“Kadehde Pahn Lelohng Ni Irepen Sampah”
“Kumwail ahpw pahn kadehde ie . . . lelohng ni irepen sampah.”—WIEWIA 1:8.
1. Iahd oh iawasa me tohnpadahk ko tepin rongada kokohp me kileledi nan Madiu 24:14?
PALI LAUD en aramas kin pohnese sapwellimen Sises mahsen me kileledi nan Madiu 24:14 me kahrehda tohto kitail pil wadlikihlahr ire wet. Kokohp wet me inenen kaselel! Nna, song medewehla ia madamadau en tohnpadahk ko ahnsou me irail ahpwtehn rong mahsen pwukat! Pahro iei nan pahr 33 C.E. Tohnpadahk ko ieiang Sises erein pahr siluh, oh met re iangodohr ih nan Serusalem. Irail kilangehr sapwellime manaman kan oh pil rongehr sapwellime padahk kan. Mendahki irail perenki padahk mehlel kan me Sises padahkiong irail, irail wehwehki me kaidehn aramas koaros iang irail perenki mepwukat. Mie irail akan me ahneki manaman laud oh kin imwintihti ong Sises.
2. Soangen keper oh kahpwal dah kan me tohnpadahk ko pahn lelohng?
2 Pohn Nahna Olip, tohnpadahk pahmen mwohndi rehn Sises oh rongorong kanahieng sapwellimen Sises padahk duwen keper kan oh kahpwal kan me irail pahn lelohng. Mwowe sang, Sises padahkiong irail me e pahn kamakamala. (Madiu 16:21) Met, e pil padahkiong irail me irail pahn pil lelohng kalokolok oh uhwong laud. E mahsanih, “Aramas akan pahn salihkumwaildi oh pangkumwailla pwe kumwail en lokolok oh kamakamala. Tohn wehi koaros pahn kailongkin kumwail pwehki ngehi.” Kaidehn ihte met me pahn wiawi. Soukohp likamw tohto pahn pwarada me pahn ketewehdi me tohto. Ekei pahn kesehla ar pwoson oh pangala ekei oh kailokpene nanpwungarail. Oh pil ekei aramas, ni mehlel, “me ngeder,” pahn mweidong ahr limpoak ong Koht oh sapwellime Mahsen en tikitikla.—Madiu 24:9-12.
3. Dahme kahrehda sapwellimen Sises mahsan kan me dierek nan Madiu 24:14 me inenen kapwuriamwei?
3 Sises uhd wia mahsen kan me kaperenihada tohnpadahk ko, me weksang soahng suwed kan me e mahsanih me pahn wiawihong irail. E mahsanih: “Rongamwahu en Wehin Koht pahn lohkseli wasa koaros nin sampah, pwe kadehde en mie ong aramas koaros—a mwuri, imwin sampah ahpw pahn kohdo.” (Madiu 24:14) Ei, doadoahk me Sises tepida wia nan Israel me iei en “kadehdehda duwen me mehlel”—doadoahk wet pahn doudoulahte oh lella ni irepen sampah. (Sohn 18:37) Ia uwen kapwuriamwei en kokohp wet! Pwehn pousehla doadoahk wet en kak lel “aramas koaros” pahn inenen apwal en kapwaiada met pwe “tohnwehi koaros pahn kailongki irail.” Ma doadoahk wet pahn pweida mendahki uhwong sang aramas, e sansal me met wia manaman sang rehn Siohwa Koht. Pweidahn doadoahk wet sohte pahn ihte kasalehda me sapwellimen Siohwa kaunda me pwung, ahpw e pahn pil kasalehda me Siohwa sapwellimaniki limpoak, mahk, oh kanengamah. Patehng met, e pahn pil kihong ahnsou mwahu ong sapwellime ladu kan en kasalehda ahr pwoson oh lelepek.
4. Ihs irail kan me pahngok kohwong pwehn wia doadoahk en kadehde (kalohk) oh soangen mehn kamweit dah me Sises ehukihong irail?
4 Sises kasalehiong sapwellime tohnpadahk ko ni sansal me doadoahk wet pahn inenen laud. Mwohn eh ketidahla nanleng, Siohwa pwarohng irail oh mahsanih: “Kumwail pahn audaudkihda manaman ni ahnsou me ngehn sarawi pahn ketidohng kumwail, oh kumwail ahpw pahn kadehde ie nan Serusalem, nan Sudia pwon, oh Sameria, oh lelohng ni irepen sampah.” (Wiewia 1:8) Ni ahnsou keren, pil ekei aramas pahn iang irail wia doadoahk wet. Ahpw, irail tohnpadahk pwukat malaulau ahnsowo. Ia uwen eh kansenamwahu en ese me sapwellimen Koht ngehn sarawi pahn kin sewese irail en kapwaiada doadoahk sarawi wet.
