Kadeik Wiawi Nan Wahu Patapat En Kopwung
“Tohn wehi kan . . . en kodohng nan wahu patapat en Seosopat; pwe iei ih wasao me I pahn kadeikada wehi koaros.”—SOEL 3:12.
1. Dahme kahrehda Soel kilangada aramas ngedehrie pokonpene nan “wahu patapat en kopwung”?
“ARAMAS NGEDEHRIE mihmi nan Wahun Kopwung”! Kitail kin wadek mahsen kapwuriamwei ko nan Soel 3:14. Dahme kahrehda aramas pwukat pokonkihpene? Soel sapeng: “Rahnen Kauno [Siohwa] pahn mwadang pwarodohng.” Met iei rahn lapalap en kopwung en Siohwa—rahn en kadeikih pokon en aramas kan me soikala Wehin Koht me e kauwada pahn Krais Sises. Mwurin ahnsou reirei, “tohnleng pahmeno” en Kaudiahl irelaud 7 pahn kadar arail kolokol “ahng pahieu en sampah,” me pahn imwikihla “kahn kamakam kohwalap me pahn laudsang apwal me kin wiawi sang mahs kohdo lel met, pil sohte me pahn duwe sang met kohla.”—Kaudiahl 7:1; Madiu 24:21.
2. (a) Dahme kahrehda wasao me Siohwa pahn wia sapwellime kadeik kin ni pwung adaneki “wahu patapat en Seosopat”? (b) Iaduwen Seosopat mwekid pwung ni ahnsou me re mihla pahn uhwong?
2 Nan Soel 3:12, wasahn kadeik wet kin adaneki “wahu patapat en Seosopat.” Me pwung ong met, erein ahnsou apwal ehu nan poadoapoad en Suda, Siohwa wia kadeik wasao pwehki Nanmwarki mwahu Seosopat, me edeo kin wehwehki “Siohwa Iei Sounkopwung.” Atail tehkada dahme wiawi ahnsouwo pahn sewese kitail mwahu en kalahnganki dahme pahn wiawi nan atail ahnsou. Met kileledi nan 2 Kronikel irelaud 20. Nan iretikitik 1 en irelaudo, kitail wadek duwen “karis en mehn Mohap kan, mehn Ammon kan iangahki iangarail tohn wehin Meun, re ahpw mahweniong Suda.” Iaduwen Seosopat mwekidki met? E wia dahme ladu lelepek kan en Siohwa kin ahnsou koaros wia nan ahnsoun apwal. E sohpeilahng Siohwa pwehn ale kaweid, oh kapakap ngidingidki: “Komwi me aht Koht! Komwi ketin angiangih irail, pwe se sohte kak uhwong karis lapalap wet me mahmahweniong kiht. Se sohte patohwan dahme se pahn wia, ahpw se patohwan peki sapwellimomwi sawas.”—2 Kronikel 20:12.
Siohwa Sapengla Kapakap Ehu
3. Kaweid dah kei Siohwa ketikihong Suda ni ahnsou me re lelohng uhwong sang wehi kan me mih mperail?
3 Nin doken “mehn Suda kan koaros kesikesihnen mwohn Siohwa, iangahki neirail seri kan, arail pwoud oh neirail pwutak kan,” Siohwa ketikihda sapwellime pasepengo. (2 Kronikel 20:13) Duwehte ah doadoahngki sapwellime “ladu lelepek oh loalokong” rahnwet, Sounkaronge Kapakap Lapalapo kamwekidihki manaman soukohp en Lipaio Sahasiel en kasalehda sapwellime pasepeng ong irail ko me pokonpene. (Madiu 24:45) Kitail wadek: “Kauno [Siohwa] ketin mahsanih: ‘Kumwail en dehr nan kapehd tikitikla de masak uhwong karis lapalap wet. Koht me pahn ketin wiewia mahwen wet, kaidehn kumwail . . . kumwail sohte pahn pei nan mahwet wet. Kumwail pahn koasoaneikumwaildi oh awih; kumwail ahpw pahn patowan duwen Kauno [Siohwa] eh pahn ketikihong kumwail en powehdi . . . Kumwail dehr peikasal de masepwehk. Kumwail patohwei mahwen, Kauno [Siohwa] pahn ketin ieiang kumwail.’”—2 Kronikel 20:15-17.
