Hóbennan Sa Puntra . . .
Ser Abusador—Ki Malu Tin den Esei?
‘Hei! Mi tabata djis pasa poco pret. Esei no ta nada, tog? Ademas, Ron a merecé esei.’
KISAS bo ta mas grandi i mas fuerte cu mayoria dje muchanan di bo edad. Of kisas bo ta inteligente, agresivo i tin un lenga skerpi. Sea cual sea e caso, ta parce cu ta fácil pa bo intimidá, tenta, of pone hende hari un otro persona.
Maske cu ser un abusador di otronan por pone bo amigunan hari, e no ta algu di ménos importancia. Echo ta cu algun investigador ta hañando cu intimidacion abusador ta perhudicá e víctimanan mas di loke nan a yega di imaginá. Un encuesta entre hóbennan di edad escolar na Merca a haña cu “90 porciento di esnan cu a ser abusá a bisa cu nan a sinti e efectonan secundario—puntonan di scol ta bai atras, mas ansiedad, un pérdida di amigunan i bida social.” Na Hapon un hóben di 13 aña “a cologá su mes despues di a laga un carta masha largu splicando en detaye tres aña di abusu.”a
Kico exactamente ta haci un hende un abusador? I si abo ta comportando bo mes asina ei, con bo por cambia?
Kico Ta un Abusador?
Bijbel ta conta nos di abusadornan cu a biba promé cu e diluvio den e dia di Noe. Nan tabata yama Nefilim—un palabra cu ta nificá “esnan cu ta pone otronan cai abou.” Durante nan reinado di teror, “e tera a yena cu violencia.”—Génesis 6:4, 11.
Sin embargo, bo no tin nodi dal of pusha hende pa ta un abusador. Cualkier hende cu ta trata otronan—specialmente esnan cu ta débil i vulnerabel—den un manera cruel of abusivo ta un abusador. (Compará cu Eclesiástes 4:1.) Abusadornan ta purba di menasá, intimidá i controlá. Pero mayoria ta usa nan boca, no nan moketa. Echo ta cu intimidacion emocional ta e forma mas frecuente dje abusu aki. P’esei, e por incluí insulto, sarcasmo, bofon i duna hende nomber di mofa.
Pero, tin biaha abusu por ta sutil. Tuma, por ehempel, loke a sosodé cu Lisa.b El a lanta cu un grupo di amiga. Pero ora e tabatin 15 aña di edad, cosnan a cuminsá cambia. Lisa a bira hopi bunita i a cuminsá atraé hopi atencion. Lisa ta splica: “Mi amiganan a cuminsá lagá mi afó i bisa cosnan malicioso tocante mi tras di mi lomba—of asta den mi cara.” Tambe nan a plama mentira tocante dje, purbando pa ruiná su reputacion. Sí, provocá dor di yaluzí, nan a abusá di dje den un manera sin heful i cruel.
Con un Hende Ta Bira Abusador
Conducta agresivo hopi bes ta relacioná cu e ambiente na cas. “Mi tata tabata agresivo,” un hóben cu yama Scott ta bisa, “pues ami tabata agresivo.” Aaron tambe tabatin un bida difícil na cas. E ta corda: “Mi a realisá cu hende tabata sa tocante e situacion den mi famia—cu e tabata diferente—i mi no tabata gusta pa hende sinti duele di mi.” Di manera cu Aaron a hinca su mes den deporte, i tabatin cu gana. Pero gana no tabata suficiente. E mester a humiyá su oponentenan—tentando nan cu nan derota.
Na otro un banda, Brent a lanta cerca mayornan temedor di Dios. Pero e ta admití: “Mi tabata pone hende hari, pero tin biaha mi no tabata sa ki ora pa stop, i mi tabata hùrt un hende su sintimentunan.” E deseo di Brent pa pasa pret i pa atraé atencion na su mes a pone cu el a pasa por haltu dje sintimentunan di otro hende.—Proverbionan 12:18.
Otro hóbennan ta parce di ser influenciá dor di television. Películanan criminal ta glorificá ‘gainan tòf’ i ta laga parce como si fuera no ta masculino pa ta bondadoso. Comedianan popular ta yená cu sarcasmo. Reportahenan di noticia hopi bes ta resaltá e bringamentu i abla brutal cu ta tuma lugá durante eventonan deportivo. Nos amigunan tambe por afectá e manera cu nos ta trata otro hende. Ora nos pareunan ta abusador, ta fácil pa nos bula den wega pa haci mescos cu nan pa evitá cu nos mes ta bira víctima.
Con cu bai bin, si bo ta usando tácticanan abusador, anto no ta bo víctimanan so ta esnan cu ta ser perhudicá.
Consecuencianan pa Bida Largu
E revista Psychology Today ta informá: “Un abusador por cuminsá na mucha, pero e ta sigui ora e ta adulto.” Un investigacion publicá den The Dallas Morning News a haña cu “65 porciento dje mucha hombernan identificá como abusador den tweede klas, a ser condená pa delitunan grave pa ora nan tabatin 24 aña.”
