Panon Inkanapanmatalkan Iray Panangipasakbay na Biblia?

SARAY libron awaran so linmaknab natan. Sarayan salaysay ya agawa ed apalabas so mabetbet a napaneknekan a talagan makapaligsa. Legan a basaen ira, nipasen tayoy inkasikatayo diad kadaanan iran setting. Say panagnonot tayo so nayarin manbiahe sano saray totoo, lugar, tan ebento so singa aktual a nanenengneng tayo manlapud saray pahina.

Say Biblia so ontan a libro​—sakey a napno na makapaligsan maawaran iran salaysay. Diad saray pahina to, sikatayo so makapikabisado ed lalaki tan bibii a singa si Abraham, si asawa ton Sara, si Arin David, si Reyna Ester, tan say Baleg a Managbangat, si Jesu-Kristo. Diad ontan et sikatayo so makapikurang ed sikara, narengel so imbaga ra, tan nanengneng so anengneng da. Balet dakel so mangipasen a say Biblia so nagkalalo ni nen say libro na awaran. Panisiaan dan kakargaen to’y tatawagen ya awaran a nisulat lan inmuna. Akin ya ontan? Lapu’d say Biblia so napno na saray panangipasakbay, odino propesiyas.

Ingen, panon inkanapanmatalkan iray panangipasakbay na Biblia? No saray propesiya ed Biblia so asumpal ed saray ebento ed apalabas, agta nepeg tayon ilaloan a saratan a panangipasakbay nipaakar ed arapen iran ebento so ontua? Kunsideraen tayo natan so arum iran ehemplo pian imanoen no kasin saray panangipasakbay na Biblia so napanmatalkan.

Say Israel tan Asiria ed Eksena na Mundo

Si Isaias a propeta na Dios, a ginmapon mangipropesiya ed ngalngali 778 K.K.P., so angipasakbay: “Say balanget na inkapangta na saray managbuek na Efraim nigatingatin naani ed lepsag na sali. Tan say nalenes a bolaklak na magayaga a kalimgasan to a sikato so wala ed olowan na mataba a lawak, sikato naani singa say bunga na higos a naloto ya unona ed arapen na tiagew; sikato a sano say onnengneng ed sikato naimatonan to, leleg a sikato ni wala ed lima to sikato so kanen to.” (Isaias 28:3, 4) A singa nipasakbay, ed kapegleyan na komawalon siglo K.K.P., say Samaria a kabisera na Israel so nagmaliw a singa aluton higos ya akaparaan lan burburen tan akmonen na saray armada na Asirya. Ontan so agawa sanen say Samaria so tinalo na saray Asiryano nen 740 K.K.P.​—2 Arari 17:6, 13, 18.

Diad saman say Asiria so nagmaliw ya imperyo ed apalabas. Say Ninive so kabisera to, bantog a tuloy ed maruksan panagtrato’d saray asamsam a satan so atawag a “ciudad a marala.” (Nahum 3:1) Impaakseb nen Jehova a Dios a mismo so kaderal na Ninive. Alimbawa, diad panamegley nen propeta Nahum, inkuan na Dios: “Nia, siak onsumpa ak ed sika . . . Et ibantak ko naani so makapagimgimlit a dutak ed tapew mo, tan ipasen ta ka naani a singa sakey a nenengnengen. Et nagawa naani ya amin ya onnengneng ed sika, arawian da ka naani, et kuanda, Say Ninive, nigaton a mankibalatar.” (Nahum 3:5-7) Impasakbay met nen Sofonias so kaderal na Asiria tan say kabagbag na Ninive. (Sofonias 2:13-15) Sarayan propesiya so asumpal nen 632 K.K.P. sanen, biglan say naniban armada na ari na Babilonia a si Nabopolassar tan si Cyaxares a Medo so linmusob tan angigeba ed Ninive​—a sigpot ya anggan say lugar na syudad so nagmaliw ya agkabat ed masulok lan 2,000 taon. Say imperyo na Babilonia so sinmublay ed eksena na mundo.

Nipasakbay so Kaderal na Babilonia

Impasakbay na Biblia a say Imperyo na Babilonia so natalo tan nipasakbay no panon a say kabisera ton syudad, say Babilonia, so nageba. Ngalngali duaran siglo ed asasakbay, impasakbay nen propeta Isaias a say ilog na Euprates so namagaan. Satan so onaagos manlapud Babilonia, tan saray wangalan ed gilig na ilog so makanan kabiangan na depensa na syudad. Nipropesiya si Ciro a bilang mananalo tan nisulat a “saray [duaran] pinto” so agnikapot ed saray managlusob. (Isaias 44:27–45:7) Diad ontan, inpaseguro na Dios a saray duaran pinto na Babilonia a walad Euprates so nakaindanan a lukas legan na piesta ed labi a saray armada nen Ciro a Baleg so nanggawa na panaglusob da. Kanian, anggapoy irap a sikaray linmoob ed syudad diad dalan na ilog tan angubkob ed Babilonia.