4. Ni ahl dahieu Siohwa kupwurki sapwellime aramas kan en pwerisek, ahpw ren dehr nennenweite, ni ahnsou me re lelohng pelian kan sang ahr imwintihti?
4 Siohwa kupwurki Nanmwarki Seosopat oh nah aramas kan en wia laudsang ihte mwomwohd mwahl, oh awiawih ehu manaman kapwuriamwei me pahn doareirailla. Ren tiengla mwowe powehdi uhwong kan sang arail imwintihti kan. Nanmwarkio oh mehn Suda kan koaros, iangahki neirail seri kan, arail pwoud kan oh neirail pwutak kan,’ kasalehda arail pwoson kehlail ni arail ni peik pirida ni mensehngie oh karis wei pwehn tuhwong pokon en arail imwintihti kan. Ni arail kohkohwei, nanmwarkio kin pousehlahte kihda kaweid oh kangoang sang powe, oh kin kangoangehkin irail: “Kumwail koapworopworki Kauno [Siohwa], amwail Koht, kumwail ahpw pahn tengeteng kehlail. Kumwail pwoson dahme sapwellime soukohp kan patohwanohng kumwail, kumwail ahpw pahn pweida.” (2 Kronikel 20:20) Pwoson Siohwa! Koapworopworki sapwellime soukohp kan! Ih wasaht me wia kih en pweida mwahu. Me duwehte rahnwet, ni atail pousehlahte pwerisek nan doadoahk en Siohwa, kitail en dehpa peikasalki me e pahn kahreong atail pwoson en kana!
5. Iaduwen Sounkadehdehn Siohwa rahnwet kin pwerisek nin doken ahr kapinga Siohwa?
5 Duwehte mehn Suda kan ni mwein Seosopat, kitail anahne “kapinga Siohwa, ong ahnsou soh imwi pwehki ah limpoak kadek.” Iaduwen kitail en wiahda kaping wet? Ni atail pahn kalohkiseli Wehio ni idipek! Nin doken mehn Suda ko “tepihada koul en kaping,” kitail kin pil kapataiong atail pwoson wiewia kan. (2 Kronikel 20:21, 22) Ehi, kitail en kasalehda soangen pwoson mehlel ohte nin doken Siohwa kaunopada pwehn pelianda ah imwintihti kan! Mendahki ahl me mwomwen reirei, kitail nantiong en dadaur, pwerisek kasalehda wiewiahn pwoson, duwehte me sapwellime aramas kana kan kin wiewia nan wasa apwal kan nan sampah rahnwet. Nan ekei sahpw akan me kalokolok laud, pepei, lehk, apwal en paien wehi kin mie, imwila mwahu kan kin wiawihong ladu lelepek kan en Koht, nin duwen me Pwuhk en Pahr en Sounkadehde kan en Siohwa en nan pahr 1998 ripohtki.
Siohwa Doarehla Sapwellime Aramas Akan
6. Iaduwen pwoson kehlail kin sewese kitail en kolokolte atail loaloapwoat rahnwet?
6 Wehi kan me dohsang Koht me kapilpene Suda kin songosong en powehdi sapwellimen Koht aramas kan, ahpw ki mehn kalimeng mwahu en pwoson sapwellimen Siohwa ladu kan ki pelianki met koul en kapinga ih. Kitail kak kasalehda soangen pwosonohte rahnwet. Ni atail pahn audekihda atail mour doadoahk kan en kapinga Siohwa, kitail kin kakehlailla atail tetehn mahwen en pali ngehn, oh sohte mweidohng wasakis me wiepe widingek en Sehdan kak kapwoarehpeseng. (Episos 6:11) Pwoson kehlail pahn kauhdi kasongosong en kasalongehkihla atail lamalam mehn kamweit samin kan, noahrok kepwe, oh soukautih me oarepene sampah suwed wet me kapilpene kitail. Soangen pwoson kehlail wet pahn kolokol kitail en iang “ladu lelepek oh loalokong” papah loaloapwoat nin doken atail kaukaule karosonkihda mwengehn pali ngehn me kin kohda “ni ahnsou me konehng.”—Madiu 24:45.
