Ag-ipatey na Kamarerwa—Say Gapoan na Doktrina
“Anggapoy teman nikonekta ed espiritual a bilay to a nigalet a tuloy ed nonot na too a singa ed kipapasen to kayari ipatey.”—“ENCYCLOPÆDIA OF RELIGION AND ETHICS.”
1-3. Panon ya inyalibansa di Socrates tan Plato so ideyan say kamarerwa et imortal?
SAKEY a 70 años ya iskolar tan managbangat so inakusaan na agpanamagalang tan impaneral ed kanonotan na saray kalangweran panamegley na bangat to. Anggaman marakep so depensan impresinta to’d impanbista ed sikato, sikatoy inukom na walay-lalabien a hurado a nankasalanan tan sinentensiaan na ipapatey. Pigara labat ya oras sakbay na pamatey ed sikato, say masiken lan managbangat so angiparungtal ed saray eskuela ton nandaragup ed liber to na nantutumbokan ya argumento a mamekder a say kamarerwa et imortal tan say patey so agnepeg a takotan.
2 Say akondenan too so anggapoy arum noag si Socrates, bantog a Griegon pilosopo na koma-liman siglo K.K.P.a Inrekord na estudyante to a si Plato irayan inkagawa diad saray komposisyon ya Apology tan Phaedo. Si Socrates tan Plato so impasen bilang kaiba ed sankaunaan ya angiyalibansa ed ideyan say kamarerwa et imortal. Balet ta aliwan sikaray angigapo ed sayan bangat.
3 Singa nanengneng tayo, saray lamot na ideyan ag-ipatey na too so nanlapud mas asasakbay nin panaon. Balet, pinarakep di Socrates tan Plato so ideya tan pinagmaliw itan a pilosopikon bangat, diad ontan et mas makaayat ed saray de-aral ed agew da tan diad arapen ni.
Manlapud Pythagoras Anggad Saray Pyramid
4. Sakbay nen Socrates, antoray panmoria na Griego ed Biek a bilay?
4 Panisiaan met na saray Griego sakbay di Socrates tan Plato a say kamarerwa so mantultuloy kayari ipatey. Sisiaen nen Pythagoras, say bantog a Griegon matematisian na komanem a siglo K.K.P., a say kamarerwa et imortal tan onalis-alis. Sakbay to, si Thales na Miletus, ya impasen a sankaunaan ya akabatan a Griegon pilosopo, so nanisip a say imortal a kamarerwa so wala aliwa labat lan diad totoo, ayayep, tantanaman noagta ontan met diad saray bengatlan singa saray magnet, lapud napagalaw day balatyang. Inkuan na inmuna iran Griego a saray kamarerwa na inaatey et imbaliw na baloto ed ilog na Styx ya amaarap ed maawang a lugar ed dalem na dalin a tatawagey mundoy inaatey. Diman, sesentensiaan na saray huis iray kamarerwa balanglan napairap diad apader na atagey a prisoan odino liket diad Elysium.
5, 6. Panoy impangipasen na Persianos ed kamarerwa?
5 Diad Iran, odino Persia, ed mamabukig, sakey a propetan manngaran na Zoroaster so nambilay ed komapiton siglo K.K.P. Inletneg toy paraan na panagdayew ya akabatan bilang Zoroastrianismo. Saya so relihyon na Imperyoy Persia, ya anomina ed eksena na mundo sakbay a nagmaliw a manunan pakayari so Gresya. Onia so ibabaga na Zoroastriano iran kasulatan: “Diad Ag-ipapatey say kamarerwa na Matunong so Manggayaga lawas, balet say kamarerwa na Matila et seguradon napairap. Tan sarayan Ganggan so naordinaan nen Ahura Mazda [kabaliksan toy, “makabat a dios”] diad panamegley na soberanon autoridad To.”
