E Pueblo di Dios Ta Bolbe Bèk Nan Tera
TIN dos kareda di seru importante ta rondoná e meseta (plateau) di loke awe ta Iran: Elburz (ku ta keda zùit di Laman Kaspio) i Zagros (zùitost den direkshon di Golfo Pérsiko). Kada un ta kaba den vayenan largu masha fértil, ku subidanan (barika di seru) yen di palu grandi. E vayenan mes tin un klima suave, pero e sabananan mas haltu, seku i bashí sí ta masha friu den wenter. Ei banda tin tambe e desierto dje meseta, kaminda tin masha poko hende ta biba. Ta den e region general aki, ost di Mesopotamia, e Imperio di Medo-Persia a surgi.
E medonan tabata okupá e parti nort dje meseta, ounke despues nan a plama drenta Armenia i Silisia. Pero e personan tabata habitá e parti zùitwèst dje meseta, ost dje Vaye di Tigris. Bou di mando di Siro meimei di siglo 6 promé ku nos era, e dos reinonan aki a uni pa forma e Imperio Mundial di Medo-Persia.
Siro a kapturá Babilonia na aña 539 P.E.K. E parti ost di su imperio a yega te India. Den direkshon wèst, el a inkluí Egipto i loke awe ta Turkia. Daniel a deskribí e Imperio di Medo-Persia korektamente komo un “ber” ku a “devorá hopi karni.” (Dan. 7:5) Siro a establesé un régimen di toleransia i masha humano. El a dividí e imperio den provinsia. Kada un a wòrdu goberná dor di un asina-yamá sátrapa, generalmente un perso, pero bou di dje tabatin un gobernante lokal ku tabatin sierto outoridat. E régimen a animá e pueblonan, òf gruponan étniko, ku a forma e imperio pa konserbá nan kustumbernan i religionnan.
Siguiendo e polítika aki, Siro a permití e hudiunan bolbe bèk Yerusalèm pa restorá adorashon berdadero i rekonstruí e stat, manera Esdras i Nehemias a deskribí. Bo ta kere ku e grupo grandi aki a regresá via e ruta ku Abraham a sigui subiendo banda di Eufrates bai Karkemis, òf talbes nan a tuma e ruta mas kòrtiku via Tadmor i Damasko? Beibel no ta duna e detaye ei. (Mira página 6 i 7.) Ku tempu, hudiunan a establesé nan mes den otro partinan dje imperio tambe, manera den e Delta di Neil i lugánan mas zùit. Un poblashon hudiu basta grandi a keda biba na Babilonia. Probablemente esei ta e motibu pakiko Pedro a bishitá Babilonia siglonan mas despues. (1 Ped. 5:13) Sí, e Imperio di Medo-Persia a kontribuí na e presensia di hudiu den hopi lugá durante e imperionan di Gresia i Roma ku a sigui despues.
Despues ku e medo-personan a konkistá Babilonia, nan a usa e stat, ku durante zomer tabata kayente i seku, komo un sentro di gobernashon. Susa, ku un tempu tabata kapital di Elam, tabata un dje statnan kaminda reinan a biba. Ei ta kaminda mas despues Rei Asuero di Persia (evidentemente Herhes I) a hasi Ester su reina i a stroba e kòmplòt pa eksterminá e pueblo di Dios den henter e imperio inmenso. Dos otro kapital medo-perso tabata Akmeta òf Ekbátana (situá na un haltura di mas ku 1.900 meter ku su zomernan agradabel) i Pasargada (na mesun haltura, rònt di 650 kilometer den direkshon zùitost).
Kiko a trese un fin n’e imperio mundial aki? Tempu ku Medo-Persia tabata den tòp di su poder, el a reakshoná riba e rebelionnan ku e griegonan a fomentá n’e frontera nortwèst. E tempu ei Gresia tabata dividí den estadonan outónomo ku tabata den guera konstante ku otro, pero nan a koperá ku otro pa derotá ehérsitonan perso den batayanan desisivo na Máratòn i Salamina. Esaki a prepará e kaminda pa un Gresia unifiká dominá i vense Medo-Persia.
[Kuadro na página 25]
Bou di e liderato di Zorobabel, kasi 50.000 hòmber israelita a hasi e biahe di 800 pa 1.600 kilometer (dependiendo dje ruta) bèk pa Yerusalèm. Nan a haña nan den un situashon ekonómiko difísil. Nan tera a keda bandoná pa shete dékada. E hudiunan ku a bolbe nan patria a kuminsá restorá adorashon berdadero dor di rekonstruí e altar i ofresé sakrifisio na Yehova. Den e hèrfst di 537 P.E.K., nan a selebrá e Fiesta di Kabaña. (Jer. 25:11; 29:10) Despues, nan a pone e fundeshi pa e kas di Yehova.
[Kuadro na página 25]
BUKINAN DI BEIBEL SKIRBÍ DURANTE E PERIODO AKI:
Daniel
Hageo
Zakarias
Ester
Salmonan (parti di dje)
1 i 2 Krónikanan
Esdras
Nehemias
Malakias
[Mapa na página 24]
(Pa e teksto den su formato kompleto, wak e publikashon)
Imperio di Medo-Persia
A2 MASEDONIA
A2 TRASIA
A4 Sirene
A4 LIBIA
B2 Bizansio
B2 LIDIA
B3 Sardis
B4 Menfis (Nof)
B4 EGIPTO
B5 No-amon (Tebas)
B5 Sevene
C3 SILISIA
C3 Tarso
C3 Isos
C3 Karkemis
C3 Tadmor
C3 SIRIA
C3 Sidon
C3 Damasko
C3 Tiro
C4 Yerusalèm
D2 Fasis
D2 ARMENIA
D3 ASIRIA
D3 Nínive
D4 Babilonia
E3 MEDIA
E3 Akmeta (Ekbátana)
E3 HIRKANIA
E4 Susa
E4 ELAM
E4 Pasargada
E4 Persépolis
E4 PERSIA
F3 PARTIA
F4 DRANGIANA
G2 Maracanda (Samarkanda)
G3 SOGDIANA
G3 BACTRIA
G3 ARIA
G4 ARAKOSIA
G4 GEDROSIA
H5 INDIA
[Otro lugánan]
A2 GRESIA
A3 Máratòn
A3 Atenas
A3 Salamina
C1 SKITIA
C4 Elath (Elot)
C4 Tema
D4 ARABIA
[Seru]
E3 SERUNAN ELBURZ
E4 SERUNAN ZAGROS
[Laman]
B3 Laman Mediteráneo (Laman Grandi)
C2 Laman Pretu
C5 Laman Kòrá
E2 Laman Kaspio
E4 Golfo Pérsiko
[Riu]
B4 Neil
C3 Eufrates
D3 Tigris
H4 Indo
[Plachi na página 24]
E trupanan di Siro tabatin ku krusa e Serunan Zagros pa yega Babilonia
[Plachi na página 25]
Ariba: Porta di Tur Nashon, na Persépolis
[Plachi na página 25]
Potrèt chikitu: Graf di Siro na Pasargada