Wighire oko ky’erileberyako kya Danieli

1. Busanaki abakulu be Babeli mubaswekera omuminyereri Danieli?

OMUMINYERERI Danieli abya inyakine mulwana omughulu Abababeli bamutwala ehali n’omuyi wabo. Nomo Danieli anabya inyakine mulwana, abakulu be Babeli mubamuswekera. Mubalangira “erisosa lyʼeyihya.” Mubalangira ngoko Danieli abya mulwana oyuteko kitingu, ni mubuya kandi akaluira omo kihanda kya bateke. (1 Sam. 16:7) Busana n’ebyo, mubamukangirirya erikolera omo nyumba y’omwami.​—Dan. 1:3, 4, 6.

2. Yehova inyakalangira Danieli y’ati? (Ezekieli 14:14)

² Yehova mwanza Danieli, si busana n’obubuya bwiwe kutse n’ekihanda kiwe. Aliwe Yehova mwamwanza busana n’emibere eyuwene eyo omulwana oyo asombola eribya nayo. Ng’eky’erileberyako, omughulu Yehova abugha ati Danieli abya nga Noa na Yobu, alinga Danieli abya n’emyaka hakuhi 20. Kwesi Yehova mwalangira Danieli nga Noa na Yobu abamukolera omo butaleghula omo myaka mingyi. (Enz. 5:32; 6:9, 10; Yobu 42:16, 17; soma Ezekieli 14:14.) Kandi Yehova mwalola embere eryanza Danieli omo ngebe yiwe eyabya nyiri kandi eyikaswekaya.​—Dan. 10:11, 19.

3. Tukendighaki omo mwatsi ono?

³ Omo mwatsi ono, tukendilangira emibere ibiri eyo Danieli abya nayo eyaleka Yehova iniamwanza kutsibu. Eky’erimbere, tukenditsopolya obuli mubere kandi nga mwakanganiagho mughulu wahi. N’ekindi tukendilangira ekyawatikaya Danieli erikulya emibere eyo nga niki. N’oko ndulya, tukendilangira nga twangamwigha tuti. Omwatsi ono nomo anateghekanibawa busana n’abalwana, itwe bosi twanganighira oko ky’erileberyako kya Danieli.

WIGHE OBUTUBAHA BWA DANIELI

4. Danieli mwakangania ati obutubaha? Teka eky’erileberyako.

⁴ Abandu batubaha, kyanganabahikira ibakwa obuba, aliwe sibalileka ekyo kikabakakirya erikola ebyuwene. Danieli abya mulwana w’obutubaha bunene. Tulebaye emyatsi ibiri eyo Danieli akanganayamo obutubaha. Kitokekene ow’erimbere mwahuluka enyuma sy’emyaka ibiri Abababeli babitsandya omuyi we Yerusalema. Omwami Nebukadeneza we Babeli mwabya n’obuba bunene busana n’enzoli ey’ekisanamu kinene ekyo alota. Mwahamula abalume biwe bosi b’amenge erihirako na Danieli ati bamubwire ebyo alota n’erimukumbulirabyo. Bamatendikola ekyo inyakenditabo, ibo bosi. (Dan. 2:3-5) Kyendisaba Danieli erikola luba, kundi engebe y’abandu bangyi yabya omo bwiko. “Neryo Danieli mwingira ewʼomwami, mwabulya omwami erimuha endambi, iniatoka erikangya omwami eribikula eryo.” (Dan. 2:16) Ekyo kyabya kisabire obutubaha n’obwikirirya. EBiblia siyirikanganaya Danieli ng’abya iniabirikumbula esyonzoli embere sy’aho. Danieli mwabulya abira biwe ababya ibabirihabwa amena w’Abababeli, Sadiraki, Mesaeli, na Abedenego ati: “Basondaye eriganyira [ly’oMungu] wʼelubula busana nʼekibisire eki.” (Dan. 2:18) Yehova mwasubirya oko misabe eyo. Omo buwatikya bw’oMungu Danieli mwakumbula enzoli ya Nebukadeneza. Neryo Danieli n’abira biwe mubasabuka.

