Tohnleng Kan Iei “Ngehn Kei Me Kin Papah”
“Eri, dahkei tohnleng kan? Irail koaros iei ngehn kei me kin papah Koht, oh me Koht kin ketin kadarodo pwehn sewese irail kan me pahn ale komour.”—IPRU 1:14.
1. Mehn kamehlel dah kitail kak ale sang Madiu 18:10 oh Ipru 1:14?
SISES KRAIS kehkehlikihong mehmen me kakete kadipikelekelih sapwellime tohnpadahk kan: “Kumwail kaleke pwe kumwail dehr mwamwahliki emen me tikitik pwukat. Kumwail en ese pwe arail tohnleng kin aririh Semei me ketiket nanleng ahnsou koaros.” (Mad. 18:10) Wahnpoaron Pohl ntingihdi duwen tohnleng lelepek kan: “Eri, dahkei tohnleng kan? Irail koaros iei ngehn kei me kin papah Koht, oh me Koht kin ketin kadarodo pwehn sewese irail kan me pahn ale komour.” (Ipru 1:14) Mahsen pwukat kin kamehlelehiong kitail me Koht kin ketin doadoahngki tohnleng kan en sewese aramas kan. Dahme Paipel kin padahkihong kitail duwen tohnleng kan? Ia duwen irail kin sewese kitail? Dahme kitail kak sukuhlki sang irail?
2, 3. Ia ekei pwukoahn tohnleng kan?
2 Mie tohnleng lelepek rar kei nanleng. Irail koaros ‘tohnleng kehlail oh manaman akan, me kin peikiong sapwellimen Koht kosonned akan.’ (Mel. 103:20; wadek Kaudiahl 5:11.) Sapwellimen Koht tohnleng pwukat ahneki soangsoangen irair kan, irair kan me Koht sapwellimaniki, oh saledek en wiahda pilipil. Irail kin uhdahn soandi mwahu oh ahneki pwukoa laud nan sapwellimen Koht koasoandi. Tohnleng lapalap iei Maikel (mwaren Sises nanleng). (Dan. 10:13; Sud 9) Ih me “mesenih oh lapalap sang soahng kan koaros me kepikipikda,” iei ih me “Mahseno,” de Sounkair en Koht me Siohwa ketin doadoahngki pwehn kapikada soahng kan koaros.—Kol. 1:15-17; Sohn 1:1-3.
3 Pahnangin tohnleng lapalapo iei irail serap kan, me wehwehki ni lokaiahn Ipru mwohmw mpwumwpwul kei, me kin pakairki sapwellimen Koht irair sarawi oh sewese sapwellime kan en mourki sapwellime koasoandi kan. Pil mie irail kerup kan, me kin papah pwehn utungada sapwellime pwung en kaunda. (Sen. 3:24; Ais. 6:1-3, 6, 7) Pil mie irail tohnleng teikan, de meninkeder kan, me ahneki soangen pwukoa kan pwehn kapwaiada kupwuren Koht.—Ipru 12:22, 23.
4. Ia duwen tohnleng kan mwekidki kapikipikda en sampah? Dahme pahn wiawihong aramas kan ma Adam oh Ihp doadoahngki ara saledek en pilipil ni ahl pwung?
4 Tohnleng kan koaros ngisingiski ar peren ni ahnsou me ‘sampah kapikipikda’ oh perenki wia arail doadoahk pwe sampah en wiahla wasa me aramas pahn kousoan ie. (Sohp 38:4, 7) Siohwa ketin kapikada aramas oh “ketikihong dehu ehu me mi pahnangin tohnleng kan” ahpw me “rasehng” Ih, kahrehiong aramas kan en kak kasalehda irair kan en Koht. (Ipru 2:7; Sen. 1:26) Ma ira pahn doadoahngki ara kisakis en saledek en pilipil ni ahl pwung, Adam oh Ihp oh kadaudokara kan pahn kak pousehlahte mour nan paradais nin duwen kisehn sapwellimen Siohwa peneinei nanleng oh sampah.
5, 6. Uhwong dahieu me wiawi nanleng? Ia duwen Koht ketin mwekidki met?
