Say Manguuman a Nengneng na “Inkakristiano”​—Kasin Aabobonan na Dios?

IYALILING pan impai-drowing moy inkasika ed sakey a pintor. Sanen asumpal to la, manliket ka; nalnalan maong. Iisipen moy ananak mo, saray apom, tan saray apo ra a pandinayewan dan maong a nengnengnengen so drowing.

Balet, kalabas na pigaran generasyon, isipen na sakey ed saray kapolian mo ya aliwliwan nengnengen so maawang a moling ed drowing, kanian inaruman toy buek. Wala met so agmalabay ed uhas na eleng, kanian inuman to itan. Arum ya “impamarakep” so agawa ed tinmumbok iran generasyon, a diad kaunoran et agmo la kapara so drowing. No antam a nagawa iya, antoy liknaan mo? Seguradon onsanok ka.

Makapaermen, say istorya na sayan drowing so matukotukoy ed istorya na mankuan a Kristianon iglesia. Ipapanengneng na awaran ya ag-abayag kayari impatey na saray apostol nen Kristo, say orihinal a nengneng na “Inkakristiano” so ginmapon nauman, unong ya impasakbay na Biblia.​—Mateo 13:24-30, 37-43; Gawa 20:30.a

Siempre, matukotukoy ya iyaplika iray prinsipyo na Biblia ed nanduruman kultura tan panaon. Sigpot a duma lan pamaakaran ya umanen iray bangat na Biblia pian ontukoy ed popular a kanonotan. Ingen, ontan so eksakton nagagawa. Alimbawa, konsideraen iray pananguman a nagagawa ed pigaran importantin pamaakaran.

Mikakasakey ed Estado so Relihyon

Imbangat nen Jesus a say pananguley, odino Panarian to et diad tawen, a nasabi panaon, satan so maneral ed amin a pananguley na too tan satan so manguley ed intiron dalin. (Daniel 2:44; Mateo 6:9, 10) Satan so agmanuley panamegley na saray mapolitikan sistema na too. “Say panarian ko aliwan taga dia ed mundo,” inkuan nen Jesus. (Juan 17:16; 18:36) Kanian, saray babangatan nen Jesus, anggaman matulok ed ley, so ag-akibabali ed politika.

Balet, diad panaon nen Romanon Emperador a Constantino nen komapat a siglo, dakel a mankuan a Kristiano so ag-akaanos ed panaalagar da ed ipapawil nen Kristo tan ed kiletneg na Panarian na Dios. Kalkalna, anguman so awawey da nipaakar ed politika. “Sakbay nen Constantino,” kuan na libron Europe​—A History, “saray Kristiano so agnanggunaet a mangipasen ed [mapolitikan] pakayari bilang paraan pian onlaknab iray gagala tan sisiaen da. Kayari nen Constantino, naniba so Inkakristiano tan saray sankatageyan a posisyon ed politika.” Say nauman ya Inkakristiano so nagmaliw ya “inkalapagan,” odino “katoliko,” a relihyon na Empiryoy Roma.

Ibabaga na encyclopedia a Great Ages of Man a lapud sayan impaniba na Iglesia tan Estado, “kasabi 385 A.D., 80 taon labat kayari na unor a pirmin panamasegsegang ed saray Kristiano, say Iglesian mismo so ginmapon amatey ed saray erehes, tan saray klero so walaan na pakayari a ngalngalin mipara ed saray emperador.” Kanian ginmapo so panaon a sinalatan na kampilan so pananangguyor bilang paraan ed panagkomberti, tan say titulado, maagum ed pakayari iran klero et sinmalat ed mapaabeba iran managpulong nen inmunan siglo. (Mateo 23:9, 10; 28:19, 20) Insulat nen manag-awaran a H. G. Wells so “pandumaan a tuloy na” komapat a siglon Inkakristiano “tan say bangat nen Jesus na Nazaret.” Sarayan “pandumaan a tuloy” so angapekta ni ingen ed manuna iran bangat nipaakar ed Dios tan Kristo.

Inuman Lamet so Nipaakar ed Dios

Imbangat nen Kristo tan saray babangatan to a wala labat so alenleneg a “Dios, say Ama,” ya abidbir panamegley na personal a ngaran, a Jehova, a pinmatnag a manga 7,000 danay ed saray akaunan manuskrito na Biblia. (1 Corinto 8:6; Salmo 83:18) Pinalsa na Dios si Jesus; sikatoy “panguloan ed amin a pinalsa,” so impangikuan na Catholic Douay Version na Biblia diad Colosas 1:15. Kanian, bilang pinalsa, prangkan inkuan nen Jesus: “Say Ama babaleg nen say siak.”​—Juan 14:28.

Balet kasabi na komatlon siglo, inuman na pigaran maimpluensian klero ya atangguyor ed bangat na trinidad na paganon Griegon pilosopo a si Plato, so nipaakar ed Dios pian ontukoy ed bangat a Trinidad. Diad tinmumbok iran siglo, sayan doktrina so agmakasulatan ya angitandoro ed si Jesus pian mipara ed si Jehova tan pinagmaliw dan sakey a persona so masanton espiritu odino aktibon puersa na Dios.

