“Ahnsoun Mwehi Mwahu” Kerendohr!
“Mie ahnsou konehng ong soahng koaros, . . . ahnsoun mahwen oh ahnsoun mwehi mwahu.”—EKLESIASDES 3:1, 8.
1. Irair kapwuriamwei dah kan me wiawi erein senturi 20 me kin pid mahwen oh popohl?
PALI moron en aramas akan kin ngoangkihlahte ren ahneki meleilei. Ahpw, nan senturi kerieisek wet (sang pahr 1900 lel 1999) wia senturi me keieu apwal en diar meleilei ma kitail pahn karasalahng senturi teikan nan poadoapoad en aramas. E kin inenen kapwuriamwei pwe, nan senturi wet, aramas tohto kin nantihong wahdo popohl ong sampah. Nan pahr 1920, pwihn en “League of Nations” wiawihda. Nan pahr 1928, “Kellogg-Briand Pact” wiawihda, oh “pact” wet iei inou ehu me “kereniong wehi kan koaros nan sampah . . . inoukihpene me re solahr pahn mahwenpene” oh aramas akan koasoia me “inou wet me wia kisehn wiewia kan me keieu kaselel pwehn wahdohng tohnsampah popohl mwurin Mahwen Keieu en Sampah.” Nan pahr 1945, pwihn en “United Nations” uhd wiawihda pwehn wiliandi pwihn en “League of Nations.”
2. Dahme pwihn en “United Nations” kin nda duwen ahr mehn akadei, oh ia uwen laud ahr kin pweida?
2 Duwehte pwihn en “League of Nations,” dene ahn “United Nations” mehn akadei iei en wahdo popohl ong tohnsampah. Ahpw e saikinte kak uhdahn wiahda met. Mehlel, ni ahnsouwet, sohte mahwen laud me kin wiawi nan sampah duwehte Mahwen Keieu oh Keriau en Sampah. Ahpw, mie mahwen tikitik kan tohto me kin kihsang popohl rehn aramas lopw kei, oh pil kihsang ahr dipwisou kan oh pil ahr mour. Kitail kak koapworopwoarki me pwihn en “United Nations” pahn kak wahdohng kitail “ahnsoun mwehi mwahu” nan senturi 21?
Poahsoanpen Popohl Mehlel
3. Dahme kahrehda popohl mehlel sohte kak pweida ma mie kailok?
3 Popohl nanpwungen aramas akan oh wehi kan kin pid mehkot me laud sang ihte en kanengamahpene. Emen kak ahneki popohl mehlel rehn emen me e kin kailongki? 1 Sohn 3:15 mahsanih: “Mehmen me kin kailongki rie, ih sounkam aramas emen.” Nin duwen me pahr kerendo kan kin kasalehda, kailok laud kin mengeiong imwikihla kemehla aramas akan.
4. Ihs kelepw pahn kak ahneki popohl, oh pwekihda?
4 Pwehki Siohwa iei “Koht men me kin ketkihda popohl,” aramas akan me kak ahneki popohl iei aramas akan me kin poakohng Koht oh wauneki sapwellime kosonned akan. Ahpw, e sansal me Siohwa sohte kin ketkihong aramas koaros popohl. “‘Sohte popohl,’ ai Koht me mahsanih, ‘ong me suwed akan.’” Siohwa mahsanih met pwehki irail me suwed akan kin kahng mweidong sapwellimen Koht ngehn sarawi en kahre irail oh popohl kin wia kisehn wahn ngehn akan.—Rom 15:33; Aiseia 57:21; Kalesia 5:22.
5. Dahme Kristian mehlel akan sohte pahn kak medemedewe en wia?
5 En mahweniong iengarail akan—nanpwungen irail akan me kin kadanekin irail “Kristian,” mehkot me kin kalapw wiawi nan senturi kerieisek—ahpw met mehkot me apwal en nan madamadau en Kristian mehlel akan en iang wia. (Seims 4:1-4) Ni mehlel, Kristian mehlel akan kin “mahweniong” padahk kan me kin uhwong Koht, ahpw mahwen wet kin sewese aramas akan, kaidehn kauwehla irail. Kristian mehlel akan sohte kin kaloke aramas teikan pwehki ahr pelian lamalam me weksang pein ahr de kaloke aramas teikan pwehki politik kan. Pohl kaweidki Kristian akan nan Rom: “Kumwail wia uwen amwail kak pwe kumwail en ahneki popohl rehn aramas koaros.”—Rom 12:17-19; 2 Timoty 2:24, 25.