5 Tohnleng lelepek kan ele pwuriamweikihla mehlel ni ar kilang tepin uhwong me wiawi nan sapwellimen Koht peneinei nanleng. Emen sang nanpwungarail solahr perenki kapinga Siohwa ahpw uhd inengieng ale kaudok ong pein ih. E wiahkihla pein ih Sehdan (me wehwehki “Sounpelian”) sang ni eh uhwongada sapwellimen Siohwa pwung en kaunda oh nantihong song en wiahda pein eh kaunda. Ni ahnsou me Sehdan tepin wiahda likamw, ni elen widing, e pitihdi tepin pwopwoudo en iang ih pelianda ara Sounkapikada limpoak.—Sen. 3:4, 5; Sohn 8:44.
6 Siohwa ketin mwadang kadeikada Sehdan ni eh mahsanih tepin kokohp en Paipel: “Kowe oh liho pahn kin imwintihtipene; nein liho oh pil noumw kan pahn pil kin imwintihtipene kohkohlahte. Aramas akan pahn sok pohn moangomwen pwe en kamwutepene; oh ke pahn ke keimwen neh.” (Sen. 3:15) Imwintihti pahn wiawihte nanpwungen Sehdan oh sapwellimen Koht “liho.” Ei, Siohwa kin ketin kilangwohng pwihn en tohnleng lelepek kan nanleng nin duwen sapwellime pwoud lih oh Ih nin duwen eh pwoud ohl. Kokohp wet kin kihda poahsoan mehlel en koapworopwor, mendahki ma oaritik kan kin nekinek nan “kupwur rir” oh pahn ekis ekis sansalda mwuhr. Koht kupwurki me emen sang sapwellime pwihn nanleng pahn kamwutepene koaros me uhwong kan oh ketin doadoahngki ih en ketikipene “soahng koaruhsie nanleng oh sampah.”—Ep. 1:8-10.
7. Dahme ekei tohnleng kan wia ni mwehin Noha? Dahme Siohwa ketin wiahiong irail?
7 Ni mwehin Noha, ekei tohnleng kan kesehla “uhdahn ar wasa” oh alehdiong irail paliwar uduk pwehn kapwaiada arail ineng suwed nin sampah. (Sud 6; Sen. 6:1-4) Siohwa ketin kesepwekehla irail me uhwong pwukat nan rotorot mosul, oh irail eri iangala Sehdan wiahla “ngehn suwed kan” oh imwintihti keper kei ong sapwellimen Koht ladu kan.—Ep. 6:11-13; 2 Pit. 2:4.
Ia Duwen Tohnleng kan Sewese Kitail?
8, 9. Ia duwen Siohwa ketin doadoahngki tohnleng kan en sewese aramas kan?
8 Nanpwungen irail kan me tohnleng kan kin sewese iei Eipraam, Seikop, Moses, Sosua, Aiseia, Daniel, Sises, Piter, Sohn, oh Pohl. Tohnleng lelepek kan kin kapwaiada sapwellimen Koht kadeik kan oh kihda kokohp oh kaweid kan, iangahki Kosonned en Moses. (2 Nan. 19:35; Dan. 10:5, 11, 14; Wiewia 7:53; Kaud. 1:1) Pwehki ahnsou wet mieier Mahsen en Koht ni unsek, tohnleng kan ele sohte anahne en kehsehkin kitail sapwellime mahsen kan. (2 Tim. 3:16, 17) Ahpw ni soh sansal, tohnleng kan kin soupisengki kapwaiada kupwuren Koht oh sewese sapwellime ladu kan.
9 Paipel kamehlelehiong kitail: “Sapwellime tohnleng kin sinsile irail kan me kin wauneki KAUN-O, oh kin kapitirailsang soahng keper kan.” (Mel. 34:7; 91:11) Pwehki Sehdan peidengki ma aramas akan pahn kolokolte arail lelepek ong Koht nan kahpwal kan, Siohwa ketin mweidohng Sehdan en kahrehda soangsoangen kahpwal ong kitail. (Luk 21:16-19) Ahpw, Koht mwahngih soangen kahpwal dah oh uwen me kitail kak dadaur pah oh kadehdehda atail lelepek. (Wadek 1 Korint 10:13.) Tohnleng kan kin onohnop en wia sawas nin duwen me Koht kupwurki. Irail doarehla Sadrak, Mihsak, Apedneko, Daniel, oh Piter ahpw sohte kauhdi kamakamlahn Stipen oh Seims sang ara imwintihti kan. (Dan. 3:17, 18, 28; 6:22; Wiewia 7:59, 60; 12:1-3, 7, 11) Irair kan oh oaritik teikan me wiawi kin wekpeseng. Duwehte met, ekei riatail kan kamakamala nan imweteng en Nazi, ahpw Siohwa ketin sewese pali laud en irail en pitila.