7. Iaduwen Sounkadehdehn Siohwa kan kin mwekidki soangsoangen pelian kan me kin wiawihong irail?
7 Atail pwoson me poahsoanda pohn Paipel pahn kakehle kitail en kesihnenda teng pelien pwihn en kailok kan me irail ko me kin kasalehda ngehnin “ladu suwedo” nan Madiu 24:48-51 kin kamwekidada. Kapwaiada kokohp wet ni ahl kapwuriamwei ehu, irail kan me pwupwsang padahk mehlel kin pwerisekiong padokedi lokaia likamw oh padahk likamw nan sahpw tohto rahnwet, oh kin pil wia pilahn rir kan ong ekei me mih nan pwukoah laud nanpwungen wehi kan. Ni ahnsou me konehng, Sounkadehdehn Siohwa kan kin sapeng uhwong pwukat, duwen me Pilipai 1:7 kasalehda, ni arail kin ‘uhki rongamwahuwo oh katengehdi pwehn kehlail.’ Karasepe ehu, ni September 26, 1996, nan ehu iren kopwung sang Krihs, sounkopwung duwemen en European Court of Human Rights, ni Strasbourg, pwungkihda me “Sounkadehdehn Siohwa kan wiahlahr ‘pelien lamalam ehu me sansalohngehr wehi pokon,’” me ahneki pwung en saledek kasalehda arail madamadau, arail pilipil, oh kamehlel kan, oh pil pwung en kalohkiseli arail pwoson. Oh ong irail me pwupwsang padahk mehlel, kadeik en Koht mahsanih: “Dahme pweida rehrail kadehdehda duwen pwung en lepin kahs ko: ‘Kidi men kin pwurehng kang eh mwus’ oh ‘Pwihk men me duhduhwer, kin pwurehng tapwur nan pwelmatak.’”—2 Piter 2:22.
8. Ni mwehin Seosopat, iaduwen Siohwa kadeikada en sapwellime aramas kan ahr imwintihti kan?
8 Ni mwein Seosopat, Siohwa kadeikada irail ko me men kahpwalehla mouren sapwellime aramas kan. Kitail wadek: “Kauno [Siohwa] ahpw ketin kapingada karis ko. Mehn Ammon oh mehn Mohap uhd mahweniongada karis en mehn Edom oh kamwomwala; mwuhr re ahpw uhd uhpene nanpwungarail ni pei ekiek.” (2 Kronikel 20:22, 23) Mehn Suda kan kahdaneki wasao Wahun Peraka, Peraka kin wehwehki “Kapai.” Pil nan ahnsou pwukat, kadeik en Siohwa ong ah imwintihti kan pahn imwikihla kapai laud ong pein nah aramas kan.
9, 10. Ihs me kasalehda me pein irail warohng kadeik laud sang rehn Siohwa?
9 Ele kitail pahn kalelepek, Ihs nan ahnsou pwukat me pahn ale kadeik laud sang rehn Siohwa? Pwehn ale pasepeng en peideko, kitail en pwuralahng kokohp en Soel. Soel 3:3 kin koasoia duwen imwintihti en sapwellime aramas kan me “netikihla kisin pwutak pwe ren wiahla me kin netiki paliwararail, oh kin netikihla kisin serepein ong wain.” Ehi, re kin kilangwohng sapwellimen Koht ladu kan me re mwahl sang irail, me neirail seri kan duwehte pweinen irail me kin netikih paliwararail de duwehte pweinen kep en wain ehu. Re pahn ale kadeikparail pwehki re kin mwamwahleki sapwellime aramas kan duwehte met.
