Matukoy a Panangitunda

DIAD panagsalita, importante so manepeg a pangitunda. Saya so tua balanglan manpapaliwawa odino mitotongtong ka ed sakey. No anggapo so ontan a panangitunda, say nibabaga so singa labat meremere imbes a malinew a balikas na punto. Say matukoy a panangitunda so mamalinew ed panagsalitam. Nausar met itan ta pian saray manunan puntom so pirmin nipaslep.

Panon mon nadetermina no kapigan so itundam? Panon kabayag iray panangitunda?

Ontunda Parad Puntuasyon. Say puntuasyon so nagmaliw ya importantin kabiangan na insulat a lenguahe. Nayarin ipatnag na satan so sampot na sakey a balikas odino tepet. Diad arum a lenguahe et nausar itan a mangibiig ed saray inaon. Ipanengneng na arum a puntuasyon so relasyon na sakey a parte na estansa ed arum a parte. Nanengneng na sakey a toon manbabasa iray markan puntuasyon. Balet sano sikatoy manbasan maksil pian nagunggonaan so arum, say boses to so nepeg a mangipasabi ed kabaliksan na antokaman a pinatnagan na puntuasyon diad insulat a materyal. (Para ed malalaknab a detalye, nengnengen so Aralen 1, “Suston Panagbasa.”) No ag-ontunda sano kakaukolanen na puntuasyon, mairap a talosan na arum so babasaen mo odino ompan mansumpal ni ed kayesyes na kabaliksan na materyal.

Niarum ni ed puntuasyon, say paraan ed inkibalikas na punto ed estansa so manitermina no iner so matukoy a pangitundaan. Aminsan et imbaga na sakey a bantog a musikero: “Agko natugtog a magmaong iray nota nen saray arum nin dakel a pianista. Balet saray panangitunda ed baetan na saray nota, ah, ditan so kawalaan na inkarunong.” Mipara met itan ed panagsalita. Say matukoy a panangitundam so mangarum na karakpan tan kabaliksan ed niparaan mon maong a materyal.

Diad pamparaan a manbasa ed publiko, nayarin makatulong ed sika so panmarka ed inimprintan materyal a basaen mo. Mangigulis ka na melag a linyan paalagey a pangisaletan na itundan magano. Mangusar na duaran nanabay a gulis a paalagey para ed mabaybayag a panangitunda. No aliwan natural parad sika so inkabalikas to insan naulit-ulit mon nitutunda ed aliwan pasen, markaan mo na lapis a pantekepen so amin a salitan tugyopen na mairap a balikas. Insan basaen so balikas manlapud gapo ya anggad sampot. Dakel iran atalitalin managpaliwawa so manggagawa ed saya.

Say panangitunda ed inagew-agew a panagsalita so kaslakan ya aliwan problema lapud kabat moray ideyan labay mon ipasabi. Anggaman ontan, no walaan ka na manerismon ontundan maparanay ya ag-iimanoen so kakaukolanen na punto, say paliwawam so agtanto mapuersa tan malinew. Niiter iray suhestion ed pamaaligwas diad Aralen 4, “Marlas a Panagpaliwawa.”

Ontunda ed Panguman na Punto. Sano ikokonektam so sakey a manunan punto ed sananey, saray dumerengel mo so makapannonot, makapangitukoy, makatalos ed impanguman na punto, tan nagkalalon makatebek a malinew ed ontumbok a nipresentan punto no walay panangitunda. Importante met so pangitundam sano umanen so sakey ya ideya a mamaarap ed sananey a singa sano itantan mo no onliko ka ed sananey a kalye.

Say sakey a rason no akin ya arum a managpaliwawa so manapuran ombaliksat ed sananey ya ideya et lapud salien dan kobrian so dakerakel a materyal. Para ed arum, say ontan ya ugali so mangipanengneng ed inagew-agew a panagsalita ra. Nayari pa lagi ya amin a walad liber da so mansasalita met ed ontan a paraan. Balet satan so agmansumpal ed epektibon panagbangat. No walay ibabagam a makanan dengelen tan makanan tandaan, sirin ikdan na magenap a panaon pian malinew a napabitar so ideya. Imanoen a saray panangitunda so makanakana ed panagsalita pian nipasabin malinew iray ideya.

No manpaliwawa kan manlapud outline, nepeg a mauksoy so materyal mo ed paraan a mapatnag no iner so pangitundaan mo ed baetan na saray manunan punto. No manbasa ka na sakey a manuskrito, markaan iray pasen a wala so pangumanan manlapud sakey a manunan punto ed say sananey a punto.

Kaslakan ya andukdukey iray panangitunda diad pananguman na punto nen saray panangitunda ed puntuasyon​—anggaman ontan, aliwan andukerukey a gawaen toy paliwawan makapakesaw a dengelen. No andukerukey iratan, ipatnag na saratan ya agka tanto akaparaan insan pinononot mo ni no antoy ontumbok ya ibaga.