5. Dahme tohnpadahk ko sohte wehwehki me pid duwen doadoahk en kalohk wet?
5 Tohnpadahk ko wehwehki me irail pahn kalohki Rongamwahuo oh “kohwei wasa koaros oh padahkiong tohn wehi kan koaros; pwe re en katohnpadahk.” (Madiu 28:19, 20) Ahpw, irail sohte wehwehki ia uwen unsek en doadoahk en kalohk wet me irail pahn wia, oh irail sohte wehwehki iahd me imwin ahnsou pahn leledo. Kitail pil sohte wehwehki met. Siohwa kelepw me wehwehki duwen ire pwukat. (Madiu 24:36) Ni ahnsou me doadoahk en kalohk pahn lel irair me Siohwa kupwurki, e pahn kasohrala koasoandi suwed wet. Iei ih ahnsou me Kristian akan pahn wehwehki me doadoahk en kalohk pweipweida oh lelehr irair me e ketin kupwurki. Tohnpadahk en mahs ako sohte kak medewehda uwen laud en pwukoahn kalohk ni ahnsoun imwi wet.
Kalohk nan Senturi Keieu
6. Dahme wiawi nan Pendekos 33 C.E. oh ahnsoukis mwuri?
6 Nan senturi keieu, imwilahn doadoahk en kalohki Wehio oh katohnpadahk kin inenen kapwuriamwei. Nan Pendekos 33 C.E., mpen tohnpadahk 120 kohpene nan pere ehu ni poasoake keriau en ihmw ehu nan Serusalem. Sapwellimen Koht ngehn sarawi wudekidi pohrail, oh wahnpoaron Piter wia padahk ehu me inenen kamwekid irail ni eh kawehwehda wehwehn manaman wet, oh mpen aramas 3,000 pwosonla oh papidaisla. Kaidehn ihte met me wiawi. Mendahki kaun en palien lamalam akan nantihong kauwehla doadoahk en kalohki Rongamwahu, “Eri, ni rahn koaros Kauno kin ketin kapataiong pwihn wet irail kan me pahn ale komourparail.” Ahnsou keren, aramas “tohto me rong mahseno re pwosonla; oh ohl ako wie tohtohla ele lel me limekid.” Oh mwurin mwo, “pak tohto ekei aramas kin iangala pwihno—ohl oh lih tohto me pwosonlahr Kauno.”—Wiewia 2:1-4, 8, 14, 41, 47; 4:4; 5:14.
7. Dahme kahrehda pwosonlahn Kornilius wia pweida laud ehu?
7 Pahr 36 C.E. pil wia pahr ehu me inenen pweida mehlel, Kornilius mehn liki men pwosonla oh papidaisla. Ni eh kahluwalahng Piter rehn ohl menet me kin lahn Koht, Siohwa ketin kasalehda me pahngok en Sises me pid duwen “katohnpadahk aramas akan me kin kohsang sang nan wehi kan koaros” sohte dokedokehte mehn Suhs akan nan sahpw teikan. (Wiewia 10:44, 45) Ia mwomwen irail me kaun akan mwekidki duwen met? Ni ahnsou me wahnpoaron ako oh ohl mah ko wehwehkidahr me Rongamwahuo pahn pil lelahng wehi teikan, pil irail me kaidehn mehn Suhs akan, irail eri kalinganahda Koht. (Wiewia 11:1, 18) Ni ahnsowohte, doadoahk en kalohk kin pweida mwahu rehn mehn Suhs akan. Pahr kei mwuri, ele pahr 58 C.E., likin mehn liki kan, “mehn Suhs tohto me pwosonlahr.”—Wiewia 21:20.
8. Iaduwen Rongamwahuo kin kamwekid mour en aramas akan?
8 Mendahki kekeirdahn nempehn irail Kristian en senturi keieu inenen kaperen, kitail en dehr manokehla emenemen irail akan me kisehn pwihn wet. Mahsen en Koht me irail rong inenen manaman. (Ipru 4:12) E kawekidala arail mour. Aramas pwukat kamwakelehdahr arail mour, oh irail pwuhriong nan likoun mour kapw, oh pwunglahr rehn Koht. (Episos 4:22, 23) Met pil duwehte nan rahnpwukat. Oh pil, irail akan me alehdahr Rongamwahuo ahneki koapworopwor en mour soutuk.—Sohn 3:16.
