991. „Tweemaal eerder in deze eeuw werd een hele wereld geschokt door een oorlog. Tweemaal in deze eeuw rees uit de verschrikkingen van de oorlog de hoop op blijvende vrede. Tweemaal eerder bleek die hoop een ongrijpbare droom, buiten het bereik van mensen.”
De Amerikaanse minister van Buitenlandse Zaken James Baker drukte zich specifieker uit in een rede voor de VN-Veiligheidsraad. Toen hij vroeg om een VN-resolutie voor het gebruik van geweld in de Perzische Golf, herinnerde hij zijn collega’s eraan dat in 1936 het Ethiopische „beroep op de Volkenbond uiteindelijk tot dovemansoren gericht bleek. De pogingen van de Bond om de agressie te verhelpen faalden en internationale wanorde en oorlog volgden.” Vervolgens pleitte de heer Baker: „Wij mogen de Verenigde Naties niet de weg van de Volkenbond op laten gaan.”
Wat was de Volkenbond? Waarom werd die organisatie in het leven geroepen, en waarom faalde ze? De antwoorden op deze vragen zullen ons in staat stellen de veranderingen die zich bij de Verenigde Naties voordoen te begrijpen.