Ereida Me Suwed Akan Pahn Wia Mihwi?
“Eri, dahme . . . komwi [Siohwa] ketin nennenkihlahte nindokon ar komwkomwomwala aramas pwukat me uhdahn pwung sang irail?”—APAKUK 1:13.
1. Iahd sampah wet pahn direkihla marain lingaling en Siohwa?
KOHT pahn ketin kasorehla irail me suwed akan ehu rahn? Ma iei, ia uwen werei kitail anahne awih? Aramas akan nin sampah pwon kin wia soangen peidek pwukat. Iawasa kitail kak diarada pasepeng kan? Kitail kak diarada pasepeng pwukat nan sapwellimen Koht mahsen en kokohp akan me kin pid duwen sapwellime ahnsou kileldi kan. Re kin kamehlele ong kitail me Siohwa pahn kereniong kadeikada irail aramas suwed akan. Ahnsowo, sampah wet pahn “direkihla marain lingaling en Kauno [“Siohwa,” New World Translation] rasehng madau eh kin direkihla pihl.” Met inou en kokohp ehu me dierekda nan sapwellimen Koht Mahsen Sarawi nan Apakuk 2:14.
2. Pwuhken Apakuk kin audaudkihda mehnia kadeik siluh me kohsang rehn Koht?
2 Pwuhken Apakuk me ntingihdier mpen pahr 628 B.C.E., oh audepen pwuhk wet kin pid sapwellimen Siohwa Koht kadeik siluh irerekla. Kadeik riau sang siluh pwukat me pweidaher. Keieu, Siohwa kadeikada wehin Suda sapeik en mahs. Iaduwen kadeik kariauwo? Sapwellimen Koht kadeik kariau me kohwong wehin Papilon lemei. Eri, kitail kak kamehlele me kasiluh en kadeik me kohsang rehn Koht pahn uhdahn pweida. Ni mehlel, kitail kak kasik pweidahn kadeik wet ni ahnsou keren. Pwehki ong irail aramas pwung kan nan imwin rahn pwukat, Koht pahn kasorehla aramas suwed akan koaros. Irail kan koaros pahn mehla ni “Rahn Lapalap en Koht, Wasa Lapalahpie,” me pahn mwadangete kohdo.—Kaudiahl 16:14, 16.
3. Dahme pahn uhdahn wiaiong irail aramas suwed akan nan atail ahnsou?
3 Mahwen Lapalap en Koht kin mwadangete kohkohdo. Oh kadeik me kohsang rehn Koht pohn irail aramas suwed akan nan atail ahnsou pahn uhdahn pweida nin duwen e pweidaher ni ahnsou me Siohwa kadeikada Suda oh Papilon. Ahpw, ni ahnsou wet, kitail en song medewehla me kitail mih nan Suda ni mwehin Apakuk? Dahme kin wiawi nan sahpwo?
Sahpw Ehu me Lelohng Kahpwal
4. Apakuk karonge soangen rohng kapwuriamwei dah kei?
4 Medewehla met: sapwellimen Siohwa soukohp Apakuk wia mwomwohd pohn patapat en imwe, nsenamwahukihla engitik lemwlemwur en ni soutik. Mehn kaseng ehu mih limwah. (Apakuk 1:1; 3:19, subscription) Ahpw, Apakuk rong duwen rohng kapwuriamwei. Nanmwarki en Suda, Sehoiakim, kemehla Uraia oh kahlap en soukohpo lekdekiongehr nan wasahn seridi en aramas mwahl akan. (Seremaia 26:23) Ni mehlel, Uraia sohte kolokolete eh likih Siohwa pwe e masapwehkada oh tangalahng Isip. Ahpw, Apakuk ese me wiewia lemei en Sehoiakim sohte wiawi pwehki e men kawauwih Siohwa. Met kin sansal, pwe nanmwarki menet kin mwamwahliki kosonned en Koht oh kailongki soukohp Seremaia oh aramas teikan me kin papah Siohwa.