Tohndoadoahk kan me Kin Ieiang Koht
9. Kapai oh pwukoa dah me Kristian en mahs ako kin pohnese me irail ahneki?
9 Kristian en mahs ako sohte kin men adikihla arail doadoahk me pweidahr. Irail pohnese me arail doadoahk nin duwen sounkalohk kei kin kekeirkihda “manaman en ngehn sarawi.” (Rom 15:13, 19) Siohwa me kin kahrehda kekeiradahn pali ngehn. Kristian akan kin pohnese me e wia kapai ong irail en wia “tohndoadoahk kei me kin ieiang Koht wiewia sapwellime doadoahk.” (1 Korint 3:6-9) Oh pil, irail nannanti nan doadoahk me kohwong irail en wia pwehki irail men kapwaiada sapwellimen Sises kehkehlik.—Luk 13:24.
10. Soangen nanti dah kan me Kristian en mahs ako kin wia pwehn kalohk ong wehi kan koaros?
10 Nin duwen “wahnpoaron en mehn liki kan,” Pohl kin seiloak mwail kid kei nansed oh nansapw, tepiada mwomwohdiso tohto nan wehin Rom akan nan sapwen Eisia oh Krihs. (Rom 11:13) E pil seiloakla nan Rom oh pil ele nan Spain. Erein met e wiewiawi, wahnpoaron Piter mie e pwukoa kalohki “Rongamwahu ong irail akan me sirkumsais,” seiloakla pali teio pwehn kalohk nan Papilon, me wia wehi kesempwal ehu ong pelien lamalam en mehn Suhs nan ahnsowo. (Kalesia 2:7-9; 1 Piter 5:13) Pil ekei kisehn irail akan me kin doadoahk laud nan doadoahk en Kauno iei lih akan me duwehte Tripihna oh Triposa. Emen lih me adaneki Persis, “kin wia doadoahk laud ong atail Kaun.”—Rom 16:12.
11. Iaduwen Siohwa ah ketin kapaiada doadoahk kehlail me irail tohnpadahk en mahs oko wia?
11 Siohwa kin kapaiada irail pwukat iangahki meteikan me kin wia tohndoadoahk pwahtiet kei. Mwotomwot sang sounpar 30 mwurin Sises kohpada me kalohk pahn wiawihong nan wehi kan koaros, Pohl ntingihdi me “padahkpen Rongamwahu wiawihongehr aramas akan koaros nin sampah.” (Kolose 1:23) Iaduwen—met kahrehong imwin ahnsou en leledo? Ni ehu ahl, kitail kak nda me ehi. Imwin koasoandi en mehn Suhs akan imwisekla nan pahr 70 C.E. ni ahnsou me sounpei en Rom ako kauwehla Serusalem, iangahki Tehnpas Sarawio. Ahpw, Siohwa ketin koasoanehdier me ehu kalohk me laudsang kalohk me kin wiawi mahs pahn wiawi mwohn e pahn kasohrehla koasoandi suwed wet.
Doadoahk en Kalohk me Wiawi Rahnwet
12. Iaduwen irail me adaneki “Bible Students” arail kin wehwehki duwen kehkehlik me kohwong irail en kalohk ong aramas akan?
12 Ni imwin senturi 19, mwurin ahnsou reirei ieu me aramas me kin lahlahwe kaudok mehlel kin inenen rek, kaudok min pil pwurehng wiawihda sapahl. Irail me adaneki “Bible Students,” me iei eden Sounkadehdehn Siohwa kan mahs, inenen wehwehki mwahu pahngok me kohwong irail en wia doadoahk en katohnpadahk nin sampah pwon. (Madiu 28:19, 20) Ni ahnsou me e lelehr pahr 1914, miehier mpen aramas 5,100 me iangehr doadoahk en kalohk, oh Rongamwahuo lelohngehr sahpw 68. Ahpw, irail sounkalohk kan en ahnsowo saikinte wehwehkihla mehlel iren Madiu 24:14. Nan imwin senturi 19, Paipel, me iangahki pwuhken Rongamwahu kan me wehwehki pwuhken Madiu, Mark, Luk oh Sohn, kawehwehdier ong ni lokaia tohto oh pekederpeseng nan sampah pwon. Kahrehda, irail Bible Students en ahnsowo lemehiong me dene kadehde kohwongehr wehi kan.
13, 14. Soangen wehwe dahieu me kupwuren Koht oh koasoandi me kohda nan pahr 1928 en The Watch Tower?