Ta berdad cu no ta tur abusador ta bira criminal. Pero haciendo e un custumber pa pasa riba e sintimentu di otronan lo por crea berdadero problemanan pa bo mas despues den bida. Si bo hiba e custumber cu bo den matrimonio, lo e por resultá den afliccion severo pa bo casá i bo yunan. Ya cu doñonan di trabou ta preferá esnan cu sa con pa sali bon cu otronan, lo e por nengá bo oportunidad pa trabou. Asina tambe lo bo por perde futuro privilegionan den e congregacion cristian. “Un dia lo mi kier cualificá pa sirbi como anciano,” Brent ta bisa, “pero mi tata a yudá mi realisá cu hende lo no bini cerca mi cu nan problemanan si nan ta pensa cu lo mi por bisa algu sarcástico.”—Tito 1:7.
Con pa Cambia
No semper nos ta mira nos mes foutnan claramente. E Scritura ta spierta nos cu un hende por asta actua “demasiado suave pa cu su mes den su propio bista pa descubrí su eror p’e por odi’é.” (Salmo 36:2) Pues, lo bo por purba puntra un di bo mayornan, un amigu íntimo of un cristian maduro pa comentario. Kisas e berdad lo hùrt, pero probablemente lo e yudá bo mira ki cambionan bo tin cu haci. (Proverbionan 20:30) “Ami ta kere cu scucha na conseho tabata e cos di mas importante cu a yudá mi,” Aaron ta bisa. “Esnan cu tabata onesto a bisá mi kico mi tabata haci malu. No tabata semper loke mi kier a tende, pero e tabata loke mi en berdad tabatin mester.”
Acaso esaki ta nificá cu bo tin cu haci un cambio dramático den henter bo personalidad? No, probablemente e lo ta djis un asuntu di reahustá bo manera di pensa i parti di bo comportacion. (2 Corintionan 13:11) Por ehempel, kisas te cu awor bo a pensa di bo mes cu bo ta superior pa motibu di bo tamaño, forsa of inteligencia. Pero Bijbel ta animá nos pa actua “cu humildad di mente considerando cu e otronan ta superior.” (Filipensenan 2:3) Realisá cu otronan—sin importá nan tamaño of forsa—tin cualidadnan admirabel cu abo no tin.
Kisas lo bo mester kita tambe e tendencia di ta agresivo of dominante. Traha ariba pa “no [vigilá] cu interes personal [bo] mes asuntunan so, sino tambe cu interes personal den asuntu dje otronan.” (Filipensenan 2:4) Si bo tin cu duna bo opinion, haci esei sin ta abusivo, sarcástico of insultante.—Efesionan 4:31.
Si bo ta sintí bo tentá pa recurí na abusu, corda cu Dios a destruí Nefilim abusador. (Génesis 6:4-7; 7:11, 12, 22) Siglonan despues, den e dianan di profeta Ezekiel, Dios a expresá gran disgustu pa cu esnan culpabel di “pusha” i “stot” esnan indefenso. (Ezekiel 34:21) Sabiendo cu Jehova ta odia abusu por ta un incentivo poderoso pa bo haci e cambionan necesario!
Tambe ta útil pa meditá huntu cu oracion riba principionan bíblico. E Regla di Oro ta bisa: “P’esei, tur loke boso kier pa hende haci na boso, boso tambe di igual manera tin cu haci na nan.” (Mateo 7:12) Ora bo sintí bo tentá pa intimidá un hende, puntra bo mes: ‘Ami ta gusta pa hende abusá di mi, intimidá mi of humiyá mi? Awel, pakico mi ta trata otronan asina?’ Bijbel ta manda nos pa “bira bondadoso un cu otro, tiernamente compasivo.” (Efesionan 4:32) Jesus a pone un ehempel perfecto den esaki. Aunke e tabata superior na tur otro hende, el a trata tur cu bondad, empatia i respet. (Mateo 11:28-30) Purba haci mescos si bo hañá bo confrontá cu un hende cu ta mas débil cu bo—of asta un hende cu ta traha riba bo nervio.
Pero, kico awor si bo conducta agresivo tin su orígen den sintimentunan di rabia p’e manera cu bo ta ser tratá na cas? Den algun caso, un rabia asina por ta hustificá. (Compará cu Eclesiástes 7:7.) Sin embargo, Bijbel ta conta nos cu e homber hustu Job a ser spiertá: “Tene cuidou cu furia no atraé bo pa cometé [actonan] malicioso . . . Vigilá pa bo no acudí na loke ta perhudicial.” (Job 36:18, 21) Asta si bo ta ser maltratá, bo no tin derecho di maltratá otronan. Un mihó manera pa trata e asuntu ta di purba papia cu bo mayornan. Si bo ta un víctima di maltrato severo, kisas ta necesario pa busca yudansa di pafó pa protehá bo di mas daño.
Kisas no ta fácil pa cambia, pero ta posibel sí. Brent ta bisa: “Mi ta haci oracion tocante esaki casi tur dia, i Jehova a yudá mi haci algun bon refinamentu.” Segun cu abo tambe haci refinamentunan den e manera cu bo ta trata hende, sin duda lo bo haña cu hende lo gustá bo mas. No lubidá, kisas hende tin miedu di abusadornan, pero ningun hende realmente ta gusta nan.
[Notanan]
a Pa un consideracion en cuanto con víctimanan di abusu por evitá intimidacion, mira “Hóbennan Sa Puntra . . . Kico Mi Por Haci cu Abusadornan na Scol?,” den e ¡Despertad! di 8 di augustus, 1989.
b Algun nomber a ser cambiá.
[Plachi na página 19]
“Un abusador por cuminsá na mucha, pero e ta sigui ora e ta adulto”
[Plachi na página 18]
Lenguahe insultante ta un forma di abusu