5. Danieli mwalagha oko butubaha omo ghundi mughulu wahi?

⁵ Mughulu muke Danieli abikumbula enzoli ey’ekisanamu, kandi obutubaha bwiwe mubwalengwako. Nebukadeneza mwalota eyindi nzoli eyikita obuba. Omo nzoli eyo, mwalangira omuti munene ow’eriswekya. Omo butubaha Danieli mwakumbulira omwami enzoli eyo. Mwamubwira ngoko akendihiwa kandi syendibya mwami oko mughulu mulebe. (Dan. 4:25) Omwami anganalengekenie ati Danieli abya nzighu yiwe neryo endimwita. Nomo emyatsi yendibya yiti, Danieli mwakangania obutubaha omw’ikumbula enzoli eyo.

6. Alinga ni byahi byo byawatikaya Danieli eribya n’obutubaha?

⁶ Niki kyo kyawatikaya Danieli eribya n’obutubaha omo ngebe yiwe? Butsira n’eritika-tika, ababuti biwe babya ky’erileberyako kibuya okw’iye inyakine mulwana. Mubasikya Emighambo ya Yehova eyo aha ababuti Baisraeli. Neryo mubakangirirya abana babo b’Emighambo eyo. (Ebi. 6:6-9) Danieli abya asi ndeke Emighambo Ikumi. Aliwe kandi abya inyanasi n’ehyatsi hike-hike hy’oko Mighambo eyo. Ng’eky’erileberyako, abya inyanasi ekyo Omuisraeli atolere erirya n’ekyo atatolere erirya.b (Law. 11:4-8; Dan. 1:8, 11-13) Kandi Danieli mwigha emyatsi eyilebirye abandu b’oMungu ba kera. Abya inyanasi ebyahikira abandu abo busana n’eritendisikya Emighambo y’oMungu. (Dan. 9:10, 11) Emyatsi eyo Danieli alabamo omo ngebe yiwe, muyaleka iniayiketera ngoko nomo hangabyaki Yehova haghuma n’abamalaika biwe b’amaka bangamuwatikirye.​—Dan. 2:19-24; 10:12, 18, 19.

7. Ni kindi kyahi ekyawatikaya Danieli eribya n’obutubaha? (Ulebaye n’epitsa.)

⁷ Danieli mwigha ebitabu by’abaminyereri b’oMungu erihirako n’ekitabu kya Yeremia. Omwigha eryo, Danieli mwafumbula ngoko emyaka mingyi y’obunyewa bw’Abayahudi e Babiloni yiri hakuhi n’erihwa. (Dan. 9:2) Danieli mwayilangirira ebinywa bya Yehova bikabererera, n’ekyo mukyaleka iniayiketera Yehova. N’abandu abakayiketera oMungu, bakabya n’obutubaha bunene. (Tasyalebya Abanya Roma 8:31, 32, 37-39.) Eky’omughaso Danieli mwasaba Tata wiwe w’elubula yo kangyi-kangyi. (Dan. 6:10) Mwasaba Yehova y’obughanyiri oko malolo wiwe n’erimubwira ngoko akayowa. Kandi abya akasaba obuwatikya. (Dan. 9:4, 5, 19) Abya mundu nga twe kandi mwatabutwa n’obutubaha. Aliwe mwakulya omubere oyo omw’ibya akigha, omw’ibya akasaba, n’omw’ibya akayiketera Yehova.

8. Ekyangatuwatikya eribya n’obutubaha niki?

⁸ Niki kyo kyangatuwatikya erikulya omubere w’obutubaha? Ababuti banganatusaba eribya n’obutubaha, aliwe sibangatoka eritusighira omubere oyo mo mwandu. Eribya n’obutubaha kyanganasosekanibwa n’erigha obufundi bulebe buhya-buhya. Enzira nguma y’eriminya obufundi obo bo ndeke, ry’eriyiteghererya emikolere y’omukangirirya n’erimwigha ndeke-ndeke. Kutya, netu tukigha omubere w’obutubaha omw’ibya tukayiteghererya ndeke ngoko abandi bakakanganayabo n’omw’ibya tukighabo. Neryo, twamabighaki oko Danieli? Nga Danieli tutolere itwigha ndeke Ekinywa ky’oMungu. Litolere itwabya n’obwira obuwatire haghuma na Yehova omw’ibya tukakania naye kangyi-kangyi n’erimubwira ngoko tukayowa. Kandi litolere itwayiketera Yehova n’erikirirya ngoko akendibya akatuwatikya mughulu wosi. Neryo omughulu obwikirirya bwetu bwamalengwako, tukendibya n’obutubaha.