10 Irail ko me pil warohng ale kadeik iei irail kan me kin kamwahl ni pali ngehn. (Kaudiahl 17:3-6) Oh me keieu pwukoahki iei irail ko me kin kamwekidada manaman en pelien politik kan en kaloke Sounkadehdehn Siohwa kan oh kin kauhdi arail doadoahk, nin duwen me ekei kaun en lamalam kan kin doadoahngki mwoaroamwoar kan en wia ni Palimesehn Iurop nan ahnsou pwukat. Siohwa ketin kasalehda sapwellime kupwuren kadeik irail kan me kin wia soahng suwed pwukat.—Soel 3:4-8.
“Kasarawihla Mahwen!”
11. Iaduwen Siohwa pelian ah imwintihti kan en mahwen?
11 Mwuri, Siohwa padahkihong sapwellime aramas kan en kalohkihda pakair ehu nanpwungen tohnwehi kan: “Kasarawihla mahwen! Kumwail onopadahng mahwen; kumwail kapokonpene sounpei kan koaros oh kariswei!” (Soel 3:9) Met iei pakair en mahwen tohrohr ehu—mahwen pwung. Sapwellimen Siohwa Sounkadehde loaloapwoat kan kin koapworopworki kepwehn mahwen en pali ngehn ni arail kin pelien padahk en aramas likamw kan, oh pelienki padahk likamw padahk mehlel. (2 Korint 10:4; Episos 6:17) Ni ahnsou keren, Koht pahn kasarawihla “mahwen en rahn lapalap en Koht Lapalapie.” (Kaudiahl 16:14) E pahn kihsang pohn sampah irail ko koaros me kin uhwong kaunda unsek en Koht. Sapwellime aramas kan pohn sampah sohte pahn ni wahr iang mahwen wet. Ni wahr oh ni karasaras, re ‘wekidohng neirail kedlas akan ong ni mehn deipwel, oh neirail ketieu kan ong ni naipokos.’ (Aiseia 2:4) Me weksang met, Siohwa kin ketin pelianda wehi kan me kin uhwong en wia mehkot me weksang met: “Kumwail sukada imwin noumwail mehn deipwel kan oh wiahkihda kedlahs, oh kumwail wiahkihda ketieu noumwail naip en kamwakel kan.” (Soel 3:10) E luhke irail en doadoahngki neirail kepwehn mahwen kan koaros oh kepwehn mahwen en ahnsouwet nan mahweno. Ahpw re sohte kak kana, pwe Siohwa me sapwellimaneki mahweno oh ih me pahn kana!
12, 13. (a) Mendahki mahweno Cold War uhdier, iaduwen wehi tohto kasalehda me re men mahwente? (b) Dahme wehi kan sohte kaunopohng?
12 Nan tepin 1990 samwa, wehi kan kalohkihda me mahweno me adaneki Cold War uhdier. Pwehki met, en United Nations mehn akadei keieu en wahdo popohl oh meleilei pweidahier? Soh! Dahme wiewia kan nan Burundi oh Democratic Republic of Congo oh Iraq oh Liberia oh Rwanda oh Somalia oh sahpw kan me mahs wia Yugoslavia padahkihong kitail? Ni mahsen kan en Seremaia 6:14, re kin ndinda: “‘Mehkoaros me mwahute,’ ni mehkoaros eh sohte mwahu.”
13 Mendahki mahwen sohla kin wiawi nan ekei wasa kan, wehi kan me kin towe United Nations kin siaipenehte ni arail kin wiahda kepwehn mahwen wiapan kan. Ekei kin kaukaulehte kihkihpene nair kepwehn mahwen kan me wiawihkihda nuclear. Mehteikan kin wiahkihda kepwehn mahwen kemikel kan de mwahs en soumwahu kan me kin kemehla aramas tohto. Nin doken wehi pwukat kin pokonpene wasao me ni karasaras adaneki Armakedon, e pelien irail mahsanih: “Me luwet akan pahn pil uhdahn iang mahwen. Kumwail mwadangodo, kumwail wehi kan koaros me kapilpene Suda, kumwail pokonpene nan wahuo.” Soel eri kapataiong pein ah pekipek: “Maing Kauno [Siohwa], komw ketikihdo sapwellimomwi karis pwe re en mahweniong irail.”—Soel 3:10, 11.