6 Say bangat ya ag-ipatey na kamarerwa so kabiangan met na sakbay-Zoroastrianon relihyon ed Iran. Alimbawa, saray inmunan tribu na Iran so angasikaso’d kakamarerwa na inaatey diad pangiyaapay ed sikara na tagano tan kawes pian nagunggunaan ira ed mundoy inaatey.
7, 8. Antoy sinisia na inmuunan Ehipsio nipaakar ed pakaliktar na kamarerwa ed ipatey na laman?
7 Say panisia ed bilay kayari ipatey so importanti ed relihyon na Ehipto. Sinisia na saray Ehipsio a say kamarerwa na inatey so ukomen nen Osiris, say manunan dios ed mundoy inaatey. Alimbawa, sakey a papiron dokumento ya ibabagan nanlapu ed koma-14 siglo K.K.P. so mangipapanengneng a si Anubis, dios na inaatey, so mangitotonton ed kamarerwa na eskriban si Hunefer ed arap nen Osiris. Diad simbangan, impansimbangan so puso na eskriba, a mangirerepresinta ed konsiensia to, tan ed bago ya insuklob na diosa na katuaan tan inkahustisya. Si Thoth, sananey a dios, so angirekord ed resulta. Lapud say puso nen Hunefer et ag-pinabelat na kasalanan, mas anlemew itan nen say bago, tan naabuloyan si Hunefer ya onloob ed panarian nen Osiris tan mangawat na ag-ipapatey. Ipapanengneng met na papiro so sakey ya olimaw a manalalagey ed asingger na saray simbangan, ya akaparaan a mamuag ed inaatey no ag-ompasay puso ed subok. Inimbalsamo met na saray Ehipsio so inaatey da tan impreserba iray bangkay na faraon diad makapadinayew iran pyramid, lapud inisip dan say kililiktar na kamarerwa et akadependi ed kipreserba na bangkay.
8 Sirin, saray nanduruman inmunan sibilisasyon so walaan na saksakey a bangat—say ag-ipatey na kamarerwa. Kasin inala ra iyan bangat manlapud parehon lapuan?
Say Gapoan
9. Dinan a relihyon so angimpluensia ed kadaanan a mundo na Ehipto, Persia, tan Gresya?
9 “Diad kadaanan a mundo,” kuan na libron The Religion of Babylonia and Assyria,” “naimpluensiaay Ehipto, Persia, tan Gresya na Binababilonian relihyon.” Intuloy ya impaliwawa na sayan libro: “Nisengeg ed asasakbay a siglaotan na Ehipto tan Babilonia, unong ya imparungtal na say El-Amarna iran tapyas, talagan daakan iray pankanawnawan kilaok na saray Binababilonian panmoria tan kustombre ed Ehipto iran kulto. Diad Persia, say kulton Mithra so mangipaparungtal ed mapatpatnag ya impluensia na saray Binababilonian kaisipan . . . Say pirmin impangilaok na Semitiko iran bangat ed namparan asasakbay a Griegon mitolohiya tan ed saray kulto na Gresya so inkalapagan lan tuloy natan ya aaksobien na saray iskolar ya anggapoy kuestion. Sarayan Semitikon bangat so diad malaknab et mas espisipikon tuloy a Binababilonia.”b
10, 11. Antoy panmoria na taga-Babilonia ed bilay kayari ipatey?
10 Balet agta say panmoria na taga-Babilonia ed no antoy nagagawa kayari ipatey so midumaan a tuloy ed saramay Ehipsio, Persiano, tan Griego? Alimbawa, konsideraen pay Epic of Gilgamesh na Babilonia. Say masiken lan palbayani to, si Gilgamesh, a wewetweten na inkapeteg na patey, so ginmapon nambiahe pian anapey ag-ipapatey balet ta agto aromog itan. Sikatoy pinaseseg ni ingen na sakey a marikit a serbidoray alak ya akabat to diad pambiabiahe ya anamoten toy peles a bilay, ta agto naromog so agmanganggan bilay ya aanapen to. Say mensahe na intiron istorya et agnapaliisay patey tan say ilalon ag-ipapatey et kugip labat. Agta ipanengneng na saya a saray taga-Babilonia et agmanisia ed Biek a bilay?