Nipaakar ed impangadapta na iglesia ed paganon ideya a Trinidad, onia so ibabaga na New Catholic Encyclopedia: “Say gapoan na ‘sakey a Dios ed taloran Persona’ so aliwan malet a niletneg, a seguradon agsigpot ya inawat ed Kristianon kabibilay tan ed panangiyabawag ed pananisia, sakbay a nansampot so koma-4 a siglo. Balet piho a sayan impanguman so inmunan impasen a titulon say bangat na Trinidad. Diad saray Apostolikon Ama, talagan anggapoy ontan a mentalidad odino panmoria.”

Mipadpara, onia so ibabaga na The Encyclopedia Americana: “Agsuston impatnag na komapat a siglon Trinitarianismo so akadkaunan Kristianon bangat nipaakar ed nengneng na Dios; diad pidumaan, satan so insuawi manlapud sayan bangat.” Tinawag na The Oxford Companion to the Bible so Trinidad a sakey ed “saginonor iran nanlapuan na sisiaen.” Ingen, aliwan say Trinidad lambengat so alenleneg a paganon ideya ya inyadapta ed iglesia.

Inuman Lamet so Nipaakar ed Kamarerwa

Kaslakan lan sisiaen natan a saray totoo so walaan na imortal a kamarerwa ya onsian ed ipatey na laman. Balet kasin antam a sayan bangat na iglesia et inyarum labat met ed saginonor? Pinekderan nen Jesus so Makasulatan a katuaan a saray inaatey et “agda amta so bengatla,” a sikaray naugip, a singa panangibaga. (Eclesiastes 9:5; Juan 11:11-13) Nipawil so bilay diad panamegley na kioli​—‘ibangon lamet’ manlapud inyugip ed patey. (Juan 5:28, 29) Say imortal a kamarerwa, no wala et agla mankaukolan na kioli, ta imposibli so ipapatey no walad kipapasen na imortalidad.

Impanengneng ni ingen nen Jesus so Makasulatan a bangat nipaakar ed kioli diad impamaoli ed totoo manlapud saray inaatey. Alaen pan alimbawa si Lazaro, ya inatey ed loob na apat agew. Sanen sikatoy pinaoli nen Jesus, pinmaway si Lazaro ed lubok a mabilay, onlilinawan too. Anggapoy imortal a kamarerwa a pinmawil ed sikato a nanlapud tawen a linmoob ed laman to sanen binmangon si Lazaro manlapud saray inaatey. No satan so kipapasen, sikatoy agla panengnengan nen Jesus na pabor diad impamaoli ed sikato!​—Juan 11:39, 43, 44.

Anto sirin so nanlapuan na teoryan ag-ipatey na kamarerwa? Ibabaga na The Westminster Dictionary of Christian Theology a say ideya “so nanlapu a nagkalalo ed Griegon pilosopiya nen say makasulatan a pasingawey.” Ipapaliwawa na The Jewish Encyclopedia: “Say sisiaen a mantultuloy a mabilay so kamarerwa kayari ipatey na laman et pamaakaran a pilosopiko odino teolohikon palbeng imbes a puron pananisia, tan mabitabitar ya agbalot ibabangat na Masanton Kasulatan.”

Mabetbet, say sakey a katilaan so mangitonton ed sananey, tan tua met itan ed bangat ya ag-ipatey na kamarerwa. Lukasan na satan so dalan parad paganon ideya a magnayon a kapairap diad mangapuy-apoy ya impierno.b Ingen, malinlinew ya ibabaga na Biblia a “say bayar na kasalanan say patey”​—aliwan magnayon a kapairap. (Roma 6:23) Kanian, diad panideskribe ed kioli, onia so ibabaga na King James Version: “Say dayat inter to iray inaatey a wadtan; tan say patey tan impierno so mangiter ed inaatey da.” Ontan met, ibabaga na Biblian Douay a say “dayat . . . tan patey tan impierno so mangiter ed inaatey da.” On, diad simplin panangibaga, saramay walad impierno et saray inaatey, ‘nauugip,’ a singa impangikuan nen Jesus.​—Apocalipsis 20:13.

Kasin masimoon mon panisiaan a say bangat a magnayon a kapairap ed impierno so mamaapit ed totoo ed Dios? Andin balot. Diad kanonotan na maptek tan maaron totoo, satan so makapadismaya! Diad biek a dapag, say Biblia so mangibabangat a “say Dios et aro” tan kainglit toy inkaruksa, anggan ed saray ayayep.​—1 Juan 4:8; Uliran 12:10; Jeremias 7:31; Jonas 4:11.