6. Iawasa kitail pahn kak diarada popohl mehlel nan rahnpwukat?
6 Nan rahnpwukat, popohl me kohsang powe pahn kak dierekda ihte nanpwungen sapwellimen Siohwa Koht tohnkaudok mehlel akan. (Melkahka 119:165; Aiseia 48:18) Politik kan sohte kin kauwehla ahr miniminpene, pwe wasa koaros re kin sohpoupali me pid politik. (Sohn 15:19; 17:14) Pwehki irail kin “ahnekipene lamalam teieu oh kupwur teieu,” irail sohte kin uhkihpene nanpwungarail duwen padahk kan en pein arail pelien lamalam oh kauwehkihla popohl nanpwungarail. (1 Korint 1:10) Popohl me Sounkadehdehn Siohwa kan kin ahneki nan atail ahnsou kin wia mehkot me aramas teikan kin pwuriamweikihla, oh met wiawi pwehki Koht inoukihda met: “Omw kaun akan solahr pahn kahpwalihiuk; pwe I pahn koasoanehdi pwe re en kakaun ni pwuhng oh popohl.”—Aiseia 60:17; Ipru 8:10.
Dahme Kahrehda “Ahnsoun Mahwen”?
7, 8. (a) Mendahki Sounkadehdehn Siohwa kin wiahla aramas popohl, iaduwen re kin kilangwong atail ahnsou? (b) Ia tehtehn pei me keieu kesempwal ong mahwen en Kristian?
7 Mendahki Sounkadehdehn Siohwa kan kin ahneki popohl, re kin pohnese me atail ahnsou iei “ahnsoun mahwen.” Kaidehn uhdahn mahwen me Kristian mehlel kan kin iang, pwe idingkihong aramas teikan en rong Mahsen en Koht pahn uhwong sapwellimen Koht luhk me “mehmen me men nimpildahr en kohdo.” (Kaudiahl 22:17) Kristian mehlel akan sohte kin idingkihong aramas akan en iang padahk mehlel! Mahwen me Sounkadehdehn Siohwa kan kin iang iei mahwen ni pali ngehn. Pohl ntingihdi met: “Pwe tehtehn pei me se kin doadoangki nan at mahwen, kaidehk tehtehn sampah kei, pwe tehte manaman ekei en Koht, mehn kamwomwala wasa kehlail kan.”—2 Korint 10:4; 1 Timoty 1:18.
8 “Tehtehn pei” me keieu kesempwal iei “kedlahs en ngehn, iei Mahsen en Koht.” (Episos 6:17) Kedlahs wet kin inenen kehlail. “Ni mehlel, Mahsen en Koht wie momour oh manaman, e keng sang kedlahs me au riau. E kin lelohng loalen aramas lel wasa keieu rir, wasa me mour oh ngehn kin tuhpene ie, wasa me kakon oh sahl akan kin tuhpene ie. E kin kadeikada ineng oh lamalam en nan kapehd en aramas.” (Ipru 4:12) Ki kedlahs wet, Kristian akan kak “kesehdi soangen aklapalap koaros me kin uhda oh kin pelianda erpit en Koht.” (2 Korint 10:5) E kin sewese irail en kasansalehda padahk likamw akan, wiewia keper kan, oh loalokong en aramas akan me kin utungada erpit en aramas sang erpit sang powe.—1 Korint 2:6-8; Episos 6:11-13.