5. Ia irairen pali ngehn en Suda, oh iaduwen Apakuk mwekidki met?
5 Apakuk kilangada ediniei en warpwohmwahu kan kin kusdahsang pohn pwelengen ihmw akan me mih karanih ih. Aramas pwukat sohte isikada warpwohmwahu kan nin duwen tohnkaudok kan en Siohwa. Re kin iang kaudok likamw me Nanmwarki Sehoiakim en Suda utungada. Ia uwen met a kin wahdo kasohwahu laud! Pilen mesen Apakuk kin dirada ni ah kin pekpeki ni ngidingid: “Maing Kaun [“Siohwa,” NW], ia erein ei kin patohwan liklikweriong komwi oh peksawas, a komwi ahpw sohte ketin karonge oh doareikitasang nan at apwal laud? Dahme komw ketin mweidkihong ie I en patopatohwan soangen sapwung oh suwed pwukat? Ia duwen omwi kak ketin kanengamahiong mahmahsanih soangen wiewia suwed wet? Apwal laud kin kapiliepene, akamai oh pei kin wiewiawi wasa koaros. Pil kosonned solahr manaman, oh pwungen kopwung sohte kin pweida. Aramas suwed kan kin powehdi me pwung kan, ihme kahrehda pwungen kopwung kan suwedlahr.”—Apakuk 1:2-4.
6. Dahme wiaiong kosonnedo oh pwungen kopwung nan Suda?
6 Ei, pirapalahn dipwisou kan oh mwersuwed wie tohtohla ahnsowo. Wasa koaros me Apakuk kilangwong, apwal akan, akamai, oh pei kin kalap wiawi. ‘Solahr menen kosonned akan,’ e rasehng aramas emen me mwoatorla. Iaduwen irair en kopwungpwung? Eri, met sohte “kin pweida!” Ahpw, ‘aramas suwed kan kin powehdi me pwung kan,’ irail kin tangsang kosonned akan me wiawihda pwehn sewese de perehla aramas pwung kan. Ni mehlel, “pwungen kopwung kan suwedlahr.” E inenen suwedlahr douluhl. Ia uwen suwed irair pwukat!
7. Dahme Apakuk koasoanehdi en nantihong wia?
7 Apakuk uhdi oh medemedewe duwen irair pwukat. E pahn kesehla eh pwoson pwehki irair pwukat wiwiawi? Uhdahn soh! Mwurin e medemedewe duwen kalokolok kan me sapwellimen Koht ladu lelepek kan kin lelohng, ohl lelepek menet pwurehng kehlailda oh koasoanehdi loale en nannanti oh kapwaiada eh pwukoah nin duwen sapwellimen Siohwa soukohp. Apakuk pousehla kalohki rohng me kohsang rehn Koht—mehnda ma e kak mehkihla wia kupwuren Koht.
Siohwa “Wiahda” Mehkot Kapwuriamwei
8, 9. Dahme Siohwa “wiahda” me kapwuriamwei?
8 Nan kasansalo, Apakuk kilangada irail aramas tohnkaudok en pelien lamalam akan, me sohte kin kawauwih Koht. Rong dahme Siohwa mahsanih ong irail: “Kumwail kilang wehi teikan oh tehk mwahu, kumwail ahpw pahn pwuriamweikihla kowahlap.” Apakuk kin wahpwonki dahme kahrehda Koht kin mahsanih ong aramas suwed pwukat ni ahl wet. Eri, e ahpw rongada Siohwa mahsanih ong irail: “I pahn wiahda mehkot kapwuriamwei, ahpw kumwail sohte pahn kamehlele, mehnda ma kumwail pahn rong koasoiepe.” (Apakuk 1:5) Ni mehlel, pein Siohwa kin wiahda mehkot kapwuriamwei me re sohte kak kamehlele. Eri, dahme e pahn wia?
