Iaduwen Tohnleng Kan Kak Sewese Komwi
MAHSEN en Koht kadehdehda me mie tohnleng kan. E kin padahkihong kitail me mie ngehn soh sansal rar kei. Sapwellimen Siohwa Koht laduwo Daniel kilangada kasansal en nanleng oh ntingihdi: “Kiden tohnleng me kin wie papah [Koht], oh tohnleng ngedehrie me uh kapilpene mwoahlo.”—Daniel 7:10, New World Translation.
Tehk me mahsen en Daniel padahkihong kitail soahng tohto likin me mie diren tohnleng kan. E pil kasalehda me re kin papah Koht. Re wia sapwellime ladu kan. Me pahrekiong met, sounmelkahkao koulki: “Kumwail kapinga Kauno [“Siohwa,” NW], kumwail tohnleng kehlail oh manaman akan, me kin peikiong sapwellime kosonned akan, oh kin rongorong sapwellime mahsen kan! Kumwail kapinga Kauno [“Siohwa,” NW], kumwail manaman kan koaros en nanleng, kumwail lidu kan me kin kapwaiada audepen nan kupwure!”—Melkahka 103:20, 21.
Paipel pil kawehwehda me tohnleng kan sohte tepda mour nin duwen aramas kan nan sampah. Siohwa ketin kapikada tohnleng kan nanleng mwohn e kapikada sampah. Ni ahnsou me Koht ‘kapikada sampah, sapwellime tohnleng kan ngisingiski ar peren.’—Sohp 38:4-7.
Tohnleng kan iei ngehn memour kan—me soh sansal, manaman, oh loalokong. Nan Pwuhk Sarawi, lepin lokaiahn Ipru mal·ʼakhʹ oh lepin lokaiahn Krihk agʹge·los kin wehwehki “tohnleng” ni ahnsou me re kin koasoia ngehn memour men. Lepin lokaia pwukat kin pwarada kereniong pahn pak 400 nan Pwuhk Sarawi. Lepin lokaia pwukat koaros kin ahneki soahngen wehwe tehieu, me iei “sounkair men.”
Tohnleng kan me Pwarohng Aramas
Tohnleng kan ni mehlel kin wia sounkair kan. Ele komw wehwehki koasoi en Pwuhk Sarawi duwen ahnsouwo me tohnleng Kapriel pwarohng Mery. E padahkihong Mery me mendahki eh meipwon, e pahn neitikihdi pwutak emen me pahn mwaraneki Sises. (Luk 1:26-33) Emen tohnleng pil pwarohng ekei silepen sihpw kan me mihmi nan mwohs. E pakairki: “Pwe pwongpwong wet Sounkomouro ipwidiongkumwailehr nan kahnimw en Depit—iei Kaun Mesaia.” (Luk 2:8-11) Me pil duwehte met, tohnleng kan kin pakairkihong Agar, Eipraam, Lohd, Seikop, Moses, Kideon, Sises, oh mehteikan nan Pwuhk Sarawi rohng akan.—Senesis 16:7-12; 18:1-5, 10; 19:1-3; 32:24-30; Eksodus 3:1, 2; Sounkopwung 6:11-22; Luk 22:39-43; Ipru 13:2.
E konehng kitail en tehk me rohng pwukat koaros me tohnleng kan kin pakairki kin pahrekiong pweipweidahn kupwuren Koht ahpw kaidehn nsenen aramas ko me pakair pwukat kin wiawihong. Tohnleng kan kin pwarada nin duwen wiliepen Koht kei, nin duwen me Koht kupwurki oh ahnsouwo me e kileleiong. Kaidehn aramas akan me kin eker irail en pwarada.
Kitail en Likwerihong Tohnleng kan Pwehn Sewese Kitail?
E pahn pwung en likwerihong tohnleng kan nan ahnsoun apwal kan? Ma ehi, kitail men ese eden tohnlengo me pahn keieu kak sewese kitail. Ihme kahrehda, ekei pwuhk kan kin kilelehdi ahd akan me re kin kose me dene eden tohnleng kan, iangahki ma tohnleng menet ile de soh, ah daidel, oh ah pwukoa kan. Ehu pwuhk kilelehdi me e kahdaneki “tohnleng ehk kan me keieu ndand,” “tohnleng kan me keieu wadawad ni Palikapi en sampah.” Patohngete ireirekdi en eden tohnleng pwukat, mie kaweid me dene ken meirpene, oh ni ngihl wawai kapwukapwurehieng eden tohnlengo pak tohto, oh ken kin esingekda laud, oh esingek wawai, oh “mweidala omw lamalam en tuhwong irail.”
Me weksang met, Paipel padahkihong kitail eden sapwellimen Koht tohnleng lelepek riemente, Maikel oh Kapriel. (Daniel 12:1; Luk 1:26) Mwein karepen Pwuhk Sarawi kasalehda ahd pwukat iei en kasalehda me emenemen tohnleng kin wia ngehn tohrohr kei me mie ede, kaidehn ihte kehl ehu me sohte moure.
