Mahsen en Siohwa Kin Ieias
Ire Kesempwal akan Sang Nan Pwuhken Kronikel Keieu
PAHR 77 dower powe sangehr ahnsou me mehn Suhs akan pwurodohng nan uhdakarail sang ni arail sellahng nan Papilon. Imwen kaudoko me Kepina Serupapel onehda sapahlo mihmihte erein sounpahr 55. Me uhdahn poahsoanehda mehn Israel akan ahr pwurodohng wasao iei ren kapwurehda kaudok mehlel nan Serusalem. Ahpw, aramas akan sohte kin ngoangki ahr kin kaudokiong Siohwa. Kahrehda, anahn laud mie ong kangoange irail, oh ihme kahrehda Paipel pwuhken Kronikel kan ketikihda.
Likin poadoapen irekidi en keinek kan nan pwuhken Kronikel Keieu, e pil kin koasoia duwen ahnsou ieu me reireiki sounpahr 40, me tepikihda ahnsou me Nanmwarki Sohl sipalla lel sipallahn Nanmwarki Depit. Samworo Esra me aramas kamehlele me e ntingihda pwuhk wet nan pahr 460 B.C.E. Kronikel Keieu kitail kin men ese audepe kan pwehki e ketikihong kitail wehwe mwahu duwen kadaudok me kin wiawi nan Tehnpas Sarawio oh pid ketikihda oaritik kan duwen irekidi en keinek me Mesaia kohsang ie. Nin duwen ah wia kisehn Mahsen en Koht, mahsen kan loale kin kakehlaka atail pwoson oh kalaude atail wehwehkihla Paipel.—Ipru 4:12.
IREKIDI EN AHD KESEMPWAL KAN
(1 Kronikel 1:1–9:44)
Keirekidi en eden keinek kan me Esra kihpene kin wia mehkot kesempwal pwehki kahrepe siluh: en tehk kanahieng pwe irail ohl akante me ale mweimwei en wia samworo me en wia doadoahko, pwehn sewese kasalehda irail akan ong arail sohso en keinek oh en kolokol poadoapoad en irekidien dih kan lao lel Mesaia. Keirekidien dih kan kadokepene mehn Suhs akan ong poadoapoad me kapwureiraillahng tepin aramas. Dih eisek sang Adam lel Noha, oh pil dih eisek sang Noha lel Eipraam. Mwurin irekidien nein Ismael pwutak kan, pwutak kan me nein ahn Eipraam pekehi Ketura oh pwutak kan me nein Esau, poadoapoado uhd uhlahng kadaudok en nein Israel pwutak 12 ko.—1 Kronikel 2:1.
Koasoia kan me pid keinek en Suda me oaritik mehlel pwehki re kin kasalehda keinek soupeidi en Nanmwarki Depit. Dih 14 sang Eipraam lel Depit oh 14 sang Depit lel mehn Israel oko arail sellahng Papilon. (1 Kronikel 1:27, 34; 2:1-15; 3:1-17; Madiu 1:17) Mwurin mwo, Esra ntingihdi keinek kan me mih palio Sordan ni pali mese, oh mwuri uhd kihdi irekidi en peneinei en nein Lipai pwutak kan.(1 Kronikel 5:1-24; 6:1) Esra ntingihdi keinek teikan me mih palio Sordan ni pali mese, oh mwuri uhd kihdi irekidi en peneinei en nein Lipai pwutak kan. (1 Kronikel 5:1-24; 6:1) Mwuri, Esra eri oaralapihehda duwen irail keinek teikan me mih pali kapi en Pillap Sordan oh pil kadaudok en Pensamin ni oaritik. (1 Kronikel 8:1) Ahd akan en tepin tohn Serusalem mwurin arail pwurodohsang Papilon pil ntingdi wasaht. (1 Kronikel 9:1-16)
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
1:18—Ihs me ahn Sela pahpa—Kenan de Arpaksad? (Luk 3:35, 36) Arpaksad iei ahn Sela ah pahpa. (Senesis 10:24; 11:12) Lepin lokaia “Kenan” nan Luk 3:36 wia ahd sapwung me kohsang ni ahd “Chaldeans.” Ma met me mehlel, eri tepin ntingdahn ire wet pahn nda, “nein Arpaksad ohlen Chaldea nah pwutak.” De e pil kakete ahd Kenan oh Arpaksad kin dokedoke aramas tehmen. Kitail dehr manokehla me lepin koasoia “nein Kenan pwutak” sohte dierek nan ekei nting sarawi en kawa kan.—Luk 3:36, footnote.