Insulat nen manag-awaran a Herodotus: “Si Ciro . . . so angipasen na arum ya armada to diad lugar a say Euprates so onaagos a mamaarap ed [Babilonia] tan sananey a tropa so walad biek a kawalaay papawayan to, a parehon niganggan a lusoben so wangalan ed gilig na ilog a tampol sano nanengneng dan atapew lay danum. . . . Diad panamegley na inpangotkot na kanal, impaarap to so ilog ed linok (a satan so datin lunek) tan diad sayan paraan et ontanlan inmekat so kaaralman na danum ed ilog a satan so nayari lan baliwen, tan say sundalo na Persia, ya atilak ed Babilonia a para ed gagala, so linmoob ed ilog, a natan et magenap lay kaatapew pian sabien to’y olpo na too, tan, manggaway dalan da, a makasabi ed baley. . . . Wala’d man so peles a piesta, tan anggan legan a say syudad so lulusoben sikaray nantultuloy ya onsasayaw tan manliliket, anggad impakaimano da no anto so peteg a nagagawa.”​—Herodotus—​The Histories, inpatalos nen Aubrey de Selincourt.

Diad satan labi, si Daniel a propeta na Dios so amasakbay ed manuley na Babilonia ed manasingger a desyang. (Daniel, kapitulo 5) Kayari to say kulang na pakapanyarin Babilonia so nansiansia ed pigaran siglo. Alimbawa, manlapud ’tan insulat nen apostol Pedro so ununan apuyanan a sulat to ed ununan siglo K.P. (1 Pedro 5:13) Balet imbaga na propesiya nen Isaias: “Et say Babilonia . . . sikato naani singa sanen say Dios binagbag to so Sodoma tan Gomorra. Sikato naani agla natooan.” Inkuan met na Dios: “Pegpegen ko a manlapu ed Babilonia so ngaran na natilak, tan say anak na anak.” (Isaias 13:19-22; 14:22) A singa nipasakbay, say Babilonia so nagmaliw a buntonan na saray deral. Anggan dinan a posiblin pangipaalagey lamet ed satan a kadaanan a syudad so nayarin mangingganyo ed saray turista balet siansia nin nakaindanan ya ulila ed “say anak na anak.”

Si Daniel​—a propeta nen Jehova a presenti ed Babilonia sanen nagba—​so walaan na pasingawey a manlalanor ed saray managlubak a Medo tan Persiano. Sikato’y akaimano na duaran-saklor a karnero tan sakey a kalakian a kanding a walaan na baleg a saklor ed nanleetan na saray mata to. Say kanding so amono ed karnero tan intumba to, ya aputer so duaran saklor to. Insan say baleg a saklor na kanding so aputer, tan apatiran saklor so sinmalat. (Daniel 8:1-8) A singa impasakbay na Biblia tan pepekderan na awaran, say duaray-saklor a karnero so angisimbolo ed Medo-Persia. Say kalakian a kanding so angirepresenta ed Gresya. Tan anto so “baleg a saklor” to? Saya so apaneknekan a si Alejandro a Baleg. Sanen satan a piguratibon baleg a saklor so aputer, apatiran simbolikon saklor (odino, panpanarian) so sinmalat. Tua ed propesiya, kayari impatey nen Alejandro, apatira ed saray heneral to so angiletneg ed inkasikaran dili ed pakayari​—si Ptolemy Lagus ed Ehipto tan Palestina; Seleucus Nicator ed Mesopotamia tan Siria; Cassander diad Macedonia tan Gresya; tan Lysimachus diad Thrace tan Asia Minor.​—Daniel 8:20-22.

Saray Panangipasakbay ed Masnag ya Arapen

Saray panangipasakbay na Biblia nipaakar ed saratan ya ebento a singa say inpankibalatar na Babilonia tan inkatalo na Medo-Persia so ehemplo lambengat na dakel iran Makasulatan a propesiya ya asumpal ed apalabas. Say Biblia so nankarga met na saray panangipasakbay ed masnag ya arapen a nasumpal lapu ed Mesias, say Nilanaan na Dios.