10. Patehng sawas en tohnleng, soangen sawas dah me kitail pil kak ale?
10 Paipel sohte kin padahngki me mie tohnleng ong emenemen aramas pwehn wia soun pereparail. Kitail kin kapakap ni likilik me Koht “pahn karonge atail pekipek kan, ma kitail pahn peki mehkot nin duwen kupwure.” (1 Sohn 5:14) Ei, Siohwa kak ketikihdo sapwellime tohnleng en sewese kitail, ahpw sawas kin kak kohda ni ehu soangen ahl tohrohr. Iengetail Kristian kan kak mwekidki en sewese oh kamweitih kitail. Koht ele kak ketikihong kitail sapwellime erpit oh kehl me anahn pwehn powehdi ‘kisin tek kamedek kis me kin kohieng ni paliwaratail,’ duwehte mehn kamakam sang “tek en Sehdan.”—2 Kor. 12:7-10; 1 Des. 5:14.
Kahlemengih Sises
11. Ia duwen tohnleng kan sewese Sises? Dahme e ketin kadehdehda sang ni e kolokol sapwellime lelepek ong Koht?
11 Tehk ia duwen Siohwa ketin doadoahngki tohnleng kan en sewese Sises. Re pakairkihda eh ipwidi oh kaiasada oh sewese ih ni ahnsou me e ketiket sampah. Tohnleng kan kakete kauhdi Sises sang eh pahn selidi oh kamakamala ni elen lemei ehu. Ahpw tohnleng men pekederdo pwehn karosonda ih. (Mad. 28:5, 6; Luk 2:8-11; 22:43) Pwehn pahrekiong kupwuren Koht, Sises ketin pwoula nin duwen meirong ehu oh kadehdehda me aramas unsek men kak kolokol eh lelepek ong Koht mendahki e lelohng kalokolok laud. Siohwa eri ketin kaiasada Sises ong mour me solahr kak mehla nanleng. E ketikihong ih “manaman koaros en nanleng oh sampah,” kahrehiong tohnleng kan koaros en uhpah ih. (Mad. 28:18; Wiewia 2:32; 1 Pit. 3:22) Eri, Sises iei kisehn ‘kadaudok’ me keieu kesempwal en sapwellimen Koht “liho.”—Sen. 3:15; Kal. 3:16.
12. Ia duwen kitail kak kahlemengih sapwellimen Sises “madamadau pwung”?
12 Sises mwahngih me e sapwung en kasonge Koht oh kasik me tohnleng kan pahn sewese ih ma e pahn ketin wia mehkot keper. (Wadek Madiu 4:5-7.) Eri kitail en kahlemengih Sises ni atail pahn momourki “madamadau pwung,” oh liksang soahng keper kan, ahpw ni ahnsowohte kitail en eimah ni atail lelohng kalokolok.—Taitus 2:12, NW.
Dahme Kitail Kak Sukuhlki Sang Tohnleng Lelepek kan
13. Dahme kitail kak sukuhlki sang mehn kahlemeng en tohnleng lelepek kan me kileldi nan 2 Piter 2:9-11?
13 Ni en wahnpoaron Piter kaweidih irail kan me “lahlahwe” sapwellimen Siohwa ladu keidi kan, e kasalehda mehn kahlemeng en tohnleng lelepek kan. Mendahki irail ahneki manaman kehlail, tohnleng kan ni aktikitik sohte kin kadeikada irail kan me lahlahwe pwehki arail wauneki Siohwa. (Wadek 2 Piter 2:9-11.) Kitail en pil liksang kadeik sapwungih meteikan, wauneki irail kan me ahneki pwukoa en apwalih mwomwohdiso, oh mweidohng soahng koaros rehn Siohwa, atail Sounkopwung Lapalap.—Rom 12:18, 19; Ipru 13:17.