9 Apakuk kin rong kanahieng dahme Koht pil mahsanih me ntingihdi nan Apakuk 1:6-11. Eri, iet sapwellimen Siohwa mahsen pwukat—oh koht likamw akan de dikedik en eni kan sohte kak kauhdi pweidahn mahsen pwukat: “Pwe I pahn kakehlakahla mehn Papilonia kan, wehi lemei oh loallap. Re kin kakahnseli nin sampah oh kalowehdi wehi teikan. Aramas kamasepwehk oh kelemw kei irail; re sohte kin pohnese kosonned pwe arailohte. Neirail oahs akan marahrahsang lepard kan, pil kommwad sang kidien wel duhpek kan. Neirail soundak oahs kan kin tangatang kohdo sang nan sahpw doh kan; neirail oahs kan kin sarep nanpwel. Re marahra, rasehng ikel me kin pihrdiong pohn seike. Arail karis en sounpei kan kin kohkodohng mahwen, oh aramas koaros kin masak irail. Tohtohn me re pahn salihedi kan pahn duwehte tohtohn pihken ni oaroahr. Re kin mwamwahliki nanmwarki kan, oh kin wiahki soupeidi kan ar mehn kepit. Sohte kelen mahwen me kak kapweiekiraildi, pwe re kin koasoakehda pwehl peiankihda kehl kan oh kalowehdi. Mwuhr, re ahpw kin kohkohla, rasehng kisinieng. Soangen aramas pwukat kin wiahki ar koht pein arail kehlail.”
10. Ihs me Siohwa doadoahngki?
10 Ia uwen kehlail kokohp wet me kohsang rehn Wasa Lapalapie! Siohwa doadoahngki mehn Kaldia, me wehwehki mehn Papilon me wia wehi lemei ehu. Oh ni ahr pahn kakahnseli ‘nin sampah,’ irail pahn kalowehdi wasahn kousoan tohto. Ia uwen kamasepwehk! Pwihn laud en mehn Kaldia kan iei “aramas kamasepwehk oh kelemw kei.” E kin wiahda pein eh kosonned kakos kan. ‘Re sohte kin pohnese kosonned pwe arailohte.’
11. Iaduwen ke pahn kawehwehda duwen irail karis en sounpei en mehn Papilon kan me kohkodohng mahweniong Suda?
11 Nein mehn Papilon oahs akan kin marahrahsang lepard kan. Neirail soundak oahs kan pil kommwad sang kidien wel duhpek kan. Neirail oahs kan ‘kin sarep nanpwel’ kaukaunopada oh sohte kanengamah. Sang sahpw doh, Papilon, re kohkodohng Suda. Irail mehn Kaldia kan kin rasehng ikel me kin pihrdiong pohn seike. Ahpw ekeite sounpei kan en Papilon me pahn kohdohng Suda kihsang ekei dipwisou kan? Uhdahn soh! “Arail karis en sounpei kan kin kohkodohng mahwen,” nin duwen pwihn laud ehu kaukaunopada en kasorehla douluhl ahr imwintihti kan. Masarail kan perenkihda ni ahr dake neirail oahs akan kohkohlahng Suda oh Serusalem, marahra duwehte kisinieng. Sounpei en Papilon kan salihedi aramas tohto oh uwen irail me salidi me “pahn duwehte tohtohn pihken ni oaroahr.’
12. Ia madamadau en mehn Papilon kan, oh imwintihti kehlail menet “pahn pwukoahki” dah?
12 Karis en sounpei kan en Kaldia kin mwamwahliki nanmwarki kan oh kin wiahki soupeidi kan ar mehn kepit, oh irail koaros sohte kak kapweiekiraildi. E kin ‘kouruhrkin kelen mahwen kan,’ pwe kelen mahwen kan koaros kin pwupwudi ni ahnsou me mehn Papilon kan ‘koasoakehda pwehl’ peiankihda kehl kan oh kalowehdi. Nan sapwellimen Siohwa ahnsou, imwintihti kehlail menet “ahpw kin kohkohla, rasehng kisinieng.” Ni ah pahn kalohwehdi Suda oh Serusalem, e “pahn pwukoahki” eh wia suwed ong sapwellimen Siohwa aramas akan. Mwurinte ar kana, kaun en sounpei en Kaldia pahn suweiki: ‘Manaman wet pwehki atail koht.’ Ahpw, ia uwen a nohn tikitik uwen me e ese!