9. Dahme kahrehda kitail sohte kak kommoalsang atail pei ong ineng suwed akan?
9 Pil ehu soangen mahwen ni pali ngehn kin pid luwet en paliwaratail kan. Kristian akan kin kahlemengih Pohl, me wehkada: “I kin kaloke paliwereiet oh irehdi pein ngehi, pwe I perki I dehr lekdekla mwurin ei kapahrengkihongehr meteikan rongamwahuwo.” (1 Korint 9:27) Irail Kristian akan nan Kolose kin ale kaweid en kemehla “ineng kan en sampah me kin wie doadoahk loalamwail, eri, iet akan: kamwahl, sarsuwed, ineng suwed, oh noahrok kepwe (pwe noahrok kepwe iei ehu soangen kaudok ong dikedik en eni kan).” (Kolose 3:5) Sud, me ntingihdi pwuhken Sud nan Paipel, kangoange Kristian akan en “kehlail nan mouren pwoson me Koht ketikihong sapwellime kan pahn mehpak.” (Sud 3) Dahme kahrehda kitail anahne wia met? Pohl sapengki: “Pwe ma kumwail kin weweidki ahnepen aramas, kumwail pahn mehla; a ma kumwail pahn kemehkihla amwail wiewia suwed kan ngehno, eri, kumwail pahn mourla.” (Rom 8:13) E sansal sang dahme iren Paipel wet kin kasalehda: kitail sohte kak kommoalsang atail pei ong ineng suwed kan.
10. Dahme wiawi nan pahr 1914, oh dahme pahn wiawi ni ahnsou keren?
10 Pil ehu kahrepe, atail ahnsou iei ahnsoun mahwen, pwehki “rahn me Koht pahn kalowehdi ar imwintihti kan” inenen kerendohr. (Aiseia 61:1, 2) Nan pahr 1914, sapwellimen Siohwa ahnsou lelehr ong kaundahn Wehin Mesaia en tepida, oh Siohwa kamanahla Wehi wet en mahweniong koasoandi en Sehdan. Met wia kaimwiseklahn ahnsou me Koht mweidong aramas akan en kaunda pein irail. Duwehte nan keieun senturi, nan rahnpwukat, pali moron en aramas akan kin soikala sapwellimen Koht Kaunda ki Mesaia. (Wiewia 28:27) Pwehki aramas akan kin uhwong Wehio, Krais anahne “kaunda nanpwungen ah imwintihti kan.” (Melkahka 110:2) Kaudiahl 6:2 inoukihda me Sises pahn “kalowehdi eh imwintihti kan.” E pahn wia met nan “mahwen me pahn wiawi ni Rahn Lapalap en Koht, Wasa Lapalahpie . . . , wasa me adaneki ni mahsen en Ipru Armakedon.”—Kaudiahl 16:14, 16.
Met iei “Ahnsoun Koasoia”
11. Dahme kahrehda Siohwa inenen kanengamah, ahpw dahme pahn anahne wiawi?
11 Sang nan pahr 1914, ahnsoun me wiewiahn aramas akan wiahkinteieu wekidekila, leledo met sounpar 85 dowe power. Siohwa me inenen kanengamah laud ong aramas akan. E kin kehsehkin sapwellime Sounkadehde kan duwen karuwaru en atail ahnsou. Mouren aramas rar kei mihlahr nan irair keper. Pokon en aramas pwukat uhdahn ahneki pwung en ale mahsen en kaweid pwehki “Siohwa . . . sohte ketin kupwurki emen en lekdekla, pwe e ketin kupwurki koaros en wiliakapwala oh sohpeisang nan diparail kan.” (2 Piter 3:9) Ahpw, ni ahnsou keren, “Kaun Sises eh pahn ketido sang nanleng, iangahki sapwellime tohnleng manaman kan.” Eri, aramas koaros me kin uhwong sapwellimen Koht Wehi pahn lelohng kalokolok me Sises pahn wahdohng “irail kan me pohnsehse Koht oh irail kan me sohte kin peikiong Rongamwahu en Kaun Sises.”—2 Deselonika 1:6-9.
12. (a) Dahme kahrehda sohte katepe emen en medemedewe iahd kahn kamakam kohwalap pahn tepida? (b) Sises kaweidki kitail duwen keper dahieu?