13 Ekis ekis, Siohwa ketikihong sapwellime aramas akan wehwe sansal ong duwen kupwure oh sapwellime koasoandi. (Lepin Padahk 4:18) Watch Tower en December 1, 1928, koasoia: “Kitail kak nda me kohpeseng en Paipel kapwaiadahr kokohp en kalohkiseli Rongamwahu en Wehin Koht? E dehde mwahu me soh! Mendahte ma Paipel kin kohpeseng, e pil wia mehkot kesempwal ong sapwellimen Koht aramas akan me wia “kisin pwihn en sounkadehde kan” nan sampah en ntingihda kisin pwuhk kan pwehn kawehwe duwen kupwuren Koht oh pil pwarek ihmw akan wasa me Paipel pwukat pwilidier rehn towe kan. Pwe aramas akan dehpa sohla tehk duwen koukoudahn sapwellimen Mesaia koperment nan atail ahnsou.”
14 Watch Tower wet pil doula oh koasoia: “Nan 1920, . . . Bible Students ahnekihda wehwe pwung duwen kokohp en Kauno me mih nan Madiu 24:14. Irail eri diarada me ‘rongamwahu wet’ me pahn lohkseli nan sampah pwe en wia kadehde ong mehn liki kan de wehi kan koaros, kaidehn rongamwahu ieu ong wehi ieu me pahn kohdo ahpw e wia rongamwahu ieu me pahn kasalehda me Nanmwarki en Wehin Mesaia tepidahr sapwellime kaun.”
15. Ia mwomwen parpeseng en doadoahk en kalohk sangehr pahr 1920?
15 “Kisin pwihn en sounkadehde kan” en pahr 1920 ko sohte wie tikitikte. Nan pahr akan mwurihdo, e sansal duwen wehwehn “pokon kalaimwun” en “sihpw teikan” oh pwihn wet tepidahr kohpene. (Kaudiahl 7:9; Sohn 10:16) Rahnwet, irail sounkalohk en Rongamwahu 6,613,950 kin kalohkseli nan sahpw 235 nan sampah. Met kasalehda me kokohp wia pweipweida rahnwet! Saikinte ahnsou ehu sang mahs kohdo me “Rongamwahu en Wehio” wia soangen lohkpeseng laud duwehte rahnwet. Saikinte ahnsou ehu sang mahs kohdo me sapwellimen Siohwa ladu lelepek kan wia soangen tohto nan sampah duwehte rahnwet.
16. Dahme pweidahn nan pahr en kalohk en 2005? (Kilang chart nan pali 13-16.)
16 Patpene, pwihn en Sounkadehde laud wet kin kedirepwki wiewia arail doadoahk en kalohk nan pahr 2005. Pohnangin awa lik (billion) me irail kin doadoahngki pwehn kalohki Rongamwahu nan sahpw 235. Irail kin pwurehng pwurala rehn aramas rar kei me kin perenki rong oh irail pil kin onop Paipel rehn aramas kid kid kei. Sounkadehdehn Siohwa kan kin wia doadoahk wet. Sounkadehde kan kin toukihda arail ahnsou ni sohte pweine oh pil kin kihda pein arail dipwisou kan pwe irail en kak ehukihong meteikan Mahsen en Koht. (Madiu 10:8) Sang ni manaman en ngehn sarawi, Siohwa kin ketin kaukaule ketihnainih sapwellime ladu kan pwe ren wia kupwure.—Sekaraia 4:6.
Doadoahk Laud Pwehn Kihda Kadehde
17. Iaduwen sapwellimen Siohwa aramas akan ahr kin mwekidki mahsen en Sises me pid kalohki Rongamwahuo?
17 Edetehn kereniong pahr 2,000 sangehr ahnsou me Sises mahsanih me Rongamwahu pahn lohkseli, ngoang me sapwellimen Koht aramas akan kin ahneki ong doadoahko saikinte tikitikla. Kitail ese me sang ni atail kin dadaurete ni atail kin wiewia dahme mwahu, kitail kin kasalehda sapwellimen Siohwa irail akan en limpoak, mahk oh kanengamah. Duwehte Koht, kitail sohte men aramas emen en mehla, ahpw kitail men aramas akan en koluhla oh pwurodohng rehn Siohwa. (2 Korint 5:18-20; 2 Piter 3:9) Ni arail kin marainki sapwellimen Koht ngehn sarawi, Sounkadehdehn Siohwa kan kin pwerisek oh kaukaule lohkiwei Rongamwahuo ong irepen sampah. (Rom 12:11) Pwehki met, aramas nan wasa kan koaros kin alehda padahk mehlel oh idawehnla sapwellimen Siohwa kaweid limpoak. Kitail tehkpene ekei karasepe kan.