2:15—Depit iei ih me keisuh en sapwellimen Sehsi pwutak? Soh. Mie sapwellimen Sehsi pwutak welimen oh Depit iei me keieu tikitik. (1 Samuel 16:10, 11; 17:12) E sansal me emen sapwellimen Sehsi pwutak kan mehla ni ah saikinte mie nah seri. Pwehki e sohte pahn mie pein nah seri me pahn wa eden ah keinek, Esra kihsang ede.
3:17—Dahme kahrehda Luk 3:27 kahdaneki nein Sekonaia pwutak me ede Sealtiel me iei ih nein Neri? Sekonaia wia pahpahn Sealtiel. Ahpw, Neri kihong Sealtiel nah serepein en wiahla ah pwoud. Luk kahdaneki ih nein Neri pwutak duwehte me e pil wia me e pil kahdaneki Sosep nein Eli, ahn Meri pahpa, pwutak.
3:17-19—Iaduwen Serupapel, Pedaia, oh Sealtiel arail peneinei? Serupapel nein Pedaia me wia rien Sealtiel pwutak. Ahpw Paipel ekei pak kin likweriki Serupapel nein Sealtiel pwutak. (Madiu 1:12; Luk 3:27) Met kakete pwehki Pedaia mehla oh Sealtiel eri apwalihada Serupapel. De mwein pwehki Sealtiel mehla oh sohte nah seri, Pedaia eri pwoudikihda ahn Sealtiel pwoud oh ele tepin neira seri iei Serupapel.—Deuderonomi 25:5-10.
5:1, 2—Ia wehwehn en ahneki pwung en wia mesenih men ong nan mour en Sosep? E kin wehwehki me Sosep pahn ale ah sohso pak riau laudla. (Deuderonomi 21:17) Kahrehda e pahn wiahla pahpa ong keinek riau—Epraim oh Manase. Nein Israel pwutak teikan emen emen pahn wia pahpa ongete ehu keinek.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
1:1–9. Keirekidi en nting en keinek kan kin kadehde me koasoandi pwon en kaudok mehlel sohte kin poahsoanki soai kan ahpw e kin poahsoankihda mahsen mehlel.
4:9, 10. Siohwa ketin sapeng ahn Sapes kapakap ngidingid me pid en alehdi kalaudepen ah wasahn kousoan ni ahlen meleilei pwe en kak itar ohng aramas tohto me kin lahn Koht. Pil kitail anahne en wia kapakap sang nan loalatail pwe en ketin katohtohwehla aramas akan me kin kaudokiong Koht sang ni atail kin pwerisek iang wia doadoahk en katohnpadahkihala aramas akan.
5:10, 18. Nan rahn akan en Nanmwarki Sohl, keinek kan me mih pali mesehn Sordan kalowehdi mehn Akar kan mendahki keinek pwukat arail tohtohki pak riau laudsang tohtohn aramas en keinek pwukat. Met pwehki aramas kommwad kan nan keinek pwukat kin likih Siohwa oh kin kehliki sapwellime sawas. Kitail en likih unsek Siohwa ni arail wia atail mahwen en ngehn pelipelian atail imwintihti kan me ngeder sang kitail.—Episos 6:10-17.