12 Iahd me sapwellimen Siohwa kanengamah pahn uhdi? Sohte pahn mie katepe emen en medemedewe iahd “kahn kamakam kohwalap” pahn tepida. Pwe Sises ni sansal mahsanih: “A duwen rahno oh ahnsowo, sohte emen me ese iahd e pahn leledo.” Ni pali teio, e kangoange kitail: “Kumwail eri mwasamwasahn pwe kumwail sehse rahn me amwail Kauno pahn ketido. . . Iei me kumwail en pil onohnop ahnsou koaros, pwe Nein-Aramas pahn ketido ni awa me kumwail pahn sasairki.” (Madiu 24:21, 36, 42, 44) Met kin wehwehki me rahn koaros kitail anahne pepehd oh tehk duwen wiewiahn sampah wet oh medemedewe duwen tepidahn kahn kamakam kowahlap. (1 Deselonika 5:1-5) Ia uwen keper ong kitail ma kitail pahn wawai de kommoal ni pali ngehn oh mourki soangen mour me aramas teikan kin momourki, oh awiawihte dahme pahn wiawi ni ahnsou kohkohdo! Sises mahsanih: “Kumwail pein mwasamwasahn kumwail. Kumwail dehr kedirepwehkin kumwail mwenge laud oh sakau kehlail, oh pwunod kan en sampah wet; pwe Rahno kakete leledohng kumwail ni ahnsou mwadang.” (Luk 21:34, 35) Kitail pahn kak kamehlele met: Sapwellimen Siohwa “tohnleng pahmen” sohte pahn ni ahnsou kohkohlahte kolokol “ahng pahieu” en kalokolok me pahn kohwong sampah.—Kaudiahl 7:1-3.
13. Dahme mpen aramas wene rar pohnese?
13 Pwehki rahnen kadeik kerendohr, mie wehwe kesempwal ong mahsen kan en Solomon me pid “ahnsoun koasoi.” (Eklesiasdes 3:7) Mpen Sounkadehdehn Siohwa wene rar pohnese me iei met ahnsoun koasoi, oh irail kin ngoangki koasokoasoia duwen lingan en sapwellimen Koht kaunda oh kalohki duwen sapwellime rahnen kadeik. Re kin perenkihda iang sapwellimen Krais sounpei kan.—Melkahka 110:3; 145:10-12.
Irail akan me kin Koasoia Duwen “Popohl, Ahpw Sohte Popohl”
14. Ihs irail soukohp likamw akan nan kaisuh en senturi B.C.E.?
14 Erein kaisuh en senturi B.C.E., sapwellimen Koht soukohp akan Seremaia oh Esekiel kin kalohkiseli kadeik kan me kohsang powe me pid Serusalem pwehki towe kan kin sapeikiong Koht. Ira kohpada duwen kasohralahn Serusalem nan pahr 607 B.C.E., mendahki kaun lapalap akan en pelien lamalam kin uhwong sapwellimen Koht soukohp akan. Aramas pwukat iei “soukohp pweipwei . . . me kin pitihdi [sapwellimen Koht] aramas akan, ndinda, ‘Mie popohl!’ ahpw sohte popohl.”—Esekiel 13:1-16; Seremaia 6:14, 15; 8:8-12.