Poahsoan Mehlel Ehu ong Koapworopwor
13. Dahme kahrehda Apakuk direkihla koapworopwor oh likilik?
13 Ni ahnsou me Apakuk kin kalaudehla ah wehwehkihla duwen sapwellimen Siohwa kupwur kan, eh koapworopwor kin kehlailda nan mohngiongih. Pwehki e kin likih Siohwa ni unsek, e kin kapinga Siohwa. Nin duwen pwuhken Apakuk 1:12 (NW) kasalehda, soukohpo koasoia met: “Maing Kaun [“Siohwa,” NW], komwi kin ketikette sang mwohn tepin kawa. Komwi ei Koht sarawi me sohte kak sipalla.” Ni mehlel, Siohwa iei Koht “poatopoat emen oh pahn wia Koht kohkohlahte.”—Melkahka 90:1, 2.
14. Dahme irail mehn Suda kan me kin lahlahwe pwoson mehlel kin pousehla wia?
14 Ni e medemedewe duwen kasansalo me Koht ketikihong ih oh e perenkihda loalokong me e alehdi sang kasansal wet, soukohpo pousehla koasoia met: “Oh Maing Siohwa, komwi me ketin kadeikada; O Paipalap, komwi me ketin kapwungala.” Koht ketin kadeikada irail mehn Suda kei me lahlahwe pwoson mehlel, oh re pahn ale kaweid kehlail, kalokolok laud, sang rehn Siohwa. Re anahne sohpeiwong ih nin duwen ar Paip, arail wasahn ruk oh utupen komour. (Melkahka 62:7; 94:22; 95:1) Ahpw, kaun akan en Suda me kin lahlahwe pwoson mehlel sohte kin karanih Koht, oh re kin nannanti kaloke sapwellimen Siohwa tohnkaudok popohl akan.
15. Ia wehwehn iren Paipel wet me pid Siohwa, “edin perenomwi kan me nohn sarawi”?
15 Irair wet me kansensuwedihala laud sapwellimen Siohwa soukohp. E nda met: “Edin perenomwi kan me nohn sarawi, oh sohte konehng mahsanih me suwed.” (Apakuk 1:13) Ei, Siohwa sohte kak mweidong suwed en wiawi, ih me wehwehn iren Paipel wet “edin perenomwi kan me nohn sarawi.”
16. Iaduwen ke pahn oaralapiada pwuhken Apakuk 1:13-17?
16 Apakuk ahneki peidek loal kei. E wia peidek pwukat: “Eri, dahme komwi ketin nennenkihlahte nindokon ar komwkomwomwala aramas pwukat me uhdahn pwung sang irail? Ia duwen omwi kak ketin wiahki aramas mwahmw de mwuten loahng ehu me sohte ar kaun me pahn kaweid irail? Mehn Papilonia kan kin kolkihdi aramas akan kehs likamwete irail mwahmw kei. Re kin wurahdekirailla nan uhk oh ngisingiski ar perenki seikarail! Re ahpw kin pwongih oh meirongohng ar uhk kan, pwehki ar kin paiamwahuki uhk pwuko. Ia duwe, re pahn wie doadoahngki neirail kedlahs kohkohlahte, oh komwomwkihla wehi kan ni arail lemei?”—Apakuk 1:13-17.
17. (a) Iaduwen mehn Papilon kan kin papah kupwuren Koht ni ahr mahweniong Suda oh Serusalem? (b) Dahme Siohwa pahn kasalehong Apakuk?
