Influensia di Gresia i Roma Riba e Hudiunan
E IMPERIO Griego a kuminsá krese den e serunan di Masedonia. Ei, tempu ku Alehandro tabatin binti’ piku aña, el a kuminsá fiha su atenshon den direkshon ost. Na aña 334 promé ku nos era, el a guia su ehérsito dor di Hellespont (Dardanelles), n’e frontera entre Europa i Asia. Manera un “leopardo” velos, e griegonan bou di Alehandro a kuminsá un seri di konkista rápido. (Dan. 7:6) Alehandro a dominá e personan banda di Troya, riba e sabananan di Riu Grániko, i a derotá nan kompletamente na Isos.
E griegonan a invadí Siria i Fenisia, konkistando Tiro despues di a sitia esaki pa shete luna largu. (Eze. 26:4, 12) Alehandro a laga Yerusalèm na pas, pero Gaza sí el a konkistá. (Zak. 9:5) Unabes na Egipto, el a funda Alehandria, ku a bira un sentro di komersio i siñansa. Pasando un biaha mas dor di e Tera Primintí, el a bolbe derotá e personan formalmente na Gaugamela, banda di e ruinanan di Nínive.
Alehandro a bira bai zùit pa konkistá Babilonia, Susa i Persépolis—un di e sentronan di gobernashon di Persia. Djei el a pasa rápidamente dor di e teritorio di Persia pa alkansá Riu Indo situá den loke awor ta Pakistan. Den apénas ocho aña, Alehandro a konkistá gran parti di e mundu konosí e tempu ei. Pero na aña 323 promé ku nos era, ku 32 aña di edat el a muri di malaria na Babilonia.—Dan 8:8.
E presensia di kultura griego tabata bisto den e Tera Primintí. Algun eks-miembro di e ehérsito di Alehandro a establesé nan mes den e área ei. Pa rònt di promé siglo di nos era, tabatin un federashon di stat (Dekápolis) di abla griego. (Mat. 4:25; Mar. 7:31) E Skritura Hebreo a bira disponibel na griego. Koine (griego komun) tabata un idioma internashonal ku a sirbi pa plama siñansanan kristian.
Imperio Romano
Kiko tabata pasa den wèst? Roma—anteriormente un grupo di pueblo ku a okupá e oriya di Riu Tiber—a bira importante. Ku tempu, Roma su tremendo forsa militar i poder polítiko sentralisá a pèrmitié konkistá rápidamente e áreanan ku e kuater generalnan di Alehandro tabata dominá. Pa aña 30 promé ku nos era, e Imperio Romano, komo un manifestashon prematuro di e ‘bestia spantoso’ ku Daniel a mira den vishon, tabatin un posishon klaramente dominante.—Dan. 7:7.
E Imperio Romano a ekstendé for di Bretaña bai abou te Nort Afrika, for di Oséano Atlántiko te na Golfo Pérsiko. Dor ku e imperio a kubri tur e área rònt di Laman Mediteráneo, e romanonan a yam’é Mare Nostrum (Nos Laman).
Roma tambe tabatin su influensia riba e hudiunan, kende nan tera tabata parti di e Imperio Romano. (Mat. 8:5-13; Echo. 10:1, 2) Hesus a batisá i a muri durante e reinado di Emperador Tiberio. Algun gobernante romano a persiguí kristiannan kruelmente, pero nan no por a kaba ku adorashon berdadero. Despues di 13 siglo, e imperio a sukumbí bou di e atakenan di tribunan germániko den nort i invasornan nomádiko den ost.
[Mapa na página 26]
(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)
Imperio di Gresia
Despues di Alehandro, kuater di su generalnan a kontrolá e imperio inmenso
▪ Casandro
▫ Lisímaco
○ Tolomeo I
• Seleuco I
A2 ▪ GRESIA
A2 ▪ Atenas
A2 ▪ AKAYA
A3 ○ Sirene
A3 ○ LIBIA
B2 ▫ Bizansio
B3 ○ CYPRUS
B4 ○ No-amon (Tebas)
C3 Palmira (Tadmor)
C3 ○ Gerasa
C3 ○ Filadelfia
C3 ○ Yerusalèm
C5 ○ Sevene
G2 • Alehandria Margiana
Ruta di Alehandro
A2 ▪ MASEDONIA
A2 ▪ Pela
A2 ▫ TRASIA
B2 ▫ Troya
B2 ▫ Sardis
B2 ▫ Efeso
B2 ▫ Gordion
C2 ▫ Ankara
C3 • Tarso
C3 • Isos
C3 • Antiokia (di Siria)
C3 ○ Tiro
C4 ○ Gaza
B4 ○ EGIPTO
B4 ○ Menfis
B4 ○ Alehandria
A4 ○ Oásis di Siwa
B4 ○ Menfis
C4 ○ Gaza
C3 ○ Tiro
C3 ○ Damasko
C3 • Alepo
D3 • Nisibis
D3 • Gaugamela
D3 • Babilonia
E3 • Susa
E4 • PERSIA
E4 • Persépolis
E4 • Pasargada
E3 • MEDIA
E3 • Akmeta
E3 • Raga
E3 • Hekatompilo
F3 • PARTIA
G3 • ARIA
G3 • Alehandria Areion
G3 • Alehandria Proptasia
F4 • DRANGIANA
G4 • ARAKOSIA
G4 • Alehandria Arakosorio
H3 • Kabul
G3 • Drapsaca
H3 • Alehandria Oxiana
G3 • Drapsaca
G3 • BACTRIA
G3 • Bactra
G2 • Derbent
G2 • SOGDIANA
G2 • Maracanda
G2 • Bukhara
G2 • Maracanda
H2 • Alehandria Escata
G2 • Maracanda
G2 • Derbent
G3 • Bactra
G3 • BACTRIA
G3 • Drapsaca
H3 • Kabul
H3 • Taxila
H5 • INDIA
H4 • Alehandria
G4 • GEDROSIA
F4 • Pura
E4 • PERSIA
F4 • Alehandria
F4 • CARMANIA
E4 • Pasargada
E4 • Persépolis
E3 • Susa
D3 • Babilonia
[Otro lugánan]
A3 KRETA
D4 ARABIA
[Laman]
B3 Laman Mediteráneo
C5 Laman Kòrá
E4 Golfo Pérsiko
G5 Laman Árabe
[Riu]
B4 Neil
D3 Eufrates
D3 Tigris
G4 Indo
[Mapa na página 27]
(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)
Imperio di Roma
A1 BRETAÑA
A3 SPAÑA
B1 GERMANIA
B2 GALIA
B2 ITALIA
B2 Roma
B3 Cartago
C2 ILÍRIKO
C3 GRESIA
C3 Accio
C3 Sirene
D2 Bizansio (Constantinopla)
D3 ASIA MENOR
D3 Efeso
D3 Alepo
D3 Antiokia (di Siria)
D3 Damasko
D3 Gerasa (Jarash)
D3 Yerusalèm
D3 Alehandria
D4 EGIPTO
[Laman]
A2 Oséano Atlántiko
C3 Laman Mediteráneo
D2 Laman Pretu
D4 Laman Kòrá
[Plachi na página 26]
Ora Tolomeo II a rekonstruí Raba, el a yam’é Filadelfia. Ainda bo por mira e ruinanan di un teater romano grandi
[Plachi na página 27]
Gerasa (Jarash); un dje statnan di e Dekápolis
[Plachi na página 27]
Kamindanan romano manera esun aki banda di Alepo, a yega te Europa, Nort Afrika i Medio Oriente. Kristiannan a usa e kamindanan aki pa plama e bèrdat di Beibel