15. Mie soukohp likamw pwukat pil nan atail ahnsou? Kawehwehda.
15 Duwehte irail “soukohp pweipwei kan” en ni ahnsowo, pali tohto en kaun en pelien lamalam akan nan rahnpwukat pil sohte kin padahkiong aramas akan duwen sapwellimen Koht rahnen kadeik. Ahpw, re kin wiahda soangen koasoi me pwihn en politik kan pahn wahdohng tohnsampah popohl oh meleilei. Re kin perenki kaperenda aramas sang ahr men kaperenda Koht, re kin padahkihong neirail tohnmwomwohdiso kan dahme tohnmwomwohdiso kan kin men rong, ahpw kaun pwukat sohte kin padahkiong neirail tohnmwomwohdiso duwen Wehin Koht me tepida kakaun oh Nanmwarki en Wehi wet pahn kereniong kalohwehdi sampah. (Daniel 2:44; 2 Timoty 4:3, 4; Kaudiahl 6:2) Nin duwen arail wia soukohp likamw akan, re pil kin lohki me pahn mie “popohl, ahpw sohte popohl.” Ahpw ahr kin kamehlele met pahn uhd wekideklahng masak ni ahnsou me re pahn kilang engieng en Kohto me mware re kin kasaminehla. Paipel kin karasaiong kaun akan en pelien lamalam likamw nin duwen lih suwed men me pahn lelohng kalokepe nin doken ah kin mengimengloalki ndinda me mie popohl.—Kaudiahl 18:7, 8.
16. (a) Dahme Sounkadehdehn Siohwa kan wia? (b) Iaduwen re kin weksang irail akan me kin weriwerki “popohl, ahpw sohte popohl”?
16 Edetehn pali moron en kaun lapalap oh kehlail kan kin ni ngidingid wiahda ahr inou mwalaun akan me mie popohl, met sohte kin kaluwetala pwoson en irail akan me kin kamehlele sapwellimen Koht inou en popohl mehlel. Sangete sounpar epwiki samwalahro lel met, Sounkadehdehn Siohwa kan kin ni lelepek utungada sapwellimen Koht Mahsen, oh ni eimah, re kin uhwong kaudok likamw akan, oh re kin ngidingidki utungada Wehin Koht. Re sohte kin doadoahngki soangen lokaia kan me pahn kahrehong aramas akan en lemeleme me mie popohl, ahpw re kin nantihong sewese aramas akan en pepehd oh en wehwehki me rahnwet iei ahnsoun mahwen.—Aiseia 56:10-12; Rom 13:11, 12; 1 Deselonika 5:6.
Siohwa kin Kauwehla Sapwellime Ahnsoun Nennenla
17. Ia wehwehn Siohwa pahn kauwehla sapwellime ahnsoun nennenla?
17 Solomon pil koasoia met: “Koht pahn ketin kadeingkihda me pwung kan oh me suwed kan soangen kadeikteieu; pwehki wiewia koaros oh mehkoaruhsie pahn kin pweida ni ahnsou me koasoandier.” (Eklesiasdes 3:17) Ei, mie sapwellimen Siohwa ahnsou me konehng en kadeikada kaudok likamw oh “nanmwarki kan koasoakoasone nanpwungarail . . . oh uhwong Siohwa oh pil uhwong sapwellime nanmwarki me e ketin piladahr.” (Melkahka 2:1-6; Kaudiahl 16:13-16) Ni ahnsou me met pahn wiawi, sapwellimen Siohwa rahn akan en “nennenla” pahn uhdi. (Melkahka 83:1; Aiseia 62:1; Seremaia 47:6, 7) E pahn doadoahngki Sises Krais, nin duwen Nanmwarki en Wehin Koht, oh e pahn doadoahngkihte “lokaia” me eh imwintihti kan pahn wehwehki: “Kauno [“Siohwa,” NW] kin ketido pwehn mahwen rasehng sounpei men; e ketin onopadahr oh kupwur ngoangkilahr eh mahwen. Ruwesen mahwen ngiringirisek sang nan doauese, e ketin kasalehda sapwellime manaman ong sapwellime imwintihti kan. Koht ketin mahsanih, ‘I nennenlahr ahnsou reirei; I sohte kin sapeng pekipek en nei aramas akan. Ahpw met e lelehr ahnsoun ei pahn mwekid; I ahpw ngihl laudida duwehte lih emen me medek en neitik lelehr. I pahn kauwehla dohl oh nahna kan, oh I pahn karongehla dihpw oh tuhke kan. I pahn wiahkihla pillap akan sapwtehn, oh kamadahda leh kan. I pahn kahluwa nei aramas me maskun kan nan ahl akan me re sohte mwahn kin keid ie. I pahn kamarainihada rotorot me re mihmi loale, oh kainenehla ahl pirek kan me mi mwohrail. Iei mepwukat me I inoukidahr, oh I pahn kapwaiada ni soh peikasal.’”—Aiseia 42:13-16.