17 Mehn Papilon kan pahn mahweniong Suda oh ah poahsoan kaun, Serusalem sang ni pein nsenarail kan. Ahpw re sohte pahn wehwehki me re kin papahiong Koht ni ahr kin kasorehla mehn Suda kan pwehn kapwaiada sapwellimen Koht kadeik pwung me kohwong aramas salelepek kan. E mengei en wehwehki dahme kahrehda Apakuk pahn apwalki en wehwehki ia kahrepe Koht pahn doadoahngki irail mehn Papilon suwed akan en kapwaiada sapwellime kadeik kan. Irail mehn Kaldia kan kaidehn sapwellimen Siohwa tohnkaudok akan. Re kin kilangwong aramas akan nin duwen ‘mwahmw kei’ me re kin koledi. Ahpw, en Apakuk pwonopwonki met sohte pahn wiawi ni ahnsou reirei. Ni ahnsou keren, Siohwa pahn kasalehong sapwellime soukohpo me mehn Papilon kan pahn ale kalokolok pwehki ahr kin pirap oh kamaramas.—Apakuk 2:8.
Kaunopada en Rong Sapwellimen Siohwa Mahsen kan
18. Dahme kitail kak sukuhlikihsang madamadau en Apakuk nin duwen me sansalda nan Apakuk 2:1?
18 Ahpw ni ahnsowet, Apakuk awiawih dahme Siohwa pahn mahsanih ong ih. Soukohpo ki lamalam teng koasoia: “I pahn douda nan ei imwen iroir, oh awiawih dahme Kauno pahn mahsanihong ie pwe I en patohwanda oh dahme e pahn ketin sapengki ei kaulim kat.” (Apakuk 2:1) Apakuk kin men ese dahme Koht pahn mahsanih ni e pahn doadoahngki Apakuk nin duwen soukohp men. E kin pwoson Siohwa nin duwen Koht men me sohte kin mweidong suwed en pweida, ihme met kin kahrehong ih en wahpwonki duwen ia kahrepe suwed akan kin mihmihete, ahpw e kin perenki kapwungala eh madamadau. Eri, iaduwen kitail? Ni ahnsou me kitail kin medemedewe ia kahrepe ekei wiewia suwed akan kin wiwiawi, atail likih sapwellimen Siohwa Koht kopwungpwung pahn kak sewese kitail en toupahreki atail madamadau kan oh kanengamah awiawih Koht.—Melkahka 42:5, 11.
19. Pwung ong sapwellimen Koht mahsen ong Apakuk, dahme wiaiong mehn Suhs salelepek kan?
19 Mahsen en Koht me kohwong Apakuk pweida, ni ahnsou me Koht kadeikada wehin Suhs salelepek kan ni e mweidong mehn Papilon kan en kalohwehdi Suda. Nan pahr 607 B.C.E., irail kalowehdi Serusalem oh Tehnpas Sarawio, oh re kemehla me mah kan oh pil me pwulopwul kan, oh re selidi aramas tohto. (2 Kronikel 36:17-20) Ni ahnsou reirei ehu me irail kalipilipla nan Papilon, oh mwurin met, mie pwihn en luwen mehn Suhs lelepek kan me pwurala udakarail oh onehda sapahl Tehnpas Sarawio. Ahpw irail mehn Suhs akan pwurehng salelepek ong Siohwa—keieu ni ahnsou me re sohte kamehlele Sises nin duwen Mesaiao.
20. Iaduwen Pohl doadoahngki pwuhken Apakuk1:5 ong irail akan me soikala Sises?
20 Nin duwen Wiewia 13:38-41, wahnpoaron Pohl kasalehong mehn Suhs akan nan Antiok dahme pahn wiaiong irail akan me soikala Sises oh mwamwahliki tomwen Sises. Pohl kousapahlih kokohp en Apakuk 1:5 sang Greek Septuagint version, oh e kalekekin irail: “Kumwail tehk pwe dahme soukohp akan mahsanih dehpa lelohng kumwail, ‘Kilang met, kumwail aramas loaumwohmw akan, oh medemedewe met, oh soreweisang, pwehki I wiewia doadoahk ehu nan amwail ahnsou, doadoahk ehu me kumwail sohte pahn men kamehlele mehnda ma aramas emen pahn kawehwe ong uhk ni oaritik.’” Pwehn pwungiong kokohp akan me Pohl koasoia duwe, kariapak en pweidahn kokohp en Apakuk 1:5 wiawiehr ni ahnsou me karis en mehn Rom akan kasorehla Serusalem oh Tehnpas Sarawio nan pahr 70 C.E.