Siohwa Ketin Pere Pein Sapwellime Kan
14. Ihs sapwellimen Siohwa me manaman kan?
14 Ihs sapwellimen Siohwa me manaman akan? Mpen pak 280 samwa nan Paipel, Koht mehlelo kin mwaraneki “Siohwa, Kaun en Karis en sounpei kan.” (2 Nanmwarki 3:14, New World Translation) Karis pwukat iei tohnleng kan nanleng me kin onopadahng wia dahme Siohwa kupwurki. Ni ahnsou me mehn Siria kan raparapahki pwehn koledi Elisa, Siohwa ikmwuri kapehdpeseng mesen Elisa laduwo pwehn kilang karepen re sohte kak pweida: “Ih eri kilangada duwen nahna kan ar direkihla oahs oh werennansapw kisiniei me kapilpene Elisa.” (2 Nanmwarki 6:17) Sises mahsanih me e kak pekih rehn Semeo en “ketikihdo karis en tohnleng tohtohsang karis eisek riau.” (Madiu 26:53) Ni ah kasalehda duwen en Sises tangatangwei pwehn wia kadeik en Armakedon, nan pwuhken Kaudiahl, wahnpoaron Pohl mahsanih: “Karis en sounpei en nanleng kan kin idawehn, dake oahs pwetepwet kei, oh likawih likou pwetepwet mwakelekel. Kedlahs keng pwoat uhsang ni ewe, me e pahn kin kalowehkihdi wehi kan. E pahn kaunkinirailda sokon mete; oh pein ih pahn tiahkasang, nan wasahn tiahk wain, wainen engieng en Koht.” (Kaudiahl 19:14, 15) Wasahn tiahk wain ni karasaras kin kasansalda ni lokaia ko me iei “wainen engieng en Koht.”—Kaudiahl 14:17-20.
15. Iaduwen Soel kasalehda sapwellimen Siohwa mahwen ong wehi kan?
15 Eri, iaduwen Siohwa sapengla en Soel pekipek en ketikihdo pein sapwellimen Koht me manaman kan? E sansalda ni lokaia pwukat: “Tohn wehi kan pahn onopada oh kohdohng nan Wahun Kopwung. Iei wasa me ngehi, Kauno [Siohwa], pahn kadeikada wehi koaros me kapilpene Suda. Re inenen suwed mehlel; kumwail lupukiraildi rasehng wahn sahpw ni ahnsoun rahk; kumwail kamwutirailpene, duwehte kreip eh kin kamwutpene ni wasahn kangid kreip me diradahr lao wain pahn kusiei sang loale. Aramas ngedehrie mihmi nan Wahun Kopwung. Iei wasao me rahnen Kauno [Siohwa] pahn mwadang pwarodohng. Ketipin oh maram rotorotalahr, oh usu kan solahr linge. Kauno [Siohwa] mahsendihdo sang nin Nahna Saion, ni kapitie laud; kapitie peipeido sang Serusalem, rasehng nan sapwe, eri, sampah oh pahn lahng kin rerrerki.”—Soel 3:12-16.
16. Ihs me pahn iang irail ko me Siohwa kadeikada?
16 Me pwung ong eden Seosopato me wehwehki “Siohwa Iei Sounkopwung,” pil pahn duwehte en Koht, Siohwa, pahn ni unsek kawahuwiala sapwellime kaunda unsek en lahng oh sampah ni ahnsou me e pahn wia kadeik. Kokohpo kasalehda irail ko me ale kadeik laud me iei ‘aramas ngeder me mihmi nan Wahun Kopwung.’ Irail kan me luhwehdi me kin utungada kaudok likamw pahn iang kisehn pokon wet. Patohngete irail pwukat iei irail ko me Melkahka irelaud riau kasalehda—wehi kan, aramas kan, nanmwarki kan, oh kaun akan—me pilada koasoandi suwed wet en sampah sang ‘ar pahn papah Siohwa ni lemmwin.’ Irail pwukat sohte men “metik sapwellime Ohlo.” (Melkahka 2:1, 2, 11, 12) Re sohte kin pohnese Sises me iei ih sapwellimen Siohwa Nanmwarki. Pil ehu, pokono me kileledi ong kasorala pahn iangahki aramas koaros me Nanmwarki lingano pahn kadeikada me iei “kuht kan.” (Madiu 25:33, 41) Ni ahnsouwo me Siohwa kilelehdi en mahsendo ni kapitie laud sang nan Serusalem, sapwellime Nanmwarki en nanmwarki me e idiada pahn tangawei pwehn wia kadeiko. Lahng oh sampah uhdahn pahn rerrer! Ahpw, kitail ahneki koapworopwor wet: “Siohwa pahn wia wasahn ruk ong sapwellime aramas, oh ihmw kehlail ong nein Israel kan.”—Soel 3:16 (New World Translation).