9. Erikangania obutubaha likaleta emiyisa yahi?

⁹ Tukabana emiyisa mingyi busana n’eribya n’obutubaha. Tulebaye eky’erileberyako kya Ben. Mwasomera oko kalasi omo Allemagne eyo obuli mundu abya ikirirye ngoko ebindu byayibutukira n’erilengekania bati emyatsi eyo eBiblia ikabugha oko bihangyikwa si y’ekwenene. Kiro kighuma, Ben mwabana akanya k’eribwira abakolo balikyabo ekikaleka inikirirya ngoko engebe yabumbawa. Mwabana ebighuma byahi? Ben akabugha ati: “Omwalimu waghe mwahulikirira ndeke, mwakola esyokopi sy’ebyo nilyabugha n’erighabirasyo abakolo bosi b’omo kalasi ketu.” Abakolo balikyabo mubayiwata bati? Ben akabugha ati: “Abangyi b’oko bakolo balikyetu mubahulikirira kandi mubanisima.” Ngoko eky’erileberyako kya Ben kyamakangania, eribya n’obutubaha kyanganaleka abandi ibatusikya. Kandi eribya tukakangania obutubaha lyanganaleka ab’emitima myolo ibasonda eriminya bingyi oko Yehova. Oko kwenene, hane emyatsi mingyi eyangaleka itwabya tukakangania obutubaha.

WIGHE OBUTALEGHULA BWA DANIELI

10. Obutaleghula ni bughambuki?

¹⁰ Omo Biblia, ekinywa ky’Ekiebrania “obutaleghula,” kutse “olwanzo oluteleghula,” ry’erianza ekindu kutse omundu mulebe yo kutsibu, erimakirira ekindu kutse omundu oyo. Kangyi-kangyi ekinywa ekyo kikakolesibawa erikania oko lwanzo olo oMungu akakanganaya abaghombe biwe. Ekinywa kighumerera ekyo kikakolesibawa erikangania olwanzo olo abandu b’oMungu bakakanganaya omo kati-kati kabo. (2 Sam. 9:6, 7) Ebiro bikalaba, obutaleghula bwetu bwanganalola embere eriwata. Tulebaye ngoko obutaleghula bwa Danieli bwalola embere eriwata.

11. Danieli mwakangania ati obuteleghula omughulu abya musyakulu? (Ulebaye n’epitsa eyiri oko kijalada.)

¹¹ Obutaleghula bwa Danieli oko Yehova mubwalengwako omo ngebe yiwe. Aliwe omwatsi mulebe owakalire mwamuhikira omughulu abya n’emyaka eyilabire oko 90. Oko mughulu oyo, Omwami Dario yo wabya akatabala Ebabeli, kundi ekihugho ekyo kyabya omo bunyewa bw’Abamedi n’Abaperesi. Abakulu ababya bakakolera omwami Dario, babya baponire Danieli kandi isibasikirye oMungu wiwe. Neryo mubakola omupango w’erita Danieli. Mubabwira omwami bati ahire ekikumo oko mughambo mughuma owangalekire ikyakala oko Danieli eribya mutaleghula oko Mungu. Ekyo Danieli abya atolere erikola erikangania ngoko ni mutaleghula oko mwami, n’eriyihighula okw’ihabwa amalipizi, lyabya litolere inyaleka erisaba Yehova omo biro 30. Danieli mwayisogha eribya mutaleghula oko Yehova. Ekyo mukyaleka iniaghuswa omo kyuna ky’esyondale. Aliwe Yehova mwahemba Danieli busana n’obutaleghula bwiwe omw’ikinga amuno w’esyondale atoke erisabuka. (Dan. 6:12-15, 20-22) Nga Danieli twangatoka tuti erisighala bataleghula oko Yehova?