18, 19. Soangen ekspiriens dah kan me ke kak kasalehda duwen aramas me kin mwekidki Rongamwahuo?
18 Charles ih emen soumwet nan pali kapi en Kenya. Nan 1998, e netikihla paun en tipaker 18,000 oh ih eri alehdi doaropwe me kasalehda me ih soumwet en tipaker me keieu mwahu. Ahnsowo, e pil tepiada onop Paipel. Ih eri mwadang diaradahr me aramas emen me kin pidada wiahda sika kin uhwong sapwellimen Sises pahngok en poakohng mehn mpomw. (Madiu 22:39) Ni ahnsou me e wehwehkidahr me ‘soumwet en tipaker me keieu mwahu’ iei ih ‘me sounkamaramas me keieu mwahu,’ Charles eri usupihki ah tipaker ko pwoisin. Charles kekeirada oh inoukihong Siohwa ah mour oh papidaisla oh met e wiahlahr Regular Pioneer men oh pil Ministerial Servant men.
19 Kitail kak kamehlele me Siohwa kin ketin “itikekihdahr wehi kan” ki doadoahk en kalohk me wiewiawi, kahrehda aramas akan pidepidelong nan padahk mehlel. (Akkai 2:7) Pedro, mehn Portugal, pidelong ohng nan sukuhl en padre ni ah sounpar 13. Ah mehn akadei iei en wiahla misineri oh en padahk duwen Paipel. Mwurin ahnsou mwotomwot kis, e kesehla sukuhlo pwe irail sohte kin kalap koasoia Paipel nan wasahn sukuhlo. Mwurin sounpar weneu e tepidahr sukuhl en palien madamadau (psychology) nan University en Lisbon. E kin mih rehn rien ah nohno, me wia emen Sounkadehdehn Siohwa kan, oh lih menet kin kangoangehki ih en onop Paipel. Ni ahnsouo, Pedro sohte nohn wehwehki ma mie Koht de soh, e pil sohte kak pilada mwahu ma e men onop Paipel de soh. Ih eri koasoiong ah sounpadahk en Psychology duwen ah peikasalada nan ah lamalam. Sounpadahk menet eri padahkiong ih me aramas me sohte kak wiahda pein a pilipil kan kin kalap lelohng irair en suwed ong pein irail. Pwehki met, Pedro eri pilada en sukuhliki Paipel. E ahpwtehn papidaisla oh met e kin pil kasukuhliki aramas teikan Pwuhk Sarawi.
20. Dahme kahrehda kitail en ahneki peren me kadehde ong wehi kan kin wiewiawi ni mwuledek?
20 Kitail saikinte ese ia uwen werei kadehde pahn wiewia ong wehi kan, oh kitail pil sehse rahn oh awa me imwi pahn leledo. Ihte me kitail ese me e pahn mwadang. Kitail peren pwe kalohk en Rongamwahuo me parpeseng nan sampah ahnsou wet pil wia kilel me ahnsou inenen keren me Wehin Koht pahn uhd wiliandi koperment akan en aramas. (Daniel 2:44) Ni ehu ehu pahr ah kin nek, aramas rar kei kin mwekidki Rongamwahuo, oh met kin kawahuwih Siohwa Koht. Koapworopwor laud mie me kitail pahn koasoanehdi nan kapehdatail en kolokol atail lelepek ong Siohwa oh ieiang riatail brother oh sister kan nan sampah pwon kedirepwki doadoahk en kalohk ong wehi kan koaros. Ni atail kin wia met, kitail pahn kamourala pein kitail oh pil irail akan me kin karonge kitail.—1 Timoty 4:16.
Ke Tamataman?
• Dahme kahrehda Madiu 24:14 wiahki kokohp lingan ehu?
• Soangen doadoahk dah me tepin Kristian akan kin wia nan kalohk, oh ia imwilahn doadoahko?
• Iaduwen “Bible Students” wehwehkihda anahn en kalohk ong wehi kan koaros?
• Ni atail kin tehk wiewia en sapwellimen Siohwa aramas akan nan pahr en kalohk me ahpwtehn nekiero, dahme kin kamwekid omw lamalam?
[Chart nan Pali 13-16]
2005 RIPOHT EN KALOHK EN SOUNKADEHDEHN SIOHWA KAN
(See Bound Volume)
[Kawehweh pen kilel kan nan ehu ehu pali 11]
Pohl seiloak mwail kid kei pohn sahpw oh sehd pwehn kalohki Rongamwahuo
[Kawehweh pen kilel kan nan ehu ehu pali 10]
Siohwa kaweidki Piter en kalohk ong Kornilius oh ah peneinei