17, 18. Ihs irail kan me pahn pitsang kahn kamakam kohwalap, oh irair dah kei me re pahn paiekihda?
17 Kaudiahl 7:9-17 kasalehda ihs irail ko me pitsang kahn kamakam kohwalap nan duwen “pokon kalaimwun ehu” me wiawihkihda irail ko me kasalehda ahr pwoson manaman tomw en ntahn Sises. Irail pwukat pahn diar pereparail ni rahn en Siohwa, nin doken pokon en aramas kan nan kokohp en Soel pahn ale kadeikparail laud. Soel mahsanihong irail ko me pitla: “Eri, kumwail mehn Israel kan, kumwail ahpw pahn ese me ngehi, Kauno [Siohwa], amwail Koht. I kin ketiket pohn ei dohl sarawi Saion.—Soel 3:17a.
18 Kokohpo eri padahkiong kitail me wasa me sapwellimen Koht Wehin nanleng mie “pahn wiahla kahnimw sarawi ehu; mehn liki kan solahr pahn kak pwurehng kalowehdi.” (Soel 3:17b) Nanleng oh nan sampah pahnangin Wehio nanleng pahn sohla mie mehn liki, pwehki koaros pahn miniminpene kaudok mehlel.
19. Iaduwen Soel kasalehda peren me sapwellimen Koht aramas kan paiekihda rahnwet?
19 Pil rahnwet, popohl mwuledek kin pil mih nanpwungen sapwellimen Siohwa aramas kan wasaht nan sampah. Ni minimin, re kin kalohkiseli sapwellime kadeik nan sahpw daulih 230 oh ni lokaia tohtohsang 300. Soel kin kohpada ni lokaia lingan arail paiamwahu: “Ni ahnsouwo mwetin wain pahn koaduhpwaldi nahna kan; kou tohto pahn diarek pohn dohl kan koaros; pihl pahn rek ong mehn Suda koaros.” (Soel 3:18) Ehi, Siohwa pahn kaukaule wudekidiong pohn sapwellime sounkapinga ih kan pohn sampah kapai oh paiamwahu mwuledek oh ketikihda padahk mehlel kesempwal kan me sohte pahn uhdi. Sapwellimen Siohwa kaunda unsek en lahng oh sampah pahn kopwungpwung unsek nan wahu patapat en kopwung, oh peren pahn miehla mwuledek nin doken e pahn ketiket kohkohlahte nanpwungen sapwellime aramas kan me e pwain sapahldo.—Kaudiahl 21:3, 4.
Komw Tamataman?
◻ Iaduwen Siohwa kapitala sapwellime aramas kan ni mwehin Seosopat?
◻ Ihs me Siohwa kadeikada me re warohng kasorala nan “wahu patapat en kopwung”?
◻ Ihs sapwellimen Koht me manaman kan oh dahme re pahn wia nan kaimwseklahn mahwen me pahn wiawi?
◻ Peren dahieu tohnkaudok lelepek kan kin paiekihda?
[Kilel nan pali 27]
Mahsen kohwong Suda: ‘Kumwail dehr masak pwe Koht me pahn ketin wiewia mahwen wet, kaidehn kumwail’
[Kilel nan pali 29]
Siohwa pelian ah imwintihti kan en ‘sukada imwin noumwail mehn deipwel kan oh wiahkihla kedlahs’
[Kilel nan pali 30]
Paipel kasalehda duwen pokon kalaimwun ehu me pahn pitsang kahn kamakam kohwalap