14. Dahme kitail kak sukuhlki sang tohnleng kan duwen aktikitik?
14 Sapwellimen Siohwa tohnleng kan kihong kitail kahlemeng mwahu en aktikitik. Ekei tohnleng kan sohte kin kasalehda ederail ong aramas kan. (Sen. 32:29; Sounkopwung 13:17, 18) Mendahki mie tohnleng rar kei nanleng, Paipel kasalehdahte mwaren Maikel oh Kapriel. Met kak pere kitailsang nohk kawauwih tohnleng kan. (Luk 1:26; Kaud. 12:7) Ni ahnsou me wahnpoaron Sohn poaridi mwohn tohnleng men, tohnlengo patohwanohng ih: “Ke dehr wia men! Pwe ngehi iengomw ladu, oh iengen riomw . . . koaros.” (Kaud. 22:8, 9) Atail kaudok, iangahki atail kapakap, anahne en kohwong Koht kelehpw.—Wadek Madiu 4:8-10.
15. Ia duwen tohnleng kan wiahda mehn kahlemeng en kanengamah ong kitail?
15 Tohnleng kan pil kihda mehn kahlemeng en kanengamah. Mendahki irail men ese kupwur rir kan en Koht, ahpw irail sohte ese soahng koaros. Paipel mahsanih: “Iei padahk mehlel me pil tohnleng kan kin men iang dehdehkihla.” (1 Pit. 1:12) Eri, dahme irail kin wia? Irail kin kanengamah awiawih lao ahnsou me Koht pahn ketin kasalehda sapwellime ‘kupwurokong ni mehkoaros’ sang ni mehkan me kin wiawi nan “mwomwohdiso.”—Ep. 3:10, 11.
16. Ia duwen atail wiewia kan kamwakid tohnleng kan?
16 Kristian kan me mi pahn kahpwal kin rasehng ar mi wasahn “uduhdiahl” ehu ong tohnleng kan. (1 Kor. 4:9) Tohnleng kan perenkihda atail wiewia lelepek kan oh me dipan emen eh kin koluhla. (Luk 15:10) Tohnleng kan pil kin kilang wiewia mwahu kan en lih Kristian men. Paipel kasalehda me “pwehki tohnleng kan, lih akan uhdahn pahn koaduhpwelki kilel en manaman ehu.” (1 Kor. 11:3, 10) Ei, tohnleng kan en perenki kilang lih Kristian kan oh koaros sapwellimen Koht ladu kan sampah en kapwaiada sapwellimen Koht koasoandi kan oh koasoandi en tapwi. Soangen irair en peik wet wia mehn kataman ong tohnleng pwukat.
Tohnleng kan Kin Sewese Doadoahk en Kalohk
17, 18. Dahme kahrehda kitail kak nda me tohnleng kan kin sewese atail doadoahk en kalohk?
17 Tohnleng kan kin iang pidada ekei soahng kapwuriamwei kan me kin wiawi ni “rahnen Kaun-o.” Met iangahki pweidahn Wehio nan pahr 1914 oh “Maikel oh ienge tohnleng kan” kesepwekehdilahng Sehdan oh nah ngehn saut kan nin sampah. (Kaud. 1:10; 11:15; 12:5-9) Wahnpoaron Sohn kilangada “emen tohnleng me pipihr nan wehwe, me weuwa rongamwahu poatopoat ehu me e pahn lohkihong tohn sampah kan.” Tohnlengo pakairki: “Kumwail lemmwiki Koht oh kapinga sapwellime roson lapalahpie! Pwe e lelehr ahnsoun eh pahn ketin kadeikada tohn sampah kan. Kumwail poaridi mwohn silangi oh pwongih me ketin kapikada nanleng, sampah, madau, oh utuhnpihl kan!” (Kaud. 14:6, 7) Sapwellimen Siohwa ladu kan kamehlele me tohnleng kan kin sewese irail ni ar kin kalohki rongamwahu en Wehio me kokoudahr mendahki uhwong laud sang Tepil.—Kaud. 12:13, 17.
18 Rahnwet, tohnleng kan sohte kin kahre kitail ong irail kan me ahneki mohngiong mehlel ni ar kin koasoiong kitail duwehte emen tohnleng me koasoiong Pilip oh kahrehla ih ong ohl en Idiopia. (Wiewia 8:26-29) Ahpw, dahme kin wiawiong ekei sounkalohk kan nan atail ahnsou kin kadehdehda me tohnleng kan ni soh sansal kin sewese atail doadoahk en kalohki Wehio oh kahrehla kitail ong irail kan “me mihmier nan irair en kak ale mour soutuk.”a (Wiewia 13:48, NW) Ia uwen kesempwal kitail en kaukaule iang kalohk pwe kitail en kak diarada irail kan me men kaudokiong Siohwa!