18. Ni ahl dahieu sapwellimen Koht aramas pahn ni ahnsou keren “nennenla”?
18 Ni ahnsou Siohwa pahn ‘mahsan’ pwehn utungada eh pwung en wiahla Koht, sapwellime aramas akan solahr pahn wia kadehdehpe. Met iei arail ahnsou en “nennenla.” Duwehte mahsen kan me kohwong sapwellimen Koht ladu kan en mahs, mahsen pwukat pil kin pidada kitail: “Kumwail sohte pahn pei nan mahwen wet. Kumwail pahn koasoaneikumwaildi oh awih; kumwail ahpw pahn patohwan duwen Kauno [“Siohwa,” NW] eh pahn ketikihong kumwail en powehdi.”—2 Kronikel 20:17.
19. Pwais dahieu me rien Krais ni pali ngehn pahn alehdi?
19 Ia uwen laud ah nohn kasohralahn Sehdan oh ah pwihn! Rien Krais me linganla kan pahn iang kana wet ong dahme pwung nin duwen inouo: “Eri, Koht, me tepin atail popohl, pahn mwadang kamwutepene Sehdan pahn nehmwail kan.” (Rom 16:20) Ahnsou reirei ong awiawih ahnsoun popohl pahn pweida.
20. Dahme pahn wiawi ni ahnsou keren?
20 Ia uwen ah nohn kapai ong aramas akan me pahn pitsang kadeik en sapwellimen Siohwa manaman! Mwurin arail pitsang kadeik, re pahn tuhwong ohl oh lih lelepek kan en mahs me Sises pahn kaiasada. Ahn Krais Kaunda Pahr Kido pahn wiahla “ahnsoun padokedi . . . , ahnsoun kakehlahda . . . , ahnsoun kauwada . . . , ahnsoun kouruhr . . . , ahnsoun kahlek . . . , ahnsoun pwoalehdi emenemen . . . ahnsoun limpoak.” Ei, “ahnsoun popohl” pahn wiawi ni ahnsou kohkohlahte!—Eklesiasdes 3:1-8; Melkahka 29:11; 37:11; 72:7.
Ia Ahmw Pasepeng?
◻ Ia poahsoanpen popohl mwuludek?
◻ Dahme kahrehda Sounkadehdehn Siohwa kan kin kilangwohng ni ahnsouwet nin duwen “ahnsoun mahwen”?
◻ Iahd sapwellimen Koht aramas akan kin “koasoi,” oh iahd re pahn “nennenla”?
◻ Iaduwen oh iahd me Siohwa pahn kauwehla sapwellime ahnsoun nennenla?
[Koakon nan Pali 13]
Siohwa Sapwellimaniki Ahnsou Konehng ong
◻ kahrehong Kok en uhwong sapwellimen Koht aramas.—Esekiel 38:3, 4, 10-12
◻ ketin audehkidahr kapehden aramas kaun akan en kasohrehla Papilon Lapalap.—Kaudiahl 17:15-17; 19:2
◻ kapwopwoud en Sihmpwulo.—Kaudiahl 19:6, 7
◻ tepiada mahwen en Armakedon.—Kaudiahl 19:11-16, 19-21
◻ selidi Sehdan oh tepidahn ahn Sises Kaunda Pahr Kido.—Kaudiahl 20:1-3
Wiewia pwukat kileledi wasaht nin duwen arail kin pwarada nan Pwuhk Sarawi. Ahpw, kitail kak likih me Siohwa pahn koasoanehdi irair limau pwukat nin duwen irekdi me E kupwurki oh ni ahnsou me E uhdahn ketin koasoanehdi ren wiawi.
[Kilel kan nan Pali 15]
Kaunda Pahr Kid en Krais pahn ni mehlel wiahla ahnsoun . . .
kouruhr . . .
aramas en pwoalehdi emenemen . . .
limpoak . . .
padokedi . . .
kahlek . . .
kauwada . . .