Wala Tay Bilay Kayari Ipatey?
“Wala so ilalo ed sakey a kiew. No nabatang, onsimit lamet . . . No ompatey so sakey a too, ombilay ta lamet?”—MOISES, KADAANAN A PROPETA.
1-3. Panon a liligliwaen na dakel so inkasikara sano inatey so inad-aro ra?
DIAD sakey a punenarya ed New York City, marendeen a sansasakey ya inmasingger iray kakaaro tan pamilya ed akalukas a lungon. Ninengneng da so bangkay, sakey a 17-años a laki. Ngalngali agla nabidbir na kakaaro to ed eskuelaan. Linmasay so buek to lapud chemotherapy; inmebe-ebeng lapud kanser. Saya ta imay kaaro ra? Pigaran bulan labat ni apalabas, sikatoy napnapno na saray ideya, na tepetepet, na ligsa—na bilay! Say maer-ermen ya ina na sayan ugaw nin laki so manggugunaet a makaromog na ilalo tan ligliwa ed ideyan anggan panon et manbibilay ni anak to. Mannangnangis legan ton uulit-uliten so nibangat ed sikato: “Mas maliket la natan si Tommy. Labay na Dios a nakaulop ed tawen si Tommy.”
2 Manga 11,000 kilometro ed kaarawi, diad Jamnagar, India, say taloran ilalak a lalaki na negosyantin mantaon na 58 so mantutulongan a mangiparukol ed bangkay na ama ra ed panagpoolay inatey. Diad maliwawan onkakaagwan, say sankapanguloanan so angigapo’d panamool ed bangkay diad impamarngat ed saray kiew panamegley na panag-silyab tan kinalboan toy bangkay na ama to na ambalingit a tinimplan pabalingit tan insenso. Say danuldol na apuy so tinalonaan na paulit-ulit a pangibabalikas na Brahman ed kabiangay Sanskrit mantras a kabaliksan toy: “Komon ta say kamarerwan agbalot ompatey so mantultuloy ed panggugunaet ton mikasakey ed ultimon inkapeteg.”
3 Leleg ya iimatonan na taloran sanaagi so panamool ed bangkay, tetepetan na balang sakey so inkasikato, ‘Manisia ak ta ed bilay kayari ipatey?’ Lapud akapanaral ed nanduruman parti na mundo, nandurumay ebat da. Matalek so sankayugtanan a say pinabpabli ran ama so niyalis ed sakey a bilay a mas atagtagey a kipapasen. Sisiaen na samay onkomadua’d yugtan a saray inaatey et singa labat maitlek a nauugip, ya anggapon balot so pakaamta. Say sankapanguloanan so manasalin mangawat ed inkapeteg na patey, lapud iisipen ton anggapoy anggan sakey a makaseguro no antoy nagagawa ed sikatayo sano inatey itayo.
Sakey a Tepet, Dakel ya Ebat
4. Anton tepet so abayaglan mangogonigon ed katooan?
4 Wala tay bilay kayari ipatey? so tepet a manwewetwet ed katooan ed loob la na saray milenyo. “Anggan saray teologo so naiirapan sano nipaarap ed [satan],” kuan nen Hans Küng, sakey a Katolikon iskolar. Diad apalabas iran panaon, panuumamengan la na totoo ed amin a sosyedad itan a tema, tan ag-onkukulang iray niproproponin ebat.
5-8. Antoy ibabangat na nanduruman relihyon nipaakar ed bilay kayari ipatey?
5 Panisiaan na dakel ya ibabagan Kristiano so tawen tan impierno. Diad biek a dapag, panisiaan na saray Hindu so reinkarnasyon. Diad pangokomento ed panmoriay Muslim, kuan nen Amir Muawiyah, katulongan diad sakey a sentroy Islamikon relihyon: “Sisiaen min walay agew na panangukom kayari ipatey, sano onarap kayo’d Dios, si Allah, singa manaakar a paonla’d korte.” Unong ed Islamikon sisiaen, determinaen ed satan nen Allah so kurang na bilay na kada sakey insan ibaki so too ed paraiso odino diad impiernon apuy.
6 Diad Sri Lanka, papaulyanan na saray Budhista tan Katoliko ya akalukas iray puerta tan bintana sano walay inatey ed sankaabungan da. Selselan so sakey a lamparaan, tan say lungon so niposisyon a say salian na inatey et akaarap ed puerta’d arap. Sisiaen dan sarayan paraan et mamainomay ed ipaway na espiritu, odino kamarerwa, na inatey manlapud abung.