Ontunda Pian Mangidanet. Mabetbet a makapasagyat so itunda pian mangidanet, salanti, say makauna odino ontumbok ed sakey a balikas odino tepet a nibabaga ed mabiskeg a paraan. Lapud ontan a panangitunda et namorekdek ni na dumerengel so kapkapangibaga, odino mamalesa na pantalaran ed no anto so ontumbok. Saraya so aliwan pareho. Desidien no dinan so metodon matukoy ya usaren. Balet lawas nonoten a saray panangitunda pian mangidanet so igeter ed saray talagan makabaliksan a balikas. Tano andi, naperdi labat so kablian na saratan a balikas.

Sanen nambasan maksil si Jesus ed Kasulatan diad sinagoga ed Nazaret, epektibon inusar to so pangitunda. Binasa ton unona so kimey ya inkibakian to manlapud lukot nen propeta Isaias. Balet, sakbay ton inyaplika itan, nilukot to so lukot, inyawat to ed katambayan, insan yinmurong. Insan, sanen sikatoy sankanengneng na amin a walad sinagoga, inkuanto: “Natan sayan kasulatan a kadkadngel yo so asumpal.”​—Luc. 4:16-21, NW.

Ontunda Sano Kakaukolanen na Sirkumstansya. Saray pakadisturboan so nayarin panapanaon met a mankaukolan na itunda ed pansasalitam. Say ungol na ondadalan a luganan odino akis na ugaw so nayarin mankaukolan na itunda diad pitotongtong ed onabung a nabet mo diad lawak na ministeryo. No aliwan tanto so pakadisturboan diad pasen na asamblea, nayarian mon ikasil so boses mo insan ituloy. Balet no say pakadisturboan so maksil tan mantultuloy, nepeg kan ontunda. Agmet lanlamang ontalineng iray dumerengel mo. Sirin epektibon usaren so panangitunda, diad gagalan tulongan iray dumerengel mon sigpot a nagunggonaan ed saray maabig a bengatlan kaliktan mon ibaga ed sikara.

Ontunda Pian Palugaran so Ikiwas. Anggaman nayarin manpapaliwawa kan anggapo so aktual a pibibiang na saray dumerengel, importantin palugaran so dumerengel ya onebat diad mismon nonot da, ya agnarengel. No mamalesa ka na tepetepet a panisipen toray dumerengel mo balet ta agmagenap so intundam, nabalang so baleg a kablian na saratan a tepet.

Siempre, importante so itunda aliwa labat lan sano manpapaliwawa ed plataporma noagta ontan met sano manpupulong ed arum. Arum a totoo so singa agbalot ontunda. No ontan so problemam, panggunaetan mon bayuboan iyan kalidad na panagpaliwawa. Onaligwas ka diad pitatalosan ed arum ontan met diad inka-epektibom ed lawak na ministeryo. Say itunda et say ag-iyesel a magano, tan matuan nibaga a say ag-iyesel et pamaer, pangidanet, panawag na imano, tan pamaligsa ed pandengel.

Lalanoren na inagew-agew a pantotongtong so pansalatan na ideya na duara odino onsulok nin totoo. Lablabayen na arum so ontalineng ed sika sano ontalineng ka ed sikara tan ipatnag moy interes ed ibaga ra. Kakaukolanen na saya so magenap ya itundam pian nawalaan iray pankanawnawan ibalikas day inkasikara.

Diad lawak na ministeryo, mabetbet a mas epektibo so panagpulong tayo sano singa tayo labat la mitotongtong. Kayari na panbanoan, nalmoan na dakel a Tastasi ya epektibo so pangiparungtal day ibabaga ra insan mamalesa na tepet. Ontunda ra pian makaebat so too, insan da apresyaen so imbaga na onabung. Legan na pantotongtong, nayarin pankomentoen da met a maminpiga so onabung. Amta ra a lalon natulongan da so sakey a too no naamtaan da iray panmoria to ed pamaakaran a pantotongtongan.​—Uli. 20:5.

Siempre, aliwan amin so onebat a paborabli ed saray tepet. Balet satan so ag-angamper ed si Jesus diad magenap ya itunda pian makapansalita anggan saray sumusumpa. (Mar. 3:1-5) Sano naikdan na pankanawnawan mansalita so sakey a too, sikato so napaseseg a mannonot, tan bilang resulta, nayarin iparungtal to so walad puso to. Sakey ed saray gagala na ministeryo tayo so, diad tua et say pamakiwas ed puso diad pangipresenta ed totoo na saray makanan isyu manlapud Salita na Dios a ditan et sikara so nepeg a mandesisyon.​—Heb. 4:12.

Peteg a sakey ya arte so pangusar ed matukoy a panangitunda diad ministeryo tayo. Sano epektibon nausar so panangitunda, lalon malinew a nipasabi iray ideya tan mabetbet et mabayag a natandaan.