11 Onia so insulat nen Propesor Morris Jastrow, Jr., na University of Pennsylvania, E.U.A.: “Agbalot nanilalo iray totoo nisay saray lider na relihyoson sisisiaen [na Babilonia] ed posibilidad na sigpot ya ipapatey. Say patey [diad panmoria ra] et sakey ya iyaalis ed sananey a nengneng na bilay, tan say pangibuburi ed ag-ipapatey so mangidadanet labat ya imposiblin napaliisan so patey ya, unong ed sisiaen da, itarok toy sakey ed onsublay a nengneng na kiwawala.” On, sinisia met na saray taga-Babilonia a say bilay na sakey a klase, diad sakey a nengneng, so mantultuloy kayari ipatey. Impanengneng da iya diad pangikokotkot met ed saray kagawaan a kaibay inaatey pian usaren da ed Biek a bilay.
12-14. (a) Kayari Delap, antoy gapoan na bangat ya ag-ipatey na kamarerwa? (b) Panoy inkayat na doktrina ed dalin?
12 Malinew, say bangat ya ag-ipatey na kamarerwa et nanlapud kadaanan a Babilonia. Unong ed Biblia, say libron pakabidbiran na suston awaran, say syudad na Babel, odino Babilonia, so inletneg nen Nimrod, apo’d-pueg nen Noe.c Kayari na sankagloboan a Delap ed agew nen Noe, wala labat so saksakey a lenguahe tan saksakey a relihyon. Diad pangileletneg ed syudad tan pangipapaalagey na tori diman, angigapo si Nimrod na sananey a relihyon. Ipapanengneng na rekord na Biblia a kayari impakawetwet na saray lenguahe diad Babel, saray sinmaew a managpaalagey na tori so ataytayak tan ginmapo lamet, ya awit-awit day relihyon da. (Genesis 10:6-10; 11: 4-9) Diad ontan et kinmayat iray Binababilonian relihyoson bangat ed tapew na dalin.
13 Unong ed tradisyon et say impatey nen Nimrod so maruksan ipapatey. Kayari impatey to et makatunongan labat a sikatoy respetoen a maong na saray taga-Babilonia bilang manangiletneg, managpaalagey, tan sankaunaan ya ari na syudad da. Lapud say dios a Marduk (Merodach) so impasen bilang say manangiletneg ed Babilonia, insuheri na arum ya iskolar a si Marduk so mangirerepresinta ed dinayew a Nimrod. No tua iya, sirin say ideyan say too et walaan na kamarerwan makaliktar ed ipatey so talagan inkalapagan ya inagamil anggan panon diad panaon la na impatey nen Nimrod. Diad dinanman a kaso, ipaparungtal na amin a rekord na awaran a kayari na Delap, say gapoan na bangat ya ag-ipatey na kamarerwa et diad Babel, odino Babilonia.
14 Balet, panon a say doktrina et nagmaliw ya importanti ed maslak a relihyon ed panaon tayo? Say ontumbok a seksion so mangusisa ed impakaloob to ed saray relihyon ed Mamabukig.
[Saray paimano ed leksab]
a Say K.K.P. et kabaliksan toy “Kasakbayan na Komon a Panaon.” Say K.P. so mankabaliksan na “Komon a Panaon,” mabetbet a tatawagen ya A.D., parad Anno Domini, a kabaliksan toy “diad taon na Katawan.”
b Say El-Amarna so pasen na saray geray na syudad na Ehipto ya Akhetaton, impaalagey kuno nen koma-14 a siglo K.K.P.
c Nengnengen so The Bible—God’s Word or Man’s?, pahina 37-54, impalapag na Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc.
[Saray litrato ed pahina 6]
Panmoria na Ehipsio ed saray kamarerwa ed mundoy inaatey
[Litrato ed pahina 7]
Insuppiat nen Socrates a say kamarerwa et imortal