12. Niki kyo kyawatikaya Danieli eribya mutaleghula oko Yehova?

¹² Ngoko tunalyalangira aho mbere, olwanzo lo lukatukuna eribya bataleghula. Danieli mwasighala mutaleghula oko Yehova kundi abya anzire Tata wiwe w’elubula yo kutsibu. Butsira eritika-tika, Danieli abya n’olwanzo lunene oko Yehova kundi abya akalabya endambi nene akalengekania oko mibere ya Yehova kandi Yehova ng’akakanganayayo ati. (Dan. 9:4) Kandi Danieli abya akalengekania oko bindu bibuya ebyo Yehova abya akamukolera n’ebyo abya akakolera abandu biwe. Neryo mwabya akasima Yehova.​—Dan. 2:20-23; 9:15, 16.

13. (a) Obutaleghula bw’abaghala n’abali betu balwana bukalengawako buti? Teka eky’erileberyako. (Ulebaye n’epitsa.) (b) Ngoko kikanganibwe omo video, wangasubirya utiki bamabikubulya bati Abimiri ba Yehova nga bakanaligha abandu ab’olubuto lughumerera erilunga?

¹³ Nga Danieli, abaghala n’abali betu balwana batimbirweko n’abandu abatesikaya Yehova n’esyokanuni siwe sy’emighendere. Abandu abo bakapona obuli mundu oyukakanganaya ngoko anzire oMungu. Abandu balebe banganendererya abaghala betu balwana batoke eritsandya obutaleghula bwabo oko Yehova. Tulebaye emyatsi eyahikira mughala wetu mulwana oyukahulamo Graeme, oyo wikere e Australie. Inakine oko segondere, mwalaba omo mighulu eyikalire. Omwalimu mwabwira abakolo nga bangasubirya batiki omwira wabo amabibabwira ati iye akaghotsera n’omundu w’olubuto lughumerera n’olwiwe. Omwalimu mwabugha ati abosi abamalighirana n’omwatsi oyo, baghende oko luhande lughuma n’abamaghana omwatsi oyo baghende oko lundi luhande. Graeme akabugha ati: “Akalasi kosi mukalighirana n’omwatsi oyo, erinilusyako, ingye n’oghundi mughala wetu Mwimiri wa Yehova.” Ekyakwama enyuma syaho, mukyalenga kutsibu oko butaleghula bwa mughala wetu Graeme. Akabugha ati: “Endambi yosi eyo omwalimu oyo abugha omo kalasi, iye n’abandi bakolo mubataleka eritusekererya n’eritutsamba. Omo bolo, munasonda erikanganiabo ebyo nikirirye, aliwe mubatanihulikirira n’ahake.” Erilengwako eri, mulyaleka mughala wetu Graeme inyayowa ati? Akabugha ati: “Omughulu abakolo balikyetu babya bakanitsamba munatatsemera ekyo, aliwe munatsema kutsibu kundi munasighala mutaleghula oko Yehova, kandi kundi munayikasa erikaniryabo oko ebyo nikirirye.”c

14. Niki kyo kyangatuwatikya erikulya obutaleghula bwetu oko Yehova?

¹⁴ Twamabyanza Yehova yo kutsibu, itwanganasighala bataleghula okw’iye nga Danieli, nomo hangabyaki. Tukakulaya olwanzo olo, omw’igha oko mibere ya Yehova. Ng’eky’erileberyako, twanganigha ebindu ebyo abumba. (Rom. 1:20) Wamanza erikulya olwanzo lwaghu oko Yehova n’erimukenga, wanganasoma emyatsi, “Ekindu eki kyayibutukira kutse kyabumbawa?” kutse iwalebya esyovideo esiwite omutwe oyo. Kandi wanganasoma emyatsi eyiri omo katabu Uhai Ulitokana na Muumba? N’omo katabu Vitu Vyenye Uzima Vilianza Namna Gani?​—Maulizo Tano Yakujiuliza. Tulebaye ebyo mwali wetu Esther owe Danemarke abugha oko hitabu ehyo. Akabugha ati: “Amalengekania awakabanika omo hitabu ehyo awatire. Ehitabu ehyo sihilikubwira ebyo wangikirirya; aliwe hikakukanganaya emyatsi n’erikulekera obwiranda bw’eriyisombolera ebyo wangikirirya.” Ben, oyo tulyakanayako aho embere akabugha ati: “Emyatsi eyikabanika omo hitabu ehyo muyawatya obwikirirya bwaghe. Muyaleka inikirirya ndeke-ndeke ngoko oMungu yo wahangyika engebe.” Enyuma sy’eriyighisya emyatsi eyi, ukendilighirana n’eBiblia omughulu ikabugha yiti: “[Yehova] wetu [n’oMungu] wetu! Uwe utolere eribana olukengerwa, nʼerisikya, nʼobutoki, Kusangwa wahangika ebindu byosi.”​—Erib. 4:11.d