Inuman so “Drowing” ed Modernon Panaon

Say panguuman ed saray bengatlan nipaakar ed Dios tan Inkakristiano so nantultuloy ni anggad natan. Agano nin deneskribe na sakey a propesor nipaakar ed relihyon so panlalaban ed loob na relihyon ton Protestanti bilang sakey “a walaan na autoridad na Kasulatan tan kredo sumpa ed autoridad na saray ideolohiyan midumaan tan minumundo, ed baetan na inkamatoor na iglesia ed inka-katawan nen Kristo sumpa ed pannononong tan panguuman lamet ed Inkakristiano anggad paraan na panag-isip ed saray panaon. Say walad kapeligroan ya isyu et saya: Siopa so manedetermina ed kurang na relihyon . . . say Masanton Kasulatan odino say matalonan ideolohiya natan?”

Makapaermen, “say matalonan ideolohiya natan” so siansian ontatalona. Singa bilang, aliwa lan maamot a dakel a relihyon so anguman ed talindeg da ed nanduruman isyu ta pian ompatnag a progresibo tan lukas ed kanonotan. Nagkalalo la ed moral iran pamaakaran, saray relihyon so magmamaliw lan malukak a maong, a singa asalambit ed manangilukas ya artikulo. Ingen, malinlinew ya ibabaga na Biblia a say pilalawanan, pikakalugoran, tan homoseksualidad et graben kasalanan ed imaton na Dios tan saramay mangaagamil na saratan a kasalanan et “agda natawir so panariay Dios.”​—1 Corinto 6:9, 10; Mateo 5:27-32; Roma 1:26, 27.

Sanen insulat nen apostol Pablo so inaon ed tagey iran balikas, kasmak ed Griego-Romanon mundo a walad kaliberliber to so amin a nengneng na karelmengan. Nayari komon ya inkatunongan nen Pablo: ‘On, pinagmaliw na Dios so Sodoma tan Gomorra a dapol lapud graben kasalanan ed sekso, balet saman so 2,000 taon lay apalabas! Seguradon agla onaplika itan ed sayan aliwawaan a panaon.’ Balet, agto inkatunongan; agto dineral so katuaan na Biblia.​—Galacia 5:19-23.

Onnengneng ed Orihinal a “Drowing”

Nipaakar ed saray Judion lider na relihyon ed panaon to, inkuan nen Jesus a say panagdayew da so ‘maapa lapud ibabangat daray ganggan na totoo bilang doktrina.’ (Mateo 15:9, NW) Ontan met so ginawa na saraman a klero nipaakar ed Ganggan nen Jehova panamegley nen Moises, tan siansian gagawaen da ni, ed bangat nen Kristo​—pinuraporan da na “pinta” na tradisyon so madibinon katuaan. Balet inwaklit nen Jesus so amin a katilaan parad kagunggunaan na matuan-impanpuso a totoo. (Marcos 7:7-13) Sinalita nen Jesus so katuaan, balanglan popular itan odino andi. Say lawas ya autoridad to et say Salita na Dios.​—Juan 17:17.

Agaylan midumaan so ipaparungtal nen Jesus ed maslak a mankuan a Kristianos! On, impasakbay na Biblia: “Saray totoo so ontulok ed sankabaloan a nobela tan sulat . . . saray managbangat unong ed dilin panlabayan da; insan, imbes ya ontalineng ed katuaan, sikaray ombaling ed gawa-gawa labat.” (2 Timoteo 4:3, 4, The Jerusalem Bible) Sarayan “gawa-gawa labat,” ya akonsidera tayo so pigara, so makaderal ed espiritual, bangta say katuaan na Salitay Dios so makapabiskeg, tan satan so mangitonton ed andi-anggaan a bilay. Saya a katuaan so ipapaseseg na saray Tastasi nen Jehova ya usisaen mo.​—Juan 4:24; 8:32; 17:3.

[Saray paimano ed leksab]

[Kahon/Litrato ed pahina 7]

Say Gapoan na Ngaran a Kristiano

Diad loob na ag-onkulang a samploran taon kayari impatey nen Jesus, kabkabat iray patumbok to bilang kabiangan na “Say Dalan” (Gawa 9:2; 19:9, 23; 22:4) Akin? Lapud say dalan na panagbilay da et niyapasakey ed pananisia ed si Jesu-Kristo, a sikatoy “dalan, tan say katuaan, tan si bilay” (Juan 14:6) Insan, sanen kayari na 44 K.P., diad Antioquia ed Sirya, saray babangatan nen Jesus so ’tinawag a Kristianos panamegley na madibinon panangiwanwan’ (Gawa 11:26,NW) Sayan ngaran so maples a linmaknab, anggan diad limog na saray publikon opisyal. (Gawa 26:28) Say balon ngaran so ag-analat ed Kristiano dalan na panagbilay, a nantultuloy ya inyalig ed dalan na panagbilay nen Kristo.1 Pedro 2:21

[Saray litrato ed pahina 7]

Diad panamegley na publikon ministeryo ra, ipapaarap na saray Tastasi nen Jehova iray totoo ed Salita na Dios, say Biblia

[Picture Credit Line ed pahina 4]

Komatlo manlapud kawigi: United Nations/Photo by Saw Lwin