9:26, 27. Sounsilepen wenihmw en Lipai kan kin ahneki pwukoa kesempwal ehu. Irail me kin kol kih en pedolong ong nan wasa sarawi en imwen kaudoko. Irail wiahdahr kadehdepen arail wia aramas likilik oh kin lelepek ong langahda wenihmw akan ni ehu ehu rahn. Kitail pil ale irair en likilik ong pwukoa doadoahk en rapahki aramas akan nan atail wasahn kalohk oh sewese irail en pedolong ong nan sapwellimen Siohwa kaudok. Kitail soh pil anahne kadehde me kitail aramas likilik oh me koapworopwor kak kohwong kitail duwehte sounsilepen kehl mehn Lipai kan?
DEPIT KAUNDA NIN DUWEN NANMWARKI
(1 Kronikel 10:1–29:30)
Poadoapoad wet tepikihda duwen Nanmwarki Sohl oh sapwellime pwutak silimen pwoulahr ni arail mahweniong mehn Pilisdia kan ni nahna Kilpoa. Depit, nein Sehsi pwutak, wiahla nanmwarki ong keinek en Suda. Ohl akan kin kohsang keinek kan koaros kohdohng Epron oh kihong ih pwukoa en wiahla nanmwarki en wehin Israel pwon. (1 Kronikel 11:1-3) Mwurin met, e kalowehdi Serusalem. Oh mehn Israel akan eri wahdo kohpwahn inouo nan Serusalem, “ngisingiski peren oh popouki sowi oh kesekesengki mehn keseng sahl oh arp kan.”—1 Kronikel 15:28.
Depit kasalehda sapwellime kupwur me e kupwurki en ketin kauwada ehu Tehnpas Sarawi en ong Koht mehlelo. Ni Siohwa ah ketin koasoanedier kapai tohrohr wet ong Solomon en wia, e ahpw ketin wiahda sapwellime inou ehu ong Depit me pid Wehi ehu. Ni ahnsou me Depit kin pelian imwintihti en Israel akan, Siohwa kin ketikihong ih kana kan, ehu mwurin ehu. Wadawad ieu me wiawi ni ahnsou me sohte konehng kin imwikihla aramas 70,000 mehla. Mwuri ah alehdi kaweid sang rehn tohnleng emen en kauwada wasahn meirong ehu ong Siohwa, Depit eri pwainda wasakis sang Arauna mehn Sepus. Depit tepiadahr “wiahda kaunop laud” pwehn kauwada Tehnpas Sarawi me “inenen lingan” ong Siohwa. (1 Kronikel 22:5) Depit eri koasoanehdi doadoahk en pahpa kan ong mehn Lipai kan, me koasoiepe mih nan pwuhken Keieun Kronikel me oaritik sang pwuhk teikan nan Pwuhk Sarawi. Nanmwarkio oh aramas akan ketikihda kisakis sapan akan ong Tehnpas sarawio. Mwurin kaundahn pahr 40, me Depit wiahier ih eri sipalla “ni eh likeilapala mehlel, kepwehpwe oh wahu, oh sapwellime pwutak Solomon me uhd wiliandi nanmwarki.”—1 Kronikel 29:27-29.
Pasapengpen Peidek kan me Pid Duwen Iren Paipel kan:
11:11—Dahme kahrehda tohtohn irail me kamala akan me 300 ahpw kaidehn 800 duwen nin duwen me ntingihdi nan 2 Samuel 23:8? Me kaun nein Depit ohl kommwad silimen oko iei Sasopeam, de Sosep-pasepa. Meh riemen teikan iei Eleasar oh Samma. (2 Samuel 23:8-11) Kahrepen wekpeseng en nempe pwukat mwein ele iren Pwuhk pwukat koasoakoasoia wiewia riau me aramas tehmen me wia.
11:20, 21—Ihs me ndand rehn Apisai oh sapwellimen Depit ohl ndand silimeno? Apisai kaidehn ih emen kisehn ohl ndand silimen oko me kin wia papahn Depit. Ahpw, nin duwen me 2 Samuel 23:18,19, mahsanih me e wia kaunepen sounpei 30 oh inenen ndand sang irail koaros. Apisai ndand duwehte irail ohl ndand silimeno pwehki e kin wia doadoahk ndand akan rasehng dahme Sasopeam kin wia.