15. Ni kindi kyahi ekyangatuwatikya eriwatya obwira bwetu na Yehova?

¹⁵ N’ekindi ekyangakuwatikya erikulya olwanzo lwaghu oko Yehova ry’erigha oko maisa wa Mughala wiwe, Yesu. Mwali wetu oyukine mulwana oyukahulawamo Samira, oyo wikere e Allemagne, mwakola ekyo. Akabugha ati: “Munaminya Yehova yo ndeke erilabira Yesu.” Samira iniakine mwana, ikikamukalako eriligha ngoko Yehova anganamwanza n’eribya mwira wiwe. Aliwe inialighire ngoko Yesu iye anganamwanza n’eribya mwira wiwe. Akatasyatomekako ati: “Inanzire Yesu kusangwa abya atsomene abandi kandi inianzire abana.” Samira akalola embere erigha bingyi oko Yesu, obwira bwiwe na Yehova mubwalola embere eriwata. Busanaki? Akabugha ati: “Lyolo-lyolo munatsuka eriminya ngoko Yesu akigha ndeke-ndeke emibere ya Tata wiwe. Basosene kutsibu. Munafumbula ngoko ekyo ni kighuma ky’oko ebyaleka Yehova iniatuma Yesu y’oko kihugho, eriwatikya abandu eriminya Yehova yo ndeke.” (Yoa. 14:9) Wamanza eriwatya obwira bwaghu haghuma na Yehova, litolere iwasondya akatambi k’erigha amaisa wa Yesu. Wamabikola ekyo, olwanzo lwaghu n’obutaleghula bwaghu oko Yehova ibukendikula.

16. Busanaki ni ky’omughaso eribya bataleghula? (Esyonyimbo 18:25; Mika 6:8)

¹⁶ Twamabya bataleghula oko bandi, itukendibana abira abakendibya bataleghula okw’itwe. (Ruta 1:14-17) Kandi twamabibya bataleghula oko Yehova, itukenditulera n’eritsemera ebyo tuwiteko. Busanaki? Kundi Yehova abirilagha eribya mutaleghula oko bataleghula. (Soma Esyonyimbo 18:25; Mika 6:8.) Terilengekania oko kino, twamabilingiriranibwa n’Omuhangyiki ow’obutoki bosi, situli kindu! Aliwe abirilagha ati akendisyatwanza kera na kera. Twamabibya n’obwira obuwatire na Yehova, amaghali, eryendereribwa sibyangatulusya okw’iye. (Dan. 12:13; Luka 20:37, 38; Rom. 8:38, 39) Kwesi ni ky’omughaso erikwama eky’erileberyako kya Danieli n’erisighala bataleghula oko Yehova!

ULOLE EMBERE ERIGHA OKO DANIELI

17-18. Ni kindi kyahi ekyo twangigha oko Danieli?

¹⁷ Omo mwatsi ono, twamabigha oko mibere ibiri misa ya Danieli. Aliwe hane n’eyindi mibere eyo twangigha okw’iye. Ng’eky’erileberyako, Yehova mwaha Danieli y’esyonzoli esikwama-kwamene, kandi mwamuha n’obutoki bw’erikumbula amaminyereri. Amangyi wa kugho abiriberera. N’awandi akakanaya oko myatsi eyikasa eyikendisyatula oko bandu bosi b’omo kihugho.

¹⁸ Omo mwatsi owakwamire, tukendisyakania oko maminyereri abiri wa Danieli. Eriminya amaminyereri ayo wo ndeke, kikendituwatikya itwe bosi, eriyisogha n’amenge lino; tubye balere kutse bakulu. Kandi kikesyatuwatikya oko myatsi eyikasa hano sesene, kundi tukendisyalagha oko butubaha bunene tutoke erisighala bataleghula oko Yehova.