E pil konehng kitail en tehk me ekei tohnleng kan sohte men kasalehda ederail ong aramas akan. Ni ahnsou me Seikop peki rehn tohnleng men en kasalehiong ih ia ede, tohnlengo sohte men wia met. (Senesis 32:29) Ni ahnsou me Sosua idek rehn tohnleng men me pwarohng ih ia ede, tohnlengo mahsanihte me e “wia kaunen sounpeien Siohwa.” (Sosua 5:14, NW) Ni ahnsou me en Samson pahpa oh nohno kalelepek rehn tohnleng men ia ede, e mahsanih: “Dahme komw men esehki mwarei? Pwe mwar kapwuriamwei ehu met.” (Sounkopwung 13:17, 18) Paipel sohte kin kilelehdi eden tohnleng kan, pwehn irekitaildi sang en dehr kawauwih de pwongih tohnleng kan. Nin duwen me kitail pahn pil kilang, e pil sohte kaweidikin kitail en eker irail pwe ren pwarohng kitail.
Likwerihong Koht
Paipel padahkihongehr kitail soahng koaros me kitail anahne ese duwen dahme kin wiawi nanleng. Wahnpoaron Pohl ntingihdi: “Pwe audepen Pwuhk Sarawi unsek pwilisang rehn Koht, oh e mwahu ong atail doadoahk en padahkihong aramas akan me mehlelo, . . . pwe irail kan me kin papah Koht en kak wia oh koahiekla ni soangen wiewia mwahu koaros.” (2 Timoty 3:16, 17) Ma Koht kupwurki kitail en esehla eden tohnleng tohto, e pahn ketin kasalehda eden tohnleng pwukat nan sapwellime Mahsen, Pwuhk Sarawi. Oh ma Koht kupwurki en padahkihong kitail iaduwen kitail kak tuhwong tohnleng kan oh koasoiong irail ni kapakap, e pahn ketikihda soahngen oaretik pwukat nan Pwuhk Sarawi.
Ahpw so, pwe Sises Krais padahngki: “Eri, ni amwail pahn kin kapakap, kumwail pedolong nan amwail pere, ritingedi wenihmw, kumwail ahpw kapakapohng Samamwail me kumwail sohte kin kilangki masamwail kan. . . . Eri, iet duwen amwail pahn kin kapakap: ‘Samat me ketiket nanleng: Mwaromwi en sarawihla rehn aramas koaros.’” (Madiu 6:6, 9) Iet padahk en Pwuhk Sarawi: Kitail sohte pahn kin likweriohng tohnleng kan de kapakapohng irail, ahpw kitail en kapakap ohng Sounkapikadahn tohnleng kan, Koht. Mware sohte ekiek, oh sohte anahnepen ehu kasansal pwehn kasalehda mwar wet. Mendahki mie me kin songosong en ekihla mwar sarawio, e pwarada nan Pwuhk Sarawi pahn pak 7,000 samwa. Karasepe ehu, sounmelkahkao kin koulki Sahmo nanleng: “Re en esehla me komwihte me Kauno [“Siohwa,” NW] kaun lapalap en mehkoaros nin sampah.”—Melkahka 83:18.
Siohwa sohte kin ketin nohn kedirepwla pwe en sohte kak karonge kitail ma kitail pwarwohng ni pwung nan kapakap. Pwuhk Sarawi ketikihda koapworopwor wet: “Kauno [“Siohwa,” NW] kin ketin mwasamwasahn sampah pwon, pwehn ketin kakehlahda irail kan me arail mohngiong kin loalopwoatohng ih.”—2 Kronikel 16:9.
Tohnleng kan oh Tiahk Mwahu
Me weksang dahme kin kalap pwarada nan nuhs kan, tohnleng kan sohte kin kadeikada aramas kan. Met me pwung, pwehki tohnleng sohte ahneki manaman en kadeikada aramas. Siohwa iei “Sounkopwung en koaros,” ahpw “e ketikihongehr Sapwellimeo Sises Krais manaman unsek en kadeik.” (Ipru 12:23; Sohn 5:22) Mendahki met, e sapwung en lemeleme me tohnleng kan sohte kin nsenohki iaduwen kitail kin mourki mouratail kan. Sises mahsanih: “Eri, ih duwen tohnleng en Koht kan, re kin perenkihda me dipan emen eh kin koluhla oh wiliakapwala.”—Luk 15:10.
Ahpw, tohnleng kan sohte kin ihte nennenwei sohte pidada wiewia kan. Mahso, re kin papah Koht nin duwen sounkamakam kei, ni ahr kin kapwaiada oh wiahda kadeik kan en Koht. Karasepe ehu, Koht ketin doadoahngki tohnleng kan en uhwongada mehn Isip kan en mahsie. Nin duwen me Melkahka 78:48 kasalehda, “E kupwurehda paisuwed laud en lelohng irail ni eh ketin kauwong irail engieng mwuledek, me rasehng meninkeder en mehla.” Me rasehng met, Pwuhk Sarawi ripohtki me tohnleng emente kemehla sounpei en Asiria 185,000 ni pwohng teieu.—2 Nanmwarki 19:35.