12:8—Ni ahl dah me mas akan en sounpei en Kad kan kin duwehte “mesen laion ekei”? Ohl kommwad pwukat kin ieiang seli Depit nan sapwtehn. Pitenmoangarail inenen reireila. Oh met kin kihong irail en masepwehk, duwehte mwomwen laion.
13:5—Dahkot “pillap en Isip”? Ekei kin nda me lepin kahs lepet kin wehwehki ehu kahngen pihl en Pillap Nail. Ahpw, ni oaralap, e kin wehwehki “wahu en Isip” me kin wia irepen pali kapi en Sapwen Inouo.—Nempe 34:2, 5; Senesis 15:18.
16:30—Ia wehwehn “weirek laud akan” ong Siohwa? Lepin lokaia lepet “weirek kan” nan wasaht doadoahk ni karasaras pwehn kasalehda irair en perki kansensuwedihala Siohwa.
16:1, 37-40; 21:29, 30; 22:19—Soangen koasoandi en kaudok dah me tengetengete nan Israel sangete ahnsou me Kohpwahn Inouo wisikdohng nan Serusalem lao imwen Kaudoko koukouda? Ni ahnsou me Depit wahdohng Kohpwahn Inouo nan Serusalem oh kihdi ong nan ihmw likou me e ketin wiahdahr, Kohpwahn Inouo sohte mih nan impwal erein pahr tohto. Mwurin ah pwurodo nan Serusalem, Kohpwahn Inouo mihla nan ihmw likouo nan Serusalem. Ahpw, impwalo wie mihmi nan Kipeon, wasa me Samworo Lapalap Sadok oh rie kan kin wiewia meirong kan nin duwen Kosonnedo. Koasoandi wet wiwiawi lao imwen kaudoko kaneknekla nan Serusalem. Ahnsou me imwen kaudoko kakehr doadoahk, impwalo eri wisikdohsang Kipeon ong Serusalem, oh Kohpwahn Inouo eri kohlong nan Pere Keieu Sarawio en tehnpas en kaudoko.
Mehn Kasukuhl kan ong Kitail:
13:11. Kitail en dehr lingeringer oh kahmahmki Siohwa me dene Ih me ketin kahrehda atail sohte pweida, ahpw kitail en kasawih kanahieng irairo oh song en kilang dahme kahrehda soh pweidao. Ni mehlel Depit kin wia met. E kin sukuhliki mehkan sang sapwungala kan me e kin wiahda oh kahrehong ah pweida ni ah kin doadoahngki wiepe pwung oh wahdohng Kohpwahn Inou nan Serusalem.a
14:10, 13-16; 22:17-19. Kitail en kohdohng Siohwa ni kapakap oh peki reh sapwellime kaweid mwohn atail pahn wia mehkot sohte lipilipil me pahn pidada atail pali ngehn.
16:23-29. Sapwellimen Siohwa kaudok en wia mehkot me keieu kesempwal nan atail mour.
18:3. Siohwa iei Soun Kaunsekihala sapwellime inou kan. Ki Depit, E ketin kapwaiada sapwellime inou en ketikihong nein Eipraam sahpw koaros en Kenan, sang “ni pillap en Isip lel pillap laud, pillap en Iupreites.”—Senesis 15:18; 1 Kronikel 13:5.
21:13-15. Siohwa pahngokihong tohnlengo en uhdi sang ah kihda kalokolok pwehki E ketin kupwurohkihla apwal me lelohng Sapwellime aramas akan. Ni mehlel, “sapwellime mah me ngederenie.”b
22:5, 9; 29:3-5, 14-16. Mehnda ma pahngok sohte kohwong Depit en kauwada Tehnpas en Siohwa, e kin kasalehda ngenen sapan. Pwekida? Pwehki e kin wehwehki me soahng koaros me ah, Siohwa me ketin sapankihong. Soangen pepehmohte me pahn pil kamwekid kitail en ahneki ngenen sapan.