7 Saray Aborigine na Australia, kuan nen Ronald M. Berndt na University of Western Australia, so manisian “saray totoo so walaay espiritun agnaderal.” Sisiaen na pigaran tribu ed Aprika a kayari ipatey et magmaliw ya anyani iray ordinaryon totoo, bangta saray prominentin indibidual so magmaliw iran espiritu na inmuunan ateng, a makanepegan a pagalangan tan panpikasian bilang agnanengneng iran lider na komunidad.
8 Diad arum a daldalin, saray sisiaen nipaakar ed ipapasen a kakamarerwa na inaatey so sakey ya impanlaok na lokal a tradisyon tan ibabagan Inkakristiano. Alimbawa, diad limog na dakel a Katoliko tan Protestanti diad Sagur Aprika, kaugalian lan saniban iray ispiho sano walay inatey ta pian anggapoy manispiho tan nanengneng toy espiritu na inatey a too. Insan, 40 agew kayari impatey na inad-aron sakey, selebraan na pamilya tan kakaaro so isesegep na kamarerwa ed tawen.
Inkalapagan a Tema
9, 10. Diad anton pinagkaletnegan a sisiaen ya onabobon iray maslak a relihyon?
9 Saray ebat ed tepet nipaakar ed no antoy nagagawa sano inatey itayo et singa met panduruma na saray kustombre tan sisiaen na totoon mangiyeebat ed saratan. Ingen, maslak a relihyon so onabobon ed sakey a pinagkaletnegan ya ideya: Walay bengatlan walad dalem na too—sakey a kamarerwa, sakey ya espiritu, sakey ya anyani—ya imortal tan mantultuloy a manbilay kayari ipatey.
10 Say sisiaen ya ag-ipatey na kamarerwa so ngalngali kaslakan ed nilibon relihyon tan sekta ed Kakristianoan. Opisyal a doktrina met itan ed Judaismo. Diad Hinduismo sayan sisiaen et mismon pundasyon ed bangat na reinkarnasyon. Sisiaen na saray Muslim a say kamarerwa so niwalan kabansag na laman balet ta mantultuloy kayari ipatey na laman. Say arum niran pananisia—say animista na Aprika, Shinto, tan anggan say Budhismo—so walaan na nanduruman nengneng na bangat ed saya met lanlamang a tema.
11. Panoy panmoria na pigaran iskolar ed ideyan say kamarerwa et imortal?
11 Arum so manisia ed kabaliktaran a panmoria, a say makaliknan bilay so mangangga diad ipatey. Parad sikara, say ideyan mantultuloy so emosyonal tan intelektual a bilay ed sakey ya anggapoy personalidad, agnanengneng a kamarerwa ya onsian ed laman et ompatnag ya agmakatunongan. Onia so insulat na koma-20 siglon Español a managsulat tan iskolar a si Miguel de Unamuno: “Say panisia ed ag-ompatey a kamarerwa et pampirawat a say kamarerwa so nayarin imortal, balet say pampirawat ed satan tekep na ontan a determinasyon ed sayan pakayarin manpili et pagmaliwen toy sakey a mangikaindan tan mangibaliwala ed kakabatan.” Kaiba ed saramay agmanisia ed ag-ompatey a persona et saray bantog a pilosopon di Aristotle tan Epicurus, say doktor a Hippocrates, say Scottish a pilosopon si David Hume, say Arabon iskolar a si Averroës, tan say inmunan primo ministro na India kayari independensia, si Jawaharlal Nehru.
12, 13. Antoran importantin tepet so onlesa nipaakar ed bangat ya ag-ipatey na kamarerwa?
12 Say tepet so, Talaga ta’n walaan itayo na imortal a kamarerwa? No talagan aliwan imortal so kamarerwa, sirin panon a say ontan a palson bangat et nagmaliw ya importantin kabiangan na maslak a relihyon natan? Iner so ginapoan na ideya? Tan no talagan ompatey so kamarerwa, anto sirin so walan ilalo na inaatey?
13 Makaromog tayo ta na matua tan makapenek iran ebat ed ontan iran tepet? On! Saraya tan arum nin tepet so naebatan ed ontumbok iran pahina. Unona, usisaen tayo no panoy inggapo na doktrinan ag-ipatey na kamarerwa.