Arum iran Mesianikon panangipasakbay ed Hebron Kasulatan so inyaplika na saray managsulat ed Kristianon Griegon Kasulatan ed si Jesu-Kristo. Alimbawa, saray managsulat na Ebanghelyo so angipabitar a si Jesus so niyanak ed Betlehem, a singa impasakbay nen propeta Miqueas. (Miqueas 5:2; Lucas 2:4-11; Juan 7:42) Diad kasumpalan na propesiya nen Jeremias, saray ugugaw so pinatey kayari na inkianak nen Jesus. (Jeremias 31:15; Mateo 2:16-18) Saray salita nen Zacarias (9:9) so asumpal sanen linmoob si Kristo ed Jerusalem ya akalugan ed kilaw ya asno. (Juan 12:12-15) Tan sanen nanaapagan na saray sundalo so kawes nen Jesus kayari na inkipasak to, saya so anumpal ed saray salita na salmista: “Sikara panaapagan da so saray kawes ko ed inkasikara, tan nanpapalaran da so aysing ko.”​—Salmo 22:18.

Arum iran Mesianikon panangipasakbay so mangituro ed maliket a panaon ed atooan a rasa. Diad pasingawey, anengneng nen Daniel “so sakey a singa sakey ya anak na too” a mangaawat na “panuley, tan gayaga, tan sakey a panarian” manlapu ed si Jehova, “ed inkadaakan [Kadaanan, NW] na saray agagew.” (Daniel 7:13, 14) Nipaakar ed Mesianikon uley na satan a mangatatawen ya Ari, si Jesu-Kristo, inyabawag nen Isaias: “Say ngaran to natawag naani a Makapakelaw, Mananimbawa, Makapanyari a Dios, Andi angaan ya Ama, Principe na Kareenan. Ed ibaleg na panaguley to tan kareenan angapo naani angaan, ed trono nen David, tan ed panarian to, a sikato so iletneg to, tan sikato so ipaalagey to a tekep na inkatunong tan kaptekan a manlapud natan anga ed ando lan ando. Say paga nen Jehova na saray ejercito so manumpal ed saya.”​—Isaias 9:6, 7.

Sakbay a sigpot a manuley so matunong ya uley na Mesias, nepeg a nagawa so bengatlan makabaliksan. Saya met so nipasakbay ed Biblia. Nipaakar ed Mesianikon Ari, inkanta na salmista: “Ibalkes mo so ayuram ed awak mo, O sankamakapanyarian (makapanyarin sakey, NW) . . . dia ed kabelatan mo mabolaslas ka ya onsangat, nisengeg ed katuaan tan kaoyamoan tan inkatunong.” (Salmos 45:3, 4) Diad panutukoy ed agew tayo, impasakbay met na Kasulatan: “Tan dia ed saray agew naani na saratan ya ar-ari, say Dios na tawen mamaalagey naani na sakey a panarian ya angan kapigan ag naani naderal tan say panaguley to ag naani niiter ed sananey a baley: balet buybuyaken to naani tan opoten to naani so saraya ya amin a panarian, et sikato so mansiansia lawas.”​—Daniel 2:44.

Itatarya na Salmo 72 so masnag iran kipapasen diad silong na Mesianikon uley. Alimbawa, “dia ed saray agew to say matunong manaligwas, tan say inkadaakan na kareenan, anga ed kaandi na bulan.” (Bersikulo 7) Tan angapo la’d tan so karuksaan odino karawalan. (Bersikulo 14) Anggapo lay naerasan, lapud “wala so daakan ya ilik ed tapew na dalin ed tapew na toktok na saray palandey.” (Bersikulo 16) Tan nonoten! Sikayo so makapangayaga ed saraya tan arum iran bendisyon ed mangaraldalin a paraiso sano say kaplesan a sistema na bengabengatla so salatan na nisipan a balon mundo na Dios.​—Lucas 23:43; 2 Pedro 3:11-13; Apocalipsis 21:1-5.

Sirin, peteg a saray panangipasakbay na Biblia so manepeg a sukimaten yo. Kanian, akin ya ag-onkerew na malaknab ya impormasyon ed saray Tasi nen Jehova? Say panusisa ed saray propesiya na Biblia so ontulong ed sikayo a makaimano ed no iner so kawalaan tayo ed andar na panaon. Satan met so mangiletneg ed puso yo na aralem a panangapresya ed si Jehova a Dios tan say makapakelaw ya oksuyan to parad maandon kabendisyon na amin a mangaro tan ontulok ed sikato.

[Litrato ed pahina 5]

Kasin kabat yo so kabaliksan na pasingawey nen Daniel a mangilalanor ed kalakian a kanding tan kordero?

[Litrato ed pahina 7]

Kasin wadman kayo a mangayaga ed kasumpalan na saray panangipasakbay na Biblia nipaakar ed maliket a bilay diad paraison dalin?