Say Takot so Mangegemgem ed Mundo
SAY insabog na abalbaleg a bomban inyamot ed sakey a kotse so nanmayegmeg ed 110-gradon World Trade Center ed New York City nen Pebrero 26, 1993. Nilibon komikimey so akulong ed saray tinmundan elebeytor odino kaukolan ya onlasor diad saray takayan ya apusek na asewek. Alikna ra so takot a kasmak natan ed sayan marawal a mundo.
Saray totoo ed dakel a daldalin so kekebbiewen na saray bomba, a nagmaliw a kaslakan ed saray bansa a singa say Ireland tan Lebanon. Agayla, 13 so sinmabog ed loob lambengat na sakey ya agew—Marso 12, 1993—diad Bombay, India, ya anigway na 200 a totoo! Imbaga na sakey ya aka-imaton: “Wala so pakakataranta ed interon Bombay.” Unong ed magasin a Newsweek, “say pagmamaliw a kaslakan [na bomba ed kotse] so sengegan na lalon katatakotan.
Mantultuloy so Takot ed Nuklear
Wala so takot a saray nuclear reactor so talaban na saray bomba. Say sakey a matalonan panlusob ed sakey a plantan nuklear so nayarin mamawala na baleg a perdi tan irirap. Sakey a paneknek ed sayan takot et say impanali na sakey a lakin ibangga so kotse to ed sakey a security gate na plantan nuklear ed Three Mile Island ed Estados Unidos.
Dakel so natatakot a saray terorista tan saray naeerasan-ed-pakayarin manuley so mangamor na saray nuklear ya armas. Natatakot so arum a nilibon nuclear scientist na Sobyet ya andiay trabaho so manalin mangilako ed saray abilidad da. Niarum ni, aggaman say START treaty so manatawag na pamaandi ed amin a nuklear ya ayuran walad dugan-puntirya, say pananumpal ed saya so agnakumpleto anggad 1999, odino diad saginonor ni ingen. Kaleganan to, say posiblin pangusar ed sayan ayura na pigaran panatikon biglan nagmaliw a makapanyari so nepeg a mamapayong a manigensigen ed katooan.
Say Karawalan so Manadagdag na Takot
Say malaknab ya idaraak na marawal a krimen so manataktakot ed totoo ed saray ayaman da tan diad saray lansangan. Sakey ya akalkulan 23,200 ya Amerikano so pinatey nen 1990. Alimbawa, diad syudad na Chicago, say indaak ed panangusar na puron cocaine so sengegan na 700 a panagpatey ed loob na sakey a taon. Walaray lugar ed arum a syudad a nagmaliw a panbabakalan a ditan et saray ondadalan, pati ugugaw, so inatey ed panpapaltogan. Onia so kuan na sakey a magasin: “Say karawalan so maples ya ondarakel ed saray syudad a kabkaabigay kabaleg to . . . Anggapoy bulos ed saya legan a saray komunidad ed interon [Estados Unidos] so naleleneb na saray druga tan kalangweran iran tulisan. Tinaon et 1 ed kada 4 sankaabungan ya Amerikano so makakasagmak na marawal a krimen odino pakatakewan.”—U.S.News & World Report, Oktubre 7, 1991.
Say takot a napasoot so sengegan na kasesesgaan na bibii. Say nireport a panagpasoot ed Pransya so tinmagey na 62 porsiento nanlapud 1985 ya anggad 1990. Diad loob na anemiran taon say bilang na saray panagpabanday ed sekso so adoble anggad 27,000 ed Canada. Say Alemanya so angireport na sakey a panagpabanday ed sekso ed sakey a bii ed kada pitoran minuto.
Natatakot met iray ugugaw nipaakar ed kasalimbengan da. Irereport na Newsweek a diad Estados Unidos, “saray ugugaw, anggano saray walad komapat tan komaliman grado, so mangaawit na armas, tan saray managbangat tan opisyales na eskuelaan so natatakot a tuloy.” Say situasyon so ontanlan seryoso a kakapat na ankakabaleg iran distrito na saray eskuelaan ed saray syudad so manguusar na saray metal detector, balet saray determinadon kalangweran so akalmo na paraan pian nalusutan iraya diad pangipasa na saray paltog ed arum, a padadalanen ed saray bintana.
Takot ed AIDS
Ondarakel so totoon natatakot a naalisay AIDS. Wala so masulok a 230,000 a kaso ed Estados Unidos lambengat. Say AIDS so nagmaliw a komanem a manunan sengegay ipapatey ed limog na 15- ya anggad 24-años. “Nagkalalo ni so ikasmak na saray sakit a nailaloan ed arapen,” kuan na Newsweek.
Mantultuloy ya ondaraak so ompapatey lapud AIDS ed totoon walad lawak na panagsayaw, teatro, pelikula, musika, moda, telebisyon, art, tan miulibay ed saya. Inkuan na sakey a report ya 60 porsienton inatey a lalakin taga Paris ed lawak na dyurnalismo, art, tan panligliwaan a mantaon na 25 ya anggad 44 so lapud AIDS. Irereport na WHO (World Health Organization) a manlapud waloran milyon ya anggad samploran milyon a totoo ed sankamundoan so naalisan la na HIV. Onia so kuan nen Dr. Michael Merson, sakey a direktor na WHO: “Natan et malinew a say makapaermen a karakel na impeksyon na HIV ed sankagloboan so maples ya ompapalalo, nagkalautla ed saray onaaligwas a bansa.”
Siempre, wala met iray kasigensigen ed kaliberliber tan arum niran katatakotan. Ingen, saray inmuna labat a report so mamapaneknek a say takot so mangegemgem ed mundo. Kasin wala so bengatlan nagkalautlan kabaliksan na saya? Kasin nailaloan tayo ni a makapangayaga ed kawayangan manlapud takot?
[Picture Credit Line ed pahina 2]
Saray retrato ed apis: Left: Tom Haley/Sipa Press; Bottom: Malanca/Sipa Press
[Picture Credit Line ed pahina 3]
Bob Strong/Sipa Press