Suisaed—Trabel Bilong Young Pipol
WITHIM war, murder and barava nogud trabel wea spoelem young wan bilong iumi, suisaed tu hem barava spoelem olketa. Way for iusim nogud drug and alcohol spoelem mind and body bilong olketa young wan, mekem staka dae. Wanfala wea kamap big tumas nao hem way wea man hem dae from OD—overdose long drug, from hem meanim or from accident.
Morbidity and Mortality Weekly Report bilong April 28, 1995, talem hao “suisaed hem mek-three big reason for dae bilong olketa midolwan age 15-19 long United States.” Dr. J. J. Mann raet olsem insaed The Decade of the Brain: “Winim 30,000 [long 1995 namba hem 31,284] man long America suisaed evri year. Sorry tumas, staka nao olketa young wan . . . Winim 300,000 pipol trae for suisaed, but no dae. . . . For luksavvy pipol wea maet suisaed hem barava hard samting bikos doctor bae hard for luksavvy long olketa wea barava weak daon long feeling wea bae suisaed and hu nao nomoa.”
Simon Sobo, main doctor bilong New Milford Hospital, Connecticut, U.S.A., talem olsem: “Olketa wea trae for suisaed long disfala spring [1995] hem staka winim wanem mi lukim insaed 13 year wea mi stap long hia.” Long United States, staka thousand young wan trae for suisaed evri year. Evriwan wea trae for suisaed hem olsem krae for help. Hu nao bae stap for givim support bifor hem late tumas?
Problem Bilong Full World
Sem samting happen long planti different part long world. Long India, India Today hem say, 30,000 young wan suisaed long 1990. Long Canada, Finland, France, Israel, Netherlands, New Zealand, Spain, Switzerland, and Thailand, suisaed bilong young pipol kamap big tumas. Wanfala report bilong United Nations Children’s Fund (UNICEF) long 1996 talem hao suisaed hem big tumas long Finland, Latvia, Lithuania, New Zealand, Russia, and Slovenia.
Long world, Australia hem wanfala long olketa kantri wea garem big namba tumas long suisaed. Long there long 1995, 25 percent bilong olketa young man wea dae, and 17 percent bilong olketa young girl wea dae hem from suisaed, disfala niuspepa The Canberra Times hem talem. Olketa young boy wea trae suisaed and dae hem faev taem winim namba bilong olketa girl. Iumi savvy lukim klosap sem samting raonem world.
Waswe, diswan meanim olketa boy nao bae trae for suisaed winim olketa girl? Maet nomoa. Olketa record showimaot boy and girl klosap semsem nomoa long way for trae suisaed. But, long olketa kantri wea garem staka bisnis, “report wea just kamaot from WHO [World Health Organization] talem hao namba bilong olketa boy wea suisaed hem foa taem moa big winim olketa girl.”—The Progress of Nations, wea UNICEF pablisim.
But olketa report hia maet no talem full story bilong disfala problem. Namba bilong olketa young wan wea suisaed hem barava klia and easy for meanim. But, bihaen evri namba hia, planti taem iumi no meanim and lukim trabel wea kasem olketa famili and pain long heart, sorry, way for suffer, and worry, bilong olketa wea laef yet taem olketa lukaotem ansa bilong olketa trabel hia.
Waswe, eni way stap for missim kaen nogud way for young wan suisaed? Olketa faendem samfala main reason wea savvy help for missim disfala nogud samting.
[Box long page 5]
Olketa Reason Bilong Suisaed
Staka story stap abaot reason bilong suisaed. “Suisaed kamap from hao man deal withim problem wea luk olsem hem big tumas, olsem feeling for barava lonely, dae bilong wanfala klos wan (olsem marit partner), brekdaon long famili taem man small yet, big sik long body, kamap olo, nomoa work, problem long selen, and rong way for iusim drug.”—The American Medical Association Encyclopedia of Medicine.
Man for studyim pipol, Emile Durkheim hem say fofala main kaen suisaed nao stap:
1. Egoistic suisaed—Olketa “ting diswan hem bikos man no mix withim nara pipol. From olketa stap seleva, pipol olsem wea suisaed no really join withim, or depend long komuniti bilong olketa.” Olketa stap seleva nomoa.
2. Altruistic suisaed—“Man hia hem mix tumas withim wanfala grup and hem feel olsem no eni sakrifaes hem big tumas.” Example nao olketa Japanese kamikaze pilot long World War II and olketa wea strong tumas long religion wea killim seleva taem olketa killim enemy bilong olketa. Samfala nara example nao olketa wea killim seleva mekem pipol savvy luksavvy long wanfala goal.
3. Anomic suisaed—“Man wea suisaed olsem no savvy deal withim problem long kliafala way and tingsay suisaed nomoa ansa. [Diswan] kamap taem way wea hem deal withim pipol hem sek nomoa change and long bigfala way.”
4. Fatalistic suisaed—Olketa “ting diswan hem from komuniti garem tumas rul wea stopem nao freedom bilong man.” Olketa wea suisaed olsem “tingsay no eni gudfala future stap nao.”—Adolescent Suicide: Assessment and Intervention, wea Alan L. Berman and David A. Jobes nao raetem.
[Piksa long page 5]
Samfala long olketa nogud samting wea savvy leadim young wan for suisaed