21. Ni mwehin Apakuk, iaduwen irail mehn Suhs akan kilangwong sapwellimen Koht “doadoahk” ni ah doadoahngki mehn Papilon kan en kasorehla Serusalem?
21 Ong irail mehn Suhs akan ni mwehin Apakuk, sapwellimen Koht “doadoahk” ni ah doadoahngki mehn Papilon kan en kasorehla Serusalem wia mehkot kapwuriamwei ong irail pwehki kahnimw en Serusalem wia poahsoan en sapwellimen Siohwa kaudok oh wasa me sapwellime nanmwarki keidi kan kin kakaun. (Melkahka 132:11-18) Serusalem saikinte kamwomwala sangete mahs lel ni ahnsowo. Tehnpas Sarawio saikinte pak ehu isikala. Imwen Depit me kaselel pil saikinte ohla pak ehu. E wia mehkot inenen kapwuriamwei me Siohwa pahn mweidong mehpwukat en wiawi. Ahpw mwohn mehpwukat wiawi, Koht doadoahngki Apakuk, en padahkiong irail me wiewia kapwuriamwei pwukat pahn wiawi. Oh poadopoad kin kasalehda me met wiawi nin duwen me kokohpadahr.
Sapwellimen Koht “Doadoahk” Kapwuriamwei Ehu Nan Atail Ahnsou
22. Nan atail ahnsou, soangen “doadoahk” dahieu Siohwa pahn wia me pahn wia mehkot kapwuriamwei?
22 Siohwa pahn pil wia doadoahk kapwuriamwei ehu nan atail ahnsou? Kitail kak kamehlele me e pahn wia met, edetehn irail aramas peikasal kan sohte kak kamehlele met. Ni ahnsou wet, sapwellimen Siohwa doadoahk kapwuriamwei ehu iei kamwomwalahn Kristendom. Duwehte Suda en mahs, e kin nda me e kin kaudokiong Koht, ahpw e inenen suwed douluhl. Siohwa pahn kilang oh tehk me koasoandi en pelien lamalam en Kristendom kan koaros pahn sohrala, oh “Papilon Lapalap,” minimin en kaudok likamw akan koaros nan sampah, pahn pil sohrala.—Kaudiahl 18:1-24.
23. Dahme sapwellimen Koht ngehn kamwekid Apakuk en wia?
23 Siohwa pil ketikihong Apakuk ekei doadoahk kan mwohn Serusalem kamwomwala nan pahr 607 B.C.E. Dahme Koht pahn ketin padahkiong sapwellime soukohp? Eri, Apakuk pahn rong duwen mehkan me pahn kamwekid ih en kesengki nah mehn kaseng oh koul ong Siohwa ni mwomwen kapakap nsensuwed kan. Keieu, sapwellimen Koht ngehn pahn kamwekid soukohpo en kohpada duwen kansensuwed kan me pahn wiawi. Kitail pahn kalahnganki loalokongkihla wehwe loal en kokohp wet me pahn wiawi ni sapwellimen Koht ahnsou. Eri, kitail en rong kanahieng duwen kokohp en Apakuk.
Komw Tamanda?
• Soahngen irair dah kei me wiwiawi nan Suda ni mwehin Apakuk?
• Dahme Siohwa wia ni mwehin Apakuk me wia mehkot kapwuriamwei?
• Koapworopwor me poahsoankihda dah me Apakuk ahneki?
• Nan atail ahnsou, soangen “doadoahk” dahieu Koht pahn wia me pahn wia mehkot kapwuriamwei?
[Kilel nan pali 5]
Apakuk wahpwonki ia kahrepe Koht kin mweidong suwed akan en wiawi. Iaduwen komwi?
[Kilel nan pali 6]
Apakuk kohpadahr me sapwen Suda pahn lelohng kahpwal pwehki Papilon
[Kilel nan pali 6]
Mohn ihmw akan en Serusalem, me kamwomwala nan pahr 607 B.C.E.