24:7-18. Koasoandi en pwihn en samworo 24 oko me Depit wiahda me mihmi ni ahnsou me sapwellimen Siohwa tohnlengo pwarado ong Sekaraia, ahn Sohn Sounpapidais ah pahpa, oh pakairkihda ipwidi en Sohn. Ni ah wia kisehn “pwihn en Apaisa,” Sekaraia ni ahnsowo wiewia ah pwukoa nan tehnpas en kaudoko. (Luk 1:5, 8, 9) Kaudok mehlel kin pidada poadoapoad en uhdahn aramas ekei, kaidehn soai kei. Kapai kan kin kohkihdo atail kin loalopwoat oh miniminiong irail “ladu lelepek oh loalokong” me pid koasoandi mwahu en kaudok en Siohwa nan rahnwet.—Madiu 24:45.
Papah Siohwa “Ki Mour Peren”
Keieun Kronikel kaidehn kin koasoiahte irekidi en keinek kan. E pil kin koasoiahda duwen sapwellimen Depit doadoahk en ketikihdo kohpwahn Inouo ong nan Serusalem, oh pil ah kana nan mahwen lap akan, oh kaunopada ong koukoudahn imwen kaudoko, oh koasoandi en irail samworo ong arail pwukoahn papah. Soahng koaros me Esra koasoia nan Keieun Kronikel, ele inenen wia kapai ong mehn Israel akan, oh sewese irail en pwuhreng ahnekihda ngoang nan sapwellimen Siohwa kaudok nan tehnpaso.
Depit wiahda mehn kahlemeng inenen mwahu ni ah kin kapwaiada en kolokol oh wiahki sapwellimen Siohwa kaudok en keieu kesempwal ong pein ah mour! E sohte kin rapahki kapai tohrohr akan ong pein ih, ahpw Depit kin rapahki en wia kupwuren Koht. Kangoang kohieng kitail en doadoahngki sapwellime kaweid akan ong papah Siohwa “ni mohngiong unsek oh inengieng nan atail lamalam.”—1 Kronikel 28:9.
[Nting tikitik me mi pahs]
a Ong mehn kasukuhl teikan ong ahn Depit songosong en wahdo Kohpwahn Inou nan Serusalem, kitail kak diar nan Kahn Iroir en May 1, 2005.
b Ong mehn kasukuhl teikan me pid ahn Depit wad aramas me Kahn Iroir, May 1, 2005, pali 16-19.
[Kilel nan Pali 28-30]
(Pwehn kilang nting kan ni soandi mwahu, kilang pwuhk wet)
Dih kan sang Adam lel Noha (sounpar 1,056)
4026 B.C.E. Adam
sounpahr 130 ⇩
Sehd
105 ⇩
Enos
90 ⇩
Kenan
70 ⇩
Maalalel
65 ⇩
Sared
162 ⇩
Enok
65 ⇩
Medusala
187 ⇩
Lamek
182 ⇩
2970 B.C.E. NOHA ipwidi
Dih kan sang Noha lel Eipraam (sounpahr 952)
2970 B.C.E. Noha
sounpahr 502 ⇩
Sehm
100 ⇩
NOHLIKO 2370 B.C.E.
Arpaksad
35 ⇩
Sela
30 ⇩
Eper
34 ⇩
Pelek
30 ⇩
Reu
32 ⇩
Seruk
30 ⇩
Nahor
29 ⇩
Tera
130 ⇩
2018 B.C.E. EIPRAAM ipwidi
Sang Eipraam lel Depit: dih 14 (sounpahr 911)
2018 B.C.E. Eipraam
sounpahr 100
Aisek
60 ⇩
Seikop
c.88 ⇩
Suda
⇩
Peres
⇩
Hesron
⇩
Ram
⇩
Aminadap
⇩
Nahson
⇩
Salmon
⇩
Pohas
⇩
Oped
⇩
Sehsi
⇩
1107 B.C.E. DEPIT ipwidi