Me duwehte met, nan ahnsou kohkohdo, tohnleng kan pahn kemehla irail kan me sohte men kapwaiada sapwellimen Koht kosonned pwung kan oh eri kin kauwe onepek mwahu en mehteikan. Sises pahn ketido “iangahki sapwellime tohnleng manaman kan, oh pil iangahki mpwulen kisiniei, pwe en kaloke irail kan me pohnsehse Koht oh irail kan me sohte kin peikiong Rongamwahu en Kaun Sises.”—2 Deselonika 1:7, 8.
Ihme Pwuhk Sarawi kasalehda me sapwellimen Koht tohnleng lelepek kan kin ahnsou koaros wia kupwure ni ahr kin peikiong sapwellime kaweid kan oh kapwaiada sapwellime kosonned pwung kan. E sansal me, ma kitail men sapwellimen Koht tohnleng kan en sewese kitail, kitail anahne esehla ia kupwuren Koht oh ngoangki nantiong kapwaiada kupwure.
Tohnleng kan me kin Silasil
Tohnleng kan kin nsenohki aramas oh pere irail? Wahnpoaron Pohl kalelepek: “Eri, dahkei tohnleng kan? Irail koaros iei ngehn kei me kin papah Koht, oh me Koht kin ketin kadarodo pwehn sewese irail kan me pahn ale komour.” (Ipru 1:4) E sansal me, pasapengpen en Pohl peideko iei ehi.
Pwehki arail sohte men dairukdi oh pwongih sansal kohl ehu me Nanmwarki en Papilon Nepukadnesar kauwada, mehn Ipru silimeno Sadrak, Mihsak, oh Apedneko eri lekdeklahng nan kisiniei mwehl ehu. Ahpw, kisinieio sohte karongehla ladu lelepek pwukat en Koht. Ni ahnsou me nanmwarkio kilanglong nan kisiniei mwehlo, e kilangada “me pahmen,” oh e koasoia me “kapahmenihirailo likamwete mwomwen tohnleng men.” (Daniel 3:25) Sounpar kei mwuri, pein Daniel pil lekidekiong nan pwoar en laion ehu pwehki ah lelepek. E pil pitsang met oh mahsanih: “Koht ketin poaronehdo sapwellime tohnleng me kakuhpene ewen laion kat.”—Daniel 6:22.
Ni ahnsou me mwomwohdisohn sapwellimen Krais werek kan kakauda nan tepin pahr C.E., tohnleng kan pil pwurehng pwarada, oh kapitasang wahnpoaron kan nan imweteng. (Wiewia 5:17-24; 12:6-12) Oh ni ahnsou me mouren Pohl mihla nan keper nan sehd, tohnleng men pwarhong ih oh kamehleleiong ih me e sohte pahn mehla ahpw e uhdahn pahn lel Rom.—Wiewia 27:13-24.
Sapwellimen Siohwa Koht ladu kan nan rahnwet kin kamehlele me sapwellimen Koht tohnleng sohsansal kan uhdahn mie oh kak pere irail, duwehte me re wiahiong Elisa oh nah laduwo. (2 Nanmwarki 6:15-17) Mehlel, “sapwellime tohnleng kin sinsile irail kan me kin wauneki Kauno [“Siohwa,” NW], oh kin kapitirailsang soahng keper kan.”—Melkahka 34:7; 91:11.
Rohngo me Tohnleng kan Weuwa
Nindoken tohnleng kan kin nsenohki duwen kamwahupen irail ko me kin papah Siohwa Koht, re kin pil iang tetehk mwahu me aramas kan sukuhlki duwen Koht oh kupwure kan. Wahnpoaron Sohn ntingihdi: “Mwuri, I ahpw kilangada pil emen tohnleng me pipihr nan wehwe, me weuwa rongamwahu poatopoat ehu me e pahn lohkihong tohn sampah kan, wehi koaros, kadaudok koaros, lokaia koaros, oh sahpw koaros. E ahpw ngihl laudida, nda, ‘Kumwail lemmwiki Koht oh kapinga sapwellime roson lapalahpie! Pwe e lelehr ahnsoun eh pahn ketin kadeikada tohn sampah kan. Kumwail poaridi mwohn silangi oh pwongih me ketin kapikada nanleng, sampah, madau, oh utuhnpihl kan!’”—Kaudiahl 14:6, 7.
Komw men wehwehkihla ia audepen “rongamwahu poatopoato”? Ma ehi, koasoiong Sounkadehdehn Siohwa kan. Re pahn perenki kawehwehiong komwi duwen met.
[Kilel kan nan pali 7]
Emen tohnleng me pipihr nanleng kin weuwa rongamwahu poatopoat. Komw men sukuhliki duwen rongamwahu wet?