“Onondunge Mbomunthu Mbusetesa Onyengo Yae”

ATUHO tuamonale ovanthu vanumana unene, iya tyotyili nonthue muene nthiki imwe tuakaleleale nonyengo. Namphila tutyii okuti, hatyiwa okukala nonyengo, mahi pamwe tupondola okusoka okuti tuna omahunga okukala nonyengo, inkha pena umwe wetulinga etyi tyahaviukile. Onthele imwe yomukanda Associação Americana de Psicologia yapopia okuti, “okukala nonyengo katyapengele, ilinga onthele yekongoko, otyo omunthu ekahi.”

Olusoke olo ngoti luaviuka tyina tutala etyi Omukristau apostolu Paulu atumwa okuhoneka na Huku. Mokuanoñgonoka okuti ovanthu pamwe vakala nonyengo, wahoneka okuti: “Numanei mahi muhalingei onkhali. Ekumbi lihanyingile otyo muelinumanena.” (Efésios 4:26) Okusoka kuotyo, okuti tupondola okukala nonyengo, ine tulityilika okukala nayo?

OKUTI TUNA OKUKALA NONYENGO?

Etyi Paulu aava elondolo olio konthele yonyengo, tyafuile ankho wasoka onondaka mbo muhoneki wo Salmu wati: “Numanei, mahi muhalingei onkhali.” (Salmo 4:4) Mahi, oityi Paulu ankho asoka, etyi ahoneka elondolo olio? Ngwe muene wahangununa, etyi ati: “Polei pokati kenyi ovivi aviho viungisa omutima, nokunumana, nonyengo onene, no nondyaya, nokutukana, novipuka aviho ovivi.” (Efésios 4:​31) Paulu ankho ukahi nokulunda Ovakristau okulityilika onyengo. Onthele yomukanda Associação Americana de Psicologia iyawisako okuti: “Omaovololo alingwa alekesa okuti ‘okukala nonyengo’ tyiyawisa vali onyengo, okulwa katyikuatesako . . . okutetulula ovitateka.”

Ngotyo, oñgeni tupondola “okulityilika” onyengo nokuyala ovivi aviho yeta? Omunongo Salomau Ohamba yo va Isilayeli kohale wahoneka okuti: “Onondunge mbomunthu mbusetesa onyengo yae, iya ouwa wae okuhasuku novivi alingwa.” (Provérbios 19:11) Oñgeni “onondunge mbomunthu” mbukuatesako okukondola onyengo tyina anumana?

OÑGENI ONONDUNGE MBUKONDOLA ONYENGO

Onondunge mbukuatesako okutala nawa otyitateka, tyipona okusoka vala kuetyi tuete. Oñgeni onondunge mbutukuatesako tyina tuanumana ine tualewa?

Tyina tualingwa onya, tupondola okukala nonyengo. Mahi, inkha tukala nonyengo, atusoko okulwa, tupondola okulivanga, ine okuvanga omukuetu. Ngetyi otupia ankho katunyimwa tupondola okuyoka ondyuo aiho, nonyengo inkha kaiyungwa ipondola okunyona onkhalelo yetu ongwa, noupanga wetu na vakuetu, alo imwe oupanga wetu na Huku. Ngotyo tyina tutehela okuti onyengo yetu ikahi nokutunthuka, otyiwa tutale nawa otyitateka. Okutala vali nawa etyi tyaendapo tyotyili tyipondola okutukuatesako okukondola onyengo.

He ya Salomau, Ohamba David, kuakambele katutu ñgeno wakuatele onkhali etyi ankho ahanda okuipaa omulume umwe utiwa o Nabale, iya David apandula unene etyi akuateswako okutala nawa otyitateka otyo. David novalume vae vayungile ovipako via Nabale momaluhandya o Judaa. Etyi pehika omuwo wokuteta omainya ovipako, David aiti ku Nabale emuavele-vo okulia. Tala etyi Nabale akumbulula: “Mandyipolo ombolo yange nomaande ange nohitu nayokela ovanthita vange andyiavela ovalume nehei oku vatunda?” David akala ñgeni? Etyi David eiva onondaka ombo, novalume vae 400, avakatuka opo vakaipae Nabale nombunga yae.​—1 Samuel 25:4-13.

Etyi Abigail omukai wa Nabale etyiiva, aende okukawanena na David. Etyi elivasa na David novalume vae, aikila konongolo ponomphai mba David iya ati: “Yeka omupika wove apopie noove, iya tehelela onondaka mbomupika wove.” Abigail apopila David okuti Nabale utupu onondunge, apopila David elikondole omutima opo ahanengule ohonde.​—1 Samuel 25:24-31.

Onondunge patyi David apola konondaka mba Abigail mbemukuatesako okutula omutima? Tete, wetyimona okuti Nabale watyitwa tyihena onondunge. Vali, David wetyimona okuti makuate onkhali yokunengula ohonde inkha kelikondola omutima. Nga David, nove upondola okulikondola omutima inkha ulitehela wanumana. Oityi upondola okulinga? Omukanda umwe wo Sipitali Mayo upopia konthele yonyengo, wati: “Talamapo otuala otyenyo, ovalula alo 10.” Talama osoko oityi tyekunumanesa, novitateka tyipondola okueta inkha utualako tyanumana. Yeka onondunge mbuokeye onyengo yove, tyipona okuyeka itualeko.​—1 Samuel 25:32-35.

Tupu, ovanyingi hono vakuatesuako okukondola onyengo. Sebastião womanima 23 ankho ukahi mokaleya ko Polonia, wahangununa okuti welilongesa okukondola onyengo nokutula omutima etyi elilongesa Ombimbiliya. Wati: “Tete, ame ndyisoka konthele yotyitateka, pahe, andyilandula etyi Ombimbiliya ipopia. Ame namona okuti Ombimbiliya omukanda wonondonga onongwa.”

Setsuo nae otyo alinga. Wati: “Ame ankho ndyiyayesa vakuetu kovilinga tyina nanumana. Pahe etyi nelilongesa Ombimbiliya, hiyaye vali mahi tyina nkhele nehe neyaye, ndyilipula okuti: Oityi tyahaendele nawa? Okuti hamwe, ame naeta otyitateka?’” Okusoka komapulo oo tyimutulisa onyengo, nokumukuatesako okutula omutima.

Onyengo ipondola okukala onene. Mahi omalondolo Ondaka ya Huku omanene vali. Okuendela mo nondonga onongwa mbo Mbimbiliya nokuita Huku ekukuateseko, nove upondola okuyeka onondunge mbuoyeke onyengo yove ine okuikondola.