19, 20. Soangen pwukoa dah me tohnleng kan ahneki me pid duwen wiewia kan “ni kaimwiseklahn koasoandi en mehkan”?
19 Me pid duwen atail ahnsou, Sises mahsanih me “ni kaimwiseklahn koasoandi en mehkan” tohnleng kan pahn “katohrehsang aramas suwed kan rehn me pwung kan.” (Mad. 13:37-43, 49, NW) Tohnleng kan kin iang pidada kaimwiseklahn kapokonpene oh kilelehdi en me keidi kan. (Wadek Madiu 24:31; Kaud. 7:1-3) Laudsang met, tohnleng kan pahn iang Sises ni ahnsou me e pahn ketin “katohrepeseng nah sihpw kan sang kuht kan.”—Mad. 25:31-33, 46.
20 Ni ahnsou me “Kaun Sises eh pahn ketido sang nanleng, iangahki sapwellime tohnleng manaman akan,” koaros “me pohnsehse Koht oh irail kan me sohte kin peikiong Rongamwahu en Kaun Sises” pahn kasohrala soutuk. (2 Des. 1:6-10) Ni ahnsou me Sohn kilangada soangen kaudiahlohte, e kawehwehda Sises oh sapwellime karis en tohnleng kan ar tangatang kohkohwei pohn oahs pwetepwet en wia mahwen duwen me pwung.—Kaud. 19:11-14.
21. Dahme tohnleng me “wa kihen ritingada pwoahr loalo me soh kapi oh selmete toutou pwoat” pahn wiahiong Sehdan oh nah ngehn saut kan?
21 Sohn pil “kilangada tohnleng men me wa kihen ritingada pwoahr loalo me soh kapi oh selmete toutou pwoat.” Met iei tohnleng lapalap Maikel, me pahn salihdi Tepilo oh kesepwekehdilahng ih oh iangahki ngehn saut kan nan pwoahr loalo, me soh kapi. Re pahn saledekla ahnsou kis ni imwin Kaundahn Krais Pahr Kido, ahnsou me aramas unsek kan pahn lelohng kaimwiseklahn kasongosong. Mwurin mwo, Sehdan oh koaros me uhwong kan pahn kasohrala. (Kaud. 20:1-3, 7-10; 1 Sohn 3:8) Koaros me kin uhwong Koht pahn sohrala.
22. Ia duwen tohnleng kan kin pidada wiewia kan ni ahnsou keren? Ia pahn atail pepehm ong arail pwukoa?
22 Doarepatail sang ahn Sehdan koasoandi suwed wet kerendohr. Tohnleng kan pahn ahneki pwukoa laud nan wiewia kesempwal pwukat me pahn kasalehda sapwellimen Siohwa pwuhng en kaunda. Re kin kapwaiada ni unsek kupwure ong sampah oh aramas. Tohnleng lelepek kan uhdahn “ngehn kei me kin papah Koht, oh me Koht kin ketin kadarodo pwehn sewese irail kan me pahn ale komour.” Eri kitail kalahngankihong Siohwa Koht eh kin ketin doadoahngki tohnleng kan pwehn sewese kitail en wia kupwure oh ale mour soutuk.
[Nting tikitik me mi pah]
a Kilang Kahn Iroir en December 1, 2000 me oaralap “Kamwarak Werentuhke kan en Padahk Mehlel en Wehio,” pali 27, 28, parakrap 12-15.
Ia Duwen Ke Pahn Sapeng?
• Ia kairekdi en tohnleng kan?
• Dahme ekei tohnleng kan wia ni mwehin Noha?
• Ia duwen Koht ketin doadoahngki tohnleng kan en sewese kitail?
• Pwukoa dah me tohnleng lelepek kan kin wia nan atail ahnsou?
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 21]
Tohnleng kan perenki kapwaiada kupwuren Koht
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 23]
Duwehte me wiawiong Daniel, tohnleng kan kin onohnop en sawas nin duwen kupwuren Koht
[Kawehwehpen kilel kan nan ehu ehu pali 24]
En eimah pwe tohnleng kan ieiang kalohki Wehio!
[Credit